Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
pada
पद
r.
4th.
cl.
(
औ
)
पदौ
(
पद्यते
)
r.
10th.
cl.
(
पदयते
)
to
go,
to
move.
(
ए
)
पदे
r.
1st.
cl.
(
पदति
)
to
stand
fast.
With
अभि,
prefixed,
1.
To
know,
to
understand.
2.
To
see,
to
look.
With
अनु,
To
follow.
With
आङ्,
1.
To
happen,
to
befall.
2.
To
gain.
3.
To
suffer
misfortune.
4.
To
multiply.
5.
To
produce.
6.
To
come.
With
उत्,
To
be
born
or
produced.
With
उप,
1.
To
gain.
2.
To
be
born.
3.
To
be
near
or
connected
with.
With
उप,
and
सम्,
To
offer
oblations.
With
प्र,
1.
To
gain,
to
acquire.
2.
To
commence.
With
प्र
and
वि,
To
establish,
to
enact.
With
प्रति,
1.
To
gain.
2.
To
assent,
to
agree
or
promise.
3.
To
restore.
With
वि,
To
suffer
misfortune
or
pain.
With
वि,
and
आङ्,
To
injure
or
kill.
With
वि
and
उत्,
To
discri-
minate,
to
analyze.
With
सम्,
1.
To
thrive,
to
grow
or
increase.
2.
To
do,
to
execute,
to
perform.
3.
To
select.
With
सम्,
and
आङ्,
1.
To
arrive.
2.
To
finish.
स्थैर्ये
भ्वा०
पर०
सक०
सेट्
।
गतौ
दि०
आ०
सक०
अनिट्
पक्षे
अद०
चु०
आत्म०
सक०
सेट्
।
पद
Neuter.
(
-दं
)
1.
A
foot.
2.
A
footstep,
the
mark
of
a
foot.
3.
A
word.
4.
An
inflected
word.
5.
A
crude
word.
6.
A
connected
sentence.
7.
Subject,
thing,
matter.
8.
Preservation,
defence
9.
Industry,
application.
10.
Disguise.
11.
Place,
site
12.
Rank,
station,
degree.
13.
A
mark,
a
spot.
14.
A
foot
or
rather
line
of
a
stanza.
15.
A
mode
of
writing
the
Vedas,
in
which
the
several
words
are
detached
from
one
another.
16.
A
business,
an
affair.
17.
(
In
Arithmetic,
)
Any
one
of
a
set
of
numbers
the
sum
of
which
is
required,
or
the
last
of
the
series,
a
square-root.
18.
To
occupy.
19.
Step,
pace,
20.
A
trace,
a
mark.
Masculine.
(
-दः
)
A
ray
of
light.
Etymology
पद्
to
go,
Affix.
अच्
or
घञ्.
पद
-
pada
-
Neuter
-
step
सोपान
-
sopAna
-
Neuter
-
step
सोपानं
करोति
{
कृ
}
-
sopAnaMkaroti{kR}
-
verb
8
-
step
सोपाने
सावधानम्
-
sopAnesAvadhAnam
-
phrase
-
Mindyoursteps.
क्रान्ति
-
krAnti
-
Feminine
-
step
भङ्गी
-
bhaGgI
-
Feminine
-
step
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
step
भूमिका
-
bhUmikA
-
Feminine
-
step
प्रक्रम
-
prakrama
-
Masculine
-
step
क्रम
-
krama
-
Masculine
-
step
क्रमण
-
kramaNa
-
Masculine
-
step
पदन्यास
-
padanyAsa
-
Masculine
-
step
पदपात
-
padapAta
-
Masculine
-
step
पदविक्षेप
-
padavikSepa
-
Masculine
-
step
पदविष्टम्भ
-
padaviSTambha
-
Masculine
-
step
विक्रम
-
vikrama
-
Masculine
-
step
पद्
-
pad
-
Masculine
-
step
क्रान्त
-
krAnta
-
Neuter
-
step
पदक
-
padaka
-
Neuter
-
step
प्रगामन्
-
pragAman
-
Neuter
-
step
पद
-
pada
-
Neuter
-
footing
आरम्भते
{
आरभ्
}
-
Arambhate
{
Arabh
}
-
verb
-
gain
a
footing
आरभ्ते
{
आरभ्
}
-
Arabhte
{
Arabh
}
-
verb
-
gain
a
footing
आरभ्ति
{
आरभ्
}
-
Arabhti
{
Arabh
}
-
verb
-
gain
a
footing
आरम्भति
{
आरभ्
}
-
Arambhati
{
Arabh
}
-
verb
-
gain
a
footing
क्रमते
{
क्रम्
}
-
kramate
{
kram
}
-
verb
-
gain
a
footing
क्रामति
{
क्रम्
}
-
krAmati
{
kram
}
-
verb
-
gain
a
footing
प्रतिष्ठिति
-
pratiSThiti
-
Feminine
-
firm
stand
or
footing
त्रिप्रतिष्ठित
-
tripratiSThita
-
Adjective
-
having
a
threefold
footing
प्रतिष्ठितमात्र
-
pratiSThitamAtra
-
Adjective
-
having
just
got
a
firm
footing
बद्धमूल
-
baddhamUla
-
Adjective
-
one
who
has
gained
a
firm
footing
लब्धास्पद
-
labdhAspada
-
Adjective
-
one
who
has
gained
a
footing
or
secured
a
position
पद
pada
Neuter
word
or
an
inflected
word
or
the
stem
of
a
noun
in
the
middle
cases
and
before
some
taddhitas
पद
r.
4th
cl.
(
औ
)
पदौ
(
पद्व्यते
)
r.
10th
cl.
(
पदयते
)
To
go,
to
move.
(
ए
)
पदे
r.
1st
cl.
(
पदति
)
To
stand
fast.
With
अभि
prefixed,
1
To
know,
to
understand.
2
To
see,
to
look.
With
अनु,
To
follow.
With
आङ्,
1
To
happen,
to
befall.
2
To
gain.
3
To
suffer
misfortune.
4
To
multiply.
5
To
produce.
6
To
come.
With
उत्,
To
be
born
or
produced.
With
उप,
1
To
gain.
2
To
be
born.
3
To
be
near
or
connected
with.
With
उप
and
सम्,
To
offer
oblations.
With
प्र,
1
To
gain,
to
acquire.
2
To
commence.
With
प्र
and
वि,
To
establish,
to
enact.
With
प्रति,
1
To
gain.
2
To
assent,
to
agree
or
promise.
3
To
restore.
With
वि,
To
suffer
misfortune
or
pain.
With
वि
and
आङ्,
To
injure
or
kill.
With
वि
and
उत्,
To
discriminate,
to
analyze.
With
सम्,
1
To
thrive,
to
grow
or
increase.
2
To
do,
to
execute,
to
perform.
3
To
select.
With
सम्
and
आङ्,
1
To
arrive.
2
To
finish.
पद
Neuter.
(
-दं
)
1
A
foot.
2
A
footstep,
the
mark
of
a
foot.
3
A
word.
4
An
inflected
word.
5
A
crude
word.
6
A
connected
sentence.
7
Thing.
8
Preservation,
defence.
9
Industry,
application.
10
Disguise.
11
Place,
site.
12
Rank,
station,
degree.
13
A
mark,
a
spot.
14
A
foot
or
rather
line
of
a
stanza.
15
A
mode
of
writing
the
Vedas,
in
which
the
several
words
are
detached
from
one
another.
16
(
In
Arithmetic,
)
Any
one
of
a
set
of
numbers
the
sum
of
which
is
required,
or
the
last
of
the
series.
Masculine.
(
-दः
)
A
ray
of
light.
Etymology
पद
to
go,
Affix.
अच्
or
घञ्.
पदम्
[
padam
],
[
पद्-अच्
]
A
foot
(
said
to
be
Masculine.
also
in
this
sense
)
पदेन
on
foot
शिखरिषु
पदं
न्यस्य
Meghadūta (Bombay).
13
अपथे
पदमर्पयन्ति
हि
Raghuvamsa (Bombay).
9.74
'set
foot
on
(
follow
)
a
wrong
road'
3.5
12.52
पदं
हि
सर्वत्र
गुणैर्निधीयते
3.62
'good
qualities
set
foot
everywhere'
id est, that is.
command
notice
or
make
themselves
felt
जनपदे
न
गदः
पदमादधौ
9.4.
'no
disease
stepped
into
the
country'
यदवधि
न
पदं
दधाति
चित्ते
Bhâminîvilâsa (Bombay).
2.14
पदं
कृ
(
a
)
to
set
foot
in,
on
or
over
(
Literal.
)
शान्ते
करिष्यसि
पदं
पुनराश्रमे$स्मिन्
Sakuntalâ (Bombay).
4.2.
(
b
)
to
enter
upon
or
into,
take
possession
of,
occupy
(
Figuentative.
)
कृतं
वपुषि
नवयौवनेन
पदम्
Kâdambarî (Bombay).
137
कृतं
हि
मे
कुतूहलेन
प्रश्नाशया
हृदि
पदम्
133
so
Kumârasambhava (Bombay).
5.21
Panchatantra (Bombay).
1.24
कृत्वा
पदं
नो
गले
Mudrârâkshasa (Bombay),
3.26
'in
defiance
of
us'
(
Literal.
planting
his
foot
on
our
neck
)
मूर्ध्नि
पदं
कृ
'to
mount
on
the
head
of',
'to
humble'
पदं
मूर्ध्नि
समाधत्ते
केसरी
मत्तदन्तिनः
Panchatantra (Bombay).
1.327
आकृतिविशेषेष्वादरः
पदं
करोति
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1
'good
forms
attract
attention
(
command
respect
)
जने
सखी
पदं
कारिता
Sakuntalâ (Bombay).
4
'made
to
have
dealings
with
(
to
confide
in
)'
धर्मेण
शर्वे
पार्वतीं
प्रति
पदं
कारिते
Kumârasambhava (Bombay).
6.14.
A
step,
pace,
stride
तन्वी
स्थिता
कतिचिदेव
पदानि
गत्वा
Sakuntalâ (Bombay).
