Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
मार्तण्ड (mArtaNDa)
मार्तण्डः
[
mārtaṇḍḥ
],
[
मृतादण्डाज्जायते
अण्
शकं˚
]
The
sun
अयं
मार्तण्डः
किं
स
खलु
तुरगैः
सप्तभिरितः
Kávyaprakâsa.
1
Uttararàmacharita.
6.3
मारितं
च
यतः
प्रोक्तमेतदण्डं
त्वयोदितम्
।
तस्मान्मुने
सुतस्ते$यं
मार्तण्डाख्यो
भविष्यति
Mārk.
Parasmaipada.
The
Arka
tree.
A
hog.
The
number
twelve.
(
Also
मार्ताण़्ड
).
Compound.
-मण्डलम्
the
disc
of
the
sun.
मार्तण्ड
masculine gender.
(
later
form
of
मार्ताण्ड,
q.v.
)
the
sun
or
the
god
of
the
sun,
mahābhārata
rāmāyaṇa
,
et cetera.
(
often
ifc.
in
titles
of
books
confer, compare.
छन्दोप्रमेय-म्°
et cetera.
)
मार्तण्ड
मार्तण्ड,
अस्,
m.
(
fr.
मृतण्ड,
but
the
old
form
is
probably
मार्ताण्ड
below
),
the
sun,
the
sun-god,
(
sometimes
used
in
titles
of
books
cf.
छन्दो-म्°,
प्रमेय-कमल-म्°
)
an
Āditya
a
symbolical
expression
for
the
number
twelve
a
hog,
boar.
—मार्तण्ड-तिलक-स्वामिन्,
ई,
m.,
N.
of
a
preceptor.
—मार्तण्ड-वल्लभा,
f.
‘beloved
of
the
sun,
’
the
plant
Polanisia
Icosandra.
मार्तण्डः
पुंलिङ्गम्
-
-
सूर्य
मार्तण्डः
पुंलिङ्गम्
-
-
मदार
का
पौधा
मार्तण्डः
पुंलिङ्गम्
-
-
सूअर
मार्तण्डः
पुंलिङ्गम्
-
-
बारह
की
संख्या
(
‘मार्तण्ड’
भी
)
मार्तण्ड
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸೂರ್ಯ
मार्तण्ड
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಅರ್ಕವೃಕ್ಷ
मार्तण्ड
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸೂಕರ
/ಹಂದಿ
विस्तारः
"मार्तण्डः
क्रोडसूर्ययोः"
-
मेदि०
"पुनर्मार्ताण्डमाभरत्"
ಈ
ಮಂತ್ರದಲ್ಲಿ
ದೀರ್ಘಮಧ್ಯಪ್ರಯೋಗವಿರುವುದರಿಂದ
मार्ताण्डः
ಎಂದೂ
ರೂಪವುಂಟು.
१२,
अर्क,
आदित्य,
इन,
उष्णांशु,
गण,
चक्र,
तपन,
तरणि,
तिग्मांशु,
तीक्ष्णांशु,
दिनकर,
दिननाथ,
दिनप,
दिनमणि,
दिनेश,
दिवाकर,
द्युमणि,
नर,
नृ,
ना,
पतङ्ग,
पूषन्,
प्रद्योतन,
भगण,
भानु,
भानुमत्,
भास्कर,
मण्डल,
मार्तण्ड,
मास,
मित्र,
मिहिर,
रवि,
राशि,
विवस्वत्,
व्यय,
शङ्कु,
सवितृ,
सूर्य,
हंस
Synonyms
सूर्यः,
सविता,
आदित्यः,
मित्रः,
अरुणः,
भानुः,
पूषा,
अर्कः,
हिरण्यगर्भः,
पतङ्गः,
खगः,
सहस्रांशुः,
दिनमणिः,
मरीचि,
मार्तण्ड,
दिवाकरः,
भास्करः,
प्रभाकरः,
विभाकरः,
विवस्वान्,
सप्ताश्वः,
हरिदश्वः,
चित्ररथः,
सप्तसप्तिः,
दिनमणि,
द्युमणिः,
दिवामणिः,
खमणिः,
