Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
अक्षि (akSi)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
अक्षि
[
akṣi
],
Neuter.
[
अश्नुते
विषयान्
अश्-क्सि,
अशेर्णित्
Uṇâdisūtras.
3.155-6
]
अक्षिणी,
अक्षीणि,
अक्ष्णा,
अक्ष्णः
Et cætera.
The
eye
(
which
grasps
or
sees
objects
)
changed
to
अक्ष
at
the
end
of
Bahuvrīhi
comp
Feminine.
˚क्षी
when
a
limb
of
the
body
is
indicated,
as
जलजाक्षी,
otherwise
दीर्घाक्षा
वेणुयष्टिः
in
Avyayī.
Compound.
also
it
is
changed
to
अक्ष,
(
समक्षम्,
परोक्षम्
Et cætera.
).
The
number
two
(
-क्षिणी
)
the
sun
and
moon.
[
Compare.
Latin.
oculus
Ger.
auge
Greek.
okos,
okkos,
Zend
ashi.
]
Compound.
-आमयः
an
eye-disease
यथा
अक्ष्यामये
मुद्गौदनं
निवातशय्या
चेति
नित्यं
शय्यासनं
भोजनं
च
विकरोति
।
ŚB.
on
MS.*
1.3.32
and
1.6-81.
-कम्पः
twinkling
नाक्षिकम्पं
व्यतिष्ठत
Raghuvamsa (Bombay).
15.67.
-कूटः-टकः,
-गोलः,
-तारा
[
ष.
त.
]
the
eyeball,
pupil
of
the
eye.
-गत
Adjective.
[
अक्ष्णि
गतः
सर्वदा
भावनावशात्
अक्ष्यसन्नि-
कृष्टो$पि
उपस्थित
इव़
]
visible,
present
न
विभावयत्य-
निशमक्षिगतामपि
मां
भवानतिसमीपतया
Sakuntalâ (Bombay).
9.81.2
rankling
in
the
eye,
an
eye-sore,
being
a
thorn
in
the
eye,
hated
˚तोहमस्य
हास्यो
जातः
Dasakumâracharita (Bombay).
159.
-जाहः
[
ष.
त.
]
the
root
of
the
eye.
-पक्ष्मन्,
-लोमन्
Neuter.
[
ष.
त.
]
the
eyelash.
-पटलम्
[
ष.
त.
].
a
coat
of
the
eye.
a
disease
of
the
eye
pertaining
to
this
coat.
-पद्
Adjective.
Vedic.
falling
into
the
eye,
hence
hurtful.
न
हि
मे
अक्षिपच्चना$च्छान्त्सुः
पञ्च
कृष्टयः
Rigveda (Max Müller's Edition).
1.119.6.
Adverb.
a
little,
as
much
as
a
mote
(
as
much
as
could
fall
into
the
eye
).-भू
Adjective.
[
अक्ष्णो
भूर्विषयः
]
visible,
perceptible,
manifest
(
hence
)
true,
real.
-भेषजम्
[
ष.
त.
]
collyrium,
a
kind
of
balm
(
for
the
eyes
).
-जः
(
जम्
also
)
Name.
of
a
plant
(
पट्टिकालोध्रवृक्ष
)
used
to
heal
some
varieties
of
the
eyedisease.
-भ्रुवम्
[
समाहारद्वन्द्व
]
the
eye
and
the
eyebrows
taken
collectively.
-विकूणितम्,
-विकूशितम्
[
अक्षणः
विकूणि-
तम्
लज्जादिना
सम्यक्
प्रसाराभावात्
संकोचो
यत्र
]
a
side-look,
leer,
a
look
with
the
eyelids
partially
closed.
-श्रवस्
serpent
बभुरक्षिश्रवसो
मुखे
विशालाः
Sisupâlavadha.
2.44.
-संविद्
perception.
-सूत्रम्
the
line
of
the
eyes
(
with
reference
to
idols.
अक्षिसूत्रावसानं
च
तस्याधस्तात्पदान्तकम्
Māna.
