Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
नेत्रम् (netram)
नेत्रम्
[
nētram
],
[
नयति
नीयते
वा
अनेन
नी-ष्ट्रन्
]
Leading,
conducting,
directing
कर्मणा
दैवनेत्रेण
जन्तुदेहोपपत्तये
Bhágavata (Bombay).
3.31.1.
The
eye
प्रायेण
गृहिणीनेत्राः
कन्यार्थेषु
कृटुम्बिनः
Kumârasambhava (Bombay).
6.85
2.29,
3
7.13.
The
string
of
a
churning-stick
मन्थानं
मन्दरं
कृत्वा
तथा
नेत्रं
च
वासुकिम्
Mahâbhârata (Bombay).
*
1.18.13
Bhágavata (Bombay).
8.6.22.
Woven
silk,
a
fine
silken
garment
नेत्र-
क्रमेणोपरुरोध
सूर्यम्
Raghuvamsa (Bombay).
7.39.
(
where
some
commentators
take
नेत्रम्
in
its
ordinary
sense
of
the
'eye'
).
The
root
of
a
tree.
An
enema
pipe.
A
carriage,
conveyance
in
general.
The
number
'two'.
A
leader
सूर्योदये
सञ्जय
के
नु
पूर्वं
युयुत्सवो
हृष्यमाणा
इवासन्
।
मामका
वा
भीष्मनेत्राः
समीपे
पाण्डवा
वा
भीमनेत्रास्तदानीम्
॥
Mahâbhârata (Bombay).
*
6.2.1.
A
constellation,
star.
(
said
to
be
Masculine.
only
in
these
two
senses
).
A
river
Nm.
A
kind
of
vein
Nm.
A
bug
Nm.
A
bark
of
a
tree
Nm.
Compound.
-अञ्जनम्
a
collyrium
for
the
eyes
Ś.
Til.7.-अतिथि
Adjective.
One
who
has
become
visible.
-अन्तः
the
outer
corner
of
the
eye.
-अम्बु,
-अम्भस्
Neuter.
tears.-अभिष्यन्दः
running
of
the
eyes,
a
kind
of
eye-disease-अरिः
Euphorbia
Antiquorum
(
Marâṭhî.
निवडुंग,
शेर
).-आमयः
ophthalmia.
-उत्सवः
any
pleasing
or
beautiful
object.
-उपमम्
the
almond
fruit.
औषधम्
collyrium
green
sulphate
of
iron
(
Marâṭhî.
हिराकस
).
-कार्मणम्
a
spell
for
the
eyes
Vikr.
-कनीनिका
the
pupil
of
the
eye.
-कूटः,
-टम्
a
front
apartment,
a
side-hall,
a
corner
tower
प्रधानावासनेत्रस्थनेत्रकूटद्वयं
न्यसेत्
Kāmikāgama
35.75.
कोषः
the
eye-ball.
the
bud
of
a
flower.-गोचर
Adjective.
within
the
range
of
sight,
perceptible,
visible.
-चपल
Adjective.
restless
with
the
eyes,
winking
न
नेत्रचपलो$नृजुः
Manusmṛiti.
4.177.
-छदः
the
eyelid.
-जम्,
-जलम्,
-वारि
Neuter.
tears.
-र्निसिन्
Adjective.
kissing
or
touching
the
eye
(
sleep
).
-पत्रम्
the
eye-brows.
-पर्यन्त
Adjective.
as
far
as
the
eye,
up
to
the
eye.
(
-तः
)
the
outer
corner
of
the
eye.
-पाकः
inflammation
of
the
eye
Suśr.
पिण़्डः
the
eye-ball.
a
cat.
-बन्धः
hood-winking,
playing
at
hide-and-seek
Bhāg.
-भवः,
-मलम्
the
mucus
of
the
eyes.
-मुष्
Adjective.
stealing
or
captivating
the
eye.
योनिः
an
epithet
of
Indra
(
who
had
on
his
body
a
thousand
marks
resembling
the
female
organ
inflicted
by
the
curse
of
Gautama
).
the
moon.
-रञ्जनम्
a
collyrium.
-रोमन्
Neuter.
the
eyelash.
-वस्तिः
Masculine.
,
Feminine.
a
clyster-pipe
with
a
bag.
-वस्त्रम्
a
veil
over
the
eye,
the
eyelid.
-विष्
Feminine.
excretion
of
the
eyes.
