Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
वचन (vacana)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
वचन॑
adjective
speaking,
eloquent
saying,
meaning
(
—°
),
abstract
°ता†
feminine
,
°त्व†
neuter
being
said
by
(
instrumental
or
—°
),
abstract
°त्व†
neuter
—
neuter
speaking,
pronouncing,
sound,
voice,
utterance,
word,
speech
affirmation,
declaration,
mention,
statement
command,
injunction
counsel,
advice,
precept,
rule
number
(
grammar
).
—
वचनं
कृ
or
वचने
स्था
follow
the
advice
of
(
genetive
)
वचनात्
(
°नेन
)
in
the
name
of
(
genetive
or
—°
)
इति
वचनात्
as
has
been
said.
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
promise
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
speaking
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
meaning
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
expressing
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
mentioning
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
indicating
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
eloquent
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
speaker
वचन
-
vacana
-
Adjective
-
being
pronounced
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
aphorism
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
command
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
rumour
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
saying
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
word
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
pronunciation
[
grammar
]
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
direction
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
sentence
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
advice
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
utterance
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
number
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
dry
ginger
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
voice
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
sound
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
speech
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
injunction
of
a
teacher
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
act
of
speaking
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
statement
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
order
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
words
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
instruction
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
declaration
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
rule
वचन
-
vacana
-
Neuter
-
express
mention
माया-वचन
-
mAyA-vacana
-
Neuter
-
deceptive
speech
वचन-विचय
-
vacana-vicaya
-
Masculine
-
universe
of
discourse
[
Logic
]
पर्याय-वचन
-
paryAya-vacana
-
Neuter
-
synonym
समादेश-वचन
-
samAdeza-vacana
-
Neuter
-
word
of
command
[
Mil.
]
वचन-प्रसङ्ग
-
vacana-prasaGga
-
Masculine
-
universe
of
discourse
[
Logic
]
प्रतिकूल-वचन
-
pratikUla-vacana
-
Neuter
-
contradiction
वचनम्
[
vacanam
],
[
वच्-ल्युट्
]
The
act
of
speaking,
uttering.
saying.
Speech,
an
utterance,
words
(
spoken
),
sentence
ननु
वक्तृविशेषनिःस्पृहा
गुणगृह्या
वचने
विपश्रितः
Kirâtârjunîya.
2.
5
प्रीतः
प्रीतिप्रमुखवचनं
स्वागतं
व्याजहार
Meghadūta (Bombay).
4.
Repeating,
recitation.
A
text,
dictum,
rule,
precept,
a
passage
of
a
sacred
book
शास्त्रवचनम्,
श्रुतिवचनम्,
स्मृति-
वचनम्
Et cætera.
An
order,
a
command,
direction
शुश्रूषां
गौरवं
चैव
प्रमाणं
वचनक्रियाम्
(
कुर्यात्
)
Rāmāyana
2.12.26
मद्वच-
नात्
'in
my
name',
'by
my
order'.
Advice,
counsel,
instruction.
Declaration,
affirmation.
Pronunciation
(
of
a
letter
)
(
in
Grammar.
).
The
signification
or
meaning
of
a
word
अत्र
पयोधरशब्दः
मेघवचनः.
Number
(
in
Grammar.
)
(
there
are
three
numbers,
singular,
dual
and
plural
).
Dry
ginger.
Compound.
-अवक्षेपः
abusive
speech.
-उपक्रमः
introduction,
exordium.
-उपन्यासः
suggestive
speech,
insinuation.
-करa.
obedient,
doing
what
is
ordered.
(
-रः
)
the
author
or
enunciator
of
a
rule
or
precept.
-कारिन्
Adjective.
obeying
orders,
obedient.
-क्रमः
discourse.
-क्रिया
obedience
यथा
पितरि
शुश्रूषा
तस्य
वा
वचनक्रिया
Rāmāyana
2.19.22
2.12.26.
-गोचर
Adjective.
forming
a
subject
of
conversation.
-गौरवम्
deference
to
a
command.
-ग्राहिन्
Adjective.
obedient,
compliant,
submissive.
-पटु
Adjective.
eloquent.
