Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
तपन (tapana)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
तपन
[
tapana
],
Adjective.
[
तप्-ल्यु
]
Warming,
heating,
burning,
shining
Et cætera.
Causing
distress,
paining
ब्रह्मद्विषस्तपनो
मनुमीरसि
Rigveda (Max Müller's Edition).
2.23.4.
The
sun
प्रतापात्तपनो
यथा
Raghuvamsa (Bombay).
4.12
ललाटंतपस्तपति
तपनः
Uttararàmacharita.
6
Mâlatîmâdhava (Bombay).
1.
The
hot
season.
The
sun-stone.
Name.
of
a
hell
Manusmṛiti.
4.89.
An
epithet
of
Śiva.
The
Arka
plant.
Name.
of
Agastya.
नम्
Heat,
burning.
Paining,
grieving.
Mental
agony,
anguish.
Compound.
अंशुः,
करः,
दीधितिः
the
sun.
a
sun-beam.
-आत्मजः,
-तनयः
an
epithet
(
1
)
of
Yama.
(
2
)
of
Karṇa.
(
3
)
of
Sugrīva.
-आत्मजा,
-तनया
an
epithet
of
the
Yamunā
and
of
the
Godāvarī.
-इष्टम्
copper.
-उपलः,
-मणिः
the
sunstone
निर्वाणमनु
निर्वाति
तपनं
तपनोपलः
Rāj.
T.3.296.-च्छदः
the
sun-flower.
-द्युतिः
Feminine.
the
heat
of
the
sun
Sisupâlavadha.
1.42.
the
sun-shine.
तपन
a.
[
तप्-ल्यु
]
1
Warming,
heating,
burning,
shining
&c.
2
Causing
distress,
paining.
3
The
sun
प्रतापात्तपनो
यथा
R.
4.
12
ललाटंतपस्तपति
तपनः
U.
6
Māl.
1.
4
The
hot
season.
5
The
sun-stone.
6
N.
of
a
hell.
7
An
epithet
of
Śiva.
8
The
Arka
plant.
9
N.
of
Agastya.
नं
1
Heat,
burning.
2
Paining,
grieving.
3
Mental
agony,
anguish.
Comp.
अंशुः,
करः,
दीधितिः
{1}
the
sun.
{2}
a
sun-beam.
आत्मजः,
तनयः
an
epithet
(
1
)
of
Yama.
(
2
)
of
Karṇa.
(
3
)
of
Sugrīva.
आत्मजा,
तनया
an
epithet
of
the
Yamunā
and
of
the
Godāvarī.
इष्टं
copper.
उपलः,
मणिः
the
sun-stone.
छदः
the
sun-flower.
त॑पन
Masculine, Feminine, Neuter
warming,
burning,
shining
(
the
sun
),
mahābhārata
i,
v
rāmāyaṇa
vi,
79,
57
त॑पन
masculine gender.
(
g.
नन्द्य्-आदि
)
the
sun,
mahābhārata
i,
vi,
xiii
rāmāyaṇa
i,
16,
11
raghuvaṃśa
et cetera.
Agastya
(
confer, compare.
आग्नेय
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
equal, equivalent to, the same as, explained by.
-च्छद
(
or
‘a
white
kind
of
it’,
nighaṇṭuprakāśa
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
equal, equivalent to, the same as, explained by.
-मणि,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
तपन,
अस्,
आ,
अम्,
warming,
burning,
shining,
an
epithet
of
the
sun
causing
pain
or
distress
(
अस्
),
m.
the
sun
N.
of
a
divine
being
(
perhaps
the
sun
)
who
fights
with
Garuḍa
N.
of
one
of
the
five
fires
in
the
Svāhā-kāra
N.
of
a
Rakṣas
a
N.
of
Agastya
heat,
burning,
the
hot
season
N.
of
a
burning
hell
N.
of
several
plants,
viz.
Semecarpus
Anacardium
[
cf.
अरुष्-कर
]
Calotropis
Gigantea
(
अर्क
),
the
white
variety
of
it
Premna
Spinosa
(
क्षु-
द्राग्नि-मन्थ
)
Cassia
Senna
the
sun-stone
[
cf.
सूर्य-कान्त,
तपन-मणि,
तपनोपल
]
(
ई
),
f.
heat
the
root
of
Bignonia
Suaveolens
N.
of
a
river,
=
तापी
and
तपनात्मजा,
according
to
some
authorities
=
गोदावरी
(
अम्
),
n.
the
being
hot,
burning
pining,
grieving,
mental
distress
[
cf.
