राशि (rAzi)

राशि

Masculine.

(

-शिः

)

1.

A

heap,

a

quantity.

2.

A

sign

of

the

zodiac.

3.

Arith-

metical

or

algebraic

quantity.

4.

A

part

and

its

divisor

or

nu-

merator

and

denominator.

5.

A

congeries

of

number

or

quantity.

Etymology

अश्

to

pervade,

इण्

Unādi

Affix.

,

and

रुट्

initial

augment

or

रश्

to

sound,

with

the

same

Affix.

राशि॑

masculine

heap,

mass,

multitude.

राशि

(

शिः

)

2.

Masculine.

A

heap

a

sign

of

the

zodiac

quantity.

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

mass

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

volume

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

quantity

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

collection

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

stack

[

computer

]

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

one-twelfth

part

of

the

ecliptic

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

heap

of

corn

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

pile

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

measure

of

quantity

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

amount

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

sign

of

the

zodiac

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

astrological

house

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

heap

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

multitude

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

sum

or

the

figure

or

figures

put

down

for

an

operation

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

division

of

beings

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

cluster

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

number

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

group

मूर्त

राशि

-

mUrta

rAzi

-

Masculine

-

concrete

quantity

[

Math.

]

बीजीय

राशि

-

bIjIya

rAzi

-

Masculine

-

algebraic

quantity

उद्धार-राशि

-

uddhAra-rAzi

-

Masculine

-

borrowed

money

प्रादिष्ट

राशि

-

prAdiSTa

rAzi

-

Masculine

-

amount

decreed

उपगण्य

राशि

-

upagaNya

rAzi

-

Feminine

-

appreciable

quantity

हानिपूरक

राशि

-

hAnipUraka

rAzi

-

Masculine

-

amount

of

compensation

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

quantity

परिमाण

-

parimANa

-

Neuter

-

quantity

प्रमाणक

-

pramANaka

-

Adjective

-

quantity

काण्ड

-

kANDa

-

Adjective

-

quantity

वितति

-

vitati

-

Feminine

-

quantity

प्रभूता

-

prabhUtA

-

Feminine

-

quantity

इयत्ता

-

iyattA

-

Feminine

-

quantity

परिमिति

-

parimiti

-

Feminine

-

quantity

प्रभूतता

-

prabhUtatA

-

Feminine

-

quantity

मात्रा

-

mAtrA

-

Feminine

-

quantity

स्तबक

-

stabaka

-

Masculine

-

quantity

सङ्घ

-

saGgha

-

Masculine

-

quantity

निवह

-

nivaha

-

Masculine

-

quantity

पक्ष

-

pakSa

-

Masculine

-

quantity

पिण्ड

-

piNDa

-

Masculine

-

quantity

पूग

-

pUga

-

Masculine

-

quantity

पुञ्ज

-

puJja

-

Masculine

-

quantity

प्राग्भार

-

prAgbhAra

-

Masculine

-

quantity

माड

-

mADa

-

Masculine

-

quantity

वितानक

-

vitAnaka

-

Masculine

-

quantity

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

stack

[

computer

]

चिति

-

citi

-

Feminine

-

stack

चयन

-

cayana

-

Neuter

-

stacked

wood

राशि

-

rAzi

-

Masculine

-

one-twelfth

part

of

the

ecliptic

राशि

Masculine.

(

-शिः

)

1

A

heap,

a

quantity.

2

A

sign

of

the

zodiac.

3

Arithmetical

or

algebraic

quantity.

4

A

part

and

its

divisor,

or

numerator

and

denominator.

5

A

congeries

of

number

or

quantity.

Etymology

अश

to

pervade,

इण्

Uṇādi

Affix.

and

रुट्

initial

augment

or

रश

to

sound,

with

the

same

Affix.

राशिः

[

rāśiḥ

],

Masculine.

,

Feminine.

[

अश्नुते

व्याप्नोति,

अश्-इञ्

धातोरुडागमश्च

Compare.

Uṇâdisūtras.

4.132

]

A

heap,

mass,

collection,

quantity,

multitude

मृदुनि

मृगशरीरे

तूलराशाविवाग्निः

Ś1

धनराशिः,

तोयराशिः,

यशोराशिः

Et cætera.

The

numbers

or

figures

put

down

for

any

arithmetical

operation

(

such

as

adding,

multiplying

Et cætera.

)

A

sign

of

the

zodiac.

Mathematics

Chhándogyopanishad

7.1.2.

One-twelfth

part

of

the

ecliptic.

An

astrological

house.

Compound.

-अधिपः

the

regent

of

an

astrological

house.

-गत

Adjective.

heaped,

piled

up.

summed

up.

algebraical

or

arithmetical.

-चक्रम्

the

zodiac.

-त्रयम्

the

rule

of

three.-नामन्

Neuter.

a

name

given

to

a

child

taken

from

the

Rāśi

under

which

he

is

born.

-पः

the

regent

of

an

astrological

house.

-भागः

a

fraction.

˚अनुबन्धः

the

addition

of

fractions.

-भेदः

a

division

of

a

zodiacal

sign

or

astrological

house.

-भोगः

the

passage

of

the

sun,

moon,

or

any

planet

through

a

sign

of

the

zodiac.-मण्डलम्

(

Equal or equivalent to, same as.

-चक्रम्

above

).

-वर्धन

Adjective.

adding

to

the

number

(

संख्यापूरक

).

(

Figuentative.

