स्तन (stana)

स्तन

Masculine.

(

-नः

)

1.

The

female

bosom

or

breast.

2.

An

udder

or

dug

of

any

female

animal.

Etymology

स्तन्

to

sound,

Affix.

अच्

।

स्त॑न

masculine

the

breast

of

a

woman.

स्तन

(

कि

)

स्तनति

स्तनयति

1.

a.

To

thunder.

स्तन

(

नः

)

1.

Masculine.

The

female

bosom

or

breast.

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

teat

कुच

-

kuca

-

Masculine

-

teat

मेचक

-

mecaka

-

Masculine

-

teat

स्तनवती

-

stanavatI

-

Feminine

-

possessing

teats

कनीयःस्तन

-

kanIyaHstana

-

Adjective

-

having

fewer

teats

भूयःस्तन

-

bhUyaHstana

-

Adjective

-

having

more

teats

than

अष्टस्तना

-

aSTastanA

-

Feminine

-

whose

udder

has

eight

teats

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

kind

of

pin

or

peg

on

a

vessel

shaped

like

a

teat

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

breast

[

of

human

being

]

शोणवक्शस्खग

-

zoNavakzaskhaga

-

Masculine

-

Robin

[

red-breasted-bird

]

क्रोडा

-

kroDA

-

Feminine

-

breast

हृदयस्थली

-

hRdayasthalI

-

Feminine

-

breast

कुच

-

kuca

-

Masculine

-

breast

[

of

human

being

]

वक्षोज

-

vakSoja

-

Masculine

-

breast

[

of

human

being

]

अन्तरांस

-

antarAMsa

-

Masculine

-

breast

कोल

-

kola

-

Masculine

-

breast

क्रोड

-

kroDa

-

Masculine

-

breast

रक्ताशय

-

raktAzaya

-

Masculine

-

breast

त

-

ta

-

Masculine

-

breast

वत्स

-

vatsa

-

Masculine

Neuter

-

breast

वक्षस्

-

vakSas

-

Neuter

-

breast

उरःस्थल

-

uraHsthala

-

Neuter

-

breast

उरस्

-

uras

-

Neuter

-

breast

बाहुलतान्तर

-

bAhulatAntara

-

Neuter

-

breast

भुजमध्य

-

bhujamadhya

-

Neuter

-

breast

भुजान्तर

-

bhujAntara

-

Neuter

-

breast

भुजान्तराल

-

bhujAntarAla

-

Neuter

-

breast

वक्षण

-

vakSaNa

-

Neuter

-

breast

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

dug

खात

-

khAta

-

ppp.

-

dug

निखात

-

nikhAta

-

Adjective

-

dug

in

निखात

-

nikhAta

-

Adjective

-

dug

up

प्रोत्खात

-

protkhAta

-

Adjective

-

dug

up

उत्खात

-

utkhAta

-

Adjective

ppp

-

dug

up

खात

-

khAta

-

ppp.

-

dug

up

उत्कीर्ण

-

utkIrNa

-

Adjective

-

dug

out

प्रोत्खात

-

protkhAta

-

Adjective

-

dug

out

अधःखात

-

adhaHkhAta

-

Adjective

-

dug

deep

खननीय

-

khananIya

-

Adjective

-

to

be

dug

परिखात

-

parikhAta

-

Adjective

-

dug

round

गोस्तन

-

gostana

-

Masculine

-

cow's

dug

खनित्वा

-

khanitvA

-

Indeclinable

-

having

dug

सुनिखात

-

sunikhAta

-

Adjective

-

dug

very

deep

उत्खाय

-

utkhAya

-

Indeclinable

-

having

dug

up

परखातक

-

parakhAtaka

-

Adjective

-

dug

by

another

देवखात

-

devakhAta

-

Adjective

-

dug

by

the

gods

निखातक

-

nikhAtaka

-

Adjective

-

dug

in

a

little

स्थिराघात

-

sthirAghAta

-

Adjective

-

hard

to

be

dug

up

स्वयङ्खात

-

svayaGkhAta

-

Adjective

-

dug

by

one's

self

गोजापर्णी

-

gojAparNI

-

Feminine

-

shrub

dugdhaphenI

पाणिखात

-

pANikhAta

-

Neuter

-

dug

with

the

hand

गोमेदसंनिभ

-

gomedasaMnibha

-

Masculine

-

plant

dugdhapASANa

निर्दारयति

{

निर्दॄ

}

-

nirdArayati

{

nirdRR

}

-

verb

caus.