-विष
Adjective.
having
poison
in
the
eyes
(
the
Brāhmaṇa
)
Mahâbhârata (Bombay).
*
2.-स्तम्भः
rigidity
of
the
eyes.
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
"नेतृत्व
करना,
संचालन"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
आँख
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
रई
के
डंडे
की
रस्सी
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
"बुनी
हुई
रेशम,
महीन
रेशमी
वस्त्र"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
वृक्ष
की
जड़
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
बस्तिक्रिया
की
नली
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
"गाड़ी,
वाहन"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
दो
की
संख्या
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
"नेता,
अगुआ"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नयति
नीयते
वा
अनेन
-
वी+ष्ट्रन्
"नक्षत्र
पुंज,
तारा"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
नी+ष्ट्रन्
खटमल
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"बक्कल,
वृक्ष
की
छाल"
नेत्रम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
आँख
Synonyms
नलिका,
नाडी,
नाली,
नेत्रम्,
सुषिः
(Adjective)
या
स्वस्मिन्
वस्तूनि
स्थापयित्वा
अन्यत्र
नयति।
"धमनिरूपा
नलिका
हृदयं
प्रति
रक्तं
वहति
ततः
अपनयति
च।"
Synonyms
चक्षुः,
लोचनम्,
नयनम्,
नेत्रम्,
ईक्षणम्,
अक्षि,
दृक्,
दृष्टिः,
अम्बकम्,
दर्शनम्,
तपनम्,
विलोचनम्,
दृशा,
वीक्षणम्,
प्रेक्षणं,
दैवदीपः,
देवदीपः,
दृशिः,
द्शी
(Noun)
अवयवविशेषः-दर्शनेन्द्रियम्।
"तस्याः
चक्षुंषी
मृगीवत्
स्तः।"
நேத்ரம்
:
கண்,
கயிறு,
பட்டு,
ஆடை,
வாஹனம்,
எஜமான்,
தலைவன்.
1
{@“णीङ्
प्रापणे”@}
2
प्रापणम्
=
आसादनम्।
नायकः-
3
परिणायकः-यिका,
नायकः-यिका,
4
निनीषकः-षिका-नेनीयकः-यिका
नेता-त्री,
5
दुरितापनेत्री,
नाययिता-त्री,
निनीषिता-त्री
अनुनयन्-न्ती,
6
7
विनयन्,
नाययन्-न्ती,
निनीषन्-न्ती
--
नेष्यन्-न्ती-ती,
नाययिष्यन्-न्ती-ती,
निनीषिष्यन्-न्ती-ती
8
9
नयमानः,
10
11
नयमानः,
12
उन्नयमानः,
13
14
उपनयमानः-15
नयमानः,
16
उपनयमानः,
17
विनयमानः,
18
विनयमानः,
19
20
विनयमानः,
नाययमानः,
निनीषमाणः,
नेनीयमानः
नेष्यमाणः,
नाययिष्यमाणः,
निनीषिष्यमाणः,
नेनीयिष्यमाणः
21
अग्रणीः,
ग्रामणीः-ग्रामण्यौ-ग्रामण्यः,
22
तिथिप्रणीः,
सेनानीः
23