2.13
पदे
पदे
'at
every
step'
अक्षमालामदत्त्वा
पदात्
पदमपि
न
गन्तव्यम्
or
चलितव्यम्
'do
not
move
even
a
step'
Et cætera.
पितुः
पदं
मध्यममुत्पतन्ती
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.19
'the
middle
pace
or
stride
of
Viṣṇu.'
id est, that is.
the
sky
(
for
mythologically
speaking,
the
earth,
sky,
and
lower
world
are
considered
as
the
three
paces
of
Viṣṇu
in
his
fifth
or
dwarf
incarnation
वामनावतार
)
so
अथात्मनः
शब्दगुणं
गुणज्ञः
पदं
विमानेन
विगाहमानः
Raghuvamsa (Bombay).
13.1.
A
foot-step,
footprint,
foot-mark
पदपङ्क्तिः
Sakuntalâ (Bombay).
3.7
or
पदावली
foot-prints
पदमनुविधेयं
च
महताम्
Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).
2.28
'the
foot-steps
of
the
great
must
be
followed'
पदैगृर्ह्यते
चौरः
Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).
2.286.
A
trace,
mark,
impression,
vestige
रतिवलयपदाङ्के
चापमासज्य
कण्ठे
Kumârasambhava (Bombay).
2.64
Meghadūta (Bombay).
37,
98
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
3.
A
place,
position,
station
अधो$धः
पदम्
Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).
2.1
आत्मा
परिश्रमस्य
पदमुपनीतः
Sakuntalâ (Bombay).
1,
'brought
to
the
point
of
or
exposed
to
trouble'
तदलब्धपदं
हृदि
शोकघने
Raghuvamsa (Bombay).
8.91,
'found
no
place
in
(
left
no
impression
on
)
the
heart'
अपदे
शङ्कितो$स्मि
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1,
'my
doubts
were
out
of
place',
id est, that is.
groundless
कृशकुटुम्बेषु
लोभः
पदमधत्त
Dasakumâracharita (Bombay).
162
Kumârasambhava (Bombay).
6.72
3.4
Raghuvamsa (Bombay).
2.5
9.82
कृतपदं
स्तनयुगलम्
Uttararàmacharita.
6.35,
'brought
into
relief
or
bursting
forth'.
Dignity,
rank,
office,
station
or
position
भगवत्या
प्रश्निकपदमध्यासितव्यम्
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1
यान्त्येवं
गृहिणीपदं
युवतयः
Sakuntalâ (Bombay).
4.18,
'attain
to
the
rank
or
position,
Et cætera.
स्थिता
गृहिणीपदे
4.19
so
सचिव˚,
राज˚
Et cætera.
Cause,
subject,
occasion,
thing,
matter,
business,
affair
व्यवहारपदं
हि
तत्
Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).
2.5
'occasion
or
matter
of
dispute,
title
of
law,
judicial
proceeding'
Manusmṛiti.
8.7
सतां
हि
सन्देहपदेषु
वस्तुषु
Sakuntalâ (Bombay).
1.22
वाञ्छितफलप्राप्तेः
पदम्
Ratnâvalî (Bombay).
1.6.
Abode,
object,
receptacle
पदं
दृशः
स्याः
कथमीश
मादृशाम्
Sisupâlavadha.
1.37
15.22
अगरीयान्न
पदं
नृपश्रियः
Kirâtârjunîya.
2.14
अविवेकः
परमापदां
पदम्
2.3
के
वा
न
स्युः
परिभवपदं
निष्फलारम्भयत्नाः
Meghadūta (Bombay).
56
संपदः
पदमापदाम्
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
4.65.
A
quarter
or
line
of
a
stanza,
verse
विरचितपदम्
(
गेयम्
)
Meghadūta (Bombay).
88,
15
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
5.2
Sakuntalâ (Bombay).
3.14.
A
complete
or
inflected
word
सुप्तिडन्तं
पदम्
Parasmaipada.
I.
4.14.
वर्णाः
पदं
प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः
Sâhityadarpaṇa.
9
Raghuvamsa (Bombay).
8.77
Kumârasambhava (Bombay).
4.9.
A
name
for
the
base
of
nouns
before
all
consonantal
case-terminations
except
nom.
singular.
Detachment
of
the
Vedic
words
from
one
another,
separation
of
a
Vedic
text
into
its
several
constituent
words
वेदैः
साङ्गपदक्रमोपनिषदैर्गायन्ति
यं
सामगाः
Bhágavata (Bombay).
12.13.1.
A
pretext
अनिभृतपदपातमापपात
प्रियमिति
कोपपदेन
कापि
सख्या
Sisupâlavadha.
7.14.
A
sqare
root.
A
part,
portion
or
division
(
as
of
a
sentence
)
as
त्रिपदा
गायत्री.
A
measure
of
length.
Protection,
preservation
ते
विंशतिपदे
यत्ताः
संप्रहारं
प्रचक्रिरे
Mahâbhârata (Bombay).
*
7.36.13.
A
square
or
house
on
a
chessboard
अष्टापदपदालेख्यैः
Rām.
A
quadrant.
The
last
of
a
series.
A
plot
of
ground.
(
In
Arithmetic.
)
Any
one
in
a
set
of
numbers
the
sum
of
which
is
required.
A
coin
माता
पुत्रः
पिता
भ्राता
भार्या
मित्रजनस्तथा
।
अष्टापदपदस्थाने
दक्षमुद्रेव
लक्ष्यते
॥
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.298.4.
(
com.
अष्टापदपदं
सुवर्णकार्षापणः
).
A
way,
road
षट्पदं
नवसंख्यानं
निवेशं
चक्रिरे
द्विजाः
Mahâbhârata (Bombay).
*
14.64.1.
Retribution
(
फल
)
ईहोपरमयोर्नॄणां
पदान्यध्यात्मचक्षुषा
Bhágavata (Bombay).
7.13.2.
-दः
A
ray
of
light.Comp.
-अङ्कः,
चिह्नम्
a
foot-print.
-अङ्गुष्ठः
the
great
toe,
thumb
(
of
the
foot
).
-अध्ययनम्
study
of
the
Vedas
according
to
the
पदपाठ
quod vide, which see.
-अनुग
Adjective.
following
closely,
being
at
the
heels
of
(
Genitive.
).
suitable,
agreeable
to.
(
-गः
)
a
follower,
companion
एतान्निहत्य
समरे
ये
चृ
तस्य
पदानुगाः
।
तांश्च
सर्वान्
विनिर्जित्य
सहितान्
सनराधिपान्
॥
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.12.6.
अनुरागः
a
servant.
an
army.
-अनुशासनम्
the
science
of
words,
grammar.
-अनुषङ्गः
anything
added
to
a
pada.
अन्तः
the
end
of
a
line
of
a
stanza.
the
end
of
a
word.
-अन्तरम्
another
step,
the
interval
of
one
step
पदान्तरे
स्थित्वा
Sakuntalâ (Bombay).
1
अ˚
closely,
without
a
pause.
-अन्त्य
Adjective.
final.-अब्जम्,
-अम्भोजम्,
-अरविन्दम्,
-कमलम्,
-पङ्कजम्,
-पद्मम्
a
lotus-like
foot.
-अभिलाषिन्
Adjective.
wishing
for
an
office.
अर्थः
the
meaning
of
a
word.
a
thing
or
object.
a
head
or
topic
(
of
which
the
Naiyāyikas
enumerate
16
subheads
).
anything
which
can
be
named
(
अभिधेय
),
a
category
or
predicament
the
number
of
such
categories,
according
to
the
Vaiśeṣikas,
is
seven
according
to
the
Sāṅkhyas,
twentyfive
(
or
twenty-seven
according
to
the
followers
of
Patañjali
),
and
two
according
to
the
Vedāntins.
the
sense
of
another
word
which
is
not
expressed
but
has
to
be
supplied.
˚अनुसमयः
preforming
one
detail
with
reference
to
all
things
or
persons
concerned
then
doing
the
second,
then
the
third
and
so
on
(
see
अनुसमय
).
Hence
पदार्थानुसमयन्याय
means:
A
rule
of
interpretation
according
to
which,
when
several
details
are
to
be
performed
with
reference
to
several
things
or
persons,
they
should
be
done
each
to
each
at
a
time.
-आघातः
'a
stroke
with
the
foot',
a
kick.-आजिः
a
foot-soldier.
आदिः
the
beginning
of
the
line
of
a
stanza.
the
beginning
or
first
letter
of
a
word.
˚विद्
Masculine.
a
bad
student
(
knowing
only
the
beginnings
of
stanzas
).
-आयता
a
shoe.
-आवली
a
series
of
words,
a
continued
arrangement
of
words
or
lines
(
काव्यस्य
)
शरीरं
तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्नापदावली
Kāv.
1.1
मधुरकोमलकान्तपदावलीं
शृणु
तदा
जयदेवसरस्वतीम्
Gîtagovinda.
1.-आसनम्
a
foot-stool.
-आहत
Adjective.
kicked.
-कमलम्
lotus-like
foot.
-कारः,
-कृत्
Masculine.
the
author
of
the
Padapāṭha.
क्रमः
walking,
a
pace
न
चित्रमुच्चैः
श्रवसः
पदक्रमम्
(
प्रशशंस
)
Sisupâlavadha.
1.52.
a
particular
method
of
reciting
the
Veda
Compare.
क्रम.
-गः
a
foot-soldier.-गतिः
Feminine.
gait,
manner
of
going.
-गोत्रम्
a
family
supposed
to
preside
over
a
particular
class
of
words.-छेदः,
-विच्छेदः,
-विग्रहः
separation
of
words,
resolution
of
a
sentence
into
its
constituent
parts.
-च्युत
Adjective.
dismissed
from
office,
deposed.
-जातम्
class
or
group
of
words.
-दार्ढ्यम्
fixedness
or
security
of
text.