-

cause

to

be

dug

up

मूलोत्खात

-

mUlotkhAta

-

Adjective

-

dug

up

by

the

roots

यथाखातम्

-

yathAkhAtam

-

Indeclinable

-

as

dug

or

excavated

अभ्रिखात

-

abhrikhAta

-

Adjective

-

dug

up

with

a

spatula

गोस्तनाकार

-

gostanAkAra

-

Adjective

-

shaped

like

cow's

dug

अनभ्रि

-

anabhri

-

Adjective

-

not

dug

out

with

a

spade

खनातक

-

khanAtaka

-

Adjective

-

dug

up

or

unearthed

with

a

spade

खातमूल

-

khAtamUla

-

Adjective

-

anything

the

root

of

which

is

dug

up

उत्कर

-

utkara

-

Masculine

-

anything

dug

out

or

scattered

upwards

कूपक

-

kUpaka

-

Masculine

-

hole

dug

for

water

in

the

dry

bed

of

a

rivulet

स्थानक

-

sthAnaka

-

Neuter

-

basin

or

trench

dug

for

water

at

the

root

of

a

tree

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

udder

बर्जह

-

barjaha

-

Masculine

-

udder

उधन्

-

udhan

-

Neuter

-

udder

आपीन

-

ApIna

-

Neuter

-

udder

अनूधस्

-

anUdhas

-

Feminine

-

udderless

अभ्यायच्छति

{

अभ्यायम्

}

-

abhyAyacchati

{

abhyAyam

}

-

verb

-

draw

or

pull

[

as

the

udder

in

sucking

]

त्र्युधन्

-

tryudhan

-

Adjective

-

three-uddered

महोधस्

-

mahodhas

-

Adjective

-

large-uddered

बाण

-

bANa

-

Masculine

-

udder

of

a

cow

चतुरूध्नी

-

caturUdhnI

-

Feminine

-

having

4

udders

पयोधरी

भवति

{

पयोधरीभू

}

-

payodharI

bhavati

{

payodharIbhU

}

-

verb

-

become

an

udder

ऊधस्वती

-

UdhasvatI

-

Feminine

-

with

full

udders

स्तनाभुज्

-

stanAbhuj

-

Adjective

-

enjoying

the

udder

घटोध्नी

-

ghaTodhnI

-

Feminine

-

having

a

full

udder

स्मदूध्नी

-

smadUdhnI

-

Feminine

-

having

a

full

udder

व्यूध्नी

-

vyUdhnI

-

Feminine

-

having

a

large

udder

सुपयोधरा

-

supayodharA

-

Feminine

-

having

a

beaut

udder

दुहे

{

दुह्

}

-

duhe

{

duh

}

-

verb

-

milk

cow

or

an

udder

[

i.e.,

take

advantage

of

]

दुग्धे

{

दुह्

}

-

dugdhe

{

duh

}

-

verb

-

milk

cow

or

an

udder

[

i.e.,

take

advantage

of

]

दोग्धि

{

दुह्

}

-

dogdhi

{

duh

}

-

verb

-

milk

cow

or

an

udder

[

i.e.,

take

advantage

of

]

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

breast

[

of

human

being

]

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

kind

of

pin

or

peg

on

a

vessel

shaped

like

a

teat

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

teat

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

dug

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

udder

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

female

breast

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

teat

कुच

-

kuca

-

Masculine

-

teat

मेचक

-

mecaka

-

Masculine

-

teat

स्तनवती

-

stanavatI

-

Feminine

-

possessing

teats

कनीयःस्तन

-

kanIyaHstana

-

Adjective

-

having

fewer

teats

भूयःस्तन

-

bhUyaHstana

-

Adjective

-

having

more

teats

than

अष्टस्तना

-

aSTastanA

-

Feminine

-

whose

udder

has

eight

teats

स्तन

-

stana

-

Masculine

-

kind

of

pin

or

peg

on

a

vessel

shaped

like

a

teat

स्तन

(

स्तनति

)

r.

1st

and

10

cls.

(

स्तनयति

)

To

sound,

to

thunder.

स्तन

Masculine.

(

-नः

)

The

female

bosom

or

breast.

Etymology

स्तन

to

sound,

Affix.

अच्.

स्तनः

[

stanḥ

],

[

स्तन्-अच्

]

The

female

breast

स्तनौ

मांसग्रन्थी

कनककलशावित्युपमितौ

Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).

3.2

(

दरिद्राणां

मनोरथाः

)

हृदयेष्वेव

लीयन्ते

विधवास्त्रीस्तनाविवं

Panchatantra (Bombay).

