नयन (nayana)

नयन

Neuter.

(

-नं

)

1.

The

eye.

2.

Leading,

guiding,

(

literally

or

figuratively.

)

3.

Attaining,

obtaining.

4.

Bringing.

Feminine.

(

-ना

)

The

pupil

of

the

eye.

Etymology

णी

to

guide,

affix

करणे

ल्युट्

।

नीयते

वुद्धि

वृत्तिः

स्वसंयुक्तविषयान्

अनेन

।

नयन

masculine

a

man's

name

neuter

leading,

conduct,

the

eye

as

the

leader

(

adj.

—°

feminine

आ,

ritual or religion

ई

).

नयन

(

नं

)

1.

Neuter.

The

eye

leading.

Feminine.

(

ना

)

Pupil

of

the

eye.

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

guiding

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

leading

organ

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

eye

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

bringing

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

moving

prudent

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

conducting

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

conduct

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

polity

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

carrying

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

drawing

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

managing

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

fixing

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

leading

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

directing

नयन

-

nayana

-

Neuter

-

guiding

देशिन्

-

dezin

-

Adjective

-

guiding

नयत्

-

nayat

-

Adjective

-

guiding

नायिन्

-

nAyin

-

Adjective

-

guiding

नी

-

nI

-

Adjective

-

guiding

परिभू

-

paribhU

-

Adjective

-

guiding

नेतृ

-

netR

-

Masculine

-

guiding

प्रणोद

-

praNoda

-

Masculine

-

guiding

सञ्चार

-

saJcAra

-

Masculine

-

guiding

नेत्र

-

netra

-

Neuter

-

guiding

वाहन

-

vAhana

-

Neuter

-

guiding

संनियच्छन

-

saMniyacchana

-

Neuter

-

guiding

संवहन

-

saMvahana

-

Neuter

-

guiding

साधन

-

sAdhana

-

Adjective

-

guiding

well

सुनीति

-

sunIti

-

Adjective

-

guiding

well

स्वराजन्

-

svarAjan

-

Adjective

-

self-guiding

सुप्रणीति

-

supraNIti

-

Adjective

-

guiding

safely

सूदन

-

sUdana

-

Adjective

-

guiding

aright

पात्रपाल

-

pAtrapAla

-

Masculine

-

vessel-guiding

सूदन

-

sUdana

-

Sentence

-

guiding

aright

प्रग्रहिन्

-

pragrahin

-

Adjective

-

guiding

the

reins

सुयन्तु

-

suyantu

-

Adjective

-

curbing

or

guiding

well

यमिष्ठ

-

yamiSTha

-

Adjective

-

guiding

or

managing

best

पशुसाधन

-

pazusAdhana

-

Adjective

-

leading

or

guiding

cattle

मन

ऋङ्ग

-

mana

RGga

-

Adjective

-

directing

or

guiding

the

mind

वीत

-

vIta

-

Neuter

-

driving

or

guiding

of

an

elephant

लाङ्गलग्रहण

-

lAGgalagrahaNa

-

Neuter

-

act

of

holding

or

guiding

the

plough

यमिष्ठ

-

yamiSTha

-

Adjective

-

most

skilful

in

restraining

or

guiding

प्रणेनी

-

praNenI

-

Adjective

-

leading

or

guiding

constantly

or

repeatedly

यात

-

yAta

-

Neuter

-

guiding

or

driving

of

an

elephant

with

a

goad

नृचक्षस्

-

nRcakSas

-

Adjective

-

looking

after

men

i.e.

leading

or

guiding

them

यत

-

yata

-

Neuter

-

spurring

or

guiding

of

an

elephant

by

means

of

the

rider's

feet

नयन

Neuter.

(

-नं

)

1

The

eye.

2

Leading,

guiding,

(

literally

or

figuratively.

)

3

Attaining,

obtaining.

4

Bringing.

Feminine.

(

-ना

)

The

pupil

of

the

eye.

Etymology

णी

to

guide,

affix

ल्युट्.

नयनम्

[

nayanam

],

[

नी-करणे

ल्युट्

]

Leading,

guiding,

conducting

managing.