9.2.92.
-स्पन्दनम्
eye
twitching
Mudrârâkshasa (Bombay),
4.
अक्षि
n.
[
अश्नुते
विषयान्
अश्-क्सि,
अशोर्णित्
Uṇ.
3.
155-6
]
अक्षिणी,
अक्षीणि,
अक्ष्णा,
अक्ष्णः
&c.
1
The
eye
(
which
grasps
or
sees
objects
)
changed
to
अक्ष
at
the
end
of
Bahuvrīhi
Comp
f.
°क्षी
when
a
limb
of
the
body
is
indicated,
as
जलजाक्षी,
otherwise
दीर्घाक्षावेणुयष्टिः
in
Avyayī.
comp.
also
it
is
changed
to
अक्ष,
(
समक्षं,
परोक्षं
&c.
).
2
The
number
two
(
क्षिणी
)
the
sun
and
moon.
[
cf.
L.
oculus
Germ.
auge
Gr.
okos,
okkos,
Zend
ashi.
]
Comp.
कंपः
twinkling
नाक्षिकंपं
व्यतिष्ठत
R.
15.
67.
कूटः
टकः,
गोलः,
तारा
[
ष.
त.
]
the
eyeball,
pupil
of
the
eye.
गत
a.
[
अक्ष्णि
गतः
सर्वदा
भावनावशात्
अक्ष्यसन्निकृष्टोपि
उपस्थित
इव
]
{1}
visible,
present
न
विभावयत्यनिशमक्षिगतामपि
मां
भवानतिसमीपतया
Śi.
9.
81.
{2}
rankling
in
the
eye,
an
eye-sore,
being
a
thorn
in
the
eye,
hated
°तोहमस्य
हास्यो
जातः
Dk.
159.
जाहः
[
ष.
त.
]
the
root
of
the
eye.
पक्ष्मन्,
लोमन्
n.
[
ष.
त.
]
the
eyelash.
पटलं
[
ष.
त.
].
a
coat
of
the
eye.
{2}
a
disease
of
the
eye
pertaining
to
this
coat.
पत्
a.
Ved.
falling
into
the
eye,
hence
hurtful.
adv.
a
little,
as
much
as
a
mote
(
as
much
as
could
fall
into
the
eye
).
भू
a.
[
अक्ष्णो
भूर्विषयः
]
visible,
perceptible,
manifest
(
hence
)
true,
real.
भेषजं
[
ष.
त.
]
collyrium,
a
kind
of
balm
(
for
the
eyes
).
जः
(
जं
also
)
N.
of
a
plant
(
पट्टिकालोध्रवृक्ष
)
used
to
heal
some
varieties
of
the
eye-disease.
भ्रुवं
[
समाहारद्वंद्व
]
the
eye
and
the
eyebrows
taken
collectively.
विकूणितं,
विकूशितं
[
अक्ष्णः
विकूणितं
लज्जादिना
सम्यक्
प्रसाराभावात्
संकोचो
यत्र
]
a
side-look,
leer,
a
look
with
the
eyelids
partially
closed.
अ॑क्षि
neuter gender.
(
√
1.
अश्,
uṇādi-sūtra
)
[
instr.
अक्ष्णा
dative case.
अक्ष्णे,
et cetera.
,
from.
अक्षन्,
substituted
for
अक्षि
in
the
weakest
cases.
Vedic
forms
are:
ablative case.
genitive case.
अक्ष्ण॑स्
locative case.
अक्ष॑न्
(
once
अक्षिणि!
)
dual number.
nominative case.
accusative case.
अक्षी॑,
ṛg-veda
,
अ॑क्षिणी,
अ॑क्ष्यौ,
and
अक्ष्यौ,
atharva-veda
śatapatha-brāhmaṇa
&
aitareya-brāhmaṇa
instr.
अक्षी॑भ्याम्
genitive case.
अक्ष्यो॑स्,
vājasaneyi-saṃhitā
,
अक्ष्यो॑स्
and
अक्षो॑स्
(
!
