Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel

नेत्र (netra)

 
Shabda Sagara English

नेत्र

Masculine, Feminine, Neuter

(

-त्रः-त्री-त्रं

)

A

leader,

a

guide,

one

who

guides

or

leads.

Neuter.

(

-त्रं

)

1.

The

eye.

2.

The

foot

of

a

tree.

3.

Bleached

or

wove

silk.

4.

A

car,

a

carriage.

5.

The

string

of

a

churning

rope.

6.

An

enema-

pipe.

7.

The

number

“two”.

mn.

(

-त्रः-त्रं

)

Any

tubular

vessel.

Feminine.

(

-त्री

)

1.

A

river.

2.

The

goddess

LAKSHMĪ.

Etymology

णी

to

guide

or

gain,

Unādi

Affix.

ष्ट्रन्,

fem.

Affix.

ङीप्

।

Capeller Eng English

नेत्र

masculine

leader,

guide

(

only

adj.

—°

)

a

man's

name,

neuter

नेत्र॑

guidance,

conduct,

the

eye.

Yates English

नेत्र

(

त्रः-त्री-त्रं

)

a.

Leading.

Neuter.

The

eye

root

of

a

tree

wove

silk

a

car

churning

string

enema

pipe.

Masculine.

Neuter.

Tubular

vessel.

Feminine.

A

river

Lakshmi.

Spoken Sanskrit English

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

eye

नेत्र

-

netra

-

Masculine

-

leader

नेत्र

-

netra

-

Masculine

-

guide

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

rope

for

churning

stick

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

root

of

a

tree

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

leading

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

string

by

which

a

churning-stick

is

whirled

round

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

guiding

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

numeral

2

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

veil

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

injection

pipe

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

pipe-tube

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

carriage

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

kind

of

cloth

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

cord

for

churning

stick

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

river

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

conducting

समिष्टका-

नेत्र

-

samiSTakA-

netra

-

Neuter

-

cross

head

guide

[

Rly.

Eng.

]

नेत्र-व्यवस्थापन

-

netra-vyavasthApana

-

Neuter

-

accommodation

[

of

the

eye

]

नेत्र

netra

Neuter

pipe-tube

धमनि

dhamani

Feminine

pipe

or

tube

नाडि

nADi

Feminine

any

tube

or

pipe

नाडी

nADI

Feminine

any

pipe

or

tube

यन्त्रनाल

yantranAla

Neuter

mechanical

pipe

or

tube

वंशनाडी

vaMzanADI

Feminine

pipe

or

tube

made

of

bamboo

वंशनाडिका

vaMzanADikA

Feminine

pipe

or

tube

made

of

bamboo

Wilson English

नेत्र

Masculine, Feminine, Neuter

(

-त्रः-त्री-त्रं

)

A

leader,

a

guide,

one

who

guides

or

leads.

Neuter.

(

-त्रं

)

1

The

eye.

2

The

root

of

a

tree.

3

Bleached

or

wove

silk.

4

A

car,

a

carriage.

5

The

string

of

a

churning

rope.

6

An

enema

pipe.

mn.

(

-त्रः-त्रं

)

Any

tubular

vessel.

Feminine.

(

-त्री

)

1

A

river.

2

The

goddess

LAKṢMĪ.

Etymology

णी

to

guide

or

gain,

Uṇādi

Affix.

ष्ट्रन्,

fem.

Affix.

ङीष्.

Apte English

नेत्रम्

[

nētram

],

[

नयति

नीयते

वा

अनेन

नी-ष्ट्रन्

]

Leading,

conducting,

directing

कर्मणा

दैवनेत्रेण

जन्तुदेहोपपत्तये

Bhágavata (Bombay).

3.31.1.

The

eye

प्रायेण

गृहिणीनेत्राः

कन्यार्थेषु

कृटुम्बिनः

Kumârasambhava (Bombay).

6.85

2.29,

3

7.13.

The

string

of

a

churning-stick

मन्थानं

मन्दरं

कृत्वा

तथा

नेत्रं

च

वासुकिम्

Mahâbhârata (Bombay).

*

1.18.13

Bhágavata (Bombay).

8.6.22.

Woven

silk,

a

fine

silken

garment

नेत्र-

क्रमेणोपरुरोध

सूर्यम्

Raghuvamsa (Bombay).

7.39.

(

where

some

commentators

take

नेत्रम्

in

its

ordinary

sense

of

the

'eye'

).

The

root

of

a

tree.

An

enema

pipe.

A

carriage,

conveyance

in

general.

The

number

'two'.

A

leader

सूर्योदये

सञ्जय

के

नु

पूर्वं

युयुत्सवो

हृष्यमाणा

इवासन्

।

मामका

वा

भीष्मनेत्राः

समीपे

पाण्डवा

वा

भीमनेत्रास्तदानीम्

॥

Mahâbhârata (Bombay).