राम-
तपन,
‘the
distress
of
Rāma,
’
N.
of
an
Upaniṣad
त्रिपुरा-त्°,
गोपाल-त्°
cf.
also
तापन।
]
—तपन-
कर,
अस्,
m.
a
ray,
a
sunbeam.
—तपन-च्छद,
अस्,
m.
the
sunflower,
=
आदित्य-पत्त्र.
—तपन-
तनय,
अस्,
m.
‘the
son
of
the
Sun,
’
a
N.
of
Karṇa
(
आ
),
f.
‘the
daughter
of
the
Sun,
’
the
Yamunā
river
the
Taptī
river
[
cf.
तपनात्मजा
]
N.
of
a
tree
[
cf.
शमी।
]
—तपन-मणि,
इस्,
m.
the
sun-stone
[
cf.
सूर्य-कान्त।
]
—तपनांशु
(
°न-अं°
),
उस्,
m.
a
ray
of
the
sun,
a
sunbeam.
—तपनात्मजा
(
°न-आत्म-जा
),
f.
‘the
daughter
of
the
Sun,
’
N.
of
a
river,
=
तपनी
and
तापी,
according
to
some
authori-
ties
=
गोदावरी
[
cf.
तपनी
and
तपन
],
and
यमुना.
—तपनेष्ट
(
°न-इष्°
),
अम्,
n.
copper
(
‘loved
by
the
rays
of
the
sun,
’
i.
e.
easily
heated
or
coloured
by
them
).
—तपनोपल
(
°न-उप्°
),
अस्,
m.
the
sun-stone
[
cf.
सूर्य-कान्त।
]
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
तप्+ल्युट्
सूर्य
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
-
ग्रीष्मऋतु
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
-
सूर्यकान्तमणि
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
-
एक
नरक
का
नाम
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
-
शिव
का
विशेषण
तपनः
पुंलिङ्गम्
-
-
मदार
का
पौधा
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸೂರ್ಯ
निष्पत्तिः
तप
(
सन्तापे
)
-
"ल्युः"
(
३-१-१३४
)
प्रयोगाः
"पञ्चमः
पञ्चतपसस्तपनो
जातवेदसाम्"
उल्लेखाः
माघ०
२-५१
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಒಂದು
ನರಕ
प्रयोगाः
"सञ्जीवनं
महावीचिं
तपनं
सम्प्रतापनम्"
उल्लेखाः
मनु०
४-९८
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಅಗಸ್ತ್ಯ
ಮಹರ್ಷಿ
विस्तारः
"अगस्त्यः
कलशीपुत्रस्तपनः
पीतसागरः"
-
वैज०
।
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗ್ರೀಷ್ಮ
ಋತು
/ಜ್ಯೇಷ್ಠ
ಮತ್ತು
ಆಷಾಢಮಾಸಗಳಿಂದ
ಕೂಡಿದ
ಋತು
विस्तारः
"तपनो
भास्करे
ग्रीष्मे"
-
वैज०
।
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸೂರ್ಯಕಾಂತ
ಶಿಲೆ
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಎಕ್ಕದ
ಗಿಡ
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗೇರು
ಮರ
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕಿರುನೆಲ್ಲಿ
ಗಿಡ
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪರಶಿವ
/ಪರಮೇಶ್ವರ
प्रयोगाः
"यज्ञवाहाय
दान्ताय
तप्याय
तपनाय
च"
उल्लेखाः
भा०
शान्ति०
२९०-१०७
तपन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸ್ತ್ರೀಯರ
ಯೌವನ
ಕಾಲದ
೨೮
ವಿಧ
ಅಲಂಕಾರಗಳಲ್ಲಿ
ಒಂದು
प्रयोगाः
"विहृतं
तपनं
मौग्ध्यं
विक्षेपश्च
कुतूहलम्"
उल्लेखाः
सा०
द०
३-९२
तपन
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ತಾಪ
/ಬಿಸಿ
/ಕಾವು
निष्पत्तिः
तप
-
भावे
"ल्युट्"
(
