पुर (pura)

पुर

r.

6th

cl.

(

पुरति

)

To

precede,

to

lead,

to

go

before.

तु०

पर०

सक०

सेट्

।

पुर

nf.

(

-रं-री

)

A

town,

a

city:

a

place

containing

large

buildings

surrounded

by

a

ditch,

and

extending

not

less

than

one

Krosha

in

length,

is

called

a

city,

a

pura

or

Nagara

if

it

extends

not

less

than

half

a

Krosha

it

is

called

a

Kheṭa

or

town

if

less

than

that,

a

Karvaṭa

or

small

market

town

and

any

cluster

of

houses

less

than

that,

is

a

Grāma

or

village.

Neuter.

(

-रं

)

1.

A

town.

2.

A

fortress,

a

castle.

3.

The

female

apartments.

4.

A

brothel.

5.

A

house.

6.

Pāṭaliputra

or

modern

Pātna.

7.

The

body.

8.

The

calyx

of

a

flower,

or

any

receptacle

or

cup

formed

of

leaves.

9.

Skin.

10.

An

upper

story.

11.

A

fragrant

grass,

(

Cyperus.

)

Masculine.

(

-रः

)

1.

A

sort

of

resin,

“bdellium.

”

2.

Yellow

barleria.

Feminine.

(

-रा

)

1.

The

east.

2.

A

perfume.

3.

An

epithet

of

the

Ganges.

Etymology

पुर्

to

precede,

क

Affix.

पुर

neuter

ई

feminine

the

same.

पुर

(

रं-री

)

Neuter.

Feminine.

A

town

or

city.

1.

Masculine.

A

sort

of

resin,

bdellium

yellow

barleria.

Feminine.

(

रा

)

The

east

a

perfume.

Neuter.

A

house

body

calyx

skin

a

grass.

पुर

r.

6th

cl.

(

पुरति

)

To

precede,

to

lead,

to

go

before.

पुर

nf.

(

-रं-री

)

A

town,

a

city:

a

place

containing

large

buildings

surrounded

by

a

ditch,

and

extending

not

less

than

one

Kos

in

length,

is

called

a

city,

a

Pura

or

Nagara

if

it

extends

not

less

than

half

a

Kos,

it

is

called

a

Kheṭa

or

town

if

less

than

that,

a

Karvaṭa,

or

small

market

town

and

any

cluster

of

houses

less

than

that,

is

a

Grāma

or

village.

Neuter.

(

-रं

)

1

A

house.

2

Pātaliputra

or

Patna.

3

The

body.

4

The

calyx

of

a

flower,

or

any

receptacle

or

cup

formed

of

leaves.

5

Skin.

6

An

upper

story.

7

A

fragrant

grass,

(

Cyperus.

)

Masculine.

(

-रः

)

1

A

sort

of

resin,

bdellium.

2

Yellow

barleria.

Feminine.

(

-रा

)

1

The

east.

2

A

perfume.

Etymology

पुर

to

precede,

क

Affix.

पुर

[

pura

],

Adjective.

[

पृ-क

]

Full

of,

filled

with.

रम्

A

town,

city

(

containing

large

buildings,

surrounded

by

a

ditch,

and

not

less

than

one

Krośa

in

extent

)

पुरे

तावन्तमेवास्य

तनोति

रविरातपम्

Kumârasambhava (Bombay).

2.33

Raghuvamsa (Bombay).

1.59.

A

castle,

fortress,

stronghold.

A

house,

residence,

abode.

The

body

नवद्वारे

पुरे

देही

नैव

कुर्वन्

न

कारयन्

Bhagavadgîtâ (Bombay).

5.13.

The

female

apartments.

Name.

of

the

town

पाटलिपुत्र

quod vide, which see.

The

calyx

of

a

flower,

or

any

cup

formed

of

leaves.

A

brothel.

The

skin.

Bdellium.

An

upper

story.

A

store-house.

A

fragrant

grass

(

नागरमुस्ता

).

Compound.

-अट्टः

a

turret

on

a

citywall.

-अधिपः,

-अध्यक्षः

the

governor

of

a

town

Mahâbhârata (Bombay).

*

13.135.11.

-अरातिः,

-अरिः,

-असुहृद्

Masculine.

,

-रिपुः

epithets

of

Śiva

Bhágavata (Bombay).