--
नीतः-नीतम्-नीतवान्,
नायितः,
निनीषितः,
नेनीयितः-तवान्
24
नायः,
अनुनयः-नयः,
25
उष्ट्रप्रणायः-
26
नेष्टा-नेता,
27
नेत्रम्,
28
अनुनायकः,
अनुनायिका,
नायः,
निनीषुः,
अनुनिनीषुः,
29
30
नेन्यः
नेतव्यः,
नाययितव्यः,
निनीषितव्यः,
नेनीयितव्यः
नयनीयः,
नायनीयः
निनीषणीयः,
नेनीयनीयः
31
नेयम्-
32
विनीयः-33
विनेयः,
34
आनाय्यः
35
आनेयः
36,
37
प्रणाय्यः
38
39,
प्रणेयः,
40
सान्नाय्यम्
41,
नाय्यम्,
निनीष्यम्,
नेनीय्यम्
--
--
ईषन्नयः-
42
दुर्नयः-सुनयः
--
--
--
नीयमानः,
नाय्यमानः,
निनीष्यमाणः,
नेनीय्यमानः
43
नायः,
निर्णयः-दुर्नयः-प्रणयः-सुनयः-अनुनयः-विनयः-उपनयः,
44
नयः,
उन्नयः,
45
अवनायः-उन्नायः,
46
परिणायः-परिणयः,
47
आनायः
48,
नायः,
निनीषः,
नेनीयः
नेतुम्,
नाययितुम्,
निनीषितुम्,
नेनीयितुम्
नीतिः,
नायना,
निनीषा,
नेनीया
49
नयनम्,
नायनम्,
निनीषणम्,
नेनीयनम्
नीत्वा,
नाययित्वा,
निनीषित्वा,
नेनीयित्वा
प्रणीय,
प्रणाय्य,
प्रणिनीष्य,
प्रणेनीय्य
नायम्
२,
नीत्वा
२,
नायम्
२,
नाययित्वा
२,
निनीषम्
२,
निनीषित्वा
२,
नेनीयम्
२
नेनीयित्वा
२।
50
इति
ऋप्रत्ययः,
स
च
डिद्वद्
भवति।
नयतीति
ना
=
मनुष्यः।
]
]
ना,
नेमः,
51
मन्प्रत्यये
गुणः।
नेमः
=
अर्धम्।
]
]
नीरम्।
52
रक्प्रत्यये
रूपम्।
नीरम्
=
जलम्।
]
]
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
६८०
)
02
→
(
१-भ्वादिः-९०१।
सक।
अनि।
उभ।
)
03
→
[
[
B।
‘अनुदेहमागतवतः
प्रतिमां
परिणायकस्य
गुरुमुद्वहता।’
शि।
व।
९।
७३।
९-७३।
]
]
04
→
[
[
२।
धातोरस्यानुदात्तत्वात्,
‘एकाच
उपदेशेऽनुदात्तात्’
(
७-२-१०
)
इतीण्णिषेधे,
‘इको
झल्’
(
१-२-९
)
इति
सनः
कित्त्वात्
न
गुणः।
‘अज्झनगमां
सनि’
(
६-४-१६
)
इति
दीर्घः।
एवं
सन्नन्ते
सर्वत्र
ज्ञेयम्।
]
]
05
→
[
[
C।
‘धृतप्रमोदो
दुरितापनेत्रीं
स्नातुं
नदीमाप
स
गान्दिनेयः।।’
धा।
का।
२।
२९।
]
]
06
→
[
गडुं
]
07
→
[
[
३।
‘कर्तृस्थे
चाशरीरे
कर्मणि’
(
१-३-३७
)
इत्यत्र
शरीरावयवभिन्ने
कर्मणि
इति
व्या-
ख्यानात्,
कर्तृगामिन्यपि
क्रियाफले
नात्मनेपदं
शानज्
भवति।
अपि
तु
शतैव।
]
]
08
→
[
अजां
ग्रामं
]
09
→
[
[
४।
‘नीङ्धातोः
संयोगानुकूलव्यापारानुकूलव्यापारार्थकत्वेन
‘कर्तुरीप्सिततमं
कर्म’
(
१-४-४९
)
इत्यनेनाजायाः
प्रधानकर्मत्वम्।
ग्रामस्य
तु
अप्रधानकर्मत्वमिति
द्विती-
याप्रयोगः
सङ्गच्छते।
यद्वा,
‘अकथितं
च’
(
१-४-५१
)
इत्यनेनाधारस्य
ग्रामस्य
तत्त्वाविवक्षायां
कर्मसंज्ञा
भवति,
इति
वा
बोध्यम्।
]
]
10
→
[