न्यासः
stepping,
tread,
step.
a
foot-mark.
position
of
the
feet
in
a
particular
attitude.
the
plant
गोक्षुर.
writing
down
verses
or
quarters
of
verses
अप्रगल्भाः
पदन्यासे
जननीरागहेतवः
।
सन्त्येके
बहुलालापाः
कवयो
बालका
इव
॥
Trivikramabhaṭṭa.
-पङ्क्तिः
Feminine.
a
line
of
foot-steps
द्वारे$स्य
पाण्डुसिकते
पदपङ्क्तिर्दृश्यते$भिनवा
Sakuntalâ (Bombay).
3.7
Vikramorvasîyam (Bombay).
4.6.
a
line
or
arrangement
of
words,
a
series
of
words
कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव
वेदः
Kirâtârjunîya.
1.1.
an
iṣtakā
or
sacred
brick.
a
kind
of
metre.
-पाठः
an
arrangement
of
the
Vedic
text
in
which
each
word
is
written
and
pronounced
in
its
original
form
and
independently
of
phonetic
changes
(
Opposite of.
संहितापाठ
).-पातः,
विक्षेपः
a
step,
pace
(
of
a
horse
also
).
-बन्धः
a
foot-step,
step.
-भञ्जनम्
analysis
of
words,
etymology.
भञ्जिका
a
commentary
which
separates
the
words
and
analyses
the
compounds
of
a
passage.
a
register,
journal.
a
calendar.
-भ्रंशः
dismissal
from
office.
-माला
a
magical
formula.
-योपनम्
a
fetter
for
the
feet
(
Vedic.
).
रचना
arrangement
of
words.
literary
composition.
-वायः
Vedic.
a
leader.
-विष्टम्भः
a
step,
footstep.
-वृत्तिः
Feminine.
the
hiatus
between
two
words.-वेदिन्
a
linguist,
philologist.
-व्याख्यानम्
interpretation
of
words.
-शास्त्रम्
the
science
of
separately
written
words.
संघातः
(
टः
)
connecting
the
words
which
are
separated
in
the
संहिता.
a
writer,
an
annotator.-संधिः
Masculine.
the
euphonic
combination
of
words.
-स्थ
Adjective.
going
on
foot.
being
in
a
position
of
authority
or
high
rank.
-स्थानम्
a
foot-print.
पदं
[
पद्-अच्
]
1
A
foot
(
said
to
be
m.
also
in
this
sense
)
पदेन
on
foot
शिखरिषु
पदं
न्यस्य
Me.
13
अपथे
पदमर्पयंति
हि
R.
9.
74
‘set
foot
on
(
follow
)
a
wrong
road’
3.
50
12.
52
पदं
हि
सर्वत्र
गुणौर्निधीयते
3.
62
‘good
qualities
set
foot
everywhere’
i.
e.
command
notice
or
make
themselves
felt
जनपेद
न
गदः
पदमादधौ
9.
4
‘no
disease
stepped
into
the
country’
यदवधि
न
पदं
दधाति
चित्ते
Bv.
2.
14
पदं
कृ
(
a
)
to
set
foot
in,
on
or
over
(
lit.
)
शांते
करिष्यसि
पदं
पुनराश्रमेऽस्मिन्
Ś.
4.
19
(
b
)
to
enter
upon
or
into,
take
possession
of,
occupy
(
fig.
)
कृतं
वपुषि
नवयौवनेन
पदं
K.
137
कृतं
हि
मे
कुतूहलेन
प्रश्नाशया
हृदि
पदं
133
so
Ku.
5.
21,
Pt.
1.
240
कृत्वा
पद
नो
गले
Mu.
3.
26
‘in
defiance
of
us,
’
(
lit.
planting
his
foot
on
our
neck
)
मूर्ध्नि
पदं
कृ
‘to
mount
on
the
head
of’,
‘to
humble’
Pt.
1.
327
आकृतिविशेषेष्वादरः
पदं
करोति
M.
1
‘good
forms
attract
attention
(
command
respect
)’,
जने
सखी
पदं
कारिता
Ś.
4
‘made
to
have
dealings
with
(
to
confide
in
)
धर्मेण
शर्वे
पार्वतीं
प्रति
पदं
कारिते
Ku.
6.
14.
2
A
step,
pace,
stride
तन्वी
स्थिता
कतिचिदेव
पदानि
गत्वा
Ś.
2.
12
पदे
पदे
‘at
every
step’
अक्षमालामदत्वा
पदात्पदमपि
न
गतव्यं
or
चलितव्यं
‘do
not
move
even
a
step’
&c.
पितुः
पदं
मध्यममुत्पतंती
V.
1.
19
‘the
middle
pace
or
stride
of
Viṣṇu’
i.
e.
the
sky
(
for
mythologically
speaking,
the
earth,
sky,
and
lower
world
are
considered
as
the
three
paces
of
Viṣṇu
in
his
fifth
or
dwarf
incarnation
)
so
अथात्मनः
शब्दगुणं
गुणज्ञः
पदं
विमानेन
विगाहमानः
R.
13.
1.
3
A
foot-step,
foot-print,
footmark
पदपंक्तिः
Ś.
3.
8
or
पदावली
foot-prints
पदमनुविधेयं
च
महतां
Bh.
2.
28.
‘the
foot-steps
of
the
great
must
be
followed’
पदैर्गृह्यते
चौरः
Y.
2.
286.
4
A
trace,
mark,
impression,
vestige
रतिवलयपदांके
चापमासज्य
कंठे
Ku.
2.
64
Me.
35,
96
M.
3.
5
A
place,
position,
station
अधोधः
पदं
Bh.
2.
10
आत्मा
परिश्रमस्य
पदमुपनीतः
Ś.
1
‘brought
to
the
point
of
or
exposed
to
trouble’,
तदलब्धपदं
हृदि
शोकघने
R.
8.
91
‘found
no
place
in
(
left
no
impression
on
)
the
heart’
अपदे
शंकितोस्मि
M.
1,
‘my
doubts
were
out
of
place’,
i.
e.
groundless
कृशकुटुंबेषु
लोभः
पदमधत्त
Dk.
162
Ku.
6.
72,
3.
4
R.
2.
50
9.
82
कृतपदं
स्तनयुगलं
U.
6.
35
‘brought
into
relief
or
bursting
forth’.
6
Dignity,
rank,
office,
station
or
position
भगवत्या
प्राश्निकपदमध्यासितव्यं
M.
1
यांत्येवं
गृहिणीपदं
युवतयः
Ś.
4.
17
‘attain
to
the
rank
or
position’
&c.
स्थिता
गृहिणीपदे
4.
18
so
सचिव°,
राज°
&c.
7
Cause,
subject,
occasion,
thing,
matter,
business,
affair
व्यवहारपदं
हि
तत्
Y.
2.
5
‘occasion
or
matter
of
dispute,
title
of
law,
judicial
proceeding’
Ms.
8.
7
सतां
हि
संदेहपदेषु
वस्तुषु
Ś.
1.
22
वांछितफलप्राप्तेः
पदं
Ratn.
1.
6.
8
Abode,
object,
receptacle:
पदं
दृशः
स्याः
कथमीश
मादृशां
Śi.
1.
37,
15.
22
अगरीयान्न
पदं
नृपश्रियः
Ki.
2.
14
अविवेकः
परमापदां
पदं
2.
30
के
वा
न
स्युः
परिभवपदं
निष्फलारंभयत्नाः
Me.
54
H.
4.
69.
9
A
quarter
or
line
of
a
stanza,
verse
विराचेतपदं
(
गेयं
)
Me.
86
103
M.
5.
2
Ś.
3.
15.
10
A
complete
or
inflected
word
सुप्तिंङंतं
पदं
P.
I.
4.
14
वर्णाः
पदं
प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः
S.
D.
9
R.
8.
77
Ku.
4.
9.
11
A
name
for
the
base
of
nouns
before
all
consonantal
case-terminations
except
nom.
singular.
12
Detachment
of
the
Vedic
words
from
one
another,
separation
of
a
Vedic
text
into
its
several
constituent
words.
13
A
pretext
Śi.
7.
14.
14
A
square
root.
15
A
part,
portion
or
division
(
as
of
a
sentence
)
as
त्रिपदा
गायत्री.
16
A
measure
of
length.
17
Protection,
preservation.
18
A
square
or
house
on
a
chessboard
अष्टापदपदालेख्यैः
Rām.
19
A
quadrant.
20
The
last
of
a
series.
21
A
plot
of
ground.
22
(
In
Arith
).
Any
one
in
a
set
of
numbers
the
sum
of
which
is
required.
दः
A
ray
of
light.
Comp.
अंकः,
चिह्नं
a
foot-print.
अंगुष्ठः
the
great
toe
thumb
(
of
the
foot
).
अध्ययनं
study
of
the
Vedas
according
to
the
पदपाठ
q.
v.
अनुग
a.
{1}
following
closely,
being
at
the
heels
of
(
gen.
).
{2}
suitable,
agreeable
to.
(
गः
)
a
follower,
companion.
अनुरागः
{1}
a
servant.
{2}
an
army.
अनुशासनं
the
science
of
words,
grammar.
अनुषंगः
anything
added
to
a
pada.
अंतः
{1}
the
end
of
a
line
of
a
stanza.
{2}
the
end
of
a
word.
अंतरं
another
step,
the
interval
of
one
step
पदांतरे
स्थित्वा
Ś.
1
अ°
closely,
without
a
pause.
अंत्य
a.
final.
अब्जं,
अंभोजं,
अरविंदं,
कमलं,
पंकजं,
पद्मं
a
lotuslike
foot.
अर्थः
{1}
the
meaning
of
a
word.
{2}
a
thing
or
object.
{3}
a
head
or
topic
(
of
which
the
Naiyāyikas
enumerate
16
sub-heads
).
{4}
anything
which
can
be
named
(
अभिधेय
),
a
category
or
predicament
the
number
of
such
categories,
according
to
the
Vaiśeṣikas,
is
seven
according
to
the
Sāṃkhyas,
twentyfive
(
or
twenty-seven
according
to
the
followers
of
Patañjali
),
and
two
according
to
the
Vedāntins.
{5}
the
sense
of
another
word
which
is
not
expressed
but
has
to
be
supplied.