खद्योतः,
प्रद्योतनः,
अम्बरीशः,
अंशहस्तः,
लोकबान्धवः,
जगत्चक्षुः,
लोकलोचनः,
कालकृतः,
कर्मसाक्षी,
गोपतिः,
गभस्तिः,
गभस्तिमान्,
गभस्तिहस्तः,
ग्रहराजः,
चण्डांशु,
अंशुमानी,
उष्णरश्मिः,
तपनः,
तापनः,
ज्योतिष्मान्,
मिहिरः,
अव्ययः,
अर्चिः,
पद्मपाणिः,
पद्मिनीवल्लभः,
पद्मबन्धुः,
पद्मिनीकान्तः,
पद्मपाणिः,
हिरण्यरेतः,
काश्यपेयः,
विरोचनः,
विभावसुः,
तमोनुदः,
तमोपहः,
चित्रभानुः,
हरिः,
हरिवाहनः,
ग्रहपतिः,
त्विषाम्पतिः,
अहःपतिः,
वृध्नः,
भगः,
अगः,
अद्रिः,
हेलिः,
तरूणिः,
शूरः,
दिनप्रणीः,
कुञ्जारः,
प्लवगः,
सूनुः,
रसाधारः,
प्रतिदिवा,
ज्योतिपीथः,
इनः,
वेदोदयः,
पपीः,
पीतः,
अकूपारः,
उस्रः,
कपिलः
(Noun)
पृथिव्याः
निकटतमः
अतितेजस्वी
खगोलीयः
पिण्डः
यं
परितः
पृथ्व्यादिग्रहाः
भ्रमन्ति।
तथा
च
यः
आकाशे
सुवति
लोकम्
कर्माणि
प्रेरयति
च।
"सूर्यः
सौर्याः
ऊर्जायाः
महीयः
स्रोतः।/
सूर्ये
तपत्यावरणाय
दृष्टैः
कल्पेत
लोकस्य
कथं
तमित्स्रा।"
Mārtaṇḍa
=
Vivasvat
(
Sūrya
),
q.v.
मार्तण्ड
पुं।
सूर्यः
समानार्थकाः
सूर,
सूर्य,
अर्यमन्,
आदित्य,
द्वादशात्मन्,
दिवाकर,
भास्कर,
अहस्कर,
ब्रध्न,
प्रभाकर,
विभाकर,
भास्वत्,
विवस्वत्,
सप्ताश्व,
हरिदश्व,
उष्णरश्मि,
विकर्तन,
अर्क,
मार्तण्ड,
मिहिर,
अरुण,
पूषन्,
द्युमणि,
तरणि,
मित्र,
चित्रभानु,
विरोचन,
विभावसु,
ग्रहपति,
त्विषाम्पति,
अहर्पति,
भानु,
हंस,
सहस्रांशु,
तपन,
सवितृ,
रवि,
पद्माक्ष,
तेजसांराशि,
छायानाथ,
तमिस्रहन्,
कर्मसाक्षिन्,
जगच्चक्षुस्,
लोकबन्धु,
त्रयीतनु,
प्रद्योतन,
दिनमणि,
खद्योत,
लोकबान्धव,
इन,
भग,
धामनिधि,
अंशुमालिन्,
अब्जिनीपति,
चण्डांशु,
क,
खग,
पतङ्ग,
तमोनुद्,
विश्वकर्मन्,
अद्रि,
हरि,
हेलि,
अवि,
अंशु,
तमोपह
1।3।29।2।3
भास्वद्विवस्वत्सप्ताश्वहरिदश्वोष्णरश्मयः।
विकर्तनार्कमार्तण्डमिहिरारुणपूषणः॥
अवयव
==>
किरणः
पत्नी
==>
सूर्यपत्नी
सम्बन्धि2
==>
सूर्यपार्श्वस्थः
वैशिष्ट्यवत्
==>
प्रभा
सेवक
==>
सूर्यपार्श्वस्थः,
सूर्यसारथिः
पदार्थ-विभागः
नाम,
द्रव्यम्,
तेजः,
ग्रहः
मार्त्तण्डः,
पुंलिङ्गम्
(
मृतश्चासौ
अण्डश्चेति
।
मृताण्डेभवतीति
।
मृताण्ड
+
“तत्र
भवः
।”
४
।
३
।५३
।
इति
अण्
।
)
सूर्य्यः
।
(
तन्निरुक्तिश्च
।यथा,
--“अनिष्पन्नेषु
गात्रेषु
पुत्त्रं
दृष्ट्वा
पिताब्रवीत्
।आर्त्तस्त्वं
भव
माण्डेति
मार्त्तण्डस्तेन
स
स्मृतः
॥
”यथा,
मार्कण्डेये
।
७७
।
१
।“मार्त्तण्डस्य
रवेर्भार्य्या
तनया
विश्वकर्म्मणः
।संज्ञा
नाम
महाभाग
!