*

6.2.1.

A

constellation,

star.

(

said

to

be

Masculine.

only

in

these

two

senses

).

A

river

Nm.

A

kind

of

vein

Nm.

A

bug

Nm.

A

bark

of

a

tree

Nm.

Compound.

-अञ्जनम्

a

collyrium

for

the

eyes

Ś.

Til.7.-अतिथि

Adjective.

One

who

has

become

visible.

-अन्तः

the

outer

corner

of

the

eye.

-अम्बु,

-अम्भस्

Neuter.

tears.-अभिष्यन्दः

running

of

the

eyes,

a

kind

of

eye-disease-अरिः

Euphorbia

Antiquorum

(

Marâṭhî.

निवडुंग,

शेर

).-आमयः

ophthalmia.

-उत्सवः

any

pleasing

or

beautiful

object.

-उपमम्

the

almond

fruit.

औषधम्

collyrium

green

sulphate

of

iron

(

Marâṭhî.

हिराकस

).

-कार्मणम्

a

spell

for

the

eyes

Vikr.

-कनीनिका

the

pupil

of

the

eye.

-कूटः,

-टम्

a

front

apartment,

a

side-hall,

a

corner

tower

प्रधानावासनेत्रस्थनेत्रकूटद्वयं

न्यसेत्

Kāmikāgama

35.75.

कोषः

the

eye-ball.

the

bud

of

a

flower.-गोचर

Adjective.

within

the

range

of

sight,

perceptible,

visible.

-चपल

Adjective.

restless

with

the

eyes,

winking

न

नेत्रचपलो$नृजुः

Manusmṛiti.

4.177.

-छदः

the

eyelid.

-जम्,

-जलम्,

-वारि

Neuter.

tears.

-र्निसिन्

Adjective.

kissing

or

touching

the

eye

(

sleep

).

-पत्रम्

the

eye-brows.

-पर्यन्त

Adjective.

as

far

as

the

eye,

up

to

the

eye.

(

-तः

)

the

outer

corner

of

the

eye.

-पाकः

inflammation

of

the

eye

Suśr.

पिण़्डः

the

eye-ball.

a

cat.

-बन्धः

hood-winking,

playing

at

hide-and-seek

Bhāg.

-भवः,

-मलम्

the

mucus

of

the

eyes.

-मुष्

Adjective.

stealing

or

captivating

the

eye.

योनिः

an

epithet

of

Indra

(

who

had

on

his

body

a

thousand

marks

resembling

the

female

organ

inflicted

by

the

curse

of

Gautama

).

the

moon.

-रञ्जनम्

a

collyrium.

-रोमन्

Neuter.

the

eyelash.

-वस्तिः

Masculine.

,

Feminine.

a

clyster-pipe

with

a

bag.

-वस्त्रम्

a

veil

over

the

eye,

the

eyelid.

-विष्

Feminine.

excretion

of

the

eyes.

-विष

Adjective.

having

poison

in

the

eyes

(

the

Brāhmaṇa

)

Mahâbhârata (Bombay).

*

2.-स्तम्भः

rigidity

of

the

eyes.

Apte 1890 English

नेत्रं

[

नयति

नीयते

वा

अनेन

नी-ष्ट्रन्

]

1

Leading,

conducting.

2

The

eye

प्रायेण

गृहिणीनेत्राः

कन्यार्थेषु

कुटुंबिनः

Ku.

6.

85,

2.

29,

30

7.

13.

3

The

string

of

a

churning-stick.

4

Woven

silk,

a

fine

silken

garment

नेत्रक्रमेणोपरुरोध

सूर्यं

R.

7.

39

(

where

some

commentators

take

नेत्रं

in

its

ordinary

sense

of

the

‘eye’

).

5

The

root

of

a

tree.

6

An

enemapipe.

7

A

carriage,

conveyance

in

general.

8

The

number

‘two’.

9

A

leader.

10

A

constellation,

star

(

said

to

be.

m.

only

in

these

two

senses

).

Comp.

अंजनं

a

collyrium

for

the

eyes

Ś.

Til.

7.

अंतः

the

outer

corner

of

the

eye.

अंबु,

अंभस्

n.

tears.

अभिष्यंदः

running

of

the

eyes,

a

kind

of

eye-disease.

आमयः

ophthalmia.

उत्सवः

any

pleasing

or

beautiful

object.

उपमं

the

almond

fruit.

औषधं

collyrium.

कनीनिका

the

pupil

of

the

eye.

कोषः

{1}

the

eye-ball.

{2}

the

bud

of

a

flower.