Taking,

bringing

to

or

near,

drawing

पापापहं

स्वर्नयनं

दुस्तरं

पार्थिवर्षभैः

Rāmāyana

1.14.58.

Ruling,

governing,

polity

वाक्यैः

पवित्रार्थपदैर्नयनैः

प्राकृतैरपि

Bhágavata (Bombay).

1.5.34.

Obtaining.

The

eye.

Passing,

spending

(

as

time

).

-ना,

-नी

The

pupil

of

the

eye.

Compound.

अञ्चलः,

अन्तः

the

eye-corner.

a

side-glance.-अभिराम

Adjective.

gladdening

the

sight,

lovely

to

behold.

(

-मः

)

the

moon.

-आमोषिन्

Adjective.

blinding

the

sight,

obscuring.

उत्सवः

a

lamp.

delight

of

the

eyes.

any

lovely

object.

-उपान्तः

the

corner

of

the

eye

नयनोपान्तविलोकितं

च

यत्

(

स्मरामि

)

Kumârasambhava (Bombay).

4.23.

-गोचर

Adjective.

visible,

within

the

range

of

sight.

-चरितम्

the

play

of

the

eyes,

ogling.

-छदः

an

eyelid.

-जम्,

-जलम्,

-वारिn.

tears

देव

त्वद्वैरिनारीनयननयनजैर्निर्ममे

नीरधिर्न

Sūkti.5.117.-पथः

the

range

of

sight.

-पुटम्

the

cavity

of

the

eye,

eye-lid.

-प्रबन्धः

the

outer

corner

of

the

eye.

-प्रीतिः

lovely

sight.

-प्लवः

the

swimming

of

the

eyes.

-बुद्बुदम्

an

eye-ball.

विषयः

any

visible

object

नयनविषयं

जन्मन्येकः

स

एव

महोत्सवः

Mâlatîmâdhava (Bombay).

1.36.

the

horizon.

the

range

of

sight.

-सलिलम्

tears

तस्मिन्

काले

नयनसलिलं

योषितां

खण्डितानाम्

(

शान्तिं

नेयम्

)

Meghadūta (Bombay).

41.

नयनं

[

नी-करणे

ल्युट्

]

1

Leading,

guiding

conducting,

managing.

2

Taking,

bringing

to

or

near,

drawing.

3

Ruling,

governing.

4

Obtaining.

5

The

eye.

6

Passing,

spending

(

as

time

).

ना,

नी

The

pupil

of

the

eye.

Comp.

अभिराम

a.

gladdening

the

sight,

lovely

to

behold.

(

मः

)

the

moon.

आमोषिन्

a.

blinding

the

sight,

obscuring.

उत्सवः

{1}

a

lamp.

{2}

delight

of

the

eyes.

{3}

any

lovely

object.

उपांतः

the

corner

of

the

eye

Ku.

4.

23.

गोचर

a.

visible,

within

the

range

of

sight.

छदः

an

eyelid.

जलं,

वारि

n.

tears.

पथः

the

range

of

sight.

पुटं

the

cavity

of

the

eye.

विषयः

{1}

any

visible

object.

{2}

the

horizon.

{3}

the

range

of

sight.

सलिलं

tears

Me.

39.

नयन

masculine gender.

nalopākhyāna

of

a

man,

rājataraṃgiṇī

नयन

neuter gender.

leading,

directing,

managing,

conducting

carrying,

bringing,

harivaṃśa

kāvya literature

pañcatantra

et cetera.

(

कालस्य

)

fixing,

mahābhārata

i,

2580

nīlakaṇṭha

drawing,

moving

(

a

man

or

piece

in

a

game

confer, compare.

नय

and

नय-पीठी

),

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

(

plural number.

)

prudent,

conduct,

polity,

bhāgavata-purāṇa

x,

50,

34

नयन

neuter gender.

‘the

leading

organ’,

the

eye

(

ifc.

f(

आ

or

ई

).

),

mahābhārata

kāvya literature

suśruta

et cetera.

