Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
मधुर (madhura)
मधुर
Masculine, Feminine, Neuter
(
-रः-रा-रं
)
1.
Sweet.
2.
Pleasing,
agreeable,
liked.
Masculine.
(
-रः
)
1.
The
sweet
taste,
sweetness.
2.
A
drug,
commonly
Jivaka.
3.
Mo-
lasses.
4.
The
red
sugar-cane.
5.
Rice.
6.
A
kind
of
mango
tree.
Neuter.
(
-रं
)
1.
Poison.
2.
Tin.
3.
Treacle,
syrup.
Feminine.
(
-रा
)
1.
A
sort
of
fennel,
(
Anethum
sowa
or
panmorium.
Rox.
)
2.
Anise,
(
Pimpinella
anisum.
)
3.
A
plant,
(
Sanseviera
zeylanica.
)
4.
Liquorice.
5.
The
sweet
lime.
6.
Marrow.
7.
The
city
Mathurā.
8.
A
Medicinal
plant,
commonly
Kakkoli.
9.
Asparagus
racemosus.
10.
Bengal
beet.
Etymology
मधु
honey,
and
रा
to
get
or
be,
Affix.
क
to
have
the
flavour
of
honey,
to
be
as
sweet.
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
charming
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
lovely
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
sweet
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
honeyed
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
delightful
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
pleasant
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
sounding
sweetly
or
uttering
sweet
cries
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
mellifluous
मधुर
-
madhura
-
Adjective
-
melodious
मधुर
-
madhura
-
Feminine
-
kind
of
musical
instrument
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
kind
of
root
similar
to
ginger
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
sour
rice-water
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
molasses
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
shatavari
and
other
plants
[
Asparagus
Racemosus
-
Bot.
]
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
red
sugar-cane
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
species
of
mango
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
of
a
teacher
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
beetroot
[
Beta
Bengalensis
-
Bot.
]
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
rice
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
liquorice
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
sweetness
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
kind
of
leguminous
plant
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
drumstick
tree
with
red
flowers
[
Hyperanthera
Moringa
-
Bot.
]
मधुर
-
madhura
-
Masculine
-
sour
gruel
मधुर
-
madhura
-
Neuter
-
quality
of
the
throat
which
makes
the
voice
sweet
मधुर
-
madhura
-
Neuter
-
kind
or
friendly
manner
मधुर
-
madhura
-
Neuter
-
syrup
मधुर
-
madhura
-
Neuter
-
poison
tin
मधुर
-
madhura
-
Neuter
-
treacle
मधुर-श्येन
-
madhura-zyena
-
Masculine
-
bee
hawk
[
honey
buzzard
]
मधुर-हस्तप
-
madhura-hastapa
-
Masculine
-
bee-gloves
मधुर-मण्डल
-
madhura-maNDala
-
Neuter
-
bee
colony
मधुर-समुद्ग
-
madhura-samudga
-
Masculine
-
beehive
मधुर
Masculine, Feminine, Neuter
(
-रः-रा-रं
)
1
Sweet.
2
Pleasing,
agreeable,
liked.
Masculine.
(
-रः
)
3
The
sweet
taste,
sweetness.
4
A
drug,
commonly
Jīvaka.
Neuter.
(
-रं
)
1
Poison.
2
Tin.
3
Treacle,
syrup.
Feminine.
(
-रा
)
1
A
sort
of
fennel,
(
Anethum
sowa
or
panmorium,
Rox.
)
2
Anise,
(
Pimpinella
anisum.
)
3
A
plant,
(
Sanseviera
zeylanica.
)
4
Liquorice.
5
The
sweet
lime.
6
Marrow.
7
The
city
Mathurā.
8
A
medicinal
plant,
commonly
Kakkoli.
9
Asparagus
racemosus.
10
Bengal
beet.
Etymology
मधु
honey,
and
रा
to
get
or
be,
Affix.
क
to
have
the
flavour
of
honey,
to
be
as
sweet.
मधुर
[
madhura
],
Adjective.
[
मधु-माधुर्यं
राति
रा-क,
मधु-अस्त्यर्थे
र
वा
]
Sweet
यथा
प्रकृत्या
मधुरं
गवां
पयः
H.
Honied,
mellifluous.