तस्यां
भानुरजीजनत्
॥
”अर्कवृक्षः
।
इत्यमरः
॥
शूकरः
।
इति
मेदिनी
।ते,
३५
॥
मार्त्तण्डोत्पत्तिर्यथा,
--मार्कण्डेय
उवाच
।“एवं
सा
नियता
देवी
चक्रे
स्तोत्रमहनिशम्
।निराहारा
विवस्वन्तमारिराधयिषुर्मुने
!
॥
ततः
कालेन
महता
भगवांस्तपनो
मुने
!
।प्रत्यक्षतामगात्तस्या
दाक्षायण्या
द्विजोत्तम
!
॥
सा
ददर्श
महाकूटं
तेजसोऽम्बरसंस्थितम्
।भूमौ
च
संस्थितं
भास्वज्ज्वालामालातिदुर्द्दृशम्
॥
तञ्च
दृष्ट्वा
ततो
देवी
साध्वसं
परमं
गता
।जगादाद्य
!
प्रसीदेति
न
त्वां
पश्यामि
गोपते
!
॥
यथा
दृष्टवती
पूर्व्वमम्बरस्थं
सुदुर्दृशम्
।संघातं
तेजसस्तस्मादिह
पश्यामि
भूतले
॥
प्रसादं
कुरु
पश्येयं
यद्रूपं
ते
प्रभाकर
!
।भक्तानुकम्पन
!
विभो
!
भक्ताहं
पाहि
मेसुतान्
॥
”श्रीमार्कण्डेय
उवाच
।“ततः
स
तेजसस्तस्मादाविर्भूतो
विभावसुः
।अदृश्यत
तदादित्यस्तप्तताम्रोपमप्रभः
॥
अथ
तां
प्रागतां
देवीं
तस्य
सन्दर्शनान्मुने
!
।प्राह
भास्वान्
वृणुष्वेष्टं
वरं
मत्तो
यमिच्छसि
॥
प्रणता
शिरसा
सा
च
जानुपीडितमेदिनी
।प्रत्युवाच
विवस्वन्तं
वरदं
समुपस्थितम्
॥
देव
!
प्रसीद
पुत्त्राणां
हृतं
त्रिभुवनं
मम
।यज्ञभागाश्च
दैतेयैर्दानवैश्च
बलाधिकैः
॥
तन्निमित्तं
प्रसादं
त्वं
कुरुष्व
मम
गोपते
!
।अंशेन
तेषां
भ्रातृत्वं
गत्वा
नाशय
तद्रिपून्
॥
यथा
मे
तनया
भूयो
यज्ञभागभुजः
प्रभो
!
।भवेयुरधिपाश्चैव
त्रैलोक्यस्य
दिवाकर
!
॥
तथानुकम्पां
पुत्त्राणां
सुप्रसन्नो
रवे
!
मम
।कुरु
प्रसन्नार्त्तिहर
!
स्थितिकर्त्ता
त्वमद्य
मे
॥
”मार्कण्डेय
उवाच
।“ततस्तामाह
भगवान्
भास्करो
वारितस्करः
।प्रणतामदितिं
विप्र
!