३-३-११५
)
तपन
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಯಾತನೆ
/ನೋವು
तपन
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ದಹಿಸುವ
/ಸುಡುವ
तपन
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ತಾಪವುಂಟುಮಾಡುವ
तपन
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ನೋವುಂಟುಮಾಡುವ
तपन
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಶಾಖವುಂಟುಮಾಡುವ
३,
अग्नि,
अनल,
आज्यभुक्,
आज्याश,
उषर्बुध,
काल,
कृशानु,
कृष्णवर्त्मन्,
क्रम,
गुण,
गुप्ति,
जगत्,
ज्योति,
ज्वलन,
ज्वाल,
तपन,
तृतीय,
त्रय,
त्रिकटु,
त्रिकाल,
त्रिगत,
त्रिगुण,
त्रिजगत्,
त्रिनेत्र,
त्रिपदी,
त्रैत,
दह,
दहन,
दीप्ति,
द्युति,
धाम,
नेत्र,
पद,
पावक,
पुं,
पुर,
पुरुष,
पुष्कर,
ब्रह्मन्,
भुवन,
रत्न,
राम,
रुद्राक्ष,
रोहित,
लोक,
लोचन,
वचन,
वह्नि,
विक्रम,
विष्णु,
विष्णुक्रम,
वृत्त,
वैश्वानर,
शक्ति,
शिखा,
शिखिन्,
शिवनेत्र,
शूल,
सप्तार्चि,
सहोदर,
हरनयन,
हरनेत्र,
हव्यभुक्,
हव्यवाहन,
हव्याश,
हुतभुज्,
हुतवह,
हुताश,
हुताशन,
होतृ
१२,
अर्क,
आदित्य,
इन,
उष्णांशु,
गण,
चक्र,
तपन,
तरणि,
तिग्मांशु,
तीक्ष्णांशु,
दिनकर,
दिननाथ,
दिनप,
दिनमणि,
दिनेश,
दिवाकर,
द्युमणि,
नर,
नृ,
ना,
पतङ्ग,
पूषन्,
प्रद्योतन,
भगण,
भानु,
भानुमत्,
भास्कर,
मण्डल,
मार्तण्ड,
मास,
मित्र,
मिहिर,
रवि,
राशि,
विवस्वत्,
व्यय,
शङ्कु,
सवितृ,
सूर्य,
हंस
tapana,
(
1
)
m.
or
nt.,
and
°nā,
box
or
basket,
in
which
infants
are
enclosed
and
thrown
into
a
river:
(
tāhi
dāni
)
antaḥpurikāhi
te
dārakā
tapanasmiṃ
cailakaṃ
upastaritvā
tatra
prakṣiptāḥ,
taṃ
tapanaṃ
sv-apihitaṃ
subaddhaṃ
kṛtvā
rājakyena
tāpanīyena
tāpayitvā
mudrayitvā
nadīye
gaṅgāye
prakṣiptā
Mv
〔iii.163.9〕,
by
the
harem-women
those
infants
in
a
tapana,
putting
a
cloth
on,
were
laid
in
there,
and
making
that
tapana
carefully
closed
and
tied,
soldering
it
with
the
royal
solder
(
?gold
)
and
(
so
)
sealing
it,
they
were
thrown
into
the
River
Ganges
referring
to
the
same
incident,
(
te
)
cāsmābhiḥ
tapanāye
(
loc.
f.
)
prakṣipitvā
etc.
〔166.6〕
the
same
receptacle
is
called
mañjūṣā,
basket,
in
〔166.10
ff.〕,
which
makes
the
mg.
clear.
Senartʼs
note
compares
tapu,
in
Divy,
q.v.,
but
this
is
a
false
reading.
It
seems
unlikely
that
Skt.
tapanī,
Kochtopf,
Schmidt,
Nachträge,
or
Deśīn.
〔2.59〕
comm.
tavaṇī,
frying-pan,
are
directly
connected
(
2
)
m.,
less
often
nt.
(
=
Pali
id.
),
n.
of
a
hot
hell
(
see
also
Tāpana
):
Dharmas
〔121〕
(
°naḥ
)
Mv
〔i.6.3〕
〔9.9〕
(
m.
)
〔14.15〕
〔ii.350.8〕
=
〔iii.274.10〕
〔ii.369.14〕
〔iii.454.8〕
(
nt.
)
Divy
〔67.22〕
〔138.6〕
〔366.29〕
Av
〔i.4.8〕
etc.
Samādh
〔19.20〕
Kv
〔18.13〕
Mmk
〔114.26〕
Mironov
tapanaḥ
for
Mvy
〔4925〕
tāp°.