2.91.

The

nipple

of

the

breast.

The

breast,

udder,

or

dug

of

any

female

animal

अर्धपीतस्तनं

मातुरामर्दक्लिष्टकेशरम्

Sakuntalâ (Bombay).

7.14.

Compound.

-अंशुकम्

a

cloth

covering

the

breasts

or

bosom,

breastmantle.

-अग्रः

a

nipple.

-अङ्गरागः

a

paint

or

pigment

smeared

on

the

breasts

of

women.

अन्तरम्

the

heart.

the

space

between

the

breasts

(

न

)

मृणालसूत्रं

रचितं

स्तनान्तरे

Sakuntalâ (Bombay).

6.17

Raghuvamsa (Bombay).

1.62.

a

mark

on

the

breast

(

said

to

indicate

future

widowhood

).

-आभुज

Adjective.

feeding

with

the

udder

(

said

of

cows

).

आभोगः

fulness

or

expanding

of

the

breasts.

the

circumference

or

orb

of

the

breast.

a

man

with

large

breasts

like

those

of

a

woman.

-आवरणम्

a

breast-cloth.

-उपपीडम्

pressing

the

breast.

-कलशः

a

jar-like

breast.

-कुड्मलम्

a

woman's

breast.

-कोटिः

the

nipple

of

the

breast.-ग्रहः

the

sucking

or

drawing

of

the

breast.

-चूचुकम्

the

nipple

of

the

breast.

-तटः,

-टम्

the

slope

or

projection

of

the

breast

Compare.

तट.

-त्यागः

weaning.

-प,

-पा,

-पायक,

-पायिन्

Adjective.

sucking

the

breast,

suckling.-पतनम्

flaccidity

of

the

breast.

-पानम्

sucking

of

the

breast.

भरः

the

weight

or

heaviness

of

breasts

पादाग्रस्थितया

मुहुः

स्तनभरेणानीतया

नम्रताम्

Ratnâvalî (Bombay).

1.1.

a

man

having

breasts

like

those

of

a

woman.

-भवः

a

particular

position

in

sexual

union.

-मध्यः

a

nipple.

(

-ध्यम्

)

the

space

between

the

breasts.

-मुखम्,

-वृन्तम्,

-शिखा

a

nipple.

-रोहितः,

-तम्

a

particular

part

of

the

female

breast.

-वेपथुः

the

having

of

the

breast

अद्यापि

स्तनवेपथुं

जनयति

श्वासः

प्रमाणाधिकः

&Sacute.1.29.

स्तनः

[

स्तन्-अच्

]

1

The

female

breast

स्तनौ

मांसग्रंथी

कनककलशावित्युपोमतौ

Bh.

3.

20

(

दरिद्राणां

मनोरथाः

)

हदयेष्वेव

लीयंते

विधवास्त्रीस्तनाविव

Pt.

2.

91.

2

The

nipple

of

the

breast.

3

The

breast,

udder,

or

dug

of

any

female

animal

अर्धपीतस्तनं

मातुरामर्दक्लि

ष्टकेशरं

Ś.

7.

14.

Comp.

अंशुकं

a

cloth

covering

the

breasts

or

bosom,

breast

mantle.

अग्रः

a

nipple.

अंगरागः

a

paint

or

pigment

smeared

on

the

breasts

of

women.

अंतरं

{1}

the

heart.

{2}

the

space

between

the

breasts

(

न

)

मृणालसूत्रं

रचितं

रतनांतरे

Ś.

6.

17,

R.

10.

62.

{3}

a

mark

on

the

breast

(

said

to

indicate

future

widowhood

).

आभोगः

{1}

fulness

or

expanding

of

the

breasts.

{2}

the

circumference

or

orb

of

the

breast.

{3}

a

man

with

large

breasts

like

those

of

a

woman.

तटः,

ष्टं

the

slope

of

the

breast

cf.

तट.

प,

पा,

पायक,

पायिन्

a.

sucking

the

breast,

a

suckling.

पानं

sucking

of

the

breast.

भरः

{1}

the

weight

or

heaviness

of

breasts

पादाग्रस्थितया

मुहुः

स्तनभरेणानीतया

नम्रतां

Ratn.

1.

1.

{2}

a

man

having

breasts

like

those

of

a

woman.

भवः

a

particular

position

in

sexual

union.

मुखं,

वृंतं

शिखा

a

nipple.

स्त॑न

masculine gender.

(

or

neuter gender.

g.

अर्धर्चादि

ifc.