),
atharva-veda
plural number.
nominative case.
accusative case.
अ॑क्षीणि,
atharva-veda
,
अक्षाणि,
ṛg-veda
ifc.
अक्ष
is
substituted
See
4.
अक्ष
],
the
eye
अक्षि
अक्षि,
n.
(
fr.
rt.
1.
अश्
or
अञ्ज्?
Instr.
अक्ष्णा,
Dat.
अक्ष्णे
&c.,
fr.
अक्षन्,
substituted
for
अक्षि
in
the
weakest
cases.
At
the
end
of
comp.
अक्ष
is
substituted,
see
4.
अक्ष
),
the
eye
the
number
two
(
ई
),
du.,
Ved.
the
sun
and
moon
[
cf.
Lith.
aki-s
].
—अक्षि-कूट
or
अक्षि-कूटक,
अम्,
n.
the
eyeball,
the
pupil
of
the
eye.
—अक्षि-गत,
अस्,
आ,
अम्,
visibly
present,
seen
hated.
—अक्षि-गोल,
अस्,
m.
the
eyeball.
—अक्षि-जाह,
अम्,
n.
the
root
of
the
eye.
—अक्षि-तारा,
f.
the
pupil
of
the
eye.
—अक्षि-पक्ष्मन्,
अ,
n.
the
eyelash.
—अक्षि-
पटल,
अम्,
n.
a
coat
of
the
eye.
—अक्षि-पत्,
त्,
त्,
त्,
Ved.
(
falling
into
the
eyes
),
hurtful
(
त्
),
ind.
as
much
as
could
fall
into
the
eyes,
a
little.
—अक्षि-
भू,
ऊस्,
ऊस्,
उ,
visible,
perceptible,
manifest,
present.
—अक्षि-भेषज,
अम्,
n.
a
medicament
for
the
eyes,
collyrium,
&c.
(
अस्
),
m.
a
tree,
Red
Lodh.
—अक्षि-भ्रुव,
अम्,
n.
the
eyes
and
eyebrows
to-
gether.
—अक्षि-मत्,
आन्,
अती,
अत्,
provided
with
eyes.
—अक्षि-लोमन्,
अ,
n.
the
eyelash.
—अक्षि-विकूणित,
अम्,
n.
a
glance,
a
look
with
the
eyelids
partially
closed.
आँख
(
नपु
)
अक्षि
नपुंलिङ्गम्
-
अश्नुते
विषयान्
-
अश्+क्सि
आँख
अक्षि
नपुंलिङ्गम्
-
अश्नुते
विषयान्
-
अश्+क्सि
दो
की
संख्या
अक्षि
नपुंलिङ्गम्
-
अश्+क्सि
आँख
अक्षि
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ನೇತ್ರ
/
ಕಣ್ಣು
निष्पत्तिः
अशू
(
व्याप्तौ
)
“---“
(
उ०
३-१५६
)।
व्युत्पत्तिः
अश्नेते
विषयान्
|
विस्तारः
ಬಹುವ್ರೀಹಿ
ಸಮಾಸಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ
“पच्”
ಎಂದಾಗುವುದು.
(
५-४-११३
)
।
“अक्ष”
ಎಂದಾಗುವುದು.
जलजाक्षः
पुण्डरीकाक्षः
ಇತ್ಯಾದಿ.