Pleasant,
charming,
attractive,
agreeable
अहो
मधुरमासां
दर्शनम्
Sakuntalâ (Bombay).
1
Kumârasambhava (Bombay).
5.9
Mâlatîmâdhava (Bombay).
2.11
किमिव
हि
मधुराणां
मण्डनं
नाकृतीनाम्
Sakuntalâ (Bombay).
1.2
मधुरया
मधुबोधितमाधवी
...
Sisupâlavadha.
6.2.
Melodious
(
as
a
sound
)
पुंस्कोकिलो$यं
मधुरं
चुकूज
Kumârasambhava (Bombay).
3.32.
रः
The
red
sugar-cane.
Rice.
A
kind
of
sugar,
molassess
(
गुड
).
A
kind
of
mango.
Cuminseed.
रा
Liquorice.
Sour
ricewater.
Name.
of
the
city
Mathurā.
Name.
of
plants
like
काकोली,
शतावण,
बृहज्जीवन्ती.
Sweet
fennel
(
Marâṭhî.
बडीशेप
).
-री
A
kind
of
musical
instrument.
रम्
Sweetness.
A
sweet
drink,
syrup.
Poison.
Tin.
-रम्
Indeclinable.
Sweetly,
pleasantly,
agreeably.
(
मधुरेण
Indeclinable.
in
a
kindly
or
friendly
manner
नहि
दुर्योधनो
राज्यं
मधुरेण
प्रदास्यति
Mahâbhârata (Bombay).
*
5.4.1.
)
Compound.
-अक्षर
Adjective.
sounding
sweetly,
uttering
sweet
sounds,
melodious
कूजन्तं
रामरामेति
मधुरं
मधुराक्षरम्
Rām.
Stotra
34.
-अङ्गकः
astringent
taste.
अम्लः
the
orange.
the
pomegranate.
some
sour
plants.
-अम्लकः
the
hog-plum.
-अष्टकम्
Name.
of
a
collection
of
8
verses
by
Vallabhāchārya.
-आलाप
Adjective.
uttering
sweet
sounds.
(
-पः
)
sweet
or
melodious
notes
मधुरालापनिसर्गपण्डिताम्
Kumârasambhava (Bombay).
4.16.
(
-पा
)
a
kind
of
thrush.
-उपन्यासः
kind
address
or
speech.
-कण्टकः
a
kind
of
fish.
-जम्बीरम्
a
species
of
lime.
-त्रयम्
Equal or equivalent to, same as.
मधुत्रयम्
quod vide, which see.
-फलः
a
sort
of
jujube
tree
(
राजबदर
).
-भाषिन्,
-वाच्
Adjective.
sweet-speaking.-मिशिः
Feminine.
sweet
fennel
(
Marâṭhî.
बडीशेप
).
-लता
a
kind
of
liquorice.
-विपाक
Adjective.
sweet
after
digestion.
-स्रवा
a
kind
of
date
tree.
-स्वनः
a
conch.
-स्वर,
-स्वन
Adjective.
warbling
sweetly,
sweet-voiced.
मधुर
a.
[
मधु-मधुर्यं
राति
रा-क,
मधृ-अस्त्यर्ये
र
वा
]
1
Sweet.
2
Honied,
mellifluous.
3
Pleasant,
charming,
attractive,
agreeable
अहो
मधुरमासां
दर्शनं
Ś.
1
Ku.
5.
9
Māl.
2.
11
किमिव
हि
मधुराणां
मंडनं
नाकृतीनां
Ś.
1.
20.
4
Melodious
(
as
a
sound
).
रः
1
The
red
sugar-cane.
2
Rice.
3
A
kind
of
sugar,
molasses
(
गुड
).
4
A
kind
of
mango.
5
Cuminseed.
रा
1
Liquoriee.
2
Sour
ricewater.
3
N.
of
the
city
Mathurā.
री
A
kind
of
musical
instrument.
रं
1
Sweetness.
2
A
sweet
drink,
syrup.
3
Poison.
4
Tin.
रं
ind.
Sweetly,
pleasantly,
agreeably.
Comp.
अक्षर
a.
sounding
sweetly,
uttering
sweet
sounds,
melodious.
अम्लकः
the
hog-plum.