)

useless

राशिवर्धनमात्रं

स

नैव

स्त्री

न

पुनः

पुमान्

Mahâbhârata (Bombay).

*

5.133.23.

-व्यवहारः

(

in

Arithmetic.

)

the

method

for

finding

the

quantity

contained

in

a

heap.

-स्थ

Adjective.

accumulated.

राशिः

[

अश्नुते

व्याप्नोति,

अश्-इञ्

धातोरुडागमश्च

cf.

Uṇ.

4.

132

]

1

A

heap,

mass,

collection,

quantity,

multitude

धनराशिः,

तोयराशिः,

यशोराशिः

&c.

2

The

numbers

or

figures

put

down

for

any

arithmetical

operation

(

such

as

adding,

multiplying

&c.

).

3

A

sign

of

the

zodiac.

Comp.

अधिपः,

the

regent

of

an

astrological

house.

गत

a.

{1}

heaped,

piled

up.

{2}

summed

up.

चक्रं

the

zodiac.

त्रयं

the

rule

of

three.

नामन्

n.

a

name

given

to

a

child

taken

from

the

Rāśi

under

which

he

is

born.

भागः

a

fraction.

°अनुबंधः

the

addition

of

fractions.

भोगः

the

passage

of

the

sun,

moon,

or

any

planet

through

a

sign

of

the

zodiac.

राशि॑

a

masculine gender.

(

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

also

feminine.

once

masculine gender.

case.

in

rāmāyaṇa

f(

ई

).

derivation

doubtful,

but

confer, compare.

uṇādi-sūtra

iv,

32

)

a

heap,

mass,

pile,

group,

multitude,

quantity,

number,

ṛg-veda

et cetera.

et cetera.

(

in

arithmetic.

)

a

sum

or

the

figure

or

figures

put

down

for

an

operation

(

such

as

multiplying,

dividing

et cetera.

),

Colebrooke

a

measure

of

quantity

(

equal, equivalent to, the same as, explained by.

द्रोण

),

śārṅgadhara-saṃhitā

a

sign

of

the

zodiac

(

as

being

a

certain

sum

or

quantity

of

degrees

),

one-twelfth

part

of

the

ecliptic,

an

astrological

house,

mahābhārata

varāha-mihira 's bṛhat-saṃhitā

et cetera.

(

confer, compare.

Indian Wisdom, by Sir M. Monier-Williams

178

)

राशि

b

a

division

of

beings,

sukhāvatī-vyūha

i.

a

heap

of

corn,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

nalopākhyāna

of

an

Ekāha,

śrauta-sūtra

राशि

राशि,

इस्,

m.

(

according

to

Uṇādi-s.

IV.

132.

fr.

rt.

1.

अश्

),

a

heap,

mass,

pile,

accumu-

lation,

congeries,

group,

multitude,

quantity,

number

the

figure

or

figures

put

down

for

an

arithmetical

operation

(

such

as

multiplying,

dividing,

&c.

)

a

measure

of

quantity

(

Ved.

=

द्रोण

)

a

sign

of

the

zodiac

(

as

being

a

certain

sum

or

quantity

of

de-

grees

),

one

twelfth

part

of

the

ecliptic,

an

astrolo-

gical

house

N.

of

an

Ekāha

(

Ved.

).

—राशि-गत,

अस्,

आ,

अम्,

placed

in

a

heap,

heaped,

piled

up,

accumulated

computed,

summed

up.

—राशि-चक्र,

अम्,

n.

the

zodiacal

circle,

zodiac

epithet

of

a

par-

ticular

mystical

circle.

—राशि-त्रय,

अम्,

n.

‘triad

of

numbers,

’

the

rule

of

three.

—राशि-नामन्,

अ,

n.

a

name

given

to

a

child

taken

from

the

Rāśi

under

which

he

is

born.

—राशि-प,

अस्,

m.

the

regent

of

an

astrological

house.

—राशि-प्रविभाग,

अस्,

m.

a

division

or

distribution

of

the

twelve

signs

of

the

zodiac

(

under

the

twenty-eight

Nakṣatras

)

N.

of

the

102nd

Adhyāya

of

Varāha-mihira's

Vṛhat-saṃ-

hitā.

—राशि-भाग,

अस्,

m.

a

fraction.

—राशिभा-

गानुबन्ध

(

°ग-अन्°

),

अस्,

m.

the

addition

of

a

fraction.

—राशिभागापवाह

(

°ग-अप्°

),

अस्,

m.

the

subtraction

of

a

fraction.

—राशि-भेद,

अस्,

m.

a

portion

or

division

of

a

zodiacal

sign

or

astrological

house.

—राशि-भोग,

अस्,

m.

the

passage

of

the

sun

or

moon

or

any

planet

through

a

sign

of

the

zodiac.

—राशि-व्यवहार,

अस्,

m.

(

in

arithmetic

)

the

method

for

finding

the

quantity

contained

in

a

heap.

—राशि-स्थ,

अस्,

आ,

अम्,

standing

or

being

in

a

heap,

heaped

up,

accumulated.

—राशी-करण,

अम्,

n.

the

making

into

a

heap,

heaping

up,

piling

to-

gether.

—राशी-करण-भाष्य,

अम्,

n.,

N.

of

a

work

of

the

Pāśupatas.

—राशी-कृ,

cl.

8.

P.

A.

-क-

रोति,

-कुरुते,

&c.,

to

make

or

form

into

a

heap,

heap

together,

pile

up,

accumulate.