5.24.28

पुपरारातिभरान्त्या

कुसुमशर

किं

मां

प्रहरसि

Subhāṣ.

see

त्रिपुर.

अर्धविस्तारः

a

small

village,

hamlet.

a

suburb,

ward,

division

of

a

town.

-उत्सवः

a

festival

celebrated

in

a

city.

-उद्यानम्

a

city-garden,

park.

-ओकस्

Masculine.

an

inhabitant

of

a

town.

-कोट्टम्

a

citadel.

-ग

Adjective.

going

to

a

town.

favourably

inclined.

-जित्,

-द्विष्,

-भिद्

Masculine.

epithets

of

Śiva.

-ज्योतिस्

Masculine.

an

epithet

of

fire.

the

world

of

Agni.

-तटी

a

small

market-town,

small

village.-तोरणम्

the

outer

gate

of

a

city.

-देवता

the

tutelary

deity

of

a

town.

-द्वारम्

a

city-gate

कोठ्या

कोठ्या

पुरद्वार-

मेकैकं

रुरुधे

द्विषाम्

Bhaṭṭikâvya.

14.29.

-नारी

a

courtezan.

-निवेशः

the

founding

of

a

city.

पालः

'city-governor',

the

commandant

of

a

fortress.

the

soul.

-मथनः

an

epithet

of

Śiva.

-मार्गः

the

street

of

a

town

पुरमार्गे

घनशब्दविक्लवाः

Kumârasambhava (Bombay).

4.11

Raghuvamsa (Bombay).

11.3.

-रक्षः,

-रक्षकः,

रक्षिन्m.

a

constable,

police-officer.

-रोधः

the

siege

of

a

fortress.

-वासिन्

Masculine.

a

citizen,

a

townsman.

-वास्तु

Neuter.

ground

fit

for

the

foundation

of

a

town.

शासनः

an

epithet

of

Viṣṇu.

of

Śiva

प्रसाधनं

मातृभिरादृताभिर्न्यस्तं

पुरस्तात्

पुरशासनस्य

Kumârasambhava (Bombay).

7.3.

-हन्

Masculine.

an

epithet

of

Viṣṇu.

of

Śiva.

पुर

a.

[

पृ-क

]

Full

of,

filled

with.

रं

1

A

town,

city

(

containing

large

buildings,

surrounded

by

a

ditch,

and

not

less

than

one

Krośa

in

extent

)

पुरे

तावंतमेवास्य

तनोति

रविरातपं

Ku.

2.

33

R.

1.

59.

2

A

castle,

fortress,

stronghold.

3

A

house,

residence,

abode.

4

The

body.

5

The

female

apartments.

6

N.

of

the

town

पाटलिपुत्र.

q.

v.

7

The

calyx

of

a

flower,

or

any

cup

formed

of

leaves.

8

A

brothel.

9

The

skin.

10

Bdellium.

11

An

upper

story.

12

A

store-house.

13

A

fragrant

grass

(

नागरमुस्ता

).

Comp.

अट्टः

a

turret

on

a

citywall.

अधिपः,

अध्यक्षः

the

governor

of

a

town.

अरातिः,

अरिः,

असुहृद्

m.

रिपुः

epithets

of

Śiva

पुतरातिभ्रांत्या

कुसुमशर

किं

मां

प्रहरास

Subhāṣ.,

see

त्रिपुर.

अर्धविस्तारः

a

small

village,

hamlet.

उत्सवः

a

festival

celebrated

in

a

city.

डद्यान

a

city-garden,

park.

ओकस्

m.

an

inhabitant

of

a

town.

कोट्टं

a

citadel.

ग

a.

{1}

going

to

a

town.

{2}

favourably

inclined.

जित्,

द्विष्,

भिद्

m.

epithets

of

Śiva.

ज्योतिस्

m.

{1}

an

epithet

of

fire.

{2}

the

world

of

Agni.

तटी

a

small

market-town,

small

village.

तोरणं

the

outer

gate

of

a

city.

देवता

the

tutelary

deity

of

a

town.

द्वारं

a

city-gate.

निवेशः

the

founding

of

a

city.

पालः

{1}

‘city-governor’,

the

commandant

of

a

fortress.

{2}

the

soul.

मथनः

an

epithet

of

Śiva.