तप्
(
त॒पँ꣡
सन्तापे
-
भ्वादिः
-
अनिट्
)
ल्युट् →
तपनम्
अनीयर् →
तपनीयः
-
तपनीया
ण्वुल् →
तापकः
-
तापिका
तुमुँन् →
तप्तुम्
तव्य →
तप्तव्यः
-
तप्तव्या
तृच् →
तप्ता
-
तप्त्री
क्त्वा →
तप्त्वा
ल्यप् →
प्रतप्य
क्तवतुँ →
तप्तवान्
-
तप्तवती
क्त →
तप्तः
-
तप्ता
शतृँ →
तपन्
-
तपन्ती
तप्
(
त॒पँ॒
दाहे
ऐश्वेर्ये
वा
-
दिवादिः
-
अनिट्
)
ल्युट् →
तपनम्
अनीयर् →
तपनीयः
-
तपनीया
ण्वुल् →
तापकः
-
तापिका
तुमुँन् →
तप्तुम्
तव्य →
तप्तव्यः
-
तप्तव्या
तृच् →
तप्ता
-
तप्त्री
क्त्वा →
तप्त्वा
ल्यप् →
प्रतप्य
क्तवतुँ →
तप्तवान्
-
तप्तवती
क्त →
तप्तः
-
तप्ता
शानच् →
तप्यमानः
-
तप्यमाना
तप्
(
त꣡पँ꣡
दाहे
-
चुरादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
तापनम्
/
तपनम्
अनीयर् →
तापनीयः
/
तपनीयः
-
तापनीया
/
तपनीया
ण्वुल् →
तापकः
-
तापिका
तुमुँन् →
तापयितुम्
/
तपितुम्
तव्य →
तापयितव्यः
/
तपितव्यः
-
तापयितव्या
/
तपितव्या
तृच् →
तापयिता
/
तपिता
-
तापयित्री
/
तपित्री
क्त्वा →
तापयित्वा
/
तपित्वा
ल्यप् →
प्रताप्य
/
प्रतप्य
क्तवतुँ →
तापितवान्
/
तपितवान्
-
तापितवती
/
तपितवती
क्त →
तापितः
/
तपितः
-
तापिता
/
तपिता
शतृँ →
तापयन्
/
तपन्
-
तापयन्ती
/
तपन्ती
शानच् →
तापयमानः
/
तपमानः
-
तापयमाना
/
तपमाना
Tapana^1
=
Sūrya:
I,
1249
(
Garuḍa
identified
with
Sūrya
),
4398,
6535,
6609
III,
192,
8217
(
ºsya
sutā
Yamunā
),
17138
(
tapatāṃ
varaḥ
)
V,
4920.
Tapana^2,
a
Nāga(
?
)
(
according
to
Nīl.
a
Yaksha
).
§
46
(
Garuḍa
):
I,
32,
1488.
Tapana^3,
a
Pāñcāla
warrior.
§
608
(
Karṇap.
):
VIII,
48,
2248
(
slain
by
Karṇa
).
Tapana^4
=
Śiva
(
1000
names^1
).
तपन
/
TAPANA.
A
soldier
of
the
country
of
pāñcāla.
He
was
killed
by
karṇa
in
the
mahābhārata
battle.
(
Śloka
15,
Chapter
48,
karṇa
Parva
).
तपन
पुं।
सूर्यः
समानार्थकाः
सूर,
सूर्य,
अर्यमन्,
आदित्य,
द्वादशात्मन्,
दिवाकर,
भास्कर,
अहस्कर,
ब्रध्न,
प्रभाकर,
विभाकर,
भास्वत्,
विवस्वत्,
सप्ताश्व,
हरिदश्व,
उष्णरश्मि,
विकर्तन,
अर्क,
मार्तण्ड,
मिहिर,
अरुण,
पूषन्,
द्युमणि,
तरणि,
मित्र,
चित्रभानु,
विरोचन,
विभावसु,
ग्रहपति,
त्विषाम्पति,
अहर्पति,
भानु,
हंस,
सहस्रांशु,
तपन,
सवितृ,
रवि,
पद्माक्ष,
तेजसांराशि,
छायानाथ,
तमिस्रहन्,
कर्मसाक्षिन्,
जगच्चक्षुस्,
लोकबन्धु,
त्रयीतनु,
प्रद्योतन,
दिनमणि,
खद्योत,
लोकबान्धव,
इन,
भग,
धामनिधि,
अंशुमालिन्,
अब्जिनीपति,
चण्डांशु,
क,
खग,
पतङ्ग,
तमोनुद्,
विश्वकर्मन्,
अद्रि,
हरि,
हेलि,
अवि,
अंशु,
तमोपह
1।3।31।1।4
भानुर्हंसः
सहस्रांशुस्तपनः
सविता
रविः।
पद्माक्षस्तेजसांराशिश्छायानाथस्तमिस्रहा।
कर्मसाक्षी
जगच्चक्षुर्लोकबन्धुस्त्रयीतनुः।
प्रद्योतनो
दिनमणिः
खद्योतो
लोकबान्धवः।
इनो
भगो
धामनिधिश्चांशुमाल्यब्जिनीपतिः।
माठरः
पिङ्गलो
दण्डश्चण्डांशोः
पारिपार्श्वकाः॥
अवयव
==>
किरणः
पत्नी
==>
सूर्यपत्नी
सम्बन्धि2
==>
सूर्यपार्श्वस्थः
वैशिष्ट्यवत्
==>
प्रभा
सेवक
==>
सूर्यपार्श्वस्थः,
सूर्यसारथिः
पदार्थ-विभागः
नाम,
द्रव्यम्,
तेजः,
ग्रहः
तपन
पुं।
नरकभेदः
समानार्थकाः
तपन,
अवीचि,
महारौरव,
रौरव,
सङ्घात,
कालसूत्र
1।9।1।2।1
स्यान्नारकस्तु
नरको
निरयो
दुर्गतिः
स्त्रियाम्.