—राशी-कृत,

अस्,

आ,

अम्,

made

into

a

heap,

heaped

up,

accumu-

lated.

—राशी-भू,

cl.

1.

P.

-भवति,

&c.,

to

be-

come

a

heap,

be

piled

up

or

accumulated.

—राशी-

भूत,

अस्,

आ,

अम्,

become

a

heap,

accumulated,

piled,

heaped.

—राश्य्-अंश

=

नवांश,

q.

v.

—राश्य्-अधि-

प,

अस्,

m.

the

regent

of

an

astrological

house.

राशि

rāś-í,

Masculine.

heap,

pile,

mass,

quantity,

🞄multitude,

number

—°,

heap

etc.

of

(

group

🞄of

stars

),

sign

of

the

zodiac,

one-twelfth

of

🞄the

ecliptic,

astrological

house:

-traya,

Neuter.

🞄rule

of

three

-śas,

ad.

in

heaps

-stha,

Adjective.

🞄standing

in

heaps,

heaped

up.

राशि

राशि,

Masculine.

1.

A

heap,

a

quantity,

Pañc.

121,

11

203,

7.

2.

A

sign

of

the

zodiac.

--

Compound

अग्नि-,

Masculine.

a

fire-

ball,

Rām.

4,

60,

17.

अम्बु-

(

Ragh.

6,

57

),

and

लवण-अम्बु-

(

Vikr.

d.

18

),

जल-

(

Kathās.

18,

2,

but,

plenty

of

water,

Kir.

5,

19

),

पयस्-

(

Hit.

ii.

d.

15

),

and

वारि-

(

Rājat.

5,

15

),

Masculine.

the

ocean.

ब्रह्म(

न्

)-,

heap

of

holiness,

Chr.

34,

15

(

=

Paraśurāma

).

यशस्-,

Masculine.

greatness

of

glory,

i.

e.

a

glorious

deed,

Vikr.

11,

17.

राशि

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

"अश्नुते

व्याप्नोति-अश्

+

इञ्,

धातोरुडागमच्स"

"ढेर,

अंबार,

संग्रह,

परिणाम,

समुदाय"

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

-

"अकं

या

संख्याएं

जो

अंकगणित

की

किसी

विशेष

प्रकिया

के

लिए

प्रयुक्त

की

जायँ

(

जैसे

जोड़ना,

गुणा

करना

आदि

)

"

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

-

"ज्योतिश्चक्र,

बारह

राशियाँ"

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

अश्+इञ्

धातोरुडागमश्च

"ढेर,

संग्रह.समुच्चय"

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

अश्+इञ्

धातोरुडागमश्च

संख्या

राशिः

पुंलिङ्गम्

-

अश्+इञ्

धातोरुडागमश्च

ज्योतिष

का

घर

जिसमें

२.१/४

नक्षत्र

समिमलित

होते

है

राशि

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಧಾನ್ಯ

ಮೊದಲಾದುವುಗಳ

ಗುಪ್ಪೆ

/ಗುಡ್ಡೆ

निष्पत्तिः

अशू

(

व्याप्तौ

)

-

"इण्"

रुडागमश्च

(

उ०

४-१३२

)

व्युत्पत्तिः

अश्नुते

प्रयोगाः

"राशिर्मणीनामिव

गारुडानां

सपद्मरागः

फलितो

विभाति"

उल्लेखाः

रघु०

१३-५३

राशि

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮೇಷ

ಮೊದಲಾದ

ಜ್ಯೋತಿರ್ಮಂಡಲದ

ಹನ್ನೆರಡನೆಯ

ಒಂದು

ಭಾಗ

/೨೭

ನಕ್ಷತ್ರಗಳ

೧೨ನೆಯ

ಒಂದು

ಭಾಗ

/ಎರಡೂ

ಕಾಲು

ನಕ್ಷತ್ರಗಳ

ಗುಂಪು

विस्तारः

೨೧

ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಗೆ

ಒಂದು

ರಾಶಿಯಂತೆ

೨೭

ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಗೆ

೧೨

ರಾಶಿಗಳು.

ಒಂದು

ನಕ್ಷತ್ರಕ್ಕೆ

೪

ಪಾದಗಳು.

೨೧

ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿಗೆ

೯

ಪಾದಗಳು.

"राशिर्मेषादिपुञ्जयोः"

-

मेदि०

rASi

{%

m.

%}

1.

A

heap,

a

pile,

a

mass,

a

multitude,

मृदुनि

मृगशरीरे

पुष्पराशाविवाग्निः

Sak.i.

2.

the

number

or

figures

put

down

for

an

arithmetical

calculation

3.

a

sign

of

the

zodiac.

१२,

अर्क,

आदित्य,

इन,

उष्णांशु,

गण,

चक्र,

तपन,

तरणि,

तिग्मांशु,

तीक्ष्णांशु,

दिनकर,

दिननाथ,

दिनप,

दिनमणि,

दिनेश,

दिवाकर,

द्युमणि,

नर,

नृ,

ना,

पतङ्ग,

पूषन्,

प्रद्योतन,

भगण,

भानु,

भानुमत्,

भास्कर,

मण्डल,

मार्तण्ड,

मास,

मित्र,

मिहिर,

रवि,

राशि,

विवस्वत्,

व्यय,

शङ्कु,

सवितृ,

सूर्य,

हंस

राशि

m.

cumulus.

N.

13.

17.