आलाप
a.
uttering
sweet
sounds.
(
पः
)
sweet
or
melodious
notes
मधुरालापनिसर्गपंडितां
Ku.
4.
16.
(
पा
)
a
kind
of
thrush.
कंटकः
a
kind
of
fish.
जंबीरं
a
species
of
lime.
त्रयं
=
मधुत्रयं
q.
v.
फलः
a
sort
of
jujube
tree
(
राजबदर
).
भाषिन्,
वाच्
a.
sweetspeaking.
स्रवा
a
kind
of
date
tree.
स्वर,
स्वन
a.
warbling
sweetly,
sweet-voiced.
मधुर
mf(
आ
)n.
sweet,
pleasant,
charming,
delightful,
āśvalāyana-gṛhya-sūtra
rāmāyaṇa
suśruta
et cetera.
sounding
sweetly
or
uttering
sweet
cries,
melodious,
mellifluous,
mahābhārata
kāvya literature
et cetera.
(
अम्
indeclinable, either an indeclinable participle or an adverb or a case used adverbially.
)
मधुर
masculine gender.
sweetness,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
a
partic.
drug
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
जीवक
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
मधुर
masculine gender.
sour
gruel
(
also
f(
आ
).
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
मधुर
neuter gender.
kind
or
friendly
manner
(
only
°रेण
indeclinable, either an indeclinable participle or an adverb or a case used adverbially.
),
harivaṃśa
मधुर,
अस्,
आ,
अम्,
sweet,
honied,
pleasant,
pleasing,
attractive,
mellifluous,
sounding
sweetly
or
agreeably
(
said
of
tabours,
Mahā-bh.
Vana-p.
15700
),
uttering
sweet
cries
(
said
of
the
Haṃsa,
Anuśāsana-p.
2839
),
melodious
(
अस्
),
m.
a
particular
drug
(
जी-
वक
)
a
kind
of
sugar
(
गुड
)
the
red
sugar-cane
(
रक्तेक्षु
)
a
kind
of
mango
(
राजाम्र
)
a
Mo-
ringa
with
red
blossoms
(
रक्त-शिग्रु
)
rice
N.
of
one
of
the
attendants
of
Skanda
of
a
Gandharva
(
आ
),
f.,
N.
of
various
plants,
Anethum
Sowa
Ane-
thum
Panmorium
=
मेदा
a
kind
of
medicinal
plant
(
=
मधूली,
मधु-कर्कटिका
)
Asparagus
Racemosus
Bengal
beet
liquorice
sour
rice-water
N.
of
a
city
(
=
Mathurā,
Madhūpaghna,
now
called
Muttra
)
N.
of
the
tutelary
deity
of
the
race
of
Vandhula
(
ई
),
f.
a
kind
of
musical
instrument
(
अम्
),
n.
sweetness,
syrup,
treacle
poison
tin
(
अम्
),
ind.
sweetly,
pleasantly,
agreeably
(
एण
),
ind.
sweetly,
kindly,
in
a
friendly
or
agreeable
man-
ner.
—मधुर-कण्टक,
अस्,
m.
‘having
sweet
bones,
’
a
kind
of
fish.
—मधुर-खर्जूरिका
or
मधुर-खर्जूरी,
f.
a
species
of
plant
(
=
मा-
ध्वी-मधुरा
).
—मधुर-जम्बीर,
अस्,
m.
a
species
of
citron
or
lime
(
=
मधु-जम्बीर
).
—म-
धुर-ता,
f.
or
मधुर-त्व,
अम्,
n.
sweetness,
suavity,
pleasantness,
pleasingness,
agreeableness,
amiability,
softness.
—मधुर-त्रय,
अम्,
n.
the
three
sweet
things,
sugar,
honey,
and
butter.
—म-
धुर-त्वच,
अस्,
m.
Grislea
Tomentosa.
—म-
धुर-निर्घोष,
अस्,
m.,
N.
of
an
evil
spirit
or
demon.
—मधुर-निस्वन,
अस्,
आ,
अम्,
sweet-
voiced,
sweet-sounding.
—मधुर-प्रगीत,
अस्,
आ,
अम्,
having
an
agreeable
note
(
as
a
bird
),
singing
sweetly.