तद्भेदास्तपनावीचिमहारौरवरौरवाः॥
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
अचलनिर्जीवः,
स्थानम्,
अलौकिकस्थानम्
तपनः,
पुंलिङ्गम्
(
तपतीति
।
तप
+
कर्त्तरि
ल्युः
।
)सूर्य्यः
।
(
यथा,
महाभारते
।
३
।
३
।
६२
।“सहस्ररश्मिरादित्यस्तपनस्त्वं
गवां
पतिः
॥
”
)भल्लातकवृक्षः
।
अग्न्यादिदाहात्मकनरकः
॥
ग्रीष्मः
।
इति
हेमचन्द्रः
॥
तापः
।
इति
धरणिः
॥
अर्कवृक्षः
।
क्षुद्राग्निमन्थवृक्षः
।
सूर्य्यकान्त-मणिः
।
इति
राजनिर्घण्टः
॥
(
यथा,
आर्य्या-सप्तशत्याम्
।
२६
।“अनयनपथे
प्रिये
!
न
व्यथा
यथा
दृश्य
एवदुष्प्रापे
।म्लानैवकेवलं
निशि
तपनशिला
वासरे
ज्वलति
॥
”अग्निविशेषः
।
यथा,
हरिवंशे
।
१७८
।
३१
।“ते
जातवेदसः
सर्व्वे
कल्मासः
कुसुमस्तथा
।दहनः
शोषणश्चैव
तपनश्च
महाबलः
॥
”स्त्रीणां
सत्त्वजे
अलङ्कारविशेषे,
क्ली
।
तल्लक्षणंयथा
साहित्यदर्पणे
।
३
।
११६
।“तपनं
प्रियविच्छेदे
स्मरावेशोत्थचेष्टितम्
॥
”उदाहरणं
यथा,
तत्रैव,
--“श्वासान्मुञ्चति
भूतले
विलुठति
त्वन्मार्गमालोकतेदीर्घं
रोदिति
विक्षिपत्यत
इतः
क्षामां
भुजा-वल्लरीम्
।किञ्च
प्राणसमानकाङ्क्षितवती
स्वप्नेऽपि
तेसङ्गमंनिद्रां
वाञ्छति
न
प्रयच्छति
पुनर्द्दग्धो
विधि-स्तामपि
॥
”
)
तपन
पुंलिङ्गम्
तप--ल्यु
।
१
सूर्त्ये
२
भल्लातकवृक्षे
।
३
अग्न्यादौदाहयुक्ते
नरकभेदे
४
ग्रीष्मे
च
हेम०
।
५
अर्कवृक्षे६
क्षुद्राग्निमन्थवृक्षे
७
सूर्य्यकान्तामणौ
च
राजनि०
।“पञ्चमः
पञ्चतपसां
तपनो
जातवेदसाम्”
माघः
।स्त्रीणां
यौवने
८
सत्वजातावङ्कारभेदे
नपुंलिङ्गम्
सा०
द०
।“यौवने
सत्वजास्तासामष्टाविंशन्तिसख्यकाः
।
अल-ङ्काराः
इत्युपक्रमे
“विकृतं
तपनं
मौग्ध्यम्”इत्यादिना
विभज्य
“तपनं
प्रियविच्छेदे
स्मरावेशोऽथ
चेष्टितमिति”
लक्षितम्
।
९
अग्निभेदे
पुंलिङ्गम्
“ते
जातवेदसः
सर्वे
कल्माषः
कुसुमस्तथा
।
दहनःशोषणश्चैव
तपनश्च
महाबलौ
।
स्वाहाकारस्य
विषयेविख्याताः
पञ्च
वह्नयः”
हरिवं
१८०
अ०
।
१०
शिवे
पुंलिङ्गम्
।“यज्ञवाहाय
दान्ताय
तप्याय
तपनाय
च”
भा०
शा०२८६
अ०
शिवस्तुतिः
भावे
ल्युट्
।
११
तापेन०
धरणिः
।
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.