-मात्रम्
mere
words,
unsupported
assertion.
-विरोधः
inconsistency
of
precepts,
contradiction
or
incongruity
of
texts.-व्यक्तिः
Feminine.
The
exact
implication
of
a
statement
(
id est, that is.
the
exact
specification
of
its
उद्देशपद
and
विधेयपद
)
अन्या
हि
वचनव्यक्तिर्विधीयमानस्य,
अन्या
गुणेन
संबध्यमानस्य
ŚB.
on
MS.*
3.1.12.
˚भेदः
divergence
in
the
implication
of
the
statement
न
च
विधेर्विधिनैकवाक्यभावो
भवति
।
वचनव्यक्ति-
भेदात्
ŚB.
on
MS.*
6.1.5.
interpretation
यदा
अनुवादपक्षस्तदा
आहिताग्नेः
।
यदा
विधिपक्षः
तदा
अनाहिताग्नेः
।
उभयथा
वचनव्यक्तिः
प्रतीयते
ŚB.
on
MS.*
6.8.8.
-शतम्
a
hundred
speeches,
id est, that is.
repeated
declaration,
reiterated
assertion.
-सहायः
a
companion
in
conversation.
-स्थित
Adjective.
(
वचने-
स्थित
also
)
obedient,
compliant.
वचनं
[
वच्-ल्युट्
]
1
The
act
of
speaking,
uttering,
saying.
2
Speech,
an
utterance,
words
(
spoken
),
sentence
ननु
वक्तृविशेषनिःस्पृहा
गुणगृह्या
वचने
विपश्चितः
Ki.
2.
5
प्रीतः
प्रीतिप्रमुखवचनं
स्वागतं
व्याजहार
Me.
4.
3
Repeating,
recitation.
4
A
text,
dictum,
rule,
precept,
a
passage
of
a
sacred
book
शास्त्रवचनं,
श्रुतिवचनं,
स्मृतिवचनं
&c.
5
An
order,
a
command,
direction
मद्वचनात्
‘in
my
name,
’
‘by
my
order.’
6
Advice,
counsel,
instruction.
7
Declaration,
affirmation.
8
Pronunciation
(
of
a
letter
)
(
in
gram.
).
9
The
signification
or
meaning
of
a
word
अत्र
पयोधरशब्दः
मेघवचनः.
10
Number
(
in
gram.
)
(
there
are
three
numbers,
singular,
dual
and
plural
).
11
Dry
ginger.
Comp.
उपक्रमः
introduction,
exordium.
कर
a.
obedient,
doing
what
is
ordered.
(
रः
)
the
author
or
enunciator
of
a
rule
or
precept.
कारिन्
a.
obeying
orders,
obedient.
क्रमः
discourse.
ग्राहिन्
a.
obedient,
compliant,
submissive.
पटु
a.
eloquent.
मात्रं
mere
words,
unsupported
assertion.
विरोधः
inconsistency
of
precepts,
contradiction
or
incongruity
of
texts.
शतं
a
hundred
speeches,
i.
e.
repeated
declaration,
reiterated
assertion.
सहायः
a
companion
in
conversation.
स्थित
a.
(
वचनेस्थित
also
)
obedient,
compliant.
(
ifc.
)
mentioning,
indicating,
expressing,
meaning,
pāṇini
kātyāyana-śrauta-sūtra
sarvadarśana-saṃgraha
(
-ता
feminine.
,
-त्व
neuter gender.
)
advice,
instruction,
direction,
order,
command,
mahābhārata
kāvya literature
et cetera.
(
°नं-√
कृ
or
°ने-√
स्था
with
genitive case.
equal, equivalent to, the same as, explained by.
to
do
the
bidding
of
any
one,
follow
a
person's
advice,
obey
°नेन
or
°नात्,
with
genitive case.
equal, equivalent to, the same as, explained by.
in
the
name
of
)
वचन,
अस्,
आ,
अम्,
speaking,
a
speaker,
elo-
quent
(
Ved.
)
to
be
praised,
laudable
(
Ved.
)
being
pronounced
(
Ved.
)
mentioning,
indicat-
ing,
pointing
out,
signifying
(
at
the
end
of
a
comp.