खल

पु

खल,

राशि,

नीच,

पिण्याक

खलो

राशिः

खलो

नीचः

खलः

पिण्याक

एव

च

।

verse

2.1.1.35

page

0010

rāśi,

m.,

group,

collection

(

1

)

(

=

Pali

rāsi

)

applied

to

three

groups

or

categories

of

(

human

)

beings,

called

mithyātva-(

or

mithyatva-

)-niyata,

samyaktva-ni°,

and

aniyata,

respectively

(

=

Pali

micchatta-niyata,

sammatta-ni°,

ani°

)

Childers,

PTSD,

and

Senart

Mv

〔i.517〕

(

on

〔175.13—16〕

)

all

wrongly

apply

the

term

to

views

or

behavior

instead

of

creatures.

Very

clear

is

LV

〔400.2〕:

trīn

sattvarāśīn,

ekaṃ

mithyatvaniyatam,

ekaṃ

samyaktvaniyatam,

ekam

aniyatam

it

is

then

explained

that

the

first

is

fixed

in

falsity,

permanently

unable

to

know

the

doctrine

the

second

in

truth

(

they

will

learn

the

doctrine

whether

a

Buddha

preaches

it

to

them

or

not

)

while

the

third

is

undetermined

(

they

will

learn

the

doctrine

if

they

hear

it

preached,

not

otherwise

)

substantially

the

same

is

said

in

Mv

〔iii.318.5〕

(

reading

mithyātva°

)

in

Mv

〔i.175.13—16〕

(

vss

),

the

group

fixed

in

falsehood

(

mithyātvaniyato

rāśiḥ

)

will

fill

up

the

undetermined

group

(

aniyataṃ

rāśiṃ

)

on

Buddhaʼs

appearance,

and

the

aniyato

rāśiḥ

will

fill

up

the

rāśiṃ

samyak

(

=

samyaktva-niyataṃ

rāśiṃ

)

similarly

Mv

〔iii.347.4

ff.〕

saṃvarṇitaḥ

samyaktvaniyato

rāśir

vivarṇito

mithyātva-ni°

rāśiḥ

parigṛhīto

(

embraced,

brought

into

the

fold

)

'niyata-rāśir

LV

〔351.9〕

in

Mv

〔i.316.17〕

read

mithyatva-niyato

rāśi(

ṃ

?

n.

sg.

)

for

corrupt

mss.

nityatva-

[

Page455-a

]

samyaktva-niyata-rāśiḥ,

mithyātva°,

aniyata-r°

Mvy

〔1737—39〕

mithyātva°

also

Mvy

〔6830〕

sattva-rāśīnāṃ

samyaktvaniyata-tāṃ

ca,

mithyātva-niyatatāṃ

ca,

ubhayatvāniyatatāṃ

ca

yathābhūtaṃ

prajānāti

Dbh

〔76.1〕

the

aniyata

and

mithyātvaniyata

rāśi

do

not

exist

in

Sukhāvatī,

Sukh

〔44.15

f.〕

(

in

14

the

people

there

are

called

niyatāḥ

samyaktve

)

the

3

rāśi

listed

(

with

spelling

mithyatva-

)

Hoernle

MR

〔21.1〕

(

from

Saṃgīti

Sūtra

)

(

2

)

there

are

also

three

rāśi,

groups,

of

dharmas

which

are

abhisaṃbuddha

by

a

Tathāgata:

Bbh

〔404.23〕,

defined

〔24

ff.〕

as

arthopasaṃhitā

dharmāḥ,

anarthopasaṃhitāḥ,

and

naivārthopasaṃhitā

nānarthopasaṃhitāḥ.

rāśi

(

IA

17

),

a

sign

of

the

zodiac.

(

IE

7-1-2

),

‘twelve’.

Cf.

rāśi-ppon

(

SITI

),

also

called

rāśi-paṇam

explained

as

‘pure

gold’

probably,

‘current

good

coin.’

rāśí,

m.

troop,

host

heap.

[

perhaps

akin

w.

raśmí,

q.

v.:

for

connection

of

mg,

cf.

Eng.

line

and

French

cordon,

as

applied

to

soldiers.

]

राशि

usually

used

in

the

sense

of

a

collection

or

a

heap

or

a

lunar

constellation

the

word

is

often

used

after

the

word

वर्ण

when

it

means

the

traditional

collection

of

letters

or

the

alphabet.

The

words

अक्षरराशि,

त्रह्मराशि

and

अक्षरसमान्माय

are

also

used

in

the

same

sense.

Synonyms

द्वादश,

सूर्य,

मास,

राशि,

संक्रान्ति,

गुहबाहु,

सारिकोष्ठ,

गुहनेत्र,

राजमण्डल

(Adjective)

द्व्याधिका

दश।

"नौकायां

द्वादशाः

पुरुषाः

सन्ति।"

राशि

स्त्री-पुं।

धान्यादिराशिः

समानार्थकाः

पुञ्ज,

राशि,

उत्कर,

कूट

2।5।42।2।3

पशूनां

समजोऽन्येषां

समाजोऽथ

सधर्मिणाम्.