आघातः
‘a
stroke
with
the
foot’,
a
kick.
आजिः
a
foot-soldier.
आदिः
{1}
the
beginning
of
the
line
of
a
stanza.
{2}
the
beginning
or
first
letter
of
a
word.
विद्
m.
a
bad
student
(
knowing
only
the
beginnings
of
stanzas.
)
आयता
a
shoe.
आवली
a
series
of
words,
a
continued
arrangement
of
words
or
lines
(
काव्यस्य
)
शरीरं
तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना
पदावली
Kāv.
1.
10
मधुरकोमलकांतपदावलीं
शृणु
तदा
जयदेवसरस्वतीं
Gīt.
1.
आसनं
a
foot-stool.
आहत
a.
kicked.
कारः,
कृत्
m.
the
author
of
the
Padapāṭha.
क्रमः
walking,
a
pace.
गः
a
foot-soldier.
गतिः
f.
gait,
manner
of
going.
छेदः,
विच्छेदः,
विग्रहः
separation
of
words,
resolution
of
a
sentence
into
its
constituent
parts.
च्युत
a.
dismissed
from
office,
deposed.
न्यासः
{1}
stepping,
tread,
step.
{2}
a
foot-mark.
{3}
position
of
the
feet
in
a
particular
attitude.
{4}
the
plant
गोक्षुर.
{5}
writing
down
verses
or
quarters
of
verses.
पंक्तिः
f.
{1}
a
line
of
foot-steps
Ś.
3.
8
V.
4.
6.
{2}
a
line
or
arrangement
of
words,
a
series
of
words
Ki.
10.
10.
{3}
an
ishtakā
or
sacred
brick.
पाठः
an
arrangement
of
the
Vedic
text
in
which
each
word
is
written
and
pronounced
in
its
original
form
and
independently
of
phonetic
changes
(
opp.
संहितापाठ
).
पातः,
विक्षेपः
a
step,
pace
(
of
a
horse
also
).
बंधः
a
foot-step,
step.
भंजनं
analysis
of
words,
etymology.
भंजिका
{1}
a
commentary
which
separates
the
words
and
analyses
the
compounds
of
a
passage.
{2}
a
register,
journal.
{3}
a
calendar.
भ्रंशः
dismissal
from
office.
माला
a
magical
formula.
योपनं
a
fetter
for
the
feet
(
Ved.
).
वायः
Ved.
a
leader.
विष्टंभः
a
step,
footstep.
वृत्तिः
f.
the
hiatus
between
two
words.
व्याख्यानं
interpretation
of
words.
संघातः
(
टः
)
{1}
connecting
the
words
which
are
separated
in
the
संहिता.
{2}
a
writer,
an
annotator.
स्थ
a.
{1}
going
on
foot.
{2}
being
in
a
position
of
authority
or
high
rank.
स्थानं
a
foot-print.
position,
rank,
station,
site,
abode,
home,
ṛg-veda
et cetera.
et cetera.
(
पदम्
आ-√
तन्,
to
spread
or
extend
one's
position
पदात्
पदम्
भ्रामयित्वा,
having
caused
to
wander
from
place
to
place
)
a
business
affair,
matter,
object
or
cause
of
(
genitive case.
or
comp.
),
kāvya literature
pañcatantra
et cetera.
the
foot
as
a
measure
of
length
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
12
or
15
fingers'
breadth,
or
1/2
or
1/3
or
3/7
of
a
Prakrama
),
kātyāyana-śrauta-sūtra
a
ray
of
light
(
masculine gender.
,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
)
पद,
अम्,
n.
a
step,
pace,
stride
(
e.
g.
पदात्
पदं
चलितुम्,
to
move
on
a
step
from
any
position
पदे
पदे,
at
every
step,
everywhere,
on
every
occasion
मध्यमं
वैष्णवम्
पदम्,
Viṣṇu's
middle
stride,
i.
e.
the
air
)
a
footstep,
footprint,
footmark,
trace,
track,
vestige,
mark
(
e.
g.
विष्णोस्
त्रीणि
पदानि,
the
three
footprints
of
Viṣṇu,
said
to
mean
the
space
between
the
eye-
brows,
but
probably
the
N.
of
a
constellation
विष्णोः
पदम्,
‘Viṣṇu's
footprint,
’
N.
of
a
place
कररुह-पद,
the
mark
of
finger-nails,
cf.
न-
ख-प्°,
दशन-प्°
पदम्
अनुविधेयम्
म-
हताम्,
the
footsteps
of
the
great
are
to
be
followed
)
a
sign,
token,
characteristic
a
particular
measure
of
length
(
=
12
or
15
fingers'
breadth,
or
(
1/2
)
or
(
1/3
)
or
(
2/7
)
of
a
Pra-krama
)
a
footing,
stand-point,
standing-
place,
position,
station,
site
(
e.
g.
भ्रामयित्वा
पदात्
पदम्,
having
caused
to
wander
from
place
to
place
पदम्
आ-तन्,
to
spread
or
extend
one's
position
)
an
abode,
home
a
place,
post,
office,
rank,
degree,
dignity
(
e.
g.
श्लाघ्य-पदम्
प्राप्य,
having
obtained
an
honourable
position
)
a
busi-
ness,
affair,
matter,
(
पदं
कृ,
to
have
dealings
with
any
one,
with
loc.
or
acc.
of
the
person
or
with
प्रति
)
an
object,
thing
occasion,
cause,
subject
(
e.
g.
सन्देह-पदेषु
वस्तुषु,
in
mat-
ters
which
are
subjects
of
doubt
अष्टादश
व्य-
वहार-पदानि,
eighteen
titles
of
law
or
occasions
of
litigation
)
pretext
(
=
अप-देश
)
a
part,
por-
tion,
division
[
cf.
त्रि-पद
]
a
plot
of
ground
a
square
on
a
chess-board
a
foot,
(
according
to
Hema-
candra
in
this
sense
also
अस्,
m.
पदेन,
on
foot
पदं
कृ,
to
set
foot
in
or
on
करिष्यसि
पदम्
पुनर्
आश्रमे,
thou
shalt
again
set
foot
in
the
hermitage
मूर्ध्नि
पदं
कृ,
to
set
the
foot
upon
the
head
of
any
one,
i.
e.
to
conquer
or
overcome
हृदये
or
चित्ते
पदं
कृ,
to
take
possession
of
any
one's
heart
or
mind
पदं
कृ
may
also
mean
‘to
put
confidence
in’
)
a
portion
of
a
verse,
quarter
or
line
of
a
stanza,
(
वसिष्ठस्य
पदं,
N.
of
a
Sāman
)
a
word
(
according
to
Pāṇini
)
a
complete
word,
i.
e.
an
inflected
word
or
a
प्रातिपदिक,
q.
v.,
with
the
case-terminations
added,
(
also
in
Pāṇini's
system
)
the
base
of
a
noun
before
all
case-terminations
beginning
with
consonants
except
those
of
the
strong
cases,
and
before
all
the
Taddhita
affixes
beginning
with
consonants
except
य्
a
mode
of
writing
the
Vedas
in
which
the
several
words
are
detached
from
one
another
[
cf.
पद-पाठ
]
(
in
arithmetic
)
any
one
in
a
set
of
numbers
the
sum
of
which
is
required
the
last
of
a
series,
a
period
in
an
arithmetical
progression
a
square
root
a
quadrant
protection
(
अस्
),
m.
a
ray
of
light.
At
the
end
of
comps.
the
fem.
form
is
पदा
[
cf.
अ-प्°,
अनु-प्°,
दुष्-प्°,
निष्-प्°।
]
—पद-कार,
अस्,
m.
the
author
of
the
Pada-pāṭha
one
who
divides
or
separates
compound
words.
—पद-काल,
अस्,
m.
=
पद-
पाठ.
—पद-कृत्,
त्,
m.
=
पद-कार.
—पद-
कृत्य,
N.
of
a
commentary
on
the
Tarka-saṅgraha
by
Candraja-siṃha.
—पद-क्रम,
अस्,
m.
a
series
of
steps,
pace,
walking
[
cf.
चित्र-पद-क्रमम्
]
a
series
of
quarters
of
verses
a
particular
method
of
reading
or
writing
the
Vedas,
see
क्रम
(
आस्
),
m.
pl.
the
Pada-pāṭha
and
the
different
Krama-pāṭhas.
—पदक्रमक,
अम्,
n.
the
Pada-pāṭha
and
Krama-pāṭha.
—पद-ग,
अस्,
आ,
अम्,
going
on
foot
or
with
the
feet
(
अस्
),
m.
a
footman,
a
foot-soldier,
&c.
—पद-गत,
अस्,
आ,
अम्,
gone
on
foot,
described
or
recorded
in
a
line
or
stanza.
—पद-गति,
इस्,
f.
going
on
foot,
manner
of
going,
gait.
—पद-
गोत्र,
अम्,
n.
a
family
supposed
to
preside
over
a
particular
class
of
words.
—पद-चतुर्-ऊर्ध्व,
अम्,
n.
a
kind
of
metre
in
which
every
Pada
is
four
syllables
longer
than
the
preceding.
—पद-चन्-
द्रिका,
f.
‘elucidation
of
words’
[
cf.
चन्द्रिका
]
N.
of
a
commentary
by
Rāja-mukuṭa
on
the
Amara-
koṣa.
—पद-चिह्न,
अम्,
n.
a
footmark,
foot-
print,
footstep.
—पद-च्छेद,
अस्,
m.
separation
of
words
(
in
speaking
),
resolving
a
sentence
into
its
elementary
parts
parsing.
—पद-च्युत,
अस्,
आ,
अम्,
fallen
from
a
position
or
office,
dismissed
from
a
place
or
official
station.
—पद-जात,
अम्,
n.
a
class
of
words.
—पद-ज्ञ,
अस्,
आ,
अम्,
Ved.
know-
ing
places,
knowing
the
footmarks
(
of
the
cows
),
knowing
degress.
—पद-ज्योतिस्,
n.,
N.
of
a
work.
—पद-ता,
f.
the
original
form
of
a
word.