प्रसादसुमुखो
विभुः
॥
सहस्रांशेन
ते
गर्भे
सम्भूयाहमशेषतः
।तत्पुत्त्रशत्रूनदिते
!
नाशयाम्याशु
निर्वृता
॥
इत्युक्त्रा
भगवान्
भास्वानन्तर्द्धानमुपागमत्
।निवृत्ता
सापि
तपसः
संप्राप्ताखिलवाञ्छिता
॥
ततो
रश्मिसहस्रान्तः
सुषुम्नाख्यो
रवेः
करः
।विप्रावतारं
संचक्रे
देवमातुरथोदरे
॥
कृच्छ्रचान्द्रायणादीनि
सा
चक्रे
सुसमाहिता
।शुचिः
सन्धारयाम्येनं
दिव्यं
गर्भमिति
द्बिज
!
॥
ततस्तां
कश्यपः
प्राह
किञ्चित्कोपप्लुताक्षरम्
।किं
मारयसि
गर्भाण्डमिति
नित्योपवासिनी
॥
सा
च
तं
प्राह
गर्भाण्डमेतत्
पश्येति
कोपना
।न
मारितं
विपक्षाणां
मृत्यवे
यद्भविष्यति
॥
इत्युक्त्रा
तं
तदा
गर्भमुत्ससर्ज्ज
सुरारणिः
।जाज्वल्यमानं
तेजोभिः
प्रत्युवाच
न
कोपिता
।तं
दृष्ट्वा
कश्यपो
गर्भमुद्यद्भास्करवर्च्चसम्
।तुष्टाव
प्रणतो
भूत्वा
ऋग्भिराद्याभिरादरात्
॥
संस्तूयमानः
स
तदा
गर्भाण्डात्
प्रकटोऽभवत्
।पद्मपत्रसवर्णाभस्तेजसा
व्याप्तदिङ्मुखः
॥
अथान्तरीक्षादाभाष्य
कश्यपं
मुनिसत्तमम्
।सतोयमेघगम्भीरा
वागुवाचाशरीरिणी
॥
मारितञ्च
यतः
प्रोक्तमेतदण्डं
त्वयादितिम्
॥
तस्मान्मुने
!
सुतस्तेऽयं
मार्त्तण्डाख्यो
भविष्यति
॥
सूर्य्याधिकारञ्च
विभुर्जगत्येष
करिष्यति
।हनिष्यत्यसुरांश्चायं
यज्ञभागहरानरीन्
॥
देवा
निशम्येति
वचो
गगनात्
समुपागतम्
।प्रहर्षमतुलं
याता
दानवाश्च
हतौजसः
॥
ततो
युद्धाय
दैतेयानाजुहाव
शतक्रतुः
।सह
देवैर्मुदायुक्तो
दानवाश्च
तमाययुः
॥
तेषां
युद्धमभूद्घोरं
देवानामसुरैः
सह
।शस्त्रास्त्रदीप्तिसन्दीप्तसमस्तभुवनान्तरम्
॥
तस्मिन्
युद्धे
भगवता
मार्त्तण्डेन
निरीक्षिताः
।तेजस्रा
दह्यमानास्तु
भस्मीभूता
महासुराः
॥
ततः
प्रहर्षमतुलं
प्रापुः
सर्व्वे
दिवौकसः
॥
तुष्टवुस्तेजसां
योनिं
मार्त्तण्डमदितिन्तथा
॥
स्वाधिकारं
ततः
प्रापुर्यज्ञभागांश्च
पूर्व्ववत्
।भगवानपि
मार्त्तण्डः
स्वाधिकारमथाकरोत्
॥
कदम्बपुष्पवद्भास्वानधश्चोर्द्ध्वञ्च
रश्मिभिः
।वृत्तोऽग्निपिण्डसदृशो
दध्रे
नातिस्फुटं
वपुः
॥
”इति
मार्कण्डेयपुराणे
सूर्य्यमाहात्म्ये
मार्त्त-ण्डोत्पत्तिनामाध्यायः
॥
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.