मार्गः

the

street

of

a

town

Ku.

4.

11

R.

11.

3.

रक्षः,

रक्षकः,

रक्षिन्

m.

a

constable,

police-officer.

रोधः

the

siege

of

a

fortress.

वासिन्

m.

a

citizen,

a

townsman.

वास्तु

n.

ground

fit

for

the

foundation

of

a

town.

शासनः

{1}

an

epithet

of

Viṣṇu

{2}

of

Śiva

Ku.

7.

30.

हन्

m.

{1}

an

epithet

of

Viṣṇu.

{2}

of

Śiva.

1.

पुर

(

for

2.

See

page.

635

),

in

comp.

for

पुरस्.

पुरः

in

comp.

for

पुरस्.

2.

पुर

neuter gender.

(

for

1.

See

page.

634,

col.

2

)

(

ifc.

f(

आ

).

)

a

fortress,

castle,

city,

town

(

a

place

containing

large

buildings

surrounded

by

a

ditch

and

extending

not

less

than

one

Kos

in

length

if

it

extends

for

half

that

distance

it

is

called

a

खेट,

if

less

than

that,

a

कर्वट

or

small

market

town

any

smaller

cluster

of

houses

is

called

a

ग्राम

or

village,

Horace H. Wilson

),

manu-smṛti

mahābhārata

et cetera.

the

female

apartments,

gynaeceum,

mahābhārata

(

confer, compare.

अन्तः-प्°,

नारी-प्°

et cetera.

)

a

house,

abode,

residence,

receptacle,

bhāgavata-purāṇa

tattvasamāsa

an

upper

story,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

brothel,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

‘the

city’

Gk.

κατ᾽

ἐξοχήν

i.e.

Pāṭali-putra

or

Patnā,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

equal, equivalent to, the same as, explained by.

त्रि-पुर,

the

3

strong

holds

of

the

Asuras,

kathāsaritsāgara

the

body

(

confer, compare.

3.

पुर्

),

bhāgavata-purāṇa

the

skin,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

species

of

Cyperus,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

nalopākhyāna

of

a

constellation,

varāha-mihira

a

leaf

rolled

into

the

shape

of

a

funnel,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

(

prob.

w.r.

for

पुट

)

nalopākhyāna

of

the

subdivisions

of

the

Vedānta

wk.

त्रिपुरी

or

त्रिपुटी

(

perhaps

also

w.r.

for

पुट

),

Catalogue(s)

पुर

mf(

आ

)n.

a

kind

of

resin,

bdellium,

suśruta

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

पुर

masculine gender.

nalopākhyāna

of

an

Asura

equal, equivalent to, the same as, explained by.

त्रि-पुर

(

confer, compare.

पुर-जित्

),

of

another

man,

g.

कुर्व्-आदि

पुरं

accusative case.

of

3.

पु॑र्

or

2.

पुर,

in

comp.

पुर,

अम्,

n.

a

fortress,

castle,

fortified

town

a

town,

city,

a

place

containing

large

buildings

surrounded

by

a

ditch

and

extending

not

less

than

one

Kos

in

length

(

if

it

extends

for

half

that

distance

it

is

called

a

खेट,

if

less

than

that,

a

कर्वट

or

small

market

town

any

smaller

cluster

of

houses

is

called

a

ग्राम

or

village

)

‘the

city’

κατ’

ἐξοχήν,

i.

e.

Pāṭali-putra

or

Patna

a

house,

dwelling,

abode,

residence

an

upper

story

the

female

apartments,

gynæceum

a

store-house,

repository

a

brothel

the

body

the

skin

the

calyx

of

a

flower

or

any

receptacle

or

cup

formed

of

leaves

a

fragrant

grass,

a

species

of

Cyperus

(

=

नागर-मुस्ता

)

a

kind

of

resin,

bdellium

N.

of

a

constellation

N.

of

the

subdivisions

of

the

Vedānta

work

called

Tri-puṭī

or

Tri-purī

(

अस्

),

m.

a

kind

of

resin,

bdellium

yellow

Barleria

N.

of

a

demon

N.

of

a

man

(

आ

),

f.

a

stronghold,

castle

(

at

the

end

of

a

comp.

cf.

जीव-प्°,

देव-प्°

)

a

kind

of

perfume

the

east

(

ई

),

f.

a

fort,

stronghold,

castle

a

town,

city

the

body

[

cf.