स्यान्निकायः

पुञ्जराशी

तूत्करः

कूटमस्त्रियाम्.।

पदार्थ-विभागः

खाद्यम्,

प्राकृतिकखाद्यम्

राशि

पुं।

समूहः

समानार्थकाः

समूह,

निवह,

व्यूह,

सन्दोह,

विसर,

व्रज,

स्तोम,

ओघ,

निकर,

व्रात,

वार,

सङ्घात,

सञ्चय,

समुदाय,

समुदय,

समवाय,

चय,

गण,

संहति,

वृन्द,

निकुरम्ब,

कदम्बक,

पेटक,

वार्धक,

पूग,

ग्राम,

सन्नय,

संस्त्याय,

जाल,

पटल,

राशि

3।3।215।1।1

द्वौ

राशी

पुञ्जमेषाद्यौ

द्वौ

वंशौ

कुलमस्करौ।

रहः

प्रकाशौ

वीकाशौ

निर्वेशो

भृतिभोगयोः॥

==>

रात्रिसमूहः,

पद्मसङ्घातः,

अब्जादीनाम्_समूहः,

क्रय्यवस्तुशालापङ्क्तिः,

पङ्क्तिः,

वनसमूहः,

तृणसमूहः,

नडसमूहः,

सजातीयैः_प्राणिभिरप्राणिभिर्वा_समूहः,

जन्तुसमूहः,

सजातीयसमूहः,

सजातीयतिरश्चां_समूहः,

पशुसङ्घः,

पशुभिन्नसङ्घः,

एकधर्मवतां_समूहः,

धान्यादिराशिः,

कपोतगणः,

शुकगणः,

मयूरगणः,

तित्तिरिगणः,

गणिकासमूहः,

गर्भिणीसमूहः,

युवतीसमूहः,

बन्धूनां_समूहः,

वृद्धसमूहः,

केशवृन्दम्,

राजसमूहः,

क्षत्रियसमूहः,

हस्तिवृन्दम्,

गजमुखादिस्थबिन्दुसमूहः,

गजशृङ्खला,

निर्बलहस्त्यश्वसमूहः,

अश्वसमूहः,

रथसमूहः,

धृतकवचगणः,

हस्तिसङ्घः,

वृषभसङ्घः,

गोसमूहः,

वत्ससमूहः,

धेनुसमूहः,

उष्ट्रसमूहः,

मेषसमूहः,

अजसमूहः,

सजातीयशिल्पिसङ्घः,

औपगवानां_समूहः,

अपूपानां_समूहः,

शष्कुलीनां_समूहः,

माणवानां_समूहः,

सहायानां_समूहः,

हलानां_समूहः,

ब्राह्मणानां_समूहः,

वाडवानां_समूहः,

पर्शुकानां_समूहः,

पृष्ठानां_समूहः,

खलानां_समूहः,

ग्रामाणां_समूहः,

जनानां_समूहः,

धूमानां_समूहः,

पाशानां_समूहः,

गलानां_समूहः,

सहस्राणां_समूहः,

कारीषाणां_समूहः,

चर्मणां_समूहः,

अथर्वणां_समूहः,

मेघपङ्क्तिः,

सङ्घातः,

समूहः

पदार्थ-विभागः

समूहः,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

चलसजीवः,

मनुष्येतरः,

जन्तुः

राशि

पुं।

मेषादयः

समानार्थकाः

राशि

3।3।215।1।1

द्वौ

राशी

पुञ्जमेषाद्यौ

द्वौ

वंशौ

कुलमस्करौ।

रहः

प्रकाशौ

वीकाशौ

निर्वेशो

भृतिभोगयोः॥

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

कालः

राशिः,

पुंलिङ्गम्

(

राशते

इति

।

राश

शब्द

+

इण्

।यद्वा,

अश्नुते

व्याप्नोतीति

।

अशू

व्याप्तौ

+

“अशि-पणाय्यो

रुडायलुकौ

च

।”

उणा०

४

।

१३२

।इति

इण्

रुडागमश्च

।

)

धान्यादिसमूहः

।तत्पर्य्यायः

।

पुञ्जः

२

उत्करः

३

कूटम्

४

।इत्यमरः

।

२

।

५

।

४२

॥

समुच्चयः

५

समा-हारः

६

।

इति

जटाधरः

॥

अश्नुते

व्याप्नोतिइति

राशिः

।

अशू

ञ

व्यप्तिसंहत्योरित्यस्मात्नाम्नीति

इञ्

निपातनाद्रेफागमः

।

इतिभरतः

॥

*

॥

(

यथा,

शकुन्तलायाम्

१

अङ्के

।“न

खलु

न

खलु

बाणः

सन्निपात्योऽयमस्मिन्मृदुनि

मृगशरीरे

तुलराशाविवाग्निः

॥

”