आ

or

ई

derivation

doubtful,

but

prob.

connected

with

√

स्तन्,

from

the

hollow

resonance

of

the

human

breast

),

the

female

breast

(

either

human

or

animal

),

teat,

dug,

udder,

ṛg-veda

et cetera.

et cetera.

the

nipple

(

of

the

female

or

the

male

breast

),

suśruta

a

kind

of

pin

or

peg

on

a

vessel

shaped

like

a

teat,

śatapatha-brāhmaṇa

स्तन,

अस्,

m.

the

breast

of

a

woman,

(

probably

so

called

from

the

noise

made

in

breathing

)

the

nipple

of

the

breast

an

udder

or

dug

or

breast

of

any

female

animal,

(

at

the

end

of

an

adj.

comp.

the

fem.

may

end

in

आ

or

ई,

according

to

Vopa-deva

IV.

17,

but

the

more

usual

form

is

in

ई।

)

—स्तन-

कलश,

अस्,

अम्,

m.

n.

‘goblet-like

breast,

’

a

woman's

breast.

—स्तन-कुट्मल,

अम्,

n.

‘breast-

bud,

’

a

woman's

breast.

—स्तन-तट,

अस्,

m.

the

slope

of

the

breasts,

(

see

तट।

)

—स्तनन्-धम,

अस्,

आ,

m.

f.

=

स्तनन्-धय

below.

—स्तनन्-

धय,

अस्,

आ

or

ई,

अम्,

breast-sucking,

sucking

at

the

breast

(

अस्,

आ

),

m.

f.

an

infant

a

suckling.

—स्तन-प,

अस्,

आ,

अम्,

or

स्तन-पा,

आस्,

आस्,

अम्,

or

स्तन-पायक,

अस्,

इका,

अम्,

or

स्तन-पायिन्,

ई,

इनी,

इ,

breast-sucking,

sucking

the

breast

or

udder

an

infant

at

the

breast,

suckling.

—स्तन-पान,

अम्,

n.

the

drinking

or

sucking

of

the

breast.

—स्तन-

भर,

अस्,

m.

‘breast-possessing,

’

a

man

with

a

breast

like

a

woman's.

—स्तन-भव,

अस्,

आ,

अम्,

being

on

the

breast

(

अस्

),

m.

a

particular

posture

in

sexual

union.

—स्तन-मण्डल,

अम्,

n.

‘breast-

orb,

’

a

woman's

breast.

—स्तन-मध्य

or

स्तन-

मुख,

अस्,

m.

‘breast-point,

’

a

nipple.

—स्तन-

वृन्त,

अस्,

m.

‘breast-stalk,

’

a

nipple.

—स्तन-

शिखा,

f.

‘breast-point,

’

a

nipple.

—स्तनांशुक

(

°न-अं°

),

अम्,

n.

‘breast-mantle,

’

a

cloth

covering

the

bosom.

—स्तनाग्र

(

°न-अग्°

),

अस्,

m.

‘breast-

point,

’

a

nipple.

—स्तनाङ्ग-राग

(

°न-अङ्°

),

अस्,

m.

paint

or

pigment

on

the

breasts

(

of

women

).

—स्त-

नान्तर

(

°न-अन्°

),

अम्,

n.

‘breast-interval,

’

the

heart

(

as

situated

under

the

centre

bone

of

the

sternum

)

a

mark

on

the

breast

(

supposed

to

indi-

cate

future

widowhood

).

—स्तना-भुज,

अस्,

आ,

अम्,

Ved.

feeding

or

nourishing

with

the

udder

(

said

of

cows

).

—स्तनाभोग

(

°न-आभ्°

),

अस्,

m.

fulness

or

swelling

of

the

breast,

the

expanding

of

the

bosom

of

a

young

woman

the

circumference

or

orb

of

the

breast

a

man

with

large

breasts

like

those

of

a

woman.

स्तन

stána,

Masculine.

(

—°

Adjective.

,

g.

ā,

ī

)

female

breast,

teat

🞄(

human

or

animal

):

-kalaśa,

Masculine.

jar-shaped

🞄breast

N.

of

a

bard

-kuḍmala,

Masculine.

Neuter.

bud-like

🞄breast

-kumbha,

Masculine.

jar-shaped

breast

🞄-koṭi,

Feminine.

nipple

-koraka,

Masculine.

Neuter.

bud-like

🞄breast

-taṭa,

Masculine.

Neuter.

rounded

female

breast.

स्तन

स्तन,

Masculine.

The

nipple,

the

female

breast,

Vikr.

d.

7

Pañc.

ii.

d.