)
(
अम्
),
n.
the
act
of
speaking
or
pronounc-
ing,
speaking,
uttering,
declaring,
ordering,
enjoin-
ing,
declaration,
affirmation,
promise
pronunciation
the
pronunciation
of
a
letter
(
in
grammar
)
the
act
of
reciting
or
repeating,
recitation
mentioning,
naming,
being
called
a
speech,
word,
expression,
utterance,
sentence,
message
a
text,
dictum,
apho-
rism,
rule,
precept,
passage
of
a
sacred
book
or
code
of
laws
counsel,
advice,
instruction
proclamation,
edict,
order,
injunction,
command,
(
वचनात्,
and
less
frequently
वचनेन,
‘in
the
name
of,
’
e.
g.
मम
वचनात्,
‘in
my
name,
’
‘by
my
order’
)
sound,
voice
the
meaning
of
a
word
(
in
grammar
)
num-
ber
(
in
grammar
cf.
एक-व्°,
द्वि-व्°,
बहु-व्°
)
dry
ginger.
—वचन-कर,
अस्,
ई,
अम्,
making
a
speech,
speaking
acting
according
to
injunction,
doing
what
one
is
told,
obeying
orders,
obedient
(
अस्
),
m.
the
author
or
enunciator
of
a
precept.
—वचन-कारिन्,
ई,
इणी,
इ,
doing
what
is
commanded,
obeying
orders,
obedient.
—वचन-क्रम,
अस्,
m.
order
of
words,
discourse.
—वचन-गोचर,
अस्,
आ,
अम्,
forming
a
subject
of
conversation.
—वचन-गौरव,
अम्,
n.
respect
for
an
order,
deference
to
a
command.
—व-
चन-ग्राहिन्,
ई,
इणी,
इ,
accepting
or
obeying
orders,
attentive
to
a
command,
obedient,
compliant,
con-
formable,
submissive,
humble.
—वचन-पटु,
उस्,
उस्,
उ,
skilful
in
speech,
eloquent.
—वचन-मात्र,
अम्,
n.
mere
words,
assertion
unsupported
by
facts.
—वचन-विरुद्ध,
अस्,
आ,
अम्,
opposed
to
a
declaration
or
precept,
contrary
to
a
text.
—वचन-
विरोध,
अस्,
m.
inconsistency
of
precepts
or
texts,
incongruity,
contradiction.
—वचन-व्यक्ति,
इस्,
f.
distinctness
or
perspicuity
of
a
text.
—वचन-शत,
अम्,
n.
a
hundred
speeches,
repeated
speech
or
decla-
ration.
—वचन-सहाय,
अस्,
m.
a
companion
for
(
the
sake
of
)
conversation,
any
sociable
companion
with
whom
one
may
talk.
—वचनानुग
(
°न-
अन्°
),
अस्,
आ,
अम्,
following
advice
or
orders,
obedient,
submissive.
—वचना-वत्,
आन्,
अती,
अत्,
Ved.
pos-
sessed
of
speech,
eloquent,
gifted
with
the
power
of
praising
or
singing
making
a
sound,
lowing
(
as
kine
Sāy.
=
हम्भा-रवादि-शब्द-वत्
).
—वचनी-
कृ,
cl.
8.
P.
-करोति,
-कर्तुम्,
to
make
a
reproach.
—वचनी-कृत,
अस्,
आ,
अम्,
made
a
reproach,
ex-
posed
to
censure
or
abuse.
—वचने-स्थित,
अस्,
आ,
अम्,
abiding
in
a
command,
obeying
orders,
com-
pliant,
conformable,
obedient.
—वचनोपक्रम
(
°न-उप्°
),
अस्,
m.
commencement
of
a
speech,
ex-
ordium.
वचन
vac-aná,
Adjective.
eloquent
(
RV.
)
—°,
expressing,
🞄meaning
(
-tā,
Feminine.
abst.
ɴ.
)
pronounced
🞄by
(
in.
,
—°
)
Neuter.
act
of
speaking
🞄pronunciation
utterance,
declaration
express
🞄mention
statement
that
something
is
🞄(
—°
)
speech,
word
injunction
of
a
teacher,
🞄rule
(
g.