)ज्योतिश्चक्रस्य

द्वादशांशः

।

तस्योत्पत्तिर्यथा,

--अथ

सृष्ट्यां

मनश्चक्रे

ब्रह्माहङ्कारमूर्त्तिभृत्

।मनसश्चन्द्रमा

जज्ञे

सूर्य्योऽक्ष्णोस्तेजसां

निधिः

॥

मनसः

खं

ततो

वायुरग्निरापो

धरा

क्रमात्

।गुणेकवृद्ध्या

पञ्चैव

महाभूतानि

जज्ञिरे

॥

अग्नीषोमौ

भास्करेन्दू

ततस्त्वङ्गारकादयः

।तेजोभूखाम्बुवातेभ्यः

क्रमशः

पञ्च

जज्ञिरे

॥

पुनर्द्वादशधात्मानं

विभजेद्राशिशंज्ञकम्

।नक्षत्ररूपिणं

भूयः

सप्तविंशात्मकं

वशी

॥

”इति

सूर्य्यसिद्धान्ते

गोलाध्यायः

॥

*

॥

तस्य

संस्थानं

यथा,

--“विषुवत्क्रान्तिवृत्त्यैक्यात्

पूर्व्वभागस्थिताःस्थिराः

।मेषाद्या

राशयः

क्रान्तिवृत्तयः

पूर्व्वदिक्क्रमात्

॥

”इति

मुनीश्वरकृतसार्व्वभौमसिद्धान्तः

॥

*

॥

अथ

राश्यादिनिर्णयः

।“मेषवृषमिथुनकर्क्कटसिंहाः

कन्या

तुलाथवृश्चिकभम्

।धनुरथ

मकरः

कुम्भो

मीन

इति

च

राशयःकथिताः

॥

”इति

राशिकथनम्

॥

*

॥

“अश्विन्या

सह

भरणी

कृत्तिकापादश्च

कीर्त्तितोमेषः

।

१

।वृषभः

कृत्तिकाशेषं

रोहिण्यर्द्धश्च

मृग-शिरसः

॥

२

॥

मृगशिरसोऽर्द्धं

चार्द्रा

पुनर्व्वसोस्त्रिपादो

मिथु-नम्

।

३

।पादः

पुनर्व्वसोरन्त्यः

पुष्योऽश्लेषा

च

कर्कटः

॥

४

॥

सिंहोऽथ

मघा

पूर्व्वफल्गुणी

पाद

उत्तरायाः

।

५

।तच्छेषं

हस्ता

चित्रार्द्धञ्च

कन्यकाख्यः

॥

६

॥

तोलिनि

चित्रार्द्धं

स्वाती

विशाखायाः

पाद-त्रयम्

।

७

।अलिनि

विशाखा

पादस्तथानुराधान्विताज्येष्ठा

॥

८

॥

मूल

पूव्वाषाढा

प्रथमश्चाप्युत्तरांशको

धन्वी

।

९

।मकरस्तत्परिशेषं

श्रवणा

चांर्द्धं

धनिष्ठायाः

॥

१०

॥

धनिष्ठार्द्धं

शतभिषा

पुर्व्वभाद्रपदपादत्रयंकुम्भः

।

११

।पूर्व्वभाद्रपदाशेषस्तथोत्तरा

रेवती

मीनः

॥

”