98.

--

Compound

गल-,

I.

Masculine.

a

small

fleshy

pro-

cess

resembling

nipples,

hanging

from

the

throat

of

some

species

of

the

Bengal

goat,

Pañc.

iii.

d.

265.

II.

Feminine.

नी,

a

she-goat.

त्रि-,

Adjective.

,

Feminine.

नी,

having

three

breasts,

Pañc.

v.

d.

77.

प्र-

स्नुत-,

Adjective.

,

Feminine.

नी,

from

whose

breast

drops

milk,

Rājat.

5,

76

Utt.

Rāmac.

64,

10

(

a

token

of

maternal

love,

cf.

Arji

Bordschi,

in

the

German

Journal,

Ausland,

1858,

p.

823

Stan.

Julien,

Mém.

sur

les

Contrées

Occident.,

par

Hiouen

Thsang.

ii.

152

).

संहत-

(

vb.

हन्

),

Adjective.

,

Feminine.

नी,

whose

breasts

are

very

contiguous

to

each

other,

Rām.

3,

52,

35.

स्तनः

पुंलिङ्गम्

-

स्तन्

+

अच्

स्त्री

की

छाती

स्तनः

पुंलिङ्गम्

-

स्तन्

+

अच्

"छाती,

किसी

भी

मादा

की

औड़ी

या

चूचुक"

stana

{%

m.

%}

1.

The

female

breast,

मध्ये

श्यामः

स्तन

इव

भुवः

शेषविस्तारपांडुः

Megh.i.18

2.

an

udder

or

dug

of

any

female

animal,

अर्धपीतस्तनं

मातुरामर्दक्लिष्टकेशरम्

Sak.vii.

२,

अंस,

अक्षि,

अन्तक,

अम्बक,

अयन,

अश्वि,

अश्विनी,

ईक्षण,

ओष्ठ,

कर,

कर्ण,

कुच,

कुटुम्ब,

गरुत्,

गुल्फ,

चक्षु,

जङ्घा,

जानु,

दस्र,

दृश्

,

दृष्टि,

दोः,

द्वन्द्व,

द्वय,

द्वि,

ध्रुव,

नय,

नयन,

नासत्य,

नेत्र,

पक्ष,

पाणि,

बाहु,

भुज,

भुजा,

यम,

यमल,

युग,

युगल,

युग्म,

रविचन्द्रौ,

रविपुत्र,

लोचन,

श्रोत्र,

स्तन,

हस्त

स्तन

m.

mamma.

IN.

5.

8.

(

Hib.

sine

«a

woman's

breast,

a

dug

or

teat»,

ejecto

t.

)

पयोधर

पु

पयोधर,

स्तन,

मेघ

आशासंज्ञे

ककुप्प्रोक्ते

स्तनमेघौ

पयोधरौ

॥

२६

॥

verse

3.1.1.26

page

0015

stána,

m.

the

breast

of

a

woman.

स्तन

(

स्त꣡न꣡

देवशब्दे

-

चुरादिः

-

सेट्

)

ल्युट् →

स्तननम्

अनीयर् →

स्तननीयः

-

स्तननीया

ण्वुल् →

स्तनकः

-

स्तनिका

तुमुँन् →

स्तनयितुम्

तव्य →

स्तनयितव्यः

-

स्तनयितव्या

तृच् →

स्तनयिता

-

स्तनयित्री

क्त्वा →

स्तनयित्वा

ल्यप् →

प्रस्तनय्य

क्तवतुँ →

स्तनितवान्

-

स्तनितवती

क्त →

स्तनितः

-

स्तनिता

शतृँ →

स्तनयन्

-

स्तनयन्ती

शानच् →

स्तनयमानः

-

स्तनयमाना

धातुः →

स्तन्

मूलधातुः →

स्तन

धात्वर्थः →

देवशब्दे

गणः →

चुरादिः

कर्मकत्वं →

अकर्मकः

इट्त्वं →

सेट्

उपग्रहः →

उभयपदी

रूपम् →

स्तनयति-ते

अनुबन्धादिविशेषः →

अदन्तः

स्तन

मानकरूपान्तरम्

-

गदी

गदी

देवशब्दे

-

स्तनयति

स्तनयित्नुः

(

39

)

गदयति

गदयित्नुः

''देवो

मेघे

सुरे

राज्ञि''