)
command,
direction
advice
voice,
🞄note
grammatical
number:
-ṃ
kṛ,
do
🞄any
oneʼs
bidding,
follow
the
advice
of
(
g.
)
🞄e
sthā,
id.
vacanena
(
rare
)
or
vacanāt,
🞄in
the
name
of
(
g.,
—°
)
iti
vacanāt,
because
🞄it
is
so
stated.
वचन
वच्
+
अन,
Neuter.
1.
Speaking,
Megh.
83
(
at
the
end
of
a
comp.
Adjective.
,
Feminine.
ना
).
2.
Speech,
Pañc.
140,
16.
3.
Word,
name,
Megh.
29
Vikr.
37,
8
Chr.
12,
26.
4.
Order,
Rām.
3,
48,
16.
5.
Sentence,
Pañc.
158,
13
164,
20.
6.
Rule.
--
Compound
अ-,
Adjective.
,
Feminine.
ना,
speech-
less,
Śāk.
12,
21.
तथ्य-,
Neuter.
assertion,
Pañc.
5,
1.
प्रिय-,
Neuter.
word
of
love,
Vikr.
d.
40.
प्रतिकूल-,
Neuter.
refractory
speech,
Pañc.
37,
3.
वीशेष-,
Neuter.
special
or
different
text.
सु-,
Neuter.
eloquence.
बात
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्
+
ल्युट्
"बोलने,
उच्चारण
करने
या
कहने
की
क्रिमा"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"भाषण,
उद्दागार,
उक्ति,
वाक्य"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"दोहराना,
पाठ
करना"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"मूल,
वाक्य
विन्यास,
नियम,
विधि,
धार्मिक
ग्रन्थ
का
सन्दर्भ"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"आदेश,
हुक्म,
निदेश,
‘मद्वचनात्’
मेरे
नाम
से
अर्थात्
मेरे
आदेश"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"उपदेश,
परामर्श,
अनुदेश"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"घोषणा,
प्रकथन"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
(
वर्ण
का
)
उच्चारण
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
शब्द
की
यथार्थता
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
(
व्या*
में
)
वचन
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
सूखा
अदरक
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
बोलने
की
क्रिया
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
वक्तृता
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
पाठ
करना
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
"उपदेश,
धार्मिक
पुस्तक
का
अंश"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
"आज्ञा,
आदेश"
वचनम्
नपुंलिङ्गम्
-
वच्+ल्युट्
"परामर्श,
अनुदेश"
vacana
{%
n.
%}
1.
Speaking,
uttering
2.
a
speech,
a
sentence,
इदं
वचनमब्रुवन्
M.i.1,
Megh.i.4
3.
recitation
4.
counsel,
advice
5.
order,
command
6.
a
text,
a
precept,
a
passage
of
a
sacred
book,
e.g.
श्रुतिवचन,
स्मृतिवचन
7.
dry
ginger
8.
the
pronunciation
of
a
letter
(
in
gram.
)
9.
the
meaning
of
a
word,
e.g.
लांगूलशब्दः
पुच्छवचनः
10.
number
(
in
gram.
)
(
the
Sanskṛit
language
has
three
numbers,
the
singular,
the
dual
and
the
plural
).