नयन,

अस्,

m.,

N.

of

a

man

(

आ

or

ई

),

f.

the

pupil

of

the

eye

(

अम्

),

n.

leading,

guiding,

con-

ducting,

managing

governing,

directing,

ruling

leading

or

bringing

to,

drawing

(

with

कालस्य

),

passing

or

spending

(

time

)

attaining,

obtaining

‘the

guiding

or

leading

organ,

’

the

eye.

—नयन-

गोचर,

अस्,

आ,

अम्,

perceptible

by

the

eye,

within

the

range

of

vision,

visible,

apparent.

—नयन-

च्छद,

अस्,

m.

‘eye-covering,

’

an

eyelid.

—न-

यन-जल,

अम्,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नयन-

पथ,

अस्,

m.

range

or

field

of

sight.

—नयन-

पुट,

अस्,

अम्,

m.

n.

(

?

),

the

eyelid.

—नयन-वारि,

इ,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नयन-विषय,

अस्,

m.

‘field

of

vision,

range

of

sight,

’

the

horizon.

—न-

यन-सलिल,

अम्,

n.

‘eye-water,

’

tears.

—नय-

नाञ्जन

(

°न-अञ्°

),

अम्,

n.

any

ointment

for

the

eye.

—नयनानन्द

(

°न-आन्°

)

or

नयनानन्द-

शर्मन्,

आ,

m.,

N.

of

a

commentator

on

the

Amara-

koṣa.

—नयनामोषिन्

(

°न-आम्°

),

ई,

इणी,

इ,

‘sight-

stealing,

’

blinding.

—नयनोत्सव

(

°न-उत्°

),

अस्,

आ,

अम्,

‘eye-festival,

’

any

lovely

or

desired

object

a

lamp.

—नयनोद

(

°न-उद

),

अम्,

n.

eye-water

[

cf.

नयन-सलिल।

]

—नयनोपान्त

(

°न-उप्°

),

अस्,

m.

the

outer

angle

or

corner

of

the

eye,

the

canthus.

—नयनौषध

(

°न-ओष्°

),

अम्,

n.

‘eye-medicament,

’

green

sulphate

of

iron

or

that

salt

in

a

state

of

partial

decomposition

by

exposure

to

the

atmosphere

(

used

as

a

collyrium

).

नयन

nay-ana,

Neuter.

bringing,

conducting,

🞄leading

to

(

—°

)

eye

(

guiding

organ

):

-tva,

🞄n.

abst.

ɴ..

नयन

नयन,

i.

e.

नी

+

अन,

Neuter.

1.

Leading,

MBh.

12,

458.

2.

Ruling,

1,

2580.

3.

Leading

to,

Śāk.

71,

14.

4.

Bringing,

Pañc.

174,

19.

5.

The

eye,

Rām.

1,

59,

16.

--

Compound

त्रि-,

त्रिणयन

त्रिणयन

and

त्रिनयन,

Adjective.

having

three

eyes,

epithet

of

Śiva,

Megh.

53

MBh.

14,

207.

विषम-,

Masculine.

Śiva.

साश्रु-,

i.

e.

स-अश्रु-,

Adjective.

,

Feminine.

ना,

the

eyes

filled

with

tears,

Chr.

7,

21.

सु-,

I.

Masculine.

a

deer.

II.

Feminine.

ना,

a

woman.

आंख

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी

+

ल्युट्

"मार्गदर्शन,

निर्देशन,

संचालन,

प्रबन्धन"

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी

+

ल्युट्

"लेना,

निकट

लाना,

खींचना"

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी

+

ल्युट्

"हुकूमत

करना,

शासन

करना

"

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी

+

ल्युट्

प्रापण

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी

+

ल्युट्

आँख

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी+ल्युट्

नेतृत्व

करना

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी+ल्युट्

निकट

ले

जाना

नयनम्

नपुंलिङ्गम्

-

नी+ल्युट्

आँख

नयन

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ನೇತ್ರ/ಕಣ್ಣು

निष्पत्तिः

णीञ्

(

प्रापणे

)

-

"ल्युट्"

(

३-३-११७

)

व्युत्पत्तिः

नीयतेऽनेन

प्रयोगाः

तमेकदृश्यं

नयनैः

पिबन्त्यो

नार्यो

न

जग्मुर्विषयान्तराणि

उल्लेखाः

कुमा०

७-६४

नयन

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಒಯ್ಯುವುದು/ಸಾಗಿಸುವುದು

नयन

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

(

ಕಾಲ

)

ಕಳೆಯುವುದು

प्रयोगाः

कालस्य

नयने

युक्ताः

सोमपत्न्यः

शुचिव्रताः

उल्लेखाः

भा०

आदि०

६७-१६

nayana

{%

n.