इति

मननाद्

देवशब्दे

मेघध्वनावित्यर्थः

प्रथमाद्विवचननिर्देशो

वैचित्र्यार्थः

304,

305

स्तन

पुं।

वक्षोजः

समानार्थकाः

स्तन,

कुच

2।6।77।1।6

पिचण्डकुक्षी

जठरोदरं

तुन्दं

स्तनौ

कुचौ।

चूचुकं

तु

कुचाग्रं

स्यान्न

ना

क्रोडं

भुजान्तरम्.।

पदार्थ-विभागः

अवयवः

स्तन,

त्

क

अभ्रशब्दे

।

इति

कविकल्पद्रुमः

॥

(

अदन्तचुरा०-पर०-अक०-सेट्

।

)

स्तनयतिमेघः

।

इति

दुर्गादासः

॥

स्तन,

मि

शब्दे

।

इति

कविकल्पद्रुमः

॥

(

म्वा०-पर०-सक०-सेट्

।

)

मि

स्तनयति

स्तानयति

।अतिस्तनत्

।

इति

दुर्गादासः

॥

स्तनः,

पुंलिङ्गम्

(

स्तन्यते

शब्द्यते

कामुकैः

स्तनयतिकथयति

वक्षःशोभामिति

वा

।

स्तन

शब्दे

+घञ्

।

)

अवयवविशेषः

।

माइ

इति

चूँची

इतिच

भाषा

॥

तत्पर्य्यायः

।

कुचः

२

।

इत्यमरः

।२

।

६

।

७७

॥

कूचः

३

उरोजः

४

वक्षोजः

५पयोधरः

६

वक्षोरुहः

७

उरसिजः

८

।

तस्याग्रंचूचुकम्

।

इति

शब्दरत्नावली

।

तस्य

शुभ-लक्षणं

यथा,

गारुडे

।

५६

।

९५

।“अरोमशौ

स्तनौ

पीनौ

घनावविषमौशुभौ

।कठिनावरोममुरो

मृदुग्रीवा

च

कम्बुभा

॥

”तस्य

मनोहरत्वकारकौषधं

यथा,

तत्रैव

।१९४

।

४

।“कुष्ठनागबलाचूर्णं

नवनीतसमन्वितम्

।तल्लेपो

युवतीनाञ्च

कुर्य्यान्मनोहरं

स्तनम्

॥

”अधस्तनरोगस्य

संप्राप्तिमाह

।“सक्षीरौ

वाप्यदुग्धौ

वा

दोषः

प्राप्य

स्तनौ

स्त्रियःरक्तं

मांसञ्च

संदूष्य

स्तनरोगाय

कल्प्यते

॥

”अदुग्धावपि

स्तनौ

प्रसूताया

गर्भिण्याश्चस्त्रिया

बोद्धव्यौ

।

यत

आह

सुश्रुतः“धमन्यः

संवृतद्वाराः

कन्यानां

स्तनसंश्रिताः

।दोषाविसरणास्तासां

न

भवन्ति

स्तनामयाः

॥

”दोषाविसरणाः

संवृतद्वारत्वेन

दोषाणाम-विसरणमसञ्चारो

यासु

ताः

।“तासामेव

प्रसूतानां

गर्भिणीनाञ्च

ताः

पुनः

।स्वभावादेव

विवृता

जायन्ते

सम्भवन्त्यतः

॥

”