अक्षि
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಎರಡು
ಸಂಖ್ಯೆ
२,
अंस,
अक्षि,
अन्तक,
अम्बक,
अयन,
अश्वि,
अश्विनी,
ईक्षण,
ओष्ठ,
कर,
कर्ण,
कुच,
कुटुम्ब,
गरुत्,
गुल्फ,
चक्षु,
जङ्घा,
जानु,
दस्र,
दृश्
,
दृष्टि,
दोः,
द्वन्द्व,
द्वय,
द्वि,
ध्रुव,
नय,
नयन,
नासत्य,
नेत्र,
पक्ष,
पाणि,
बाहु,
भुज,
भुजा,
यम,
यमल,
युग,
युगल,
युग्म,
रविचन्द्रौ,
रविपुत्र,
लोचन,
श्रोत्र,
स्तन,
हस्त
(
न
)
अक्षि
अक्षिणी
अक्षीणि
|
अश्नुते
विषयान्
।
अश्नू(
व्याप्तौ
)+क्सि:
।
‘अशेर्नित्’
उ०३.१५६।
१.नेत्रम्
।
‘नेत्रमीक्षणं
चक्षुरक्षिणी’
अमर:।
बहुव्रीहौ
समासान्ते
षच्
।
पुण्डरीके
इव
अक्षिणी
यस्य
।
पुण्डरीकाक्षः।
पुण्डरीकाक्षि+षच्
।
‘बहुव्रीहौ
सक्थ्यक्ष्णोः
षच्’
५.४.११४।
२.द्विसङ्ख्या
।
गो
पुस्त्री
गो,
बाण,
वाच्,
पशु,
भूमि,
दिश्,
रश्मि,
जल,
अक्षि,
स्वर्ग,
मातृ,
वज्र,
अग्नि,
मुख,
तत्त्व,
वारि,
वाजिन्,
दृष्टि,
दीधिति
बाणे
वाचि
पशौ
भूमौ
दिशि
रश्मौ
जलेऽक्षिणि
।
स्वर्गे
मातरि
वज्रेऽग्नौ
मुखे
तत्वे
च
गोध्वनिः
॥
१७
॥
दिग्दृष्टि-दीधिति-स्वर्ग-वारि-वाग्वाण-वाजिषु
।
भूमौ
पशौ
च
गोशब्दो
विद्वद्भिर्दशसु
स्मृतः
॥
१८
॥
verse
1.1.1.17
page
0002
दृष्टि
स्त्री
दृष्टि,
अक्षि
मूल्ये
पूजाविधावर्घो
दृष्टिरक्ष्णि
तथा
मता
॥
२९
॥
verse
3.1.1.29
page
0015
Synonyms
चक्षुः,
लोचनम्,
नयनम्,
नेत्रम्,
ईक्षणम्,
अक्षि,
दृक्,
दृष्टिः,
अम्बकम्,
दर्शनम्,
तपनम्,
विलोचनम्,
दृशा,
वीक्षणम्,
प्रेक्षणं,
दैवदीपः,
देवदीपः,
दृशिः,
द्शी
(Noun)
अवयवविशेषः-दर्शनेन्द्रियम्।
"तस्याः
चक्षुंषी
मृगीवत्
स्तः।"
अक्षि
नपुं।
नेत्रम्
समानार्थकाः
लोचन,
नयन,
नेत्र,
ईक्षण,
चक्षुस्,
अक्षि,
दृश्,
दृष्टि,
गो
2।6।93।1।6
लोचनं
नयनं
नेत्रमीक्षणं
चक्षुरक्षिणी।
दृग्दृष्टी
चास्रु
नेत्राम्बु
रोदनं
चास्रमश्रु
च॥
अवयव
==>
नेत्रमलम्,
नेत्रकनीनिका,
अश्रुः,
अक्षिलोमन्,
नेत्रच्छदः
सम्बन्धि2
==>
अश्रुः,
नेत्रप्रान्तः
पदार्थ-विभागः
अवयवः
अक्षि
नपुंलिङ्गम्
अश्नुते
विषयान्
अश--क्सि
।
नेत्रे,
इन्द्रियमध्येतस्यैव
विषयदेशं
प्राप्य
विषयग्राहकत्वं
सर्व्ववादिसस्मतमन्ये-षान्तु
सर्वमते
न
तथात्वमतोऽस्य
विषयव्यापकता
।
एतदन्तबहुव्रीहेः
स्वाङ्गपरत्वे
षजन्तता
पद्माक्षः
पद्माक्षी,
अस्वाङ्ग-परत्वे