%}

1.

Leading,

conducting,

managing

2.

taking,

carrying,

bringing

3.

the

eye,

R.ii.75,

Megh.i.9.

२,

अंस,

अक्षि,

अन्तक,

अम्बक,

अयन,

अश्वि,

अश्विनी,

ईक्षण,

ओष्ठ,

कर,

कर्ण,

कुच,

कुटुम्ब,

गरुत्,

गुल्फ,

चक्षु,

जङ्घा,

जानु,

दस्र,

दृश्

,

दृष्टि,

दोः,

द्वन्द्व,

द्वय,

द्वि,

ध्रुव,

नय,

नयन,

नासत्य,

नेत्र,

पक्ष,

पाणि,

बाहु,

भुज,

भुजा,

यम,

यमल,

युग,

युगल,

युग्म,

रविचन्द्रौ,

रविपुत्र,

लोचन,

श्रोत्र,

स्तन,

हस्त

नयन

n.

(

r.

नी

ducere

s.

अन

)

oculus.

N.

11.

32.

nayana

(

IE

8-1-2

),

‘two’

cf.

netra.

nayana,

n.

eye.

[

‘leader,

organ

of

sense

that

leads,

’

√nī,

1150.

1a:

for

mg,

cf.

ānana,

gātra,

caraṇa,

netra.

]

नय्

(

ण꣡यँ॒

गतौ

णयँ

रक्षणे

च

-

भ्वादिः

-

सेट्

)

ल्युट् →

नयनम्

अनीयर् →

नयनीयः

-

नयनीया

ण्वुल् →

नायकः

-

नायिका

तुमुँन् →

नयितुम्

तव्य →

नयितव्यः

-

नयितव्या

तृच् →

नयिता

-

नयित्री

क्त्वा →

नयित्वा

ल्यप् →

प्रणय्य

क्तवतुँ →

नयितवान्

-

नयितवती

क्त →

नयितः

-

नयिता

शानच् →

नयमानः

-

नयमाना

नी

(

णी॒ञ्

प्रापणे

-

भ्वादिः

-

अनिट्

)

ल्युट् →

नयनम्

अनीयर् →

नयनीयः

-

नयनीया

ण्वुल् →

नायकः

-

नायिका

तुमुँन् →

नेतुम्

तव्य →

नेतव्यः

-

नेतव्या

तृच् →

नेता

-

नेत्री

क्त्वा →

नीत्वा

ल्यप् →

प्रणीय

क्तवतुँ →

नीतवान्

-

नीतवती

क्त →

नीतः

-

नीता

शतृँ →

नयन्

-

नयन्ती

शानच् →

नयमानः

-

नयमाना

नयन

नपुं।

नेत्रम्

समानार्थकाः

लोचन,

नयन,

नेत्र,

ईक्षण,

चक्षुस्,

अक्षि,

दृश्,

दृष्टि,

गो

2।6।93।1।2

लोचनं

नयनं

नेत्रमीक्षणं

चक्षुरक्षिणी।

दृग्दृष्टी

चास्रु

नेत्राम्बु

रोदनं

चास्रमश्रु

च॥

अवयव

==>

नेत्रमलम्,

नेत्रकनीनिका,

अश्रुः,

अक्षिलोमन्,

नेत्रच्छदः

सम्बन्धि2

==>

अश्रुः,

नेत्रप्रान्तः

पदार्थ-विभागः

अवयवः

नयनं,

क्लीबम्

(

नीयते

दृष्टिविषयोऽनेनेति

।

नी

+करणे

ल्युट्

।

)

चक्षुः

।

इत्यमरः

।

२

।

६

।

९३

॥

(

यथा,

मार्कण्डेये

।

१८

।

४०

।“नीलोत्पलाभनयनां

पीनश्रोणिपयोधराम्

॥

”

)नी

ञ

प्रापणे

इत्यस्माद्भावे

ल्युट्प्रत्ययः

॥

प्रापणम्

।

(

आनयनम्

।

यथा,

हरिवंशे

।१२७

।

११

।“तत्त्वं

हितञ्च

देवेश

!