Gr.

πόλι-ς,

πολί-χ-νη,

πολί-χ-νιο-ν,

πολί-τη-ς,

πτολί-ε-θρο-ν,

perhaps

also

πύργος

]

per-

haps

Lat.

urbs

perhaps

Lith.

pil-ī-s,

‘a

castle.’

]

—पुर-कोट्ट,

अम्,

n.

‘city-stronghold,

’

a

citadel.

—पुर-जित्,

त्,

m.

‘conqueror

of

fortresses

or

conqueror

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva

N.

of

a

prince

(

a

son

of

Aja

and

father

of

Ariṣṭa-nemi

).

—पुर-ज्योतिस्,

इस्,

n.

an

epithet

of

the

region

or

world

of

Agni

[

cf.

पुरो-ज्योतिस्।

]

—पुर-तटी,

f.

a

small

market-

town,

village

a

small

fair.

—पुर-तोरण,

अम्,

n.

‘city-arch,

’

the

outer

gate

of

a

city.

—पुर-देवता,

f.

‘city-deity,

’

the

tutelary

deity

of

a

town.

—पुर-

द्वार,

अम्,

n.

a

city-gate.

—पुर-द्विष्,

ट्,

m.

‘foe

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva.

—पुर-निवेश,

अस्,

m.

the

founding

of

a

city.

—पुर-पक्षिन्,

ई,

m.,

Ved.

‘town-bird,

’

a

bird

living

in

a

city,

tame

bird

(

opposed

to

वन्य-पक्षिन्

).

—पुर-पाल

or

पुर-पालक,

अस्,

m.

the

defender

of

a

fortress,

city-

governor.

—पुर-भिद्,

त्,

m.

‘the

crusher

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva

[

cf.

पुर-जित्।

]

—पुर-मथन,

अस्,

m.

‘crusher

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva.

—पुर-

मार्ग,

अस्,

m.

the

street

of

a

town.

—पुर-मालिनी,

f.

‘crowned

with

castles,

’

N.

of

a

river.

—पुर-

रक्ष,

अस्,

or

पुर-रक्षिन्,

ई,

m.

a

watchman

of

a

town,

constable.

—पुर-राष्ट्राणि,

n.

pl.

cities

and

kingdoms.

—पुर-रोध,

अस्,

m.

the

siege

of

a

fortress

or

city.

—पुर-वर,

अम्,

n.

an

excellent

town.

—पुर-वासिन्,

ई,

इनी,

इ,

dwelling

in

a

city

or

town

(

ई

),

m.

a

city-dweller,

inhabitant

of

a

town,

citizen,

townsman.

—पुर-वास्तु,

उ,

n.

ground

suit-

able

for

the

foundation

of

a

city.

—पुर-शासन,

अस्,

m.

‘chastiser

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva.

—पुर-हन्,

आ,

m.

‘slayer

of

Pura,

’

an

epithet

of

Viṣṇu.

—पुर-हित,

अम्,

n.

the

welfare

of

a

town

or

city.

—पुराट्ट

(

°र-अट्°

),

अस्,

m.

a

turret

for

defensive

purposes

on

a

city

wall.

—पुराधिप

(

°र-अध्°

),

अस्,

m.

the

governor

of

a

town,

prefect

of

police.

—पुराध्यक्ष

(

°र-अध्°

),

अस्,

m.

‘fort-overseer,

’

the

commandant

of

a

fortress,

the

governor

of

a

city,

prefect

of

police.

—पुराराति

(

°र-अर्°

),

इस्,

m.

‘foe

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva.

—पुरारि

(

°र-अरि°

),

इस्,

m.

‘foe

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva

an

epithet

of

Viṣṇu.

—पुरार्ध-

विस्तर

(

°र-अर्°

),

अस्,

आ,

अम्,

being

of

the

extent

of

half

a

town

(

अस्

),

m.

part

of

a

town,

a

suburb,

ward,

division.

—पुरा-वती,

f.

‘rich

in

castles,

’

N.

of

a

river.

—पुरासुहृद्

(

°र-अस्°

),

त्,

m.

‘enemy

of

Pura,

’

an

epithet

of

Śiva.