३,
अग्नि,
अनल,
आज्यभुक्,
आज्याश,
उषर्बुध,
काल,
कृशानु,
कृष्णवर्त्मन्,
क्रम,
गुण,
गुप्ति,
जगत्,
ज्योति,
ज्वलन,
ज्वाल,
तपन,
तृतीय,
त्रय,
त्रिकटु,
त्रिकाल,
त्रिगत,
त्रिगुण,
त्रिजगत्,
त्रिनेत्र,
त्रिपदी,
त्रैत,
दह,
दहन,
दीप्ति,
द्युति,
धाम,
नेत्र,
पद,
पावक,
पुं,
पुर,
पुरुष,
पुष्कर,
ब्रह्मन्,
भुवन,
रत्न,
राम,
रुद्राक्ष,
रोहित,
लोक,
लोचन,
वचन,
वह्नि,
विक्रम,
विष्णु,
विष्णुक्रम,
वृत्त,
वैश्वानर,
शक्ति,
शिखा,
शिखिन्,
शिवनेत्र,
शूल,
सप्तार्चि,
सहोदर,
हरनयन,
हरनेत्र,
हव्यभुक्,
हव्यवाहन,
हव्याश,
हुतभुज्,
हुतवह,
हुताश,
हुताशन,
होतृ
ब्रू
(
ब्रू꣡ञ्
व्यक्तायां
वाचि
-
अदादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
वचनम्
अनीयर् →
वचनीयः
-
वचनीया
ण्वुल् →
वाचकः
-
वाचिका
तुमुँन् →
वक्तुम्
तव्य →
वक्तव्यः
-
वक्तव्या
तृच् →
वक्ता
-
वक्त्री
क्त्वा →
उक्त्वा
ल्यप् →
प्रोच्य
क्तवतुँ →
उक्तवान्
-
उक्तवती
क्त →
उक्तः
-
उक्ता
शतृँ →
ब्रुवन्
-
ब्रुवती
शानच् →
ब्रुवाणः
-
ब्रुवाणा
वच्
(
व॒चँ꣡
परिभाषणे
-
अदादिः
-
अनिट्
)
ल्युट् →
वचनम्
अनीयर् →
वचनीयः
-
वचनीया
ण्वुल् →
वाचकः
-
वाचिका
तुमुँन् →
वक्तुम्
तव्य →
वक्तव्यः
-
वक्तव्या
तृच् →
वक्ता
-
वक्त्री
क्त्वा →
उक्त्वा
ल्यप् →
प्रोच्य
क्तवतुँ →
उक्तवान्
-
उक्तवती
क्त →
उक्तः
-
उक्ता
शतृँ →
वचन्
-
वचती
वच्
(
व꣡चँ꣡
परिभाषणे
-
चुरादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
वाचनम्
/
वचनम्
अनीयर् →
वाचनीयः
/
वचनीयः
-
वाचनीया
/
वचनीया
ण्वुल् →
वाचकः
-
वाचिका
तुमुँन् →
वाचयितुम्
/
वचितुम्
तव्य →
वाचयितव्यः
/
वचितव्यः
-
वाचयितव्या
/
वचितव्या
तृच् →
वाचयिता
/
वचिता
-
वाचयित्री
/
वचित्री
क्त्वा →
वाचयित्वा
/
वचित्वा
ल्यप् →
प्रवाच्य
/
प्रोच्य
क्तवतुँ →
वाचितवान्
/
उचितवान्
-
वाचितवती
/
उचितवती
क्त →
वाचितः
/
उचितः
-
वाचिता
/
उचिता
शतृँ →
वाचयन्
/
वचन्
-
वाचयन्ती
/
वचन्ती
शानच् →
वाचयमानः
/
वचमानः
-
वाचयमाना
/
वचमाना
वचन
(
1
)
lit.
statement
an
authorita-
tive
statement
made
by
the
authors
of
the
Sutras
and
the
Varttikas
as
also
of
the
Mahabhasya
cf.
अस्ति
ह्यन्यदेतस्य
वचने
प्रयोजनम्
M.
Bh.
on
Siva
Sutra
1
Vart.
1
The
word
is
also
used
predicatively
in
the
sense
of
वक्तव्यम्
by
the
Varttikakara
cf.
ऌति
ऌ
वावचनम्
,
ऋति
ऋ
वावचनम्
(
2
)
number,
such
as
एकवचन,
द्विवचन,
बहुवचन
etc.
cf.
वचनमेकत्वद्वित्वबहुत्वानि
Kas.on
P.I.2.51
cf
लुपि
युक्तिवद्
व्यक्ति-
वचने
|
लुकि
अभिधेयवल्लिङ्गवचनानि
भवन्ति।
लवणः
सूपः।
लवणा
यवागू:।
M.Bh.on
P.I.
2.57
(
3
)
expressive
word
cf.
गुणवचनब्राह्मणादिभ्यः
कर्मणि
च
P.