श्रूयतां

वदतो

मम

।नयनं

पारिजातस्य

द्वारकां

मम

रोचते

॥

”

)

नयन

नपुंलिङ्गम्

नीयते

बुद्धिवृत्तिः

स्वसंयुक्तविषयान्

अनेन

नी--करणेल्युट्

।

१

नेत्रे

अमरः

।

तस्य

बुद्धिवृत्तेः

स्वसंयोगिविषय-प्रापकत्वात्

तथात्वम्

।

“सेविष्यन्ते

नयनसुभगं

खे

भवन्तंबलाकाः”

मेघ०

।

“अथ

नयनससुत्थं

ज्योतिरत्रेरिवद्यौः”

रघुः

अस्य

स्वाङ्गत्वेऽपि

बह्वच्कत्वात्

उपसर्ज-नत्वे

स्त्रियां

न

ङीष्

।

“दयिता

दयिताननाम्बुजं

दर-मीलन्नयना

निरीक्षते”

रसगङ्गा०

भावे

ल्युत्

।

२

प्रापणे३

यापने

च

“नयनं

पारिजातस्य

द्वारकां

मम

रोचते”हरिवं०

१२९

“कालस्य

नयने

युक्ताः

सोमपत्न्यः

शुचि-व्रताः”

भा०

आ०

६६

अ०

“कालस्य

नयने

युक्ता

यमस्यपुरुषाश्च

ये”

भा०

स०

८

अ०

।

नयन

Masculine.

Mannsn.

Neuter.

das

Fahren,

Hinbringen,

kluges

Benehmen

Auge

(

adj.

—°

आ

u.

ई

).

नयन

नयन

neuter

(

नी

)

action

de

conduire,

de

diriger.

Œil.

नयनोत्सव

masculine

(

उत्सव

)

lampe.

नयनौषध

masculine

sulfate

de

fer

employé

comme

collyre.

नयपीठी

feminine

échiquier,

damier.

नयन-

ag.

qui

conduit,

guide,

mène,

amène

qui

régit,

administre

nt.

fait

de

conduire,

de

guider,

etc

œil

(

ifc.

Feminine.

-आ-

et

-ई-

)

Plural

conduite

prudente,

politique

कालस्य

न्।

cours

du

temps,

passe-temps

-त्व-

nt.

vision

-वन्त्-

a.

qui

a

des

yeux.

°गोचर-

a.

accessible

à

la

vue,

visible

-ई-कृ-

apercevoir.

°चन्द्रिका-

Feminine.

clair

de

lune,

en

général

ce

qui

a

une

apparence

lumineuse.

°च्छद-

Masculine.

paupière.

°जल-

nt.

larmes.

°पथ-

Masculine.

champ

de

vision,

direction

du

regard.

°बुद्बुद-

nt.

globe

de

l'œil.

°वारि-

°सलिल-

nt.

=

°जल-।

°विषय-

Masculine.

objet

visible

horizon.

नयनाञ्चल-

nt.

नयनोपान्त-

Masculine.

coin

de

l'œil.

नयनाञ्जन-

nt.

collyre

pour

les

yeux.

नयनानन्द-

Masculine.

नयनाभिरामता-

Feminine.

joie

pour

les

yeux.

नयनाम्बु-

nt.

=

°जल-।

नयनोत्सव-

Masculine.

fête

pour

les

yeux

°करिन्-

a.

qui

réjouit

les

regards.

नयनोदक-

nt.

=

{%°jala-

°bindu-

%}

Masculine.

larme.