*

॥

स्तनरोगाणामतिदेशेन

लक्षणान्याह

।“पञ्चानामपि

तेषान्तु

हित्वा

शोणितविद्रधिम्

।लक्षणानि

समानानि

बाह्यविद्रधिलक्षणैः

॥

”पञ्चानां

वातपित्तकफसन्निपातागन्तुजानाम्

।आगन्तुजस्तनरोगाभिघातेन

शल्येन

च

बोद्धव्यः

॥

रक्तजस्यासम्भवः

।

स्वभावात्

॥

*

॥

अथ

स्तनरोगस्य

चिकित्सा

।“शोथं

स्तनोत्थितमवेक्ष्य

भिषग्विदध्यात्यद्विद्रधावभिहितं

बहुथा

विधानम्

।आमे

विदाहिनि

तथैव

च

तस्य

पाकेतस्याः

स्तनौ

सततमेव

च

निर्गृहीतौ

॥

पित्तघ्नानि

तु

शीताति

द्रव्याण्यत्र

प्रयोजयेत्

।जलौकाभिर्हरेद्रक्तं

न

स्तनावुपनाहयेत्

॥

”उपनाहयेत्

स्वेदयेत्

।“लेपो

विशालामूलेन

हन्ति

पीडां

स्तनो-त्थिताम्

।निशाकनककल्काभ्यां

लेपः

प्रोक्तः

स्तना-र्क्षिहा

॥

”विशाला

इन्द्रवारुणी

।

कनकस्य

धत्तूरस्य

पत्रंग्राह्यम्

।“लेपान्निहन्ति

मूलं

स्तनरोगं

वन्ध्यकर्कोट्याः

।निर्वाप्य

तप्तलोहं

सलिले

तद्वा

पिबेत्तत्र

॥

”इति

भावप्रकाशः

॥

स्तन

मेघशब्दे

अद०

चुरादिः

उभयपदी

सकर्मकः

सेट्

।

स्तनयति

तेअतस्तनत्

त

।

बह्वच्कत्वान्न

षोपदेशः

।

स्तन

पुंलिङ्गम्

स्तन--अच्

।

(

माइ

)

स्त्रोणामङ्ग्रभेदे

पयोधरे

अमरः

।“अरोमशौ

स्तनौ

पोनौ

घनावविषमौ

शुभौ”

स्तनयोःशुभलक्षणं

गारुडे

३६

अ०

।

स्तनँ

स्तन

मानकरूपान्तरम्

-

ध्वनँ

ध्वन

शब्दे

-

स्तनति

स्तनितम्

स्तनः

स्तानयति

चुरादावदन्तः

स्तनगदी

देवशब्दे

(

10248

)

मेघः

स्तनयति

अभिनिसः

स्तनः

शब्दसंज्ञायाम्

(

8387

)

षत्वम्-अभिनिःष्टानो

विसर्गः

ध्वनति

ध्वानः,

ध्वनिः

क्षुब्धस्वान्तध्वान्त

(

7118

)

इति

ध्वान्तं

तमश्चेत्,

ध्वनितमन्यत्

चुरादौ

अदन्तः

(

10275

)

ध्वनयति

449,

450

स्तन

मानकरूपान्तरम्

-

गदी

गदी

देवशब्दे

-

(

अर्थविवरणम्

)

देवोऽभ्रम्

गदीर्

इक्श्तिपौ

धातुनिर्देशे

(

33102

वा0

),

इदित्त्वन्त्वयुक्तम्,

अणिच्पक्षे

गत्तादिरूपादर्शनात्

अत

एव

स्तन

गद

शब्दे

इति

चन्द्रः

(

तु0चा0धा01083

)

स्तनयति,

गदयति,

अजगदत्

स्तनिहृषिपुषिगदि

(

उ0

329

)

इति

णेरित्नुच्

स्तनयित्नुः,

गदयित्नुः

भ्वादौ

(

1310

43

)

स्तनति,

गदति,

हेतौ

स्तानयति,

गादयति,

अजीगदत्

303,

304

स्तन

मानकरूपान्तरम्

-

गदी

गदी

(

अर्थः

)

देवशब्दे

द्विवचनिर्देशो

वैचित्र्यार्थ

इति

मैत्रेयः

अज्दन्_यपरा

इति

षोपदेशलक्षणं

स्मिङ्स्विधाद्येकाच्साहचर्यादनेकाक्षु

न

प्रवर्तते

(

स्तनयति

अतस्तनत्

)

(

तिस्तनयिषति

)

इत्यत्राषोपदेशत्त्वात्

षत्त्वं

न

भवति

अभिनिस्तनो

मेघस्येत्यत्र

अभिनष्टतिवन्नायं

शब्दविशेषस्य

संज्ञेति

"अभिनिसःस्तन''

इति

षत्त्वं

न

भवति

(

गदयति

स्तनयति

)

गदतीति

शपि

(

स्तनयित्नुः

)

"स्तनिहृषिपुषिगदिमदिभ्योर्णेरित्नुच्''

इति

इत्नुच्,

"अयामन्त''

इत्ययादेशः

318

1

{@“स्तन

शब्दे”@}

2

‘स्यमुध्वन…’

इत्यत्र

‘स्तन’

इति

क्षीरस्वामिना

पठितम्।

सायण-

दीक्षितादिभिः

स्वतन्त्रेण

न

पठ्यते।

3

सर्वाण्यपि

रूपाणि

प्रातिस्विकरूपाणि

विना

भौवादिकध्वनतिवत्

4

ज्ञेयानि।

प्रासङ्गिक्यः

01

→

(

१९३०

)

02

→

(

१-भ्वादिः-८२७-आ।

अक।

सेट्।

पर।

)

03

→

[

पृष्ठम्१३८६+

३०

]

04

→

(

९४०

)

1

{@“स्तन

देवशब्दे”@}

2

अदन्तः।

‘--गर्जे’