—पुरी-दास,

अस्,

m.,

N.

of

the

author

of

the

Caitanya-candrodaya

(

also

called

कवि-कर्ण-पूर।

)

—पुरी-मोह,

अस्,

m.

the

thorn-apple,

Datura.

—पुरोत्सव

(

°र-उत्°

),

अस्,

m.

‘town-festival,

’

a

festival

solemnized

in

a

city.

—पुरोद्भवा

(

°र-उद्°

),

f.

‘growing

in

towns,

’

N.

of

a

plant.

—पुरोद्यान

(

°र-उद्°

),

अम्,

n.

‘city-

garden,

’

a

pleasure-garden

belonging

to

a

town,

park.

—पुरौकस्

(

°र-ओक्°

),

आस्,

m.

an

inhabitant

of

a

town,

inhabitant

of

Tri-pura.

पुर

pur-a,

Neuter.

castle,

fortified

city

town

🞄=

Tri-pura,

the

three

citadels

of

the

Asuras:

🞄ī,

Feminine.

id..

पुर

पुर,

i.

e.

probably

पॄ

+

अ,

I.

Neuter.

1.

A

fortified

town,

Man.

7,

70.

2.

A

town,

8,

386.

3.

The

town,

κατ̕

ἐξοχήν

i.

e.

Pāṭaliputra.

4.

An

abode,

Bhāg.

P.

5,

11,

9.

5.

An

upper

story.

6.

The

body,

Bhāg.

P.

5,

11,

5.

7.

A

kind

of

Cyperus.

8.

Skin.

II.

Masculine.

1.

A

sort

of

resin,

Bdellium.

2.

The

name

of

a

demon.

III.

Feminine.

रा,

A

perfume.

IV.

Feminine.

री

(

also

रि

).

1.

A

town,

Megh.

31.

2.

The

body,

Bhāg.

P.

2,

10,

28.

--

Compound

अङ्ग-पुरी,

Feminine.

the

capital

of

the

Aṅgas.

अमर-पुर,

Neuter.

and

-पुरी,

Feminine.

the

re-

sidence

of

the

gods.

अवन्ति-,

Neuter.

the

name

of

a

town.

कन्या-पुर,

Neuter.

a

gynæceum.

काञ्चन-पुर,

Neuter.

the

name

of

a

town.

काशि-पुरी,

Feminine.

the

capital

of

the

Kāśis,

i.

e.

Benares.

कुमारी-पुर,

Neuter.

a

gynæceum.

कु-

सुम-पुर,

Neuter.

a

surname

of

Pāṭali-

putra.

गज-पुर,

Neuter.

a

name

of

Hās-

tinapura.

गन्धर्व-पुर,

Neuter.

a

mirage,

Bhāg.

P.

5,

13,

3.

गो-,

Neuter.

1.

a

town-gate,

Rām.

5,

27,

20.

2.

a

gate

in

general,

Kir.

5,

5.

पाण्डर-द्वार-गो-,

Adjective.

Feminine.

रा,

having

white

doors

and

town-

gates,

Rām.

5,

9,

58.

त्रि-पुर,

I.

Neuter.

three

forts.

II.

Masculine.

the

name

of

a

demon.

III.

Feminine.

रा।

1.

the

name

of

a

town.

2.

a

form

of

Durgā.

IV.

Feminine.

री,

the

name

of

a

town.

दश(

न्

)-पुर,

Neuter.

the

name

of

a

country.

देव-पुर,

Neuter.

the

re-

sidence

of

Indra.

नाग-पुर,

Neuter.

a

name

of

Hāstinapura.

पञ्च(

न्

)

-पुर,

Neuter.

,

परिहास-पुर,

Neuter.

,

and

फल

-पुर,

Neuter.

,

names

of

towns.

महा

-पुरी,

Feminine.

a

great

town.

रुक्म-,

Neuter.

the

name

of

a

fabulous

town,

Pañc.

84,

7.

शाखा-,

Neuter.

a

suburb.

शूर-,

Neuter.

the

name

of

a

town.

हिरण्य-,

Neuter.

the

town

of

the

Asuras,

Arj.

10,

13.

--

Cf.

πόλις,

πτόλις,

perhaps

also

πύργος.