गोचर

a.

within

the

range

of

sight,

perceptible,

visible.

छदः

the

eyelid.

जं,

जलं,

वारि

n.

tears.

पर्यंत

a.

as

far

as

the

eye,

up

to

the

eye.

(

तः

)

the

outer

corner

of

the

eye.

पिंडः

{1}

the

eye-ball.

{2}

a

cat.

मलं

the

mucus

of

the

eyes.

मुष्

a.

stealing

or

captivating

the

eye.

योनिः

{1}

an

epithet

of

Indra

(

who

had

on

his

body

a

thousand

marks

resembling

the

female

organ

inflicted

by

the

curse

of

Gautama

).

{2}

the

moon.

रंजनं

a

collyrium.

रोमन्

n.

the

eyelash.

वस्तिः

m.

f.

a

clyster-pipe

with

a

bag.

वस्त्रं

a

veil

over

the

eye,

the

eyelid.

विष्

f.

excretion

of

the

eyes.

स्तंभः

rigidity

of

the

eyes.

Monier Williams Cologne English

नेत्र

masculine gender.

a

leader,

guide

(

with

genitive case.

rāmāyaṇa

[

B.

]

iii,

66,

10

mostly

ifc.

,

e.g.

त्वं-नेत्र,

‘having

you

for

guide’,

mahābhārata

ii,

2486

[

feminine.

आ,

ib.

ix,

222

]

confer, compare.

pāṇini

v,

4,

116,

Vārttika.

2,

3,

patañjali

),

aitareya-upaniṣad

mahābhārata

bhāgavata-purāṇa

nalopākhyāna

of

a

son

of

Dharma

and

father

of

Kuntī,

bhāgavata-purāṇa

of

a

son

of

Su-mati,

matsya-purāṇa

नेत्र॑

neuter gender.

(

and

masculine gender.

,

siddhānta-kaumudī

)

leading,

guiding,

conducting,

atharva-veda

x,

10,

22

(

ifc.

f(

आ

).

)

the

eye

(

as

the

guiding

organ,

also

-क,

hemādri's caturvarga-cintāmaṇi

confer, compare.

नयन

)

the

numeral

2

sūryasiddhānta

(

confer, compare.

नेतृ

)

the

string

by

which

a

churning-stick

is

whirled

round,

mahābhārata

a

pipe-tube,

cāṇakya

an

injection

pipe,

suśruta

the

root

of

a

tree,

kādambarī

a

kind

of

cloth,

harṣacarita

a

veil,

rāmāyaṇa

raghuvaṃśa

a

carriage,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

river,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

Monier Williams 1872 English

नेत्र,

अस्,

ई,

अम्,

one

who

guides

or

leads,

a

leader,

guide

a

substitute

for

नेतृ

at

the

end

of

a

comp.

(

e.

g.

भवन्-नेत्र,

having

thee

as

com-

mander

)

(

अस्

),

m.,

N.

of

a

son

of

Dharma

and

father

of

Kunti

also

a

son

of

Su-mati

(

अम्

),

n.

leading,

conducting

the

eye

(

as

the

instrument

of

leading

or

guiding

)

symbolic

expression

for

the

number

two

the

string

with

which

a

churning-stick

is

whirled

round

an

enema-pipe

the

root

of

a

tree

bleached

or

wove

silk

a

carriage.

—नेत्र-कनी-

निका,

f.

the

pupil

of

the

eye.

—नेत्र-कोष,

अस्,

m.

the

eyeball

the

bud

of

a

flower.

—नेत्र-गो-

चर,

अस्,

आ,

अम्,

within

the

range

of

the

sight,

visible.

—नेत्र-च्छद,

अस्,

m.

the

eyelid.

—नेत्र-

ज,

अस्,

आ,

अम्,

‘eye-born,

’

coming

from

the

eyes

(

अम्

),

n.

a

tear.

—नेत्र-जल,

अम्,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नेत्र-ता,

f.

the

state

of

being

an

eye

नेत्रतां

या,

to

become

an

eye.

—नेत्र-त्रिभाग-ब्रह्म-

यशस्विन्,

ई,

m.,

N.

of

an

author.

—नेत्र-पर्यन्त,

अस्,

आ,

अम्,

as

far

as

to

the

eye,

up

to

the

eye

(

अस्

),

m.

the

outer

angle

of

the

eye.

—नेत्र-पिण्ड,

अस्,

m.

a

cat

(

‘having

full

eyes’

)

the

eyeball.

—नेत्र-

पुष्करा,

f.

a

species

of

plant

[

cf.

रुद्र-जटा।

]

—नेत्र-मनः-स्वभावास्,

m.

pl.

eyes,

mind,

and

soul.