—पद-
त्व,
अम्,
n.
the
state
of
a
word.
—पद-दार्ढ्य,
अम्,
n.
fixedness
or
security
of
text.
—पद-देवता,
f.
a
deity
supposed
to
preside
over
a
particular
class
of
words.
—पद-निधन,
अस्,
आ,
अम्,
Ved.
having
the
Nidhana
at
the
end
of
every
quarter
of
a
verse
(
as
a
Sāman
).
—पद-नी,
ईस्,
ईस्,
इ,
Ved.
one
who
guides
the
steps
of
another,
a
guide.
—पद-न्यास,
अस्,
m.
putting
down
the
feet,
stepping,
step,
foot-
fall,
tread
pace,
footmark
position
of
the
feet
in
a
particular
attitude
conduct,
procedure
(
?
)
writing
down
verses
or
quarters
of
verses
the
plant
Astera-
cantha
Longifolia
Nees
(
=
गो-क्षुर
).
—पद-
पङ्क्ति,
इस्,
f.
a
series
or
row
of
footsteps
or
foot-
marks
a
kind
of
metre
consisting
of
five
Padas
of
five
syllables
each
an
Iṣṭakā
or
sacred
brick
called
after
this
metre
a
series
of
words.
—पद-पद्-
धति,
इस्,
f.
a
series
of
footsteps
or
footmarks.
—पद-पाठ,
अस्,
m.
a
particular
method
of
reading
and
writing
the
text
of
the
Vedas,
by
which
each
word
is
written
and
pronounced
in
its
original
form,
separately
and
independently,
i.
e.
without
regard
to
its
connection
with
the
following
or
pre-
ceding
word
and
without
regard
to
the
rules
of
Sandhi.
—पद-पात,
अस्,
m.
foot-fall,
tread,
step,
pace.
—पद-पूरण,
अस्,
आ,
अम्,
filling
out
a
verse,
serving
to
complete
a
verse.
—पद-बन्ध,
अस्,
m.
a
footstep,
step.
—पद-भञ्जन,
अम्,
n.
separating
the
words
of
a
line
or
sentence,
analysing
words,
explanation
of
obscure
or
obsolete
words,
etymology.
—पद-भञ्जिका,
f.
a
commentary
which
separates
the
words
from
each
other
and
analyses
the
compounds
into
their
parts
a
register,
a
journal,
a
calendar
or
almanac.
—पद-भ्रंश,
अस्,
m.
dismissal
from
an
office.
—पद-मञ्जरी,
f.,
N.
of
a
commentary
by
Haradatta-miśra
on
the
Kāśikā
vṛtti
N.
of
Loka-nātha's
commentary
on
the
Amara-koṣa.
—पद-माला,
f.
‘word-wreath,
’
a
form
of
magical
words,
a
magical
formula,
an
incantation.
—पद-योपन,
अस्,
ई,
अम्,
Ved.
stop-
ping
or
obstructing
the
steps
(
अम्
),
n.
a
fetter
for
the
feet.
—पद-वाक्य-रत्नाकर
(
°न-आक्°
),
अस्,
m.,
N.
of
a
grammatical
work
by
Gokula-nātha.
—पद-वाय,
अस्,
m.,
Ved.
a
leader,
&c.
[
cf.
पदवी।
]
—पद-विक्षेप,
अस्,
m.
step,
pace,
walking
a
horse's
paces.
—पद-विग्रह
or
पद-विच्छेद,
अस्,
m.
separation
of
words,
di-
viding
words.
—पद-विद्,
त्,
त्,
त्,
Ved.
knowing
places
familiar
with
anything.
—पद-विष्टम्भ,
अस्,
m.
tread,
step,
stamp
with
the
foot.
—पद-वी,
ईस्,
m.,
Ved.
a
leader,
guide,
one
who
precedes
another
(
पद-वी
or
according
to
some
also
पद-
वि,
इस्
),
f.
a
road,
path,
way,
track
(
e.
g.
मोक्ष-
पदवी,
the
way
to
final
beatitude
पयसः
प-
दवी,
a
water-course,
canal
अर्थ-पदवीं
गम्,
to
go
the
way
of
profit,
to
consult
one's
interest
स्मरण-पदवीं
गत,
gone
to
the
way
of
memory,
i.
e.
living
only
in
the
memory,
dead
हास्य-पदवीं
गम्,
to
go
the
way
of
laughter,
i.
e.
to
become
a
subject
of
ridicule
)
station,
situa-
tion,
degree,
rank,
post,
office
place,
site.
—पद-
वीय,
अम्,
n.,
Ved.
seeking
for
the
track
or
traces
of
anything.
—पद-वृत्ति,
इस्,
f.
the
hiatus
between
two
words
in
a
sentence.
—पद-वृद्धि,
इस्,
f.
increase
of
rank
or
station.
—पद-व्याख्यान,
अम्,
n.
the
interpretation
of
words.
—पद-शस्,
ind.
step
by
step,
gradually,
by
degrees.
—पद-श्रेणि,
इस्,
f.
a
series
of
steps.
—पद-ष्ठीव,
अम्,
n.
the
feet
and
knees.
—पद-संहिता,
f.
=
पद-पाठ,
q.
v.
—पद-सङ्घाट
or
पद-सङ्घात,
अस्,
m.
connecting
those
words
together
which
in
the
Saṃ-
hitā
are
separated
by
a
kind
of
refrain
a
writer,
an
annotator,
one
who
collects
or
classifies
words.
—प-
द-सधातु,
उ,
n.
a
manner
of
singing.
—पद-
सन्धि,
इस्,
m.
the
euphonic
combination
of
words.
—पद-समूह,
अस्,
m.
a
series
of
words
or
parts
of
verses
=
पद-पाठ,
q.
v.
—पद-स्तोभ,
N.
of
a
work.
—पद-स्थ,
अस्,
आ,
अम्,
standing
on
one's
feet,
going
on
foot
being
in
an
official
position,
having
rank,
fixed
in
a
station
or
office.
—पद-
स्थान,
अम्,
n.
footprint,
footmark.
—पद-स्थित,
अस्,
आ,
अम्,
standing
on
one's
feet,
going
on
foot.
—पदाङ्क
(
°द-अङ्°
),
अस्,
m.
footmark,
footprint.
—पदाङ्क-दूत,
‘the
messenger
of
the
footmark
(
Kṛṣṇa
),
’
N.
of
a
poem.
—पदाङ्गी
(
°द-अङ्°
),
f.
a
species
of
plant
(
=
हंश-पदी
).
—पदाङ्गुष्ठ
(
°द-अङ्°
),
अस्,
m.
the
great
toe
[
cf.
पादाङ्गुष्ठ।
]
—पदाजि
(
°द-आजि
),
इस्,
m.
a
footman,
foot-soldier.
—पदादि
(
°द-आदि
),
इस्,
m.
the
beginning
of
the
line
of
a
stanza
the
beginning
or
first
letter
of
a
word.
—पदाद्यविद्,
त्,
m.
(
either
पदादि-अविद्,
one
who
does
not
know
the
beginning
of
verses,
or
पदाद्य-विद्,
one
who
knows
only
the
first
parts
of
a
verse
or
of
a
word
),
a
bad
student.
—पदाध्य-
यन
(
°द-अध्°
),
अम्,
n.
the
study
of
the
Vedas
according
to
the
Pada-pāṭha.
—पदानुग
(
°द-
अन्°
),
अस्,
आ,
अम्,
following
at
one's
heels,
following
closely
after
(
with
gen.
)
suitable,
agreeable
to
(
अस्
),
m.
a
companion,
follower.
—पदानुराग
(
°द-अन्°
),
अस्,
m.
a
servant
an
army.
—पदानु-
शासन
(
°द-अन्°
),
अम्,
n.
the
science
of
words,
grammar.
—पदानुषङ्ग
(
°द-अन्°
),
अस्,
m.
anything
added
or
appended
to
a
Pada
[
cf.
पद्-
अनुषङ्ग।
]
—पदानुस्वार
(
°द-अन्°
),
अम्,
n.,
Ved.,
N.
of
a
Sāman
(
?
).
—पदान्त
(
°द-अन्°
),
अस्,
m.
the
end
of
a
line
in
a
stanza
the
end
of
a
word
(
अस्,
आ,
अम्
),
having
the
word
Pada
at
the
end,
ending
in
the
word
Pada.
—पदान्तर
(
°द-अन्°
),
अम्,
n.
an
interval
of
one
step
(
e.
g.
पदान्तरे
स्थित्वा,
stopping
after
taking
one
step
अ-पदान्-
तर,
not
having
an
interval
of
one
step,
closely
connected
अ-पदान्तरम्,
ind.
without
any
interval,
immediately
upon,
closely,
without
a
pause
).
—प-
दान्त-शुद्धाशुद्धीय
(
°ध-अश्°
),
अम्,
n.,
N.
of
a
Sāman.
—पदान्तीय
or
पदान्त्य,
अस्,
आ,
अम्,
being
at
the
end
of
a
word,
final.
—पदाभिलाषिन्
(
°द-अभ्°
),
ई,
इणी,
इ,
wishing
for
an
office.
—प-
दाम्भोज
(
°द-अम्°
),
अम्,
n.
‘lotus-foot,
’
the
foot
of
a
mistress
or
divinity
(
there
are
many
similar
compounds,
as
पदारविन्द,
q.
v.
)
—पदायता
(
°द-आय्°
),
f.
a
shoe
[
cf.
पन्-नद्धा।
]
—पदा-
रविन्द
(
°द-अर्°
),
अम्,
n.
‘lotus-foot,
’
the
foot
of
a
mistress,
of
a
divinity,
&c.
—पदार्थ
(
°द-
अर्°
),
अस्,
m.
the
meaning
of
a
word,
the
thing
cor-
responding
to
a
word,
a
thing,
object
a
head
or
topic
(
of
which
sixteen
are
enumerated
by
the
Naiyāyikas,
viz.
proof,
that
which
is
to
be
known
and
proven,
doubt,
motive,
example,
dogmatic
truth,
the
member
of
a
regular
argument
or
syllo-
gism,
reasoning
by
reductio
ad
absurdum,
ascertain-
ment,
disquisition,
controversy,
cavil,
fallacious
rea-
son,
perversion,
futility,
and
occasion
for
rebuke
)
category
or
predicament
in
logic
(
of
which
seven
are
enumerated
by
the
Vaiśeṣikas,
viz.