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

"नगर,

शहर

(

बड़े

बड़े

विशाल

भवनों

से

युक्त,

चारों

ओर

परिखा

से

घिरा

हुआ,

तथा

विस्तार

में

जो

एक

कोस

से

कम

न

हो

)"

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

"किला,

दुर्ग,

गढ़"

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

"घर,

निवास,

आवास"

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

शरीर

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

"अन्तःपुर,

रनिवास"

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

पाटलिपुत्र

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

"पुष्पकोश,

पत्तों

की

बनी

फूलकटोरी"

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

चमड़ा

पुरम्

नपुंलिङ्गम्

-

पृ

+

क

गुग्गुल

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ನಗರ

/ಪಟ್ಟಣ

निष्पत्तिः

पुर

(

अग्रगमने

)

-

"कः"

(

३-१-१३५

)

प्रयोगाः

१

)

"पुरे

तावन्तमेवास्य

करोति

रविरातपम्"

२

)

सदर्तवः

पुरेऽस्य

वास्तव्यकुटुम्बितां

ययुः"

३

)

पुरमथ

गमयित्वा

भूषितं

यादवाग्र्यैः

शतसमधिकसङ्ख्यं

षोडशस्त्रीसहस्रम्"

उल्लेखाः

कुमा०

२-३३,

माघ०

१-६६,

याद०

१६-१४४

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ದೇಹ

/ಶರೀರ

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಗೃಹ

/ಮನೆ

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಪಾಟಲಿಪುತ್ರನಗರ

विस्तारः

"पुरं

नपुंसकं

गेहे

देहे

पाटलिपुत्रयोः"

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮನೆಯ

ಮಹಡಿ

/ಉಪ್ಪರಿಗೆ

पुर

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಶಾಖಾನಗರ

/ಉಪನಗರ

/ನಗರದ

ಬಡಾವಣೆ

विस्तारः

"अन्यत्तु

यन्मूलनगरात्

पुरम्

।

तच्छाखानगरम्"

-

अम०

पुर

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

/

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಅನೇಕ

ಮಾರುಕಟ್ಟೆ

(

ವ್ಯಾಪಾರ

ಸ್ಥಳ

)ಗಳಿಂದ

ಕೂಡಿದ

ಊರು

/ಮುಖ್ಯ

ಗ್ರಾಮ

पुर

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

/

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಕುಸುಮದ

ಮೊಗ್ಗಿನ

ಮೇಲಿರುವ

ಹೊದಿಕೆ

पुर

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಗುಗ್ಗುಳ

ಗಿಡ

पुर

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಹಳದಿ

ಗೋರಂಟಿ

पुर

पदविभागः

विशेष्यनिघ्नम्

कन्नडार्थः

ಪೂರ್ಣವಾದ

/ತುಂಬಿರುವ

pura

{%

n.

%}

1.

A

town,

a

city

(

surrounded

by

a

ditch

and

extending

not

less

than

one

Koś

in

length

),

पुरंदरश्रीः

पुरमुत्पताकम्

R.ii.74,

i.59,

M.vii.70

2.

a

fortress,

a

castle

3.

a

house,

a

residence

4.

the

body

5.

a

name

of

Pāṭalīputra

q.v.

6.

the

female

apartments

7.

a

brothel

8.

the

skin

9.

the

cup

of

a

flower.

३,

अग्नि,

अनल,

आज्यभुक्,

आज्याश,

उषर्बुध,

काल,

कृशानु,

कृष्णवर्त्मन्,

क्रम,

गुण,

गुप्ति,

जगत्,

ज्योति,

ज्वलन,

ज्वाल,

तपन,

तृतीय,

त्रय,

त्रिकटु,

त्रिकाल,

त्रिगत,

त्रिगुण,

त्रिजगत्,

त्रिनेत्र,

त्रिपदी,

त्रैत,

दह,

दहन,

दीप्ति,

द्युति,

धाम,

नेत्र,

पद,

पावक,

पुं,

पुर,

पुरुष,

पुष्कर,

ब्रह्मन्,

भुवन,

रत्न,

राम,

रुद्राक्ष,

रोहित,

लोक,

लोचन,

वचन,

वह्नि,

विक्रम,

विष्णु,

विष्णुक्रम,

वृत्त,

वैश्वानर,

शक्ति,

शिखा,

शिखिन्,

शिवनेत्र,

शूल,

सप्तार्चि,

सहोदर,

हरनयन,

हरनेत्र,

हव्यभुक्,

हव्यवाहन,

हव्याश,

हुतभुज्,

हुतवह,

हुताश,

हुताशन,

होतृ

पुर

n.