शास्त्रे
]
11
→
[
[
५।
‘सम्माननोत्सञ्जनाचार्यकरणज्ञानभृतिविगणनव्ययेषु
नियः’
(
१-३-३६
)
इत्यनेन
क्रमेण
सप्तस्वर्थेषु
विषयभूतेषु
आत्मनेपदं
भवति--परगामिन्यपि
क्रियाफले।
सम्माननम्
=
पूजनम्।
‘शास्त्रे
नयमान’
इत्यत्र
शास्त्रबोध्यम्
अर्थं
शिष्येभ्यः
प्रापयतीत्यर्थः।
तेन
शिष्यसम्माननं
फलितम्।
उत्सञ्जनम्
=
उत्क्षेपणम्।
आचार्यकरणम्
=
आचार्यक्रिया।
विधिना
आत्मसमीपं
प्रापयन्
इत्यर्थः।
ज्ञानम्
=
प्रमेयनिश्चयः।
भृतिः
=
वेतनम्।
भृतिदानेन
स्वसमीपं
प्रापयन्
इत्यर्थः।
विगणनम्
=
ऋणादेर्नियातनम्।
राज्ञे
देयं
भागं
परिशोधयन्
इत्यर्थः।
व्ययः
=
धर्मार्थं
विनियोगः।
धर्मार्थिं
शतं
विनियुञ्जान
इत्यर्थः।
]
]
12
→
[
दण्डम्
]
13
→
[
पृष्ठम्०६२९+
२८
]
14
→
[
माणवकं
]
15
→
[
तत्त्वं
]
16
→
[
कर्मकरान्
]
17
→
[
करं
]
18
→
[
शतं
]
19
→
[
क्रोधं
]
20
→
[
[
१।
‘कर्तृस्थे
चाशरीरे
कर्मणि’
(
१-३-३७
)
इति
शानच्।
क्रोधम्
अपगमयन्
इत्यर्थः।
]
]
21
→
[
[
२।
‘सत्सूद्विषद्रुहदुहयुजविदभिदच्छिदजिनीराजामुपसर्गेऽपि
क्विप्’
(
३-२-६१
)
इति
क्विप्।
‘अग्रग्रामाभ्यां
नयतेर्णो
वाच्यः’
इति
वचनेन
णत्वम्।
नयतेरित्युक्तेः
‘ग्रामणायः’
इति
कर्मण्यण्यपि
णत्वं
भवति।
स्पष्टमिदं
‘वाऽसरूपोऽस्त्रियाम्’
(
३-१-९४
)
इत्यत्र
भाष्ये।
]
]
22
→
[
[
आ।
‘सायन्तनीं
तिथिप्रण्यः
पङ्कजानां
दिवातनीम्’।
भ।
का।
५।
६५।
]
]
23
→
[
[
B।
‘सार्धं
कुमारसेनान्या
शून्यश्चासीति
को
नयः।।’
भ।
का।
५।
७।
]
]
24
→
[
[
३।
‘दुन्योरनुपसर्गे’
(
३-१-१४२
)
इति
कर्तरि
णप्रत्ययः।
उपसृष्टात्तु
पचाद्यजेव।
केवलात्
नीधातोः
कर्तरि
नय
इति
प्रयोगस्तु
बाहुलकात्
बोध्यः।
‘दुन्योः--’
(
३-१-१४२
)
इत्यत्र,
‘वेति
केचित्’
इति
प्रक्रियाकौमुदी।
]
]
25
→
[
[
४।
‘कर्मण्यण्’
(
३-२-१
)
इति
प्रपूर्वकनीधातोरणि,
‘उपसर्गादसगासे--’
(
८-४-१४
)
इति
णत्वे
रूपम्।
]
]
26
→
[
[
५।
‘तृन्’
(
३-२-१३५
)
इति
ताच्छीलिके
तृनि,
‘नयतेः
षुक्
च’
(
वा।
३-२-१३५
)
इति
षुगागमे
च
रूपम्।
नेष्टा
=
ऋत्विग्विशेषः।
]
]
27
→
[
[
६।
‘दाम्नीश--’
(
३-२-१८२
)
इत्यादिना
करणे
ष्ट्रन्प्रत्ययः।
नेत्रम्
=
चक्षुरिन्द्रियम्।
]
]
28
→
[
[
७।
‘तुमुन्ण्वुलौ
क्रियायां
क्रियार्थायाम्’
(
३-३-१०
)
इति
क्रियार्थायां
क्रियायां
सत्यां
भविष्यति
ण्वुल्।
स्त्रियाम्,
‘प्रत्ययस्थात्--’
(
७-३-४४
)
इतीत्वम्।
]
]
29
→
[
[
C।
‘पराक्रपज्ञः
प्रि{??}सन्ततिस्तं
नम्रः
क्षितीन्द्रोऽतुनितीषुरूचे।।’
भ।
का।
२।
५१।
]
]
30
→