—नेत्र-मीना,

f.

a

species

of

plant

(

=

यव-तिक्ता

).

—नेत्र-मुष्,

ट्,

ट्,

ट्,

stealing

or

cap-

tivating

the

eye.

—नेत्र-योनि,

इस्,

m.

an

epithet

of

Indra

(

as

covered

with

marks

resembling

the

female

organ,

through

the

curse

of

Gautama,

whose

wife

Ahalyā

he

had

attempted

to

seduce

the

sage

after-

wards

relenting,

changed

these

disgraceful

marks

on

the

body

of

the

deity

to

as

many

eyes

)

the

moon

(

as

produced

from

the

eye

of

Atri

).

—नेत्र-रञ्जन,

अम्,

n.

‘eye-colouring,

’

collyrium.

—नेत्र-रुज्,

क्,

f.

disease

of

the

eyes.

—नेत्र-रोग,

अस्,

m.

disease

of

the

eyes,

ophthalmia

(

अस्,

आ,

अम्

),

afflicted

with

disease

of

the

eyes.

—नेत्ररोग-ता,

f.

disease

of

the

eyes.

—नेत्ररोग-हन्,

आ,

m.

a

particular

plant

used

for

diseases

of

the

eyes,

Tragia

Involucrata.

—नेत्र-

रोमन्,

अ,

n.

the

eyelash.

—नेत्र-वस्ति,

इस्,

m.

f.

a

clyster-pipe

with

a

bag.

—नेत्र-वस्त्र,

अम्,

n.

a

veil

over

the

eye.

—नेत्र-वारि,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नेत्र-विष्,

ट्,

f.

excretion

of

the

eyes.

—नेत्र-विष,

अस्,

आ,

अम्,

having

poison

in

the

eyes.

—नेत्र-स्तम्भ,

अस्,

m.

rigidity

of

the

eyes.

—नेत्राञ्जन

(

°र-अञ्°

),

अम्,

n.

‘eye-ointment,

’

collyrium.

—नेत्रान्त

(

°र-अन्°

),

अस्,

m.

the

outer

corner

of

the

eye.

—नेत्राभिष्यन्द

(

°र-अभ्°

),

अस्,

m.

running

of

the

eyes.

—नेत्रामय

(

°र-

आम्°

),

अस्,

m.

ophthalmia.

—नेत्राम्बु

(

°र-अम्°

)

or

नेत्राम्भस्

(

°र-अम्°

),

अस्,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नेत्रारि

(

°र-अरि

),

इस्,

m.

a

species

of

plant

(

=

सीहुण्ड

).

—नेत्रोत्सव

(

°र-उत्°

),

अम्,

n.

‘eye-

feast,

’

any

pleasing

or

beautiful

object.

—नेत्रोपम

(

°र-उप्°

),

अम्,

n.

the

almond

fruit

(

as

resembling

eyes

).

—नेत्रोपम-फल,

अस्,

m.

the

almond

tree.

—नेत्रौषध

(

°र-औष्°

),

अम्,

n.

medi-

cine

for

the

eyes,

collyrium,

green

sulphate

of

iron

used

as

collyrium

(

ई

),

f.

Odina

Pinnata

(

=

अज-

शृङ्गी

).

नेत्र

नेत्र,

नेत्रिक,

&c.

See

p.

511,

col.

3.

Macdonell English

नेत्र

ne-tra,

—°

Adjective.

leader,

guide

Neuter.

guidance

🞄eye

veil

cord

which

causes

a

churning-stick

🞄or

top

to

revolve

root

-kośa,

Masculine.

apple

of

🞄the

eye

-kautūhala,

Neuter.

passionate

longing

🞄[

Page147-3

]

🞄of

the

eyes

-ja,

Adjective.

produced

from

the

eyes

🞄-jala,

Neuter.

tears

-niṃsin,

Adjective.

kissing,

i.

e.

🞄closing,

the

eyes

(

sleep

)

-peya,

fp.

to

be

🞄drunk

by,

i.

e.

gladdening,

the

eyes

-praṇayin,

Adjective.

desiring

the

eyes

of,

appearing

to

(

g.

)

🞄-bandha,

Masculine.

bandaging

the

eyes,

blind

manʼs

🞄buff

-vāri,

Neuter.

tears

-añjana,

Neuter.

eye-salve

🞄-ambhas,

Neuter.

tears

-utsava,

Masculine.

feast

to

the

🞄eyes.

Benfey English

नेत्र

नेत्र,

i.

e.

नी

+

त्र,

I.

A

substi-

tute

for

नेतृ

when

latter

part

of

a

comp.

Adjective.

,

e.

g.

भवन्नेत्र,

i.

e.

भवन्त्-,

Having

thee

as

commander,

MBh.