द्रव्य,
sub-
stance
गुण,
quality
कर्मन्,
action
सामान्य,
genus
विशेष,
difference
समवाय,
co-inherence
अ-भाव,
non-existence
)
the
sense
of
another
word
which
is
not
expressed
but
has
to
be
supplied,
(
see
Pāṇ.
I.
4,
96.
)
—पदार्थ-कौमुदी,
f.,
N.
of
a
commentary
on
the
Amara-koṣa.
—पदार्थ-
दीपिका,
f.,
N.
of
an
introduction
to
the
study
of
logic
by
Koṇḍa-bhaṭṭa.
—पदार्थ-धर्म-सङ्-
ग्रह,
अस्,
m.,
N.
of
a
work.
—पदार्थ-प्रकाश,
अस्,
m.
=
पदार्थ-माला,
q.
v.
—पदार्थ-बोध,
अस्,
m.,
N.
of
a
work
on
the
Nyāya
philosophy.
—पदार्थ-माला,
f.,
N.
of
an
elementary
treatise
on
the
Nyāya
philosophy.
—पदार्थमाला-दी-
पिका,
f.,
N.
of
a
Nyāya
work.
—पदार्थ-विवेक,
अस्,
m.,
N.
of
a
work
on
the
categories
of
the
Vaiśeṣikas.
—पदावली
(
°द-आव्°
),
f.
a
series
of
lines
in
stanzas,
a
series
of
words
N.
of
a
grammar.
—पदावृत्ति
(
°द-आव्°
),
इस्,
f.
the
repetition
of
a
word.
—पदासन
(
°द-आस्°
),
अम्,
n.
a
footstool.
—पदाहत
(
°द-आह्°
),
अस्,
आ,
अम्,
kicked.
—प-
दोदाहरण
(
°द-उद्°
),
अम्,
n.
an
example
taken
from
the
Pada-pāṭha.
—पदोपहत
(
°द-उप्°
),
see
Pāṇ.
VI.
3,
52.
पद
pad-á,
(
Masculine.
)
Neuter.
step
stride
footstep
🞄trace
mark,
sign
footing,
place,
abode,
🞄home
station,
position,
office
dignity,
rank
🞄object
(
of
contempt,
dispute,
etc.
)
cause,
occasion
🞄foot
(
also
as
a
measure
)
quarterverse
🞄word
nominal
base
before
consonant
🞄terminations
(
so-called
because
treated
like
a
🞄word
in
external
Sandhi
)
word-reading
of
🞄the
Veda
(
in
which
the
words
are
given
separately
🞄irrespective
of
the
rules
of
Sandhi
):
🞄padaṃ
kṛ,
set
foot
on,
enter
(
lc.
)
have
🞄regard
for
(
prati
)
have
to
do
with
(
lc.
)
-
🞄mūrdhni,
place
oneʼs
foot
on
the
head
of
(
g.
)
🞄=
overcome,
surpass,
hṛdaye
or
citte
—,
take
🞄complete
possession
of
the
heart
or
mind
🞄padam
ā-tan,
gain
ground
—
dhā,
gain
a
🞄footing
—
ni-dhā,
set
foot
on
=
make
an
impression
🞄on
(
lc.
):
—
padavyām,
set
foot
on
the
🞄path
of
=
emulate
(
g.
)
padaṃ
ni-bandh
=
🞄engage
in
(
lc.
)
pade
pade,
at
every
step,
🞄everywhere,
on
every
occasion.
पद
1.
पद्
+
अ,
I.
Neuter.
1.
A
step,
Man.
8,
227.
2.
A
footstep,
Śāk.
d.
190.
3.
A
trace,
Rām.
5,
5,
1.
4.
A
mark,
a
sign,
MBh.
3,
12474.
5.
Place,
Arj.
4,
39
(
पदात्
पदम्,
A
step
from
the
place
).
6.
Abode,
Kathās.
26,
241.
7.
Home.
8.
An
office,
Pañc.
103,
3
dignity,
Man.
12,
125.
9.
Object,
thing,
Lass.
Anth.
43,
9.
10.
Cause,
Hit.
iv.
d.
97.
11.
Pretext.
12.
A
square
of
a
chess-board,
Rām.
1,
5,
12.
13.
A
foot
with
कृ,
a.
To
put
one's
foot
on,
Yājñ.
3,
13.
b.
To
possess
one's
self
of,
Böhtl.
Ind.
Spr.
528.
c.
To
put
one's
confidence
in,
Śāk,
47,
6
(
Prākṛ.
)
14.
A
verse,
Mālav.
d.
77.
15.
A
word,
Rām.
1,
9,
24.
16.
A
kind
of
reading
the
Veda
(
every
word
sepa-
rately,
without
applying
the
rules
of
Sandhi
).
II.
Masculine.
A
ray
of
light.
--
Compound
अ-,
I.
Neuter.
a
wrong
place,
Kathās.
26,
23.
II.
Adjective.
wanting
feet,
Pañc.
211,
6.
आश्रम-,
Neuter.
1.
a
hermitage.
2.
one
of
the
three
or
four
orders
of
the
religious
life
of
a
Brāhmaṇa.
एक-,
I.
Adjective.
1.
having
one
foot.
2.
consisting
of
one
word.
II.
Masculine.
pl.
The
name
of
a
people.
III.
loc.
दे,
adv.
on
a
sudden,
Kathās.
22,
203.
क्षेत्र-,
Neuter.
a
district
which
is
consecrated
to
a
deity,
Bhāg.
P.
9,
4,
20.
चित्र-,
Adjective.
divided
in
several
parts,
1,
5,
10.
जन-,
Masculine.
1.
country,
Rām.
1,
5,
5.
2.
pl.
and
sing.
people,
Yājñ.
1,
360.
त्रि-,
Adjective.
,
Feminine.
दा,
1.
having
three
feet.
2.
having
three
verses.
द्रुत-,
(
vb.
द्रु
)
°पद
+
म्,
adv.
hastily.
द्वि-,
Masculine.
a
man,
Bhāg.
P.
4,
31,
22.
पञ्चपद,
i.
e.
पञ्चन्-,
1.
Adjective.
,
Feminine.
दा,
consisting
of
five
verses
2.
Feminine.
दी,
five
steps,
Pañc.
ii.
d.
123.
भाद्र-,
1.
Masculine.
the
month
Bhādra.
2.
Feminine.
दा,
a
name
common
to
the
twenty-
sixth
and
twenty-seventh
lunar
aste-
risms.
भू-,
1.
Masculine.
a
tree.
2.
Feminine.
दी,
Arabian
jasmine.
विष्णु-,
I.
Neuter.
1.
the
sky.
2.
the
sea
of
milk.
3.
a
lotus.
II.
Feminine.
दी,
the
Ganges.
--
Cf.
πέδον
Lat.
oppidum.