११

॥

इति

राशिनक्षत्रभेदकथनम्

॥

*

॥

“राशिनामानि

च

क्षेत्रं

भमृक्षे

गृहनाम

च

।मेषादीनाञ्च

पर्य्यायं

लोकादेव

विचिन्तयेत्

॥

”इति

राशिपर्य्यायकथनम्

॥

*

॥

“क्रियतावुरिजितुमकुलीरलेयपाथेययूककौ-र्पाख्याः

।तौक्षिक

आकोकेरो

हृद्रोगश्चान्त्यभं

चेत्थम्

॥

”इति

मेषादीनां

विशेषनामकथनम्

॥

*

॥

“अरुणसितहरितपाटलपाण्डुविचित्राः

सिते-तरपिषङ्गौ

।पिङ्गलकर्व्वुरवभ्रुमलिना

रुचयो

यथासंख्यम्

॥

”इति

मेषादीनां

वर्णभेदकथनम्

॥

*

॥

“मत्स्यौ

घटी

नृमिथुनं

सगदं

सवीणंचापी

नरोऽश्वजघनो

मकरो

मृगास्यः

।तौली

सशस्यदहना

प्लवगा

च

कन्याशेषाः

स्वनामसदृशाः

स्वचराश्च

सर्व्वे

॥

”अश्वजघनोऽश्वाकारजघनो

नतु

अश्वारूढ-इति

जघनः

।

उत्तरत्र

चतुश्चरणत्वकथनात्

।राश्यधिष्ठातृदेवताकथनम्

॥

*

॥

“क्रूरोऽथ

सौम्यः

पुरुषोऽङ्गना

चओजोऽथ

युग्मं

विषमः

समश्च

।चरास्थरद्ब्यात्मकनामघेयामेषादयोऽमी

क्रमशः

प्रदिष्टाः

॥

”इति

राशीनां

क्रूरसौम्यादिविवेकः

॥

*

॥

दैवज्ञमनोहरे

।“पुण्यश्च

पुष्करश्चैव

आघानाख्यस्तथैव

च

।श्रुत्या

वृत्त्या

भवन्त्येते

नित्यं

द्बादश

राशयः

॥

”इति

पुण्यादिविवेकः

॥

*

॥

“मिथुनतुलाघटकन्या

द्बिपादाख्याश्चापपूर्व्व-भागश्च

।मृगधनुराद्यन्तार्द्धे

वृषाजसिंहाश्चरणाः

॥

”इति

द्विपदचतुष्पदराशिकथनम्

॥

*

॥

“कर्कटवृश्चिकमीना

मकरान्त्यार्द्धञ्च

कीट-संज्ञाः

स्युः

।वृश्चिकराशिर्मुनिभिः

सरीसृपत्वेन

निर्दिष्टः

॥

”इति

कीटसरीसृपराशिकथनम्

॥

*

॥

“द्बिपदवशगाः

सर्व्वे

सिंहं

विहाय

चतु-व्यदाः

।सलिलनिलया

भक्ष्या

वश्याः

सरीसृपजातयः

॥

मृगपतिवशे

तिष्ठन्त्येते

विहाय

सरीसृपान्

।अकथितगृहेषूह्यं

वश्यं

जनव्यवहारतः

॥

”सरीसृपजातय

इति

बहुवचनात्

कीटस्यापिपरिग्रहः

।

राशीनां

वश्यावश्यकथनम्

॥

*

॥

“ग्राम्या

मिथुनतुलास्त्रीचापालिघटाः

निशासुवृषमेषौ

।मकरादिमार्द्धसिंहौ

वन्यौ

दिवसेऽजवृषभौ

च

॥

जलजौ

कर्कटमीनौ

मकरान्त्यार्द्धञ्च

शिवमतेकुम्भः

॥

इति

ग्राम्यारण्यजलजराशिकथनम्

॥

*

॥

“ह्नस्वास्तिमिगोऽविघटा

मिथुनधनुःकर्किमृग-मुखाश्च

समाः

।वृश्चिककन्यामृगपतिबणिजो

दीर्घाः

समा-ख्याताः

॥

”इति

राशीनां

ह्नस्वदीर्घकथनम्

॥

*

॥

“प्रागादिककुभां

नाथा

यथासंख्यं

प्रदक्षिणम्

।मेषाद्या

राशयो

ज्ञयास्त्रिरावृत्तिपरिभ्रमात्

॥

”इति

दिगधिपलग्नकथनम्

॥

*

॥

“कुजशुक्रबुधेन्द्वर्कसौम्यशुक्रावनीभुवाम्

।जीवार्किभानुजेज्यानां

क्षेत्राणि

स्युरजादयः

॥

इति

ग्रहाणां

क्षेत्रकथनम्

॥

*

॥

“अजो

गोपतियुग्मञ्च

कर्किधन्विमृगास्तथा

।निशासंज्ञाः

स्मृताश्चैते

शेषाश्चान्ये

दिनात्मकाः

॥

निशासंज्ञा

विमिथुनाः

स्मृताः

पृष्ठोदयास्तथा

।शेषाः

शीर्षोदया

ह्येते

मीनश्चोभयसंज्ञकः

॥

”इति

निशादिसंज्ञाकथनम्

॥

*

॥

“रविर्मासं

निशानाथः

सपाददिवसद्वयम्

।पक्षत्रयं

भूमिपुत्त्रो

बुधोऽष्टादशवासरान्

॥

वर्षमेकं

सुराचार्य्यश्चाष्टाविंशदिनं

भृगुः

।शनिः

सार्द्धद्वयं

वर्षं

स्वर्भानुः

सार्द्धवत्सरम्

॥

एवं

प्रमाणात्

सकलाः

स्वराशिं

भुञ्जते

ग्रहाः

॥

”इति

राशिभोगकथनम्

॥

इति

ज्योतिस्तत्त्वम्

॥

*

॥

द्बादशराश्यात्मक-शिवरूपं

यथा,

--पुलस्त्य

उवाच

।“स्वरूपं

त्रिपुरघ्नस्य

वदिष्ये

कालरूपिणः

।अश्विनी

भरणी

चैव

कृत्तिकाप्रथमांशकम्

॥

मेषकं

हि

विजानीयात्

कुजक्षेत्रमुदाहृतम्

।आग्नेयांशास्त्रयो

ब्रह्मन्

प्राजापत्यं

कवेर्गृहम्

॥

सौम्यार्द्धं

वृषनामेदं

वदनं

परिकीर्त्तितम्

।मृगार्द्धमार्द्रादित्यां

शास्त्रयः

सौम्यगृहं

त्विदम्

॥

मिथुनं

भुजयोस्तस्य

गगनस्थस्य

शूलिनः

।आदित्यांशश्च

पुष्यश्च

अश्लेषा

शशिनो

गृहम्

॥

राशिः

कर्कटको

नाम

पार्श्वे

मखविनाशिनः

।पित्र्यर्क्षं

भगदैवत्यं

उत्तरांशश्च

केशरी

॥

सूर्य्यक्षेत्रं

विभोर्ब्रह्मन्

हृदयं

परिकीर्त्तितम्

।उत्तरांशास्त्रयः

पाणिश्चित्रार्द्धं

कन्यका

त्वियम्

।सोमपुत्त्रस्य

सद्मैतद्द्बितीयं

जठरं

विभोः

॥

चित्रांशद्वितयं

स्वाती

विशाखायांशकत्रयम्

।द्वितीयं

शुक्रसदनं

तुला

नाभिरुदाहृता

॥

विशाखांशमनुराधा

ज्येष्ठा

भौमगृहं

त्विदम्

।द्वितीयं

वृश्चिको

राशिर्मेढ्रं

कालस्वरूपिणः

॥

मूलं

पूर्व्वोत्तरांशश्च

देवाचार्य्यगृहं

धनुः

।उरुयुगलमीशस्य

अमरर्षे

प्रगीयते

॥

उत्तरांशास्त्रयो

ऋक्षं

श्रवणं

मकरो

मुने

।धनिष्ठार्द्धं

शनिक्षेत्रं

जानुनी

परिकीर्त्तिते

॥

धनिष्ठार्द्धं

शतभिषा

प्रोष्ठपदांशकत्रयम्

।सौरं

पद्मापरमिदं

कुम्भो

जङ्घे

च

विश्रुते

॥

प्रोष्ठपद्यंशमेकन्तु

उत्तरा

रेवती

तथा

।द्बितीयं

जीवसदनं

मीनन्तु

चरणावुभौ

॥

”

*

॥

राशीनां

लक्षणस्वरूपादि

यथा,

--नारद

उवाच

।“राशयः

कथिता

ब्रह्मन्

!