(

ut

videtur,

a

rad.

पॄ

vel

पूर्

implere,

v.

Lass.

)

urbs.

V.

पुरी.

pura,

(

1

)

city,

as

masc.

(

Skt.

nt.

):

LV

〔300.22〕

(

vs

)

pūrṇāṃ

…

purāṃ

(

acc.

pl.,

for

pūrṇān

…

purān

)

(

2

)

in

cpds.

with

numerals,

tri-pura

etc.,

an

element

in

the

architecture

of

a

vihāra,

acc.

to

Tib.

(

b

)rtseg,

upper

chamber:

MSV

〔iii.133.9

ff.〕,

monksʼ

vihāras

have

five,

nunsʼ

three

a

gandhakuṭi,

and

a

bālāgrapūtikā,

of

monks

have

seven

each,

of

nuns

five.

pura,

a

temple

(

Ep.

Ind.,

Vol.

XXXV,

p.

184

).

See

bhavana.

pura,

n.

stronghold

fortified

town

city.

[

2púr,

399.

]

धातुः →

पुर्

मूलधातुः →

पुर

धात्वर्थः →

अग्रगमने

गणः →

तुदादिः

कर्मकत्वं →

अकर्मकः

इट्त्वं →

सेट्

उपग्रहः →

परस्मैपदी

रूपम् →

पुरति

पुरँ

पुर

अग्रगमने

-

पुरति

पुरम्

पुरी

65

पुर

3.

m.

°

=

दानवविशेष,

Śrīk.

XIX,

28

XX,

30.

33.

55.

58

XXI,

43.

44.

45.

52

XXIII,

49.

51.

(

Ko.

).

—

5.

d

)

N.

pr.

einer

Stadt,

Hem.

Par.

12,

334.

—

पुरी

f.

auch

das

Allerheiligste

eines

Tempels,

Festgr.

12,

29

13,

37.

पुर

/

PURA.

A

demon.

पुर

पुं।

मूलनगरादन्यनगरम्

समानार्थकाः

पुर,

शाखानगर,

अधिष्ठान,

निगम

2।2।1।2।4

पूः

स्त्री

पुरीनगर्यौ

वा

पत्तनं

पुटभेदनम्.

स्थानीयं

निगमोऽन्यत्तु

यन्मूलनगरात्पुरम्.।

==>

इन्द्रपुरः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

अचलनिर्जीवः,

स्थानम्,

मानवनिर्मितिः

पुर

पुं।

गुग्गुलुवृक्षः

समानार्थकाः

कुम्भ,

उलूखलक,

कौशिक,

गुग्गुलु,

पुर

2।4।34।1।5

कुम्भोलूखलकं

क्लीबे

कौशिको

गुग्गुलुः

पुरः।

शेलुः

श्लेष्मातकः

शीत

उद्दालो

बहुवारकः॥

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

अचलसजीवः,

वृक्षः

पुर

नपुं।

गृहम्

समानार्थकाः

गृह,

गेह,

उदवसित,

वेश्मन्,

सद्मन्,

निकेतन,

निशान्त,

वस्त्य,

सदन,

भवन,

आगार,

मन्दिर,

गृह,

निकाय्य,

निलय,

आलय,

शरण,

धामन्,

क्षय,

धिष्ण्य,

पुर,

कुल,

ओकस्

3।3।184।1।2

पुरोऽधिकमुपर्यग्राण्यगारे

नगरे

पुरम्.