7,

3702.

II.

Neuter.

1.

The

eye,

Man.

4,

44.

2.

The

string

of

a

churning

rope,

MBh.

1,

1124.

--

Compound

अ-युग्म-,

and

त्रि-,

Masculine.

a

name

of

Śiva,

Kumāras.

3,

51

MBh.

12,

10357.

सहस्र-,

Adjective.

possessed

of

a

thousand

eyes.

परि-,

I.

Masculine.

an

owl.

II.

Neuter.

the

white

lotus.

Hindi Hindi

आंख

Apte Hindi Hindi

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

"नेतृत्व

करना,

संचालन"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

आँख

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

रई

के

डंडे

की

रस्सी

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

"बुनी

हुई

रेशम,

महीन

रेशमी

वस्त्र"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

वृक्ष

की

जड़

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

बस्तिक्रिया

की

नली

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

"गाड़ी,

वाहन"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

दो

की

संख्या

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

"नेता,

अगुआ"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नयति

नीयते

वा

अनेन

-

वी+ष्ट्रन्

"नक्षत्र

पुंज,

तारा"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी+ष्ट्रन्

खटमल

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"बक्कल,

वृक्ष

की

छाल"

नेत्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

आँख

Shabdartha Kaustubha Kannada

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಲೋಚನ

/ನಯನ

/ಕಣ್ಣು

निष्पत्तिः

णीञ्

(

प्रापणे

)

-

"ष्ट्रन्"

(

३-२-१८२

)

व्युत्पत्तिः

नीयते

अनेन

प्रयोगाः

"नेत्राणां

मदरुचिरक्षतैव

तस्थौ

चक्षुष्यः

खलु

महतां

परैरलङ्घ्यः"

उल्लेखाः

माघ०

८-५७

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮೊಸರು

ಕಡೆಯುವ

ಹಗ್ಗ

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಸ್ತ್ರ

/ಬಟ್ಟೆ

प्रयोगाः

"विस्तारितः

कुञ्जरकर्णतालैर्नेत्रक्रमेणोपरुरोध

सूर्यम्

।",

"वासः

परं

नेत्रमहं

न

नेत्रं

किमु

त्वमालिङ्ग्य

तन्मयापि

।"

उल्लेखाः

रघु०

७-३९,

नैष०

७-८

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮರದ

ಬುಡ

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ರಥ

/ಗಾಡಿ

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಪಿಚಕಾರಿ

/ಬಸ್ತಿ

/ಮಲನಾಳದೊಳಕ್ಕೆ

ದ್ರವ

ವಸ್ತುವನ್ನು

ಬಿಡುವ

ಕೊಳವೆ

नेत्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಎರಡು

ಸಂಖ್ಯೆ

नेत्र

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ನಾಯಕ

/ಯಜಮಾನ

/ಮುಂದಾಳು

नेत्र

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ನಕ್ಷತ್ರ

विस्तारः

नैत्रो

नेतरि

-

त्रिकाण्ड०

नेत्र

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಒಯ್ಯುವವನು

/ಮುಂದೆ

ಸಾಗುವವನು

नेत्र

पदविभागः

विशेष्यनिघ्नम्

कन्नडार्थः

ಒಯ್ಯುವವಳು

/ಮುಂದೆ

ಸಾಗುವವಳು

L R Vaidya English

netra

{%

n.

%}

1.

Leading,

conducting

2.

the

eye,

R.ii.73,

iii.11

3.

the

string

of

a

churning

stick

4.

an

enema-pipe

5.

the

root

of

a

tree

6.

woven

silk,

नेत्रक्रमेणोपरुरोध

सूर्यम्

R.vii.39

7.

a

carriage

8.

a

leader

9.

the

number

‘two.’