कदम
पद
-
गतौ
पदविभागः
धातु
कन्नडार्थः
ಹೊಂದು/ಸೇರು/ತಲುಪು
प्रयोगाः
"ज्योतिषामाधिपत्यं
च
प्रभावं
चाप्यपद्यत"
उल्लेखाः
भा०
विस्तारः
दिवा०
आत्म०
सक०
अनि०।
पद्यते
पद्येते
पद्यन्ते।
पेदे
पेदाते
पेदिरे।
पत्ता
पत्तारौ
पत्तारः।
पत्तासे।
पत्ताहे।
पत्स्यते।
पद्यताम्।
अपद्यत।
कर्मणि
-
पद्यते,
पेदे
इत्यादि।
णिचि
-
पादयति,
-ते।
सनि
-
पित्सते।
कृत्सु
-
पत्तव्यम्
पदनीयम्
पाद्यम्
पन्नः
पन्नवान्,
-वती
पद्यमानः
पत्तुम्
पन्नम्
पदनम्
पत्त्वा
प्रपद्य
पादम्पादम्।
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವ್ಯವಸಾಯ/ಉದ್ಯೋಗ
निष्पत्तिः
पद
(
गतौ
)
"अच्"
(
३.१.१३४
)
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ತ್ರಾಣ/ರಕ್ಷಣೆ
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸ್ಥಾನ/ಜಾಗ
प्रयोगाः
"दधौ
पदं
व्योम्नि
सुरारिवाहिनीर्युपर्युपर्येत्यनवारितातपा",
"अविवेकः
परमापदां
पदम्"
उल्लेखाः
कुमा०
१५-१४,
किरा०
२-३०
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಸ್ತು
प्रयोगाः
"अनारतं
तेन
पदेषु
लम्भिता
विभज्य
सम्यग्विनियोगसत्क्रियाः"
उल्लेखाः
किरा०
१-१५
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪಾದ/ಚರಣ/ಕಾಲು
प्रयोगाः
"त्यक्त्वा
त्वरां
व्रज
पदैः
स्खलितैरयं
ते
खेदं
गमिष्यति
गुरुर्नितरां
नितम्बः"
उल्लेखाः
रत्ना०
२-१६
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕಾಲಿನ
ಹೆಜ್ಜೆ/ಕಾಲಿನ
ಅಡಿ
प्रयोगाः
"दर्भाङ्कुरेण
चरणः
क्षत
इत्यकाण्डे
तन्वी
स्थिता
कतिचिदेव
पदानि
गत्वा"
उल्लेखाः
शाकु०
२-१२
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪಾದನ್ಯಾಸ/ಕಾಲಡಿಯಿಟ್ಟು
ನಡೆಯುವುದು
प्रयोगाः
"आरट्टजश्चटुलनिष्ठुरपातमुच्चैश्चित्रं
चकार
पदमर्धपुलायितेन"
उल्लेखाः
माघ०
५-१०
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಹೆಜ್ಜೆಯಿಟ್ಟ
ಜಾಗ/ಹೆಜ್ಜೆಯ
ಗುರುತು
प्रयोगाः
"पदं
तुषारस्रुतिधौतरक्तं
यस्मिन्नदृष्ट्वापि
हतद्विपानाम्"
उल्लेखाः
कुमा०
१-६
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಅಧಿಕಾರ/ಗೌರವ
ಸ್ಥಾನ
प्रयोगाः
"यान्त्येवं
गृहिणीपदं
युवतयो
वामाः
कुलस्याधयः"
उल्लेखाः
शाकु०
४-१७
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗುರುತು/ಚಿಹ್ನೆ
प्रयोगाः
"वामश्चास्याः
कररुहपदैर्मुच्यमानो
मदीयैर्मुक्ताजालं
चिरपरिचितं
त्याजितो
दैवगत्या"
उल्लेखाः
मेघ०
२-३३
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವ್ಯಾಜ/ನೆಪ
प्रयोगाः
"द्रुततरपदपातमापपात
प्रियमिति
कोपपदेन
कापि
सख्या"
उल्लेखाः
माघ०
७-१४
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕಾರಣ
प्रयोगाः
"वस्त्वेकैकमपीह
वाञ्छितफलप्राप्तेः
पदं
किं
पुनः"
उल्लेखाः
रत्ना०
१-५
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಾಸಸ್ಥಾನ
प्रयोगाः
"नियता
लघुता
निरायतेरगरीयान्
न
पदं
नृपश्रियः"
उल्लेखाः
किरा०
२-१४
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪದವಿ/ಅಧಿಕಾರಸ್ಥಾನ
प्रयोगाः
"केनाभ्यसूया
पदकाङ्क्षिणा
ते
नितान्तदीर्घैर्जनिता
तपोभिः"
उल्लेखाः
कुमा०
३-४
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಾಕ್ಯ
प्रयोगाः
"त्वामुत्कण्ठाविरचितपदं
मन्मुखेनेदमाह"
उल्लेखाः
मेघ०
२-४०
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗೋಚರ/ವಿಷಯ
प्रयोगाः
"पदं
दृशः
स्याः
कथमीश
मादृशाम्"
उल्लेखाः
माघ०
१-३७
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸಾಯಕ/ಬಾಣ
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕಿರಣ
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಒಳಗಿನ
ಪ್ರದೇಶ/ಅಂತರ/ಅವಕಾಶ
विस्तारः
"पदं
स्थाने
शरे
त्राणे
पादाङ्के
पादचिह्नयोः।
शब्देषु
वस्तुवाक्येषु
व्यवसायापदेशयोः"
वैज०
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಶ್ಲೋಕದ
ನಾಲ್ಕನೆಯ
ಒಂದು
ಭಾಗ/ಒಂದು
ಪಾದ
विस्तारः
"श्लोकपादः
पदं
केचित्सुप्तिङन्तमथापरे।
परेऽवान्तरवाक्यैकस्वरूपं
पदमूचिरे"
नाट्यप्रदीपः।
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವೇದವಾಕ್ಯಗಳ
ಪದಗಳನ್ನು
ಬಿಡಿಸಿ
ಹೇಳುವುದು
पद
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸುಬನ್ತ
ಮತ್ತು
ತಿಙನ್ತ
ರೂಪಗಳು
विस्तारः
"सुप्तिङन्तं
पदम्"
(
१.४.१४
)।
ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕೆ
ಅರ್ಹವಾದ
ಅರ್ಥವತ್ತಾದ
ವರ್ಣಗಳು
ಪದವಾಗುವುದು.
"वर्णाः
पदं
प्रयोगार्हानन्वितैकार्थबोधकाः"
सा०द०
२-२।
"पदं
व्याजाङ्घ्रितच्चिह्नस्थानत्राणाशुलक्ष्मसु।
व्यवसाये
सुप्तिङौघे
सायके
वस्तुवाक्ययोः"
नानार्थर०
pada
(
a
certain
method
of
reciting
the
Vedas
):
I,
2880
(
º-kramaiḥ
),
2883
(
do.
)
XIII,
4107
(
ºkramavibhūshitaḥ,
sc.
ṛgvedaḥ
).
Pada
in
the
sense
of
‘quarter
of
a
stanza’
is
found
as
early
as
the
Rigveda^1
and
often
later.^2
In
the
Brāhmaṇas
it
also
denotes
a
‘word’
as
opposed
to
a
‘letter’
(
Varṇa
).^3
1
)
i.
164,
24.
45.
2
)
Av.
ix.
10,
19
Vājasaneyi
Saṃhitā,
xix.
25
Aitareya
Brāhmaṇa,
i.
6.
10.
17,
etc.
Kauṣītaki
Brāhmaṇa,
xxii.
1.
5.
3
)
Kauṣītaki
Brāhmaṇa,
xxvi.
5,
where
the
sequence
is
half-stanza
(
ardharca
),
quarter-stanza
(
pāda
),
word
(
pada
),
and
letter
(
varṇa
).
Cf.
Śatapatha
Brāh-
maṇa,
x.
2,
6,
13
xi.
5,
6,
9,
etc.
1
{@“पद
गतौ”@}
2
‘पदॢ--’
इति
पुरुषकारसम्मतः
पाठः।
‘--श्यनि
गत्यर्थे
पद्यते
पदयेत
णौ।।’
3
इति
देवः।
पादकः-दिका,
पादकः-दिका,
4
पित्सकः-त्सिका,
5
पनीपदकः-दिका
पत्ता-पत्त्री,
पादयिता-त्री,
पित्सिता-त्री,
पनीपदिता-त्री
--
पादयन्-न्ती,
पादयिष्यन्-न्ती-ती
--
--
6
प्रणिपद्यमानः,
पादयमानः,
पित्समानः,
पनीपद्यमानः
पत्स्यमानः,
पादयिष्यमाणः,
पित्सिष्यमाणः,
पनीपदिष्यमाणः
7
पत्-पद्-पदौ-पदः
--
--
--
8
प्रपन्नः-पन्नवान्,
पादितः,
पित्सितः,
पनीपदितः-तवान्
पदः,
9
उत्पदिष्णुः,
10
पदनः,
11
पादुकः-
12
पादुका,
13
पादः,
14
सम्पद्यः,
15
सम्पादी,
16
प्रणिपेदिवान्,
17
पादः,
पित्सुः,
पनीपदः
पत्तव्यम्,
पादयितव्यम्,
पित्सितव्यम्,
पनीपदितव्यम्
पदनीयम्,
पादनीयम्,
पित्सनीयम्,
पनीपदनीयम्
पाद्यम्,
पाद्यम्,
पित्स्यम्,
पनीपद्यम्
ईषत्पदः-दुष्पदः-सुपदः
--
--
--
पद्यमानः,
पाद्यमानः,
पित्स्यमानः,
पनीपद्यमानः
पादः,
18
पदम्,
19
आस्पदम्,
20
21
गोष्पदम्,
पादः,
पित्सः,
पनीपदः
पत्तुम्,
पादयितुम्,
पित्सितुम्,
पनीपदितुम्
22
सम्पत्-सम्पत्तिः,
विपत्-प्रतिपत्-आपत्,
23
पद्या,
पादना,
पित्सा,
पनीपदा
पदनम्,
आपादनम्,
पित्सनम्,
पनीपदनम्
पत्त्वा,
पादयित्वा,
पित्सित्वा,
पनीपदित्वा
प्रणिपद्य,
सम्पाद्य,
प्रपित्स्य,
प्रपनीपद्य
24
25
गेहानुप्रपादम्,
गेहंगेहमनुप्रपादम्,
गेहमनुप्रपादमनुप्रपादमास्ते
पादम्
२,
पत्त्वा
२,
पादम्
२,
पादयित्वा
२,
पित्सम्
२,
पित्सित्वा
२,
पनीपदम्
२
पनीपदित्वा
२
26
इत्यूप्रत्ययः,
प्रत्ययस्य
णित्त्वं
च।
पद्यते
इति
पादूः
=
पादुका।
‘पादुका’
इत्यत्र
संज्ञायां
कनि,
‘केऽणः’
27
इति
ह्रस्वो
ज्ञेयः।
]
]
पादूः,
28
मन्प्रत्यये
रूपम्।
पद्यते
मधुकरैरिति
पद्मम्
=
कमलम्।