[
[
८।
यङन्तात्
पचाद्यचि
(
३-१-१३४
)
अङ्गस्यानेकाचत्वात्
‘एरनेकाचः--’
(
६-४-८२
)
इति
यणादेशः।
]
]
31
→
[
पृष्ठम्०६३०+
३०
]
32
→
[
[
१।
‘विपूयविनीयजित्या
मुञ्जकल्कहलिषु’
(
३-१-११७
)
इति
सूत्रेण
विपूर्वकादस्मात्
क्यपि
रूपं
निपातितम्।
विनीयः
=
कल्कः।
‘पिष्टौषधे
पक्वान्नतैलादीना-
मृजीषे,
पाके
च
वर्तते।’
इति
माधवधातुवृत्तिः।
]
]
33
→
[
कल्कः
]
34
→
[
[
२।
‘आनाय्योऽनित्ये’
(
३-१-१२७
)
इत्यनेन
आङ्पूर्वादस्माण्ण्यति,
आयादेशो
निपात्यते।
आनीयते
इत्यानाथ्यः
=
दक्षिणाग्निविशेषः।
‘स
हि
गार्हपत्यादा-
नीयते,
अनित्यश्च
सततमप्रज्वलनात्।
‘आनाय्यः
=
गोधुक्।’
इति
क्षीरस्वामी।
आनेयोऽन्यः
घटादिः।’
इति
सिद्धान्तकौमुदी।
]
]
35
→
[
दक्षिणाग्निः
]
36
→
[
घटः
]
37
→
[
[
३।
‘प्रणाय्योऽसम्मतौ’
(
३-१-१२८
)
इति
प्रपूर्वकादस्मात्
ण्यदायादेशौ
निपात्येते
असम्मतावर्थे।
सम्मतिः
=
प्रीतिविषयीभवनम्,
भोगेष्वादरश्च।
तद्भिन्नोऽर्थो-
ऽसम्मतिः।
चोरः
प्रणाथ्यः
=
प्रीत्यनर्हः।
शिष्यः
प्रणाय्यः
=
विरक्तः।
]
]
38
→
[
[
आ।
‘न
प्रणाय्यो
जनः
कच्चिन्निकाय्यं
तेऽधितिष्ठति।’
भ।
का।
६।
६७।
]
]
39
→
[
चोरः,
विरक्तश्च
]
40
→
[
[
४।
‘पाय्यसान्नाय्य--’
(
३-१-१२९
)
इत्यादिना
ण्यदायादेशयो
रूपमेवम्।
सान्ना-
य्यम्
=
दधिपयसी।
]
]
41
→
[
हविः
]
42
→
[
[
५।
माधवधातुवृत्तौ
तु
‘दुर्णयः’
इति
णत्वविशिष्टतया
रूपमुपलभ्यते।
‘दुरः
षत्वणत्वयोः--’
(
वा।
१-४-६०
)
इति
वचनात्
णत्वाभावविशिष्ट
एव
शब्दः
साधुरिति
प्रतिभाति।
]
]
43
→
[
[
६।
‘श्रिणीभुवोऽनुपसर्गे’
(
३-३-२४
)
इति
भावेऽजपवादो
घञ्।
उपसृष्टात्तु
‘एरच्’
(
३-३-५६
)
इत्यजेव--निर्णयः
इत्यादि।
]
]
44
→
[
[
७।
भावे
नय
इति
तु
बाहुलकात्
ज्ञेयः।
एवम्
उन्नय
इत्यपि।
]
]
45
→
[
[
८।
‘अवोदोर्नियः’
(
३-३-२६
)
इति
अव-उत्पूर्वकादस्मात्
घञि
साधुः।
]
]
46
→
[
[
९।
‘परिन्योर्नीणोर्द्यूताभ्रेषयोः’
(
३-३-३७
)
इति
परौ
उपसर्गे
घञ्
द्यूतेऽभिधेये।
परिणा-
येन
शारान्
हन्ति।
परिणायः
=
समन्तात्
द्यूतसाधनानाम्
अक्षाणां
नयनम्।
]
]
47
→
[
[
१०।
‘जालमानायः’
(
३-३-१२४
)
इति
जालेऽभिधेये
आङ्पूर्वकादस्माद्
घञ्
संज्ञायाम्।
‘पुंसि
संज्ञायां
घः--’
(
३-३-११८
)
इत्यस्यापवादः।
]
]
48
→
[
जालम्
]
49
→
[
पृष्ठम्०६३१+
२५
]
50
→
[
[
१।
‘नयतेर्डिच्च’
[
द।
उ।
२।
८।
]
51
→
[
[
२।
औणादिके
[
द।
उ।
७-२६।
]
52
→
[
[
३।
औणादिके
[
द।
उ।
८।
३१।
]
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.