Bhutasankhya Sanskrit

२,

अंस,

अक्षि,

अन्तक,

अम्बक,

अयन,

अश्वि,

अश्विनी,

ईक्षण,

ओष्ठ,

कर,

कर्ण,

कुच,

कुटुम्ब,

गरुत्,

गुल्फ,

चक्षु,

जङ्घा,

जानु,

दस्र,

दृश्

,

दृष्टि,

दोः,

द्वन्द्व,

द्वय,

द्वि,

ध्रुव,

नय,

नयन,

नासत्य,

नेत्र,

पक्ष,

पाणि,

बाहु,

भुज,

भुजा,

यम,

यमल,

युग,

युगल,

युग्म,

रविचन्द्रौ,

रविपुत्र,

लोचन,

श्रोत्र,

स्तन,

हस्त

३,

अग्नि,

अनल,

आज्यभुक्,

आज्याश,

उषर्बुध,

काल,

कृशानु,

कृष्णवर्त्मन्,

क्रम,

गुण,

गुप्ति,

जगत्,

ज्योति,

ज्वलन,

ज्वाल,

तपन,

तृतीय,

त्रय,

त्रिकटु,

त्रिकाल,

त्रिगत,

त्रिगुण,

त्रिजगत्,

त्रिनेत्र,

त्रिपदी,

त्रैत,

दह,

दहन,

दीप्ति,

द्युति,

धाम,

नेत्र,

पद,

पावक,

पुं,

पुर,

पुरुष,

पुष्कर,

ब्रह्मन्,

भुवन,

रत्न,

राम,

रुद्राक्ष,

रोहित,

लोक,

लोचन,

वचन,

वह्नि,

विक्रम,

विष्णु,

विष्णुक्रम,

वृत्त,

वैश्वानर,

शक्ति,

शिखा,

शिखिन्,

शिवनेत्र,

शूल,

सप्तार्चि,

सहोदर,

हरनयन,

हरनेत्र,

हव्यभुक्,

हव्यवाहन,

हव्याश,

हुतभुज्,

हुतवह,

हुताश,

हुताशन,

होतृ

Bopp Latin

नेत्र

n.

(

r.

नी

ducere,

s.

त्र

)

oculus.

Cf.

नयन.

Anekartha-Dvani-Manjari Sanskrit

नेत्र

क्ली

नेत्र,

वस्त्र,

चक्षुस्,

परिवर्तगुण

नेत्रं

वस्त्रं

विशेषः

स्यान्नेत्रं

चक्षुरुदाहृतम्

।

परिवर्तगुणो

नेत्रं

नेत्रः

कस्तूरिकामृगः

॥

४१

॥

verse

1.1.1.41

page

0003

नेत्र

पु

नेत्र,

कस्तूरिकामृग

नेत्रं

वस्त्रं

विशेषः

स्यान्नेत्रं

चक्षुरुदाहृतम्

।

परिवर्तगुणो

नेत्रं

नेत्रः

कस्तूरिकामृगः

॥

४१

॥

verse

1.1.1.41

page

0003

Edgerton Buddhist Hybrid English

netra,

m.

(

otherwise

nt.

),

eye:

netrā

…

tvacanaddhāḥ

(

n.

pl.

)

LV

〔324.11〕

(

vs

no

v.l.

).

Indian Epigraphical Glossary English

netra

(

IE

7-1-2

),

‘two’

in

some

areas

of

Eastern

India,

it

was

used

in

the

sense

of

Hara-netra,

‘three’.

The

word

dṛk

seems

to

bear

the

sense

of

three

in

the

Pamulavaka

plates

of

Eastern

Cālukya

Vijayāditya

VII

(

JAHRS,

Vol.

II,

p.

287,

text

line

67

).

Lanman English

netra,

n.

eye.

[

‘leader,

’

√nī,

1185a:

for

mg,

cf.

nayana.

]

Schmidt Nachtrage zum Sanskrit Worterbuch German

नेत्र

Die

Bed.

"Fluß"

ist

zu

streichen.

[

Z.

]

—

नेत्र

n.

auch

eine

Art

Zeug,

Harṣac.

(

1936

)

315,

2

438,

7

(

175,

11

).

°वस्त्र

Kāśīkh.

30,

44.

—

1.

m.

mit

einem

Gen.,

R.

ed.

Bomb.

3,

66,

10.