अजन्तता
दीर्घाक्षा
वेणुयष्टिः,
अव्ययीभावे
अजन्तताप्रत्यक्षं
समक्षमित्यादि
तत्पुरुषे
ऽस्वाङ्गपरत्वेऽजन्तता
गवाक्षः
।इदञ्च
शब्दादिषु
वाह्येन्द्रियग्राह्यविशेषगुणेषु
मध्येरूपस्यैव
ग्राहकतया
तैजसं
नेत्रगोलकेऽधिष्ठितं
किञ्चित्वस्तु
।
तैजसत्वाच्चास्य
सूर्य्यादिकिरणवदाशुदूरपर्य्यन्ता-नुधावनमागमनञ्च
।
तच्च
परमाणुतुल्यमिति
नैयायि-कादयः
तदपेक्षया
स्थूलमिति
सांख्यादयः
।
उभयमते-ऽपि
न
तस्य
प्रत्यक्षयोग्यता
।
तदाधारगोलके
द्वे
बाह्येआन्तरणि
च
चत्वारि
कोशवत्
पटलानि,
मांसादयः
पञ्चांशाः,
पक्ष्मादीनि
पञ्च
मण्डलानि
षट्
सन्धयश्च
सन्ति
।
तद्विरणंयथा
“विद्याद्द्व्यङ्गुलबाहुल्यं
स्वाङ्गुष्ठोदरसम्मितम्
।
द्व्यङ्गुलंसर्व्वतः
सार्द्धं
भिषग्नयनबुद्बुदम्
॥
सुवृत्तं
गोस्तनाकारंसर्व्वभूतगुणोद्भवम्
।
पलं
भुवो,
ऽग्नितो,
रक्तं,
वातात्
कृष्णं,
सितं
जलात्
॥
आकाशादश्रुमार्गाश्च
जायन्ते
नेत्रबुद्बुदे
।दृष्टिञ्चात्र
तथा
वक्ष्ये
यथावादीद्विशारदः
॥
नेत्रायामत्रि-भागन्तु
कृष्णमण्डलमुच्यते
।
कृष्णात्
सप्तममिच्छन्ति
दृष्टिंदृष्टिविशारदाः
॥
मण्डलानि
च
सन्धीश्च
पटलानि
चलोचने
।
यथाक्रमं
विजानीयात्
पञ्च
षट्
च
षडेव
च
॥
पक्ष्मवर्त्मश्वेतकृष्णदृष्टीनां
(
५
)
मण्डलानि
तु
।
अनुपूर्व्वन्तुतन्मध्याश्चत्वारोऽन्ये
यथोत्तरम्
॥
पक्ष्मवर्त्मगतः
सन्धिर्वर्त्मशुक्लगतोऽपरः
।
शुक्लकृष्णगतस्त्वन्यः
कृष्णदृष्टिगतोऽपरः
॥
ततः
कनीनकगतः
षष्ठश्चापाङ्गगः
स्मृतः
।
द्वे
वर्त्मपटलेविद्याच्चत्वार्य्यन्यानि
चाक्षणि
।
जायते
तिमिरं
येषुव्याधिः
परमदारुणः
।
तेजोजलाश्रितं
वाह्यं
तेष्वन्यत्पिशिताश्रितम्
॥
मेदस्तृतीयं
पटलमाश्रितन्त्वक्षि
चापरम्
।पञ्चमांशसमं
दृष्टेस्तेषां
बाहुल्यमिष्यते
इति
शुश्रुते
॥
ákṣi,
akṣí,
n.,
das
Auge,
wahrscheinlich
als
das
scharf
unterscheidende
aufgefasst,
indem
insbesondere
das
lat.
acies
den
Uebergang
der
Begriffe
anschaulich
macht
(
vgl.
Johannes
Schmidt:
Die
Wurzel
ak
).
Die
Casus
ergänzen
sich
mit
denen
von
akṣan.
-i
{721,
4}.
-ī́
[
d.
]
{116,
16}
{117,
17}
{120,
6}
{230,
5}
{905,
2}.
-ī́
divás,
die
beiden
Augen
des
Himmels,
d.
h.
Sonne
und
Mond
{72,
10}.
-ī́bhyām
{989,
1}.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.