इति

हेमचन्द्रः।

‘--अब्भ्रशब्दे’

इति

वोपदेवः।

‘शब्दे

च

देवशब्दे

च

स्तनति

स्तनयेत्

क्रमात्।’

3

इति

देवः।

स्तनकः-निका,

तिस्तनयिषकः-षिका

इत्यादिकानि

रूपाणि

सर्वाण्यपि

चौरादिक-

कथयतिवत्

4

ज्ञेयानि।

5

स्तनयित्नुः

6।

प्रासङ्गिक्यः

01

→

(

१९३१

)

02

→

(

१०-चुरादिः-१८६०।

अक।

सेट्।

उभ।

)

03

→

(

श्लो।

१२७

)

04

→

(

१६२

)

05

→

[

[

१।

बाहुलकात्,

ण्यन्ते

औणादिके

(

द।

उ।

१-१४०

)

इत्नुच्प्रत्यये

‘अयामन्ताल्वाय्ये-

त्न्विष्णुषु’

(

६-४-५५

)

इति

णेरयादेशे

रूपमेवम्।

स्तनयित्नुः

=

मेघः।

]

]

06

→

[

[

आ।

‘के

मूढाः

स्तनयित्नुनिर्गदनवत्तूर्यध्वनिं

कुर्वते…।।’

धा।

का।

३-५३।

]

]

.स्त॑न

Masculine.

die

weibliche

Brust.

stána,

m.,

die

Brust,

besonders

die

weibliche,

die

(

volle,

schwellende

)

Mutterbrust

[

das

zd.

fstāna

ist

aus

pi-stāna

(

hzv.

u.

s.

w.

piśtān

)

zu

deuten,

mit

gleicher

Zusammenziehung

wie

sie

zend.

fṣu

=

paśú

zeigt

vielleicht

von

stan,

Ku.

〔4,

7〕

].

-as

{164,

49}

yás

te

〰

śaśayás

…

sarasvati

tám

ihá

dhā́tave

kar.

-am

pīpivā́ṃsam

sárasvatas

〰

{612,

6}

〰

ná

mádhvas

pīpayanta

vā́jais

{169,

4}.

-au

[

du.

]

〰

iva

pipyatam

{230,

6}.

स्तन

स्तन

masculine

sein,

mamelle.

स्तनन्धय

masculine

[

feminine

ई

]

(

धे

)

enfant

à

la

mamelle.

स्तनपा

masculine

feminine

(

पा

)

mm.

स्तनभर

masculine

(

भृ

)

homme

qui

a

des

mamelles

comme

une

femme.

स्तनमुख

masculine

mamelon.

स्तनवृन्त

masculine

mamelon.

स्तनशिखा

feminine

mamelon.

स्तनान्तर

neuter

(

अन्तर

)

le

cœur,

l'intérieur

de

la

poitrine.

Marque

au

sein

présageant

veuvage.

स्तनाभोग

masculine

homme

ayant

un

sein

de

femme.

स्तन-

Masculine.

(

ifc.

Feminine.

-आ-

-ई-

)

sein,

mamelle,

pis

-वती-

Feminine.

femme.

°कलश-

Masculine.

sein

comme

un

vase

Neuter.

d'un

barde

-°कुम्भ-

id.

°कुड्मल-

nt.

(

bouton

de

fleur

à

quoi

est

comparé

un

beau

)

sein.

°कोटि-

Feminine.

extrémité

du

sein,

tétin.

°कोरक-

Masculine.

nt.

=

°कुड्मल-।

°तट-

Masculine.

nt.

courbe

du

sein.

°त्याग-

Masculine.

sevrage.

°पतन-

nt.

flaccidité

du

sein.

°पान-

nt.

fait

de

boire

au

sein.

°भर-

Masculine.

sein

enflé

°भार-

poids

(

ampleur

)

des

seins.

°मध्य-

nt.

espace

entre

les

seins,

(

milieu

de

la

)

poitrine.

°मुकुल-

nt.

=

°कुड्मल-

°युगल-

°युग्म-

nt.

les

deux

seins.

°वेपथु-

Masculine.

soulèvement

du

sein

(

qui

respire

).

स्तनांशुक-

nt.

voile

couvrant

les

seins

-स्तनावरण-

स्तनोत्तरीय-

id.

स्तनान्तर-

nt.

=

°मध्य-।

स्तनोन्नाह-

Masculine.

proéminence

des

seins.

स्तनं-धय-

a.

qui

tette

Masculine.

enfant,

nourrisson

veau.