Amarakosha Sanskrit

नेत्र

नपुं।

नेत्रम्

समानार्थकाः

लोचन,

नयन,

नेत्र,

ईक्षण,

चक्षुस्,

अक्षि,

दृश्,

दृष्टि,

गो

2।6।93।1।3

लोचनं

नयनं

नेत्रमीक्षणं

चक्षुरक्षिणी।

दृग्दृष्टी

चास्रु

नेत्राम्बु

रोदनं

चास्रमश्रु

च॥

अवयव

==>

नेत्रमलम्,

नेत्रकनीनिका,

अश्रुः,

अक्षिलोमन्,

नेत्रच्छदः

सम्बन्धि2

==>

अश्रुः,

नेत्रप्रान्तः

पदार्थ-विभागः

अवयवः

नेत्र

नपुं।

वस्त्रम्

समानार्थकाः

वस्त्र,

आच्छादन,

वास,

चेल,

वसन,

अंशुक,

कशिपु,

नेत्र,

अम्बर

3।3।180।2।1

निदेशग्रन्थयोः

शास्त्रं

शस्त्रमायुधलोहयोः।

स्याज्जटांशुकयोर्नेत्रं

क्षेत्रं

पत्नीशरीरयोः॥

अवयव

==>

वस्त्रयोनिः,

तन्तवः

वृत्तिवान्

==>

कञ्चुक्यादेर्निर्माता,

रजकः

==>

क्षौमवस्त्रम्,

कार्पासवस्त्रम्,

कृमिकोशोत्थवस्त्रम्,

मृगरोमजवस्त्रम्,

छेदभोगक्षालनरहितवस्त्रम्,

धौतवस्त्रयुगम्,

धौतकौशेयम्,

बहुमूल्यवस्त्रम्,

पट्टवस्त्रम्,

आच्छादितवस्त्रम्,

जीर्णवस्त्रम्,

शोभनवस्त्रम्,

स्थूलपटः,

स्त्रीपिधानपटः,

कम्बलः,

परिधानम्,

उपरिवस्त्रम्,

स्त्रीणां_कञ्चुलिशाख्यम्,

प्रावरणः,

अर्धोरुपिधायकवस्त्रम्,

पादाग्रपर्यन्तलम्बमानवस्त्रम्,

वितानम्,

जवनिका,

मृगरोमोत्थपटः,

प्रावारः

पदार्थ-विभागः

वस्त्रम्

नेत्र

नपुं।

तरुमूलम्

समानार्थकाः

शिफा,

जटा,

विटप,

गुल्म,

नेत्र

3।3।180।2।1

निदेशग्रन्थयोः

शास्त्रं

शस्त्रमायुधलोहयोः।

स्याज्जटांशुकयोर्नेत्रं

क्षेत्रं

पत्नीशरीरयोः॥

अवयव

==>

मूलमात्रम्

पदार्थ-विभागः

अवयवः

Kalpadruma Sanskrit

नेत्रं,

क्लीबम्

(

नीयते

नयति

वानेनेति

।

“दाम्नी-शसेति

।”

३

।

२

।

१८२

।

इति

करणे

ष्ट्रन्

।

)चक्षुः

।

(

यथा,

मनुः

।

४

।

४४

।“नाञ्जयन्तीं

स्वके

नेत्रे

नचाभ्यक्तामनावृताम्

।न

पश्येत्

प्रसवन्तीञ्च

तेजस्कामो

द्विजोत्तमः

॥

”

)जटा

।

अंशुकम्

।

इत्यमरः

।

२

।

६

।

९३,

३

।

३

।

१७९

॥

मन्थगुणः

।

(

यथा,

महाभारते

।१

।

१८

।

१३

।“मन्थानं

मन्दरं

कृत्वा

तथा

नेत्रञ्च

वासुकिम्

।देवा

मथितुमारब्धाः

समुद्रं

निधिमम्भ-साम्

॥

”

)वृक्षमूलम्

।

रथः

।

नेतरि,

त्रि

।

इति

मेदिनी

।रे,

५४

॥

(

यथा,

महाभारते

।

२

।

६०

।

४

।“नावं

समुद्र

इव

बालनेत्रा-मारुह्य

घोरे

व्यसने

निमज्जेत्

॥

”

)नाडी

।

इति

विश्वः

॥

वस्तिशलाका

।

इतिराजनिर्घण्टः

॥

Vachaspatyam Sanskrit

नेत्र

नपुंलिङ्गम्

नयति

नीयते

वाऽनेन

ष्ट्रन्

।

१

मन्थनदामनि

२

वस्त्र-भेदे

३

वृक्षमूले

४

रथे

५

जटायाम्

६

नाड्याम्

मेदि०

।७

चक्षुषि

अमरः

।

८

प्रापयितरि

९

नयनसाधने१०

प्रवर्त्तके

च

त्रीषु लिङ्गेषु

।

११

वस्तिशलाकायां

राजनि०

।१२

चक्षुर्गोलकावस्थिते

वह्निदेवताके

तैजसे

इन्द्रियभेदेन०

“विजित्य

नेत्रप्रतिघातिनीं

प्रभाम्”

कुमा०

तत्रअग्निमन्थनदामनि

“व्यामप्रमाणं

नेत्रं

स्यात्

प्रमथ्यस्तेनपावकः”

कर्मप्रदीपे

कात्या०

“मन्थानं

मन्दरं

कृत्वातथा

नेत्रञ्च

वासुकिम्”

भा०

आ०

१८

अ०

।

चक्षुषि

“नेत्रेदूरमनञ्जने

पुलकिता

तन्वी

तवेयं

तनुः”

सा०

द०

।

१२

है-हयनृपपुत्रभेदे

पुंलिङ्गम्

“धर्मस्तु

हैहयसुतो

नेत्रः

कुन्तिपिताततः”

भाग०

९

।

१३

।

६६

।

१४

द्वित्वसंख्यायां

नपुंलिङ्गम्

“मुनिषड्-यमनेत्राणि

(

२२६७

)