त्वया

द्बादश

वै

मम

।तेषां

विशेशतो

ब्रूहि

लक्षणानि

स्वरूपतः

॥

पुलस्त्य

उवाच

।स्वरूपं

तत्र

वक्ष्यामि

राशीनां

शृणु

नारद

।यादृशा

यत्र

सञ्चारा

यस्मिन्

स्थाने

बसन्ति

हि

॥

सञ्चारस्थानमेकस्य

धान्यरत्नाकरादिषु

।नवसाद्बलसंच्छन्नो

वसुधायाञ्च

सर्व्वशः

॥

नित्यं

चरति

फुल्लेषु

सरसां

पुलिनेषु

च

।मेषः

समानमूर्त्तिश्च

अजाविकधनादिषु

॥

वृषः

सदृशरूपेषु

चरते

गोकुलादिषु

।तस्याधिवासभूमिस्तु

कृषीबलधराश्रया

॥

स्त्रीपुंसयोः

समं

भद्रशय्यासनपरिग्रहैः

।बीणावाद्यधृङ्मिथुनं

गीतनर्त्तकशिल्पिषु

॥

स्थितं

क्रीडा

रतिर्न्नित्यं

विहारोऽवनिरस्य

तु

।मिथुनं

नाम

विख्यातं

राशिर्द्वेधात्मकः

स्मृतः

॥

कर्किः

कुलीरेण

समः

सलिलस्थः

प्रकीर्त्तितः

।केदारवापीपुलिनविविक्तावनिरेव

च

॥

सिंहस्तु

पर्व्वतारण्यदुर्गकन्दरभूमिषु

।वसते

व्याधपल्लीषु

गह्वरेषु

गुहासु

च

॥

या

हि

प्रदीपककरा

नावारूढा

च

कन्यका

।चरते

स्त्रीरतिस्थाने

वसते

तद्वनेषु

च

॥

तुलापाणिश्च

पुरुषो

वीथ्यापणविचारकः

।नगराध्वनि

शालासु

वसते

तत्र

नारद

॥

स्वभ्रवल्मीकसञ्चारी

वृश्चिको

वृश्चिकाकृतिः

।वृषगोमयकीटोऽहिपाषाणादिषु

संस्थितः

॥

धनुस्तुरङ्गजघनो

दीप्यमानो

धनुर्द्धरः

।बाजिशूरोऽस्त्रविद्बीरः

स्थायी

युद्धबलादिषु

॥

मृगास्यो

मकरो

ब्रह्मन्

!

वृषस्कन्धः

फणाङ्गदः

।मकरोऽसौ

नदीचारी

वसते

च

महोदधौ

॥

रिक्तकुम्भश्च

पुरुषः

स्कन्धधारी

जलाप्लुतः

।दूतशालाचरः

कुम्भस्थायी

शौण्डिकसद्मसु

॥

मीनरूपत्वमासक्तो

मीनस्तीर्थाम्बुसञ्चरः

।वसते

पुण्यदेशेषु

देवब्राह्मणपूजकः

॥

लक्षणं

गदितं

तुभ्यं

मेषादीनां

महामुने

।न

कस्यचित्त्वयाख्येयं

गुह्यमेतत्

पुरातनम्

॥

एतन्मया

ते

कथितं

सुरर्षेयथा

त्रिनेत्रः

प्रममाथ

यज्ञे

।पुण्यं

पुराणं

परमं

पवित्रंसंशृण्वतां

पापहरं

शिवञ्च

॥

”इति

श्रीवामनपुराणे

पुलस्त्यनारदसंवादे

हर-ललितः

पञ्चमोऽध्यायः

॥

राशि

पुंलिङ्गम्

अश्नुते

व्याप्नोति

अश्--इन्

धातोरुडागमश्च

।धान्यादीनां

१

पुञ्जे

अमरः

।

ज्योतिश्चक्रस्य

द्वादर्शाशे२

मेसादौ

“दृश्ये

राशिप्रसिद्धये”

इति

लीलावतीप्रसिद्धे३

व्यक्ताव्यक्तगणभेदे

यथा

त्रैराशिकपञ्चराशिकादिशब्दे

।

राशि॑

Masculine.

Haufe,

Menge,

Schar.

rāśí,

m.

[

siehe

raśanā́

],

ursprünglich

wol

Bündel,

daher

1〉

grosse

Menge,

Haufe

mit

Gen.

2〉

Sterngruppe.

-ís

1〉

vásos

{496,

3}.

-ím

1〉

vásvas

{316,

8}

gónām

{799,

9}.

-áyas

2〉

{705,

8}

trís

ṣaṣṭís

tvā

marútas

vāvṛdhānā́s,

usrā́s

iva

〰

yajñíyāsas.

राशि

राशि

masculine

amas,

monceau

assemblage.

Signe

du

zodiaque,

en

gén.

राशिचक्र

neuter

le

zodiaque.

राशि-

Masculine.

(

rar.

-ई-

Feminine.

)

tas,

amas,

multitude

signe

du

zodiaque,

mansion

-शस्

en

monceaux

-ई-कृ-

accumuler

-ई-भू-

s'accumuler.

°स्थ-

a.

-ई-कृट-

-ई-भूत-

a.

v.

accumulé.