अर्शआद्यजन्ते
मत्वर्थीये
पद्मा
=
लक्ष्मीः।
मत्वर्थीय
एव
इनिप्रत्यये
पद्मिनी
इति
च।
]
]
पद्मम्-पद्मिनी।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
९७२
)
02
→
(
४-दिवादिः-११६९।
सक।
अनि।
आत्म।
)
03
→
(
श्लो।
१०९
)
04
→
[
[
१।
‘सनि
मीमाघुरभलभशकपतपदामच
इस्’
(
७-४-५४
)
इति
सन्नन्ते
सर्वत्र
इस्।
‘अत्र
लोपोऽभ्यासस्य’
(
७-४-५८
)
इत्यभ्यासलोपः।
‘स्कोः
संयोगाद्योरन्ते
च’
(
८-२-२९
)
इति
सकारलोपः।
‘इको
झल्’
(
१-२-९
)
इति
सनः
कित्त्वम्।
‘खरि
च’
(
८-४-५५
)
इति
दकारस्य
चर्त्वं
भवति।
]
]
05
→
[
[
२।
यङन्ताण्ण्वुलि,
‘नीग्
वञ्चुस्रंसुध्वंसुभ्रंसुकसपतपदस्कन्दाम्’
(
७-४-८४
)
इत्यभ्यासस्य
नीगागमः।
अभ्यासदीर्घापवादः।
एवं
यङन्ते
सर्वत्र
ज्ञेयम्।
]
]
06
→
[
[
३।
‘नेर्गदनदपतपद--’
(
८-४-१७
)
इत्यादिना
नेर्णत्वम्।
]
]
07
→
[
[
४।
पद्यतेऽनेनेति
पत्
=
पादः।
क्विबन्ते
चर्त्वविकल्पः।
]
]
08
→
[
[
५।
‘रदाभ्यां
निष्ठातो
नः
पूर्वस्य
च
दः’
(
८-२-४२
)
इति
निष्ठातकारधातुदकारयोर्नत्वे
रूपम्।
]
]
09
→
[
[
६।
‘अलङ्कृञ्निराकृञ्प्रजनोत्पचोत्पद--’
(
३-२-१३६
)
इत्यादिना
इष्णुच्
प्रत्ययः
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
भवति--इति
माधवः।
एतच्च
प्रकृतसूत्रे
(
३-२-१३६
),
उत्पद
इति
पाठाश्रयणेन
साध्यते।
परं
तु--पतॢधातौ
(
९६८
)
स्वयमेव
माधवेन
उत्पत
इत्येतस्मादेव
इष्णुच्
साधितः।
पदधातौ
तु
“केचित्तु
‘उत्पत’
इति
पततिं
पठन्ति”
इति
वदतः
को
वाऽत्र
स्वाभिमतः
पाठ
इति
न
ज्ञायते।
]
]
10
→
[
[
७।
‘जुचङ्क्रम्यदन्द्रम्यसृगृधिज्वलशुचलषपतपदः’
(
३-२-१५०
)
इत्यादिना
ताच्छी-
लिको
युच्प्रत्ययः।
]
]
11
→
[
[
८।
‘लषपतपद--’
(
३-२-१५४
)
इत्यादिना
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
उकञ्
प्रत्ययः।
अदन्तत्वात्
स्त्रियां
टाप्।
]
]
12
→
[
[
आ।
‘प्रकृतिं
प्रतिपादुकैश्च
पादैश्चकॢपे
भानुमतः
पुनः
प्रसर्तुम्।’
शि।
व।
२०-३९।
]
]
13
→
[
[
९।
‘पदरुजविशस्पृशो
घञ्’
(
३-३-१६
)
इति
कर्तरि
घञ्।
]
]
14
→
[
[
१०।
सम्पूर्वकादस्मात्
कर्तरि
शप्रत्यये,
दिवादित्वात्
श्यनि,
पररूपे,
रूपमेवम्।
शप्रत्ययसद्भावे
निदानं
तु
‘कृभ्वस्तियोगे
सम्पद्यकर्तरि--’
(
५-४-५०
)
इति
सूत्रे
सम्पद्य
इति
निर्देश
एव।
]
]
15
→
[
पृष्ठम्०८४६+
२९
]
16
→
[
[
१।
‘पपुष
आगतं
पपिवद्रूप्यम्’
इति
भाष्य
(
४-३-२४
)
प्रयोगात्,
छान्दसोऽपि
क्वसुः
क्वचिद्
भाषायां
भवति
इति
ज्ञायते।
तेन
क्वसौ,
एत्वाभ्यासलोपयोः,
‘वस्वेकाजाद्धसाम्’
(
७-२-६७
)
इति
इडागमे
च
रूपमेवम्।
]
]
17
→
[
[
आ।
‘प्रायेण
प्रणिपेदुषां
निजमसौ
योगं
स्वयं
शिक्षयन्।’
कामासिकाष्टके
५।
]
]
18
→
[
[
२।
‘खनो
घ
च’
(
३-३-१२५
)
इत्यत्र
चकारात्
संज्ञायामन्यत्रापि
घप्रत्ययो
भवति
इति
ज्ञायते-इत्याश्रयणेन
घप्रत्यये
रूपम्।
]
]
19
→
[
[
३।
आङ्पूर्वकादस्मात्
संज्ञायां
घप्रत्यये,
‘आस्पदं
प्रतिष्ठायाम्’
(
६-१-१४६
)
इत्यत्र
निपातनात्
सुडागमः।
]
]
20
→
[
[
B।
‘कृतास्पदा
भूमिभृतां
सहस्रैरुदन्वदम्भःपरिवीतमूर्तिः।’
शि।
व।
३-३४।
]
]
21
→
[
[
४।
‘गोष्पदं
सेवितासेवितप्रमाणेषु’
(
६-१-१४५
)
इत्यनेन
सेविते
असेविते
प्रमाणे
च
विषये
सुट्
निपात्यते।
षत्वं
च
भवति।
]
]
22
→
[
[
५।
‘सम्पदादिभ्यः--’
(
वा।
३-३-९४
)
इत्यनेन
स्त्रियां
भावादौ
क्विप्।
‘क्तिन्न-
पीष्यते’
(
भाष्येष्टिः
३-३-९४
)
इति
वचनात्
क्तिनि
सम्पत्तिः
इत्यादिकमपि
साध्वेव।
प्रतिपत्
=
ज्ञानम्,
प्रथमा
तिथिश्च।
]
]
23
→
[
[
६।
‘संज्ञायां
समजनिषदनिपत--’
(
३-३-९९
)
इत्यत्र
‘निपद’
इति
क्षीर-
स्वामिपाठमाश्रित्यात्र
क्यप्
बोध्यः।
पद्या
=
काव्यविशेषः।
‘एकप्रघट्टकं
पद्या
मुक्तकानां
निबन्धनम्।’
इति
तल्लक्षणम्।
अत्र
पक्षे
‘उपेयिवान्--’
(
३-२-१०९
)
इत्यत्र
‘उप’
इत्यस्येव
अत्र
‘नि’
इत्यस्याविवक्षितत्वं
ज्ञेयम्।
]
]
24
→
[
पृष्ठम्०८४७+
२५
]
25
→
[
[
१।
‘विशिपतिपदिस्कन्दां
व्याप्यमानासेव्यमानयोः’
(
३-४-५६
)
इति
सोपपदात्
णमुल्।
‘तृतीयाप्रभृतीनि--’
(
२-२-२१
)
इति
समासविकल्पः।
समासे,
‘नित्य-
वीप्सयोः’
(
८-१-४
)
इति
द्विर्वचनं
न
भवति।
समासेनैव
नित्यवीप्सार्थयोरुक्तत्वात्।
]
]
26
→
[
[
२।
‘णिच्च
कसि
पद्यर्त्तेः’
[
द।
उ।
१-१६८
]
27
→
(
७-४-१३
)
28
→
[
[
३।
औणादिके
[
द।
उ।
७-२६
]
1
{@“पद
गतौ”@}
2
अदन्तः।
आगर्वीयः।
‘--श्यनि
गत्यर्थे
पद्यते
पदयेत
णौ।।’
3
इति
देवः।
पदकः-दिका,
पिपदयिषकः-षिका
इत्यादीनि
सर्वाण्यपि
रूपाणि
चौरादिक-
कथयतिवत्
4
ज्ञेयानि।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
९७३
)
02
→
(
१०-चुरादिः-१८९८।
सक।
सेट्।
आत्म।
)
03
→
(
श्लो।
१०९
)
04
→
(
१६२
)
पद-
nt.
(
Masculine.
)
pas,
enjambée
empreinte
du
pied,
trace,
signe,
marque
place,
demeure
position,
rang,
dignité
objet,
motif
pied,
pied
comme
mesure
de
longueur
quart
de
strophe
(
formant
une
unité
métrique
),
vers,
hémistiche
mot
thème
nominal
(
devant
certains
suffixes
en
consonne
)
case
d'échiquier
-अं
दा-
faire
un
pas
-अम्
आ-तन्-
s'étendre
-अं
नि-धा-
poser
le
pied
sur,
faire
impression
sur
(
loc.
)
-अं
कृ-
entrer
dans
(
loc.
)
-एन
à
pied
-ए
-ए
à
chaque
pas
-ता-
Feminine.
-त्व-
nt.
fait
d'être
un
mot.
°क्रम-
Masculine.
marche,
démarche
série
de
vers
façon
particulière
de
réciter
ou
d'écrire
les
Veda
Masculine.
Plural
le
Padapāṭha
et
les
différents
Kramapāṭha.
°गति-
Feminine.
démarche.
°चिह्न-
nt.
empreinte
du
pied.
°च्युत-
a.
v.
déchu
de
sa
position,
destitué.
°न्यास-
Masculine.
fait
de
mettre
le
pied
par
terre,
pas,
empreinte
fait
d'écrire
des
vers.
°पङ्क्ति-
Feminine.
série
d'empreintes
série
de
mots.
°पद्धति-
Feminine.
série
d'empreintes.
°पाठ-
Masculine.
façon
de
réciter
et
d'écrire
les
Veda
(
en
isolant
les
mots,
sans
tenir
compte
des
lois
du
saṃdhi
).
°बन्ध-
Masculine.
cheville.
°वी-
Feminine.
v.
s.
v.
°शब्द-
Masculine.
bruit
de
pas.
°श्रेणि-
Feminine.
série
de
pas,
traces.
°संधि-
Masculine.
combinaison
euphonique
des
mots.
°स्थ-
ag.
qui
se
tient
sur
ses
pieds
qui
va
à
pied
°स्थित-
a.
v.
qui
a
une
charge
ou
un
emploi.
°हंसक-
Masculine.
cheville.
पदाक्रान्त-
a.
v.
qui
s'attache
aux
pas
de
qq'un.
पदाङ्क-
Masculine.
empreinte.
पदाङ्गुष्ठ-
Masculine.
gros
orteil.
पदानुग-
a.
qui
suit
les
pas
de
qq'un
(
gén.
)
agréable,
bon
pour
Masculine.
camarade,
serviteur.
पदानुसार-
Masculine.
fait
de
suivre
les
pas.
पदान्त-
Masculine.
fin
de
mot
-ईय-
-य-
a.
situé
à
la
fin
d'un
mot.
पदान्तर-
nt.
intervalle
d'un
pas
-ए
स्थित्वा
en
s'arrêtant.
après
un
pas.
पदान्तिकम्
adv.
auprès
(
ifc.
).
पदान्वेषिन्-
a.
suivant
une
trace.
पदार्थ-
Masculine.
objet
correspondant
(
à
un
mot
),
signification
objet,
chose
(
philos.
)
catégorie.
पदावली-
Feminine.
série
de
mots
ou
de
vers.