सू०

सि०

ज्यार्द्धपिण्डोक्तौ

।वस्तिशलाकामानादि

सुश्रुते

उक्तं

यथा

“अथातो

नेत्र-वस्तिप्रमाणप्रविभागचिकित्सितं

व्याख्यास्यामः”

इत्यु-पक्रमे

सप्रपञ्चमुक्त्वा

नेत्रप्रमाणादि

उक्तं

यथा“पञ्चविंशतेरूर्द्ध्वं

द्वादशाङ्गुलं

मूलेऽङ्गुष्ठोदरपरीणाहमग्रेकनिष्ठिकोदरषरीणाहमग्रे

त्यङ्गुलसन्निविष्टकर्णिकं

गृ-ध्रवत्रनाडीतुल्यप्रवेशं

कोलास्थिमात्रं

छिद्रं

क्लिन्नकला-यमात्रं

छिद्रमित्येके

।

सर्वाणि

मूले

वस्तिनिबन्धनार्थंद्विकर्णिकानि

।

आस्थापनद्रव्यप्रमाणं

तु

विहिता

द्वादश-पसृतयः

।

सप्ततेस्तूर्द्धं

नेत्रप्रमाणमेतदेव

द्रव्यप्रमाणन्तुद्विरष्टवर्षवत्

।

तत्र

नेत्राणि

सुवर्णरजतताम्रायोरीति-दन्तशृङ्गमणितरुसारमयाणि

श्लक्ष्णानि

दृढानि

गोपु-च्छाकृतीन्यृजूनि

गुटिकामुखानि

।

वस्तयश्चावृद्धानांमृदवो

नातिबहुला

दृढाः

प्रमाणवन्तो

गोमहिषवराहा-जोरभ्राणाम्”

।

“नेत्रालाभे

हिता

नाडी

नलवंशास्थि-सम्भवा

।

वस्त्यलाभे

हितं

चर्म

सूक्ष्मं

वा

तान्तवंघनम्”

।

वस्तिशलाकारूपं

च

उत्तरवस्तिशब्दे

१०९८०पृ०

सुश्रुतोक्तं

दृश्यम्

।

“चतुर्दशाङ्गुलं

नेत्रमातुराङ्गु-लमानतः”

इत्यादिनोक्तं

दृश्यम्

।

“कृत्वा

सूक्ष्मेणनेत्रेण

चक्रतैलेन

तर्पयेत्”

सुश्रुतः

।

Capeller German

नेत्र

Führer,

Leiter

(

nur

adj.

—°

).

Masculine.

Mannsn.

Neuter.

Führung,

Leitung

Auge.

Burnouf French

नेत्र

नेत्र

a.

(

नी

sfx.

त्र

)

qui

conduit,

qui

guide.

--

S.

neuter

œil.

Corde

de

la

baratte.

Char,

chariot.

Vaisseau

tubuleux.

Racine

d'arbre.

Soie

blanche

ou

tissée.

--

S.

feminine

नेत्रि

rivière.

नेत्रछद

masculine

paupière.

नेत्रपिण्ड

masculine

chat.

नेत्रमुष्

a.

qui

éblouit,

qui

charme

les

yeux.

नेत्रयोनि

masculine

Indra

[

allusion

à

la

légende

de

la

femme

de

Gotama

].

नेत्राम्बु

masculine

(

अम्बु

)

larme.

नेत्रौषध

neuter

(

ओषध

)

collyre

de

sulfate

de

fer.

--

F.

sorte

de

drogue.

Stchoupak French

नेत्र-

Masculine.

conducteur,

chef

de

(

ord.

ifc.

)

fils

de

Dharma

et

père

de

Kuntī

nt.

œil

corde

à

faire

tourner

la

baratte

ou

le

bâton

à

feu

racine

d'arbre

sorte

d'étoffe,

voile

-तां

या-

devenir

œil.

°कोश-

°कोष-

Masculine.

globe

de

l'œil,

prunelle

bouton

de

fleur.

°गोचर-

a.

qui

se

trouve

dans

le

champ

visuel,

visible.

°चपल-

a.

aux

regards

errants.

°ज-

nt.

larmes

°जल-

id.

°जल-स्रव-

Masculine.

torrent

de

pleurs.

°निंसिन्-

a.

(

sommeil

)

qui

touche

ou

baise

les

yeux.

°बन्ध-

Masculine.

jeu

de

colin-maillard

ou

de

cache-cache.

°मुष्-

ag.

qui

ravit

les

regards.

°वारि-

nt.

=

°ज-।

°विष-

a.

qui

a

du

poison

dans

les

yeux.

नेत्रोत्सव-

Masculine.

fête

pour

les

yeux.