V.1.124
where
the
Kasika
explains
the
word
गुणवचन
as
गुणमुक्तवन्तो
गुणवचनाः
cf.
also
the
terms
गुणवचन,
जातिवचन,
क्रियावचन
etc.
as
classes
of
words
cf.
also
अभिज्ञावचने
लृट्
P.III.2.112
(
4
)
that
which
is
uttered
cf.
मुखना-
सिकावचनोनुनासिक:। मुखसहिता
नासिका
मुखनासिका
।
तया
य
उच्चार्यते
असौ
वर्ण:
Kas.
on
P.
I.1.8.
वचन
नपुं।
वचनम्
समानार्थकाः
व्याहार,
उक्ति,
लपित,
भाषित,
वचन,
वचस्,
गो,
इडा,
इला,
इरा
1।6।1।2।5
ब्राह्मी
तु
भारती
भाषा
गीर्वाग्वाणी
सरस्वती।
व्याहार
उक्तिर्लपितं
भाषितं
वचनं
वचः॥
==>
शपथः,
द्विरुक्तिः,
अप्रियवचः,
भयदर्शकवाक्यम्,
सनिन्दाभाषणम्,
परस्त्रीनिमित्तं_पुंसः_परपुरुषनिमित्तं_स्त्रियाश्च_आक्रोशनम्,
सम्भाषणम्,
प्रयोजनशून्योन्मत्तादिवचनम्,
बहुभाषणम्,
अनुशोचनोक्तिः,
अन्योन्यविरुद्धवचनम्,
परस्परभाषणम्,
शोभनवचनम्,
गोपनकारिवचनम्,
शापवचनम्,
प्रेम्णा_मिथ्याभाषणम्,
सन्देशवचनम्,
अकल्याणवचनम्,
शुभवचनम्,
सान्त्वनवचनम्,
युक्त्यामिलितवचनम्,
कर्कशवचनम्,
अश्लीलवचनम्,
प्रियसत्यवचनम्,
विरुद्धार्थवचनम्,
अशक्त्यादिना_सम्पूर्णोच्चारितम्,
शीघ्रोच्चारितवचः,
श्लेष्मनिर्गमसहितवचनम्,
निन्दावचनम्,
मिथ्यावचनम्,
स्पष्टवचनम्,
अप्रकटवचनम्,
असत्यवचनम्,
सत्यवचनम्,
अवध्यब्राह्मणादेर्दोषोक्तिः,
पटुवचनम्,
साकल्यवचनम्,
आसङ्गवचनम्,
आक्रोशनम्,
जनवादः,
वल्गुवाक्
पदार्थ-विभागः
,
गुणः,
शब्दः
वचनं,
क्लीबम्
(
उच्यतेऽनेनेति
।
श्लेष्मनाशकत्वादस्यतथात्वम्
।
वच्
+
ल्युट्
।
)
शुण्ठी
।
इति
शब्द-चन्द्रिका
॥
वाक्यम्
।
तत्पर्य्यायः
।“इरा
सरस्वती
ब्राह्मी
भाषा
वाणी
च
सारदा
।गिरा
गीश्च
गिरां
देवी
गीर्देवी
भारती-श्वरी
॥
वाग्वाचा
वचसामीशा
वाग्देवी
वर्णमातृका
।वचनं
भाषितं
चोक्तिर्व्याहारो
लपितं
वचः
॥
वाग्देवीवचसोरेष
पर्य्यायः
परिकीर्त्तितः
।यथास्थानं
यथायोग्यं
भेद
ऊह्यो
मनीषिभिः
॥
”इति
शब्दरत्नावली
॥
*
॥
(
यथा,
हितोपदेशे
।“असेवितेश्वरद्वारमदृष्टविरहव्यथम्
।अनुक्तक्लीववचनं
धन्यं
कस्यापि
जीवनम्
॥
”
)तत्तु
त्रिविधम्
।
यथा,
--वशिष्ठ
उवाच
।“वचनं
त्रिविधं
शैल
लौकिके
वैदिके
तथा
।सर्व्वं
जानाति
शास्त्रज्ञो
निर्म्मलज्ञानचक्षुषा
॥
असत्यमहितं
पश्चात्
सांप्रतं
श्रुतिसुन्दरम्
।सुबुद्धिशत्रुर्व्वदति
नहि
तेषां
कदाचन
॥
आपदः
प्रीतिजनकं
परिणामसुखावहम्
।दयालुर्धर्म्मशीलश्च