मन्दिरं

चाथ

राष्ट्रोऽस्त्री

विषये

स्यादुपद्रवे॥

अवयव

==>

यष्टिकाकण्टकादिरचितवेष्टनम्,

कण्टकादिवेष्टनम्,

भित्तिः,

अस्थ्यादिमयभित्तिः,

सभागृहम्,

गृहमध्यभागः,

प्रसवस्थानम्,

जालकम्,

मण्डपः,

त्रीणिद्वाराद्बहिर्वर्तमानः_प्रकोष्टकः,

देहली,

प्राङ्गणम्,

द्वारस्तम्भाधःस्थितकाष्ठम्,

द्वारस्तम्भोपरिस्थितदारुः,

गुप्तद्वारम्,

पार्श्वद्वारम्,

गृहाच्छादनपटलप्रान्तभागः,

छादनम्,

छादनार्थवक्रदारुः,

गृहप्रान्तस्थपक्षिस्थानम्,

द्वारम्,

प्राङ्गणस्थोपवेशस्थानम्,

द्वारबाह्यभागम्,

कवाटम्,

कवाटबन्धनकाष्ठम्,

सौधाद्यारोहणमार्गः,

काष्टादिकृतावरोहणमार्गः,

गृहसम्मार्जनी,

गृहनिर्गमनप्रवेशमार्गः,

शिरोनिधानम्,

शय्या,

पर्यङ्कः,

आसनम्,

सम्पुटः,

केशमार्जनी,

दर्पणः,

व्यजनम्,

अन्तर्गृहम्

==>

इन्द्रगृहम्,

वेश्यानिवासः,

क्रय्यवस्तुशाला,

सभागृहम्,

अन्योन्याभिमुखशालाचतुष्कम्,

मुनीनां_गृहम्,

अश्वालयः,

स्वर्णकारादीनाम्_शाला,

जलशाला,

शिष्याणां_निलयः,

मद्यसन्धानगृहम्,

प्रसवस्थानम्,

चन्द्रशाला,

धनवतां_वासस्थानम्,

देवानां_राज्ञां_च_गृहम्,

राजगृहम्,

राजगृहसामान्यम्,

ईश्वरगृहविशेषः,

राज्ञां_स्त्रीगृहम्,

हर्म्याद्युपरिगृहम्,

वस्त्रगेहम्,

गजबन्धनशाला,

बन्दिशाला,

बन्धनगृहम्,

मद्यगृहम्,

अन्तर्गृहम्

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

अचलनिर्जीवः,

स्थानम्,

मानवनिर्मितिः

पुर

नपुं।

नगरम्

समानार्थकाः

पुर्,

पुरी,

नगरी,

पत्तन,

पुटभेदन,

स्थानीय,

निगम,

भोगवती,

पुर,

मन्दिर

3।3।184।1।2

पुरोऽधिकमुपर्यग्राण्यगारे

नगरे

पुरम्.

मन्दिरं

चाथ

राष्ट्रोऽस्त्री

विषये

स्यादुपद्रवे॥

अवयव

==>

मूलनगरादन्यनगरम्,

नगरद्वारम्

==>

कुबेरपुरी,

मूलनगरादन्यनगरम्

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

अचलनिर्जीवः,

स्थानम्,

मानवनिर्मितिः

पुर

अव्य।

अग्रे

समानार्थकाः

पुरस्तात्,

पुर,

पुरतस्,

अग्रतः

3।4।7।2।2

स्युः

प्याट्पाडङ्ग

हे

है

भोः

समया

निकषा

हिरुक्.

अतर्किते

तु

सहसा

स्यात्पुरः

पुरतोऽग्रतः॥

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

दिक्

पुर,

श

अग्रगत्याम्

।

इति

कविकल्पद्रुमः

॥

(

तुदा०-पर०-सक०-सेट्

।

)

श,

पुरति

ज्येष्ठः

कनिष्ठस्यअग्रे

गच्छतीत्यर्थः

।

पोरिता

।

इति

दुर्गादासः

॥

पुरं,

क्लीबम्

(

प्रियते

पूर्य्यते

इति

।

पॄलि

पूर्त्तौ

+

कः

।

)गेहः

।

देहः

।

पाटलिपुत्त्रः

।

पुष्पादीनां

दला-वृत्तिः

।

इति

मेदिनी

।

रे,

५८

--

५९

॥

नागर-मुस्ता

।

इति

रत्नमाला

॥

चर्म्म

इति

शब्दरत्ना-बली

॥

गृहोपरिगृहम्

।

इति

विश्वः

॥

पुरं,

क्लीबम्

स्त्रीलिङ्गम्

(

पिपर्त्तीति

।

पॄ

+

मूलविभुजादि-त्वात्

कः

।

यद्वा,

पुरति

अग्र

गच्छतीति

।

पुर

+“इगुपधज्ञाप्रीकिरः

कः

।”

३

।

१

।

१३५

।

इति