बोधयत्येव
बान्धवम्
॥
श्रुतिमात्रात्
सुधातुल्यं
सर्व्वकाले
सुखावहम्
।सत्यं
सारं
हितकरं
वचसां
श्रेष्ठमीप्सितम्
॥
एवं
स
त्रिविधं
शैल
नीतिसारनिरूपितम्
।कथ्यतां
त्रिषुमध्ये
किं
वदामि
वाक्यमीप्सि-तम्
॥
”इति
ब्रह्मवैवर्त्ते
श्रीकृष्णजन्मखण्डे
४१
अध्यायः
॥
विभक्तिः
।
सा
तु
स्यादिस्त्यादिश्च
।
यथा
।“क्तेरेकैकं
वचनं
क्रमात्
क्वद्बव्वसंज्ञं
स्यात्
।”
इतिमुग्धबोधव्याकरणम्
॥
तद्वैदिकपर्य्यायः
।
श्लोकः१
धारा
२
इळा
३
गौः
४
गौरी
५
गान्धर्व्वी६
गभीरा
७
गम्भीरा
८
मन्द्रा
९
मन्द्राजनी१०
वाशी
११
वाणी
१२
वाणीची
१३
वाणः१४
पविः
१५
भारती
१६
धमनिः
१७
नाळीः१८
मेना
१९
मेळिः
२०
सूर्य्या
२१
सरस्वती
२२निवित्
२३
स्वाहा
२४
वग्नुः
२५
उपब्दिः
२६मायुः
२७
काकुत्
२८
जिह्वा
२९
घोषः
३०स्वरः
३१
शब्दः
३२
स्वनः
३३
ऋक्
३४
होत्रा३५
गीः
३६
गाथा
३७
गणः
३८
धेना
३९
ग्नाः४०
विपा
४१
नग्ना
४२
कशा
४३
धिषणा
४४नौः
४५
अक्षरम्
४६
मही
४७
अदितिः
४८शची
४९
वाक्
५०
अनुष्टुप्
५१
धेनुः
५२वल्गुः
५३
गल्दा
५४
सरः
५५
सुपर्णी
५६वेकुरा
५७
।
इति
सप्तपञ्चाशत्
वाङ्नामानि
।इति
वेदनिघण्टौ
।
१
।
११
॥
वचन॑
redend,
redefertig
(
—°
)
bezeichnend,
ausdrückend
(
Abstr.
°ता
Feminine.
,
°त्व
Neuter.
),
ausgedrückt
werdend
durch
(
Instr.
0.
—°
)
Neuter.
das
Sprechen,
Aussprache,
Be-
nennung,
Bestimmung
Ausspruch,
Regel
(
g.
)
Rat,
Geheiß,
Befehl
Zahl,
Numerus
(
g.
).
वचनं
कर्
o.
°ने
क्था
jemds.
Rat
o.
Befehl
befolgen.
वचनात्
u.
वचनेन
auf
Befehl
o.
im
Namen
von
(
Gen.
o.
—°
).
वचन-
nt.
fait
de
parler,
parole,
langage,
discours,
propos,
énonciation
ordre,
conseil
(
-अं
कृ-
ou
-ए
स्था-
obéir
à
un
ordre,
suivre
un
conseil
)
nombre
grammatical
-ई-कृ-
exposer
au
blâme.
°कर-
-ई-
a.
qui
fait
ce
qu'on
dit,
obéissant
°कारक-
°कारिन्-
id.
°गोचर-
a.
qui
fait
l'objet
de
la
conversation.
°गौरव-
nt.
respect
de
la
parole,
de
l'ordre
(
reçu
).
°पटु-
a.
habile
parleur,
éloquent.
°रचना-
Feminine.
arrangement
(
habile
)
des
mots,
éloquence.
°शत-
nt.
centaine
de
paroles,
propos
bien
des
fois
répétés.
°सहाय-
Masculine.
interlocuteur,
compagnon
auquel
on
peut
parler.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.