—मधुर-फल,
अस्,
m.
(
=
राज-व-
दर
),
a
species
of
plant.
—मधुर-भाषितृ,
ता,
m.
a
sweet
or
kind
speaker.
—मधुर-भाषिन्,
ई,
इणी,
इ,
sweet-speaking,
speaking
kindly.
—म-
धुर-राविन्,
ई,
इणि,
इ,
sounding
sweetly,
uttering
sweet
cries.
—मधुर-वचन,
अस्,
आ,
अम्,
sweetly-
speaking.
—मधुर-वल्ली,
f.
a
kind
of
citron
(
=
मधु-बीजपूर
).
—मधुर-वाच्,
क्,
क्,
क्,
sweetly-speaking,
uttering
kind
or
friendly
words.
—मधुर-वीजपूर,
अस्,
m.
the
sweet
lime.
—मधुर-सम्भाष,
अस्,
आ,
अम्,
discoursing
agreeably.
—मधुर-स्रवा,
f.
a
kind
of
date
tree.
—मधुर-स्वर,
अस्,
आ,
अम्,
sweet-voiced,
utter-
ing
a
sweet
or
agreeable
sound,
sounding
sweetly
or
agreeably.
—मधुराक्षर
(
°र-अक्°
),
अस्,
आ,
अम्,
uttering
sweet
words,
speaking
kindly,
sounding
sweetly,
sweet,
mellifluous,
mellow,
melodious
(
आणि
),
n.
pl.
sweet
or
kind
words.
—मधुरानिरुद्ध
(
°र-अन्°
),
अम्,
n.,
N.
of
a
drama
by
Cayanī-
Candra-śekhara-Rāya-guru.
—मधुराम्ल
(
°र-
अम्°
),
अस्,
आ,
अम्,
sweet
and
sour,
subacid.
—मधु-
राम्लक
(
°र-अम्°
),
अस्,
m.
the
hog-plum,
Spondias
Mangifera.
—मधुराम्ल-फल,
अस्,
m.
a
par-
ticular
tree
(
=
आर
).
—मधुरालापा
(
°र-आल्°
),
आस्,
m.
‘sweetly-talking,
’
a
kind
of
thrush
or
Maina,
Turdus
Salica.
—मधुरालाबुनी
(
°र-आल्°
),
f.
a
kind
of
cucumber
(
=
राजालाबु
).
—मधुरावट्ट,
अस्,
m.,
N.
of
a
man
(
in
Rāja-taraṅgiṇī
VII.
767
).
—मधुराष्टक
(
°र-अष्°
),
अम्,
n.
a
collection
of
eight
verses
by
Vallabhācārya
(
in
which
various
attributes
of
Kṛṣṇa
are
described,
each
containing
the
word
मधुर
).
—मधुरोदक
(
°र-उद्°
),
अस्,
m.,
scil.
समुद्र,
‘the
sea
of
sweet
or
fresh
water,
’
N.
of
the
outermost
of
the
seven
great
seas
which
encompass
Meru.
मधुर
मधु
+
र,
I.
Adjective.
1.
Sweet
(
figuratively
),
Pañc.
ii.
d.
65.
2.
Agreeable,
Pañc.
248,
11.
3.
Tender,
Daśak.
in
Chr.
201,
13.
II.
°रम्।
adv.
Sweetly,
in
an
agreeable
manner,
Chr.
17,
21.
III.
Masculine.
Sweetness.
IV.
Feminine.
रा।
1.
Marrow.
2.
The
name
of
a
town,
Utt.
Rāmac.
176,
8.
3.
The
name
of
several
plants.
V.
Neuter.
1.
Treacle.
2.
Poison.
3.
Tin.
--
Compound
वाङ्मधुर,
i.
e.
वाच्-,
Adjective.
sweet
in
speech,
Hit.
74,
20.
मीठा
मधुर
वि*
-
मधु
माधुर्यं
राति
रा+क
मधु
अस्त्यर्थेर
वा
मीठा
मधुर
वि*
-
-
"शहदयुक्त,
मधुमय"
मधुर
वि*
-
-
"सुखद,
मनोहर,
आकर्षक,
रुचिकर"
मधुर
वि*
-
-
सुरीला
(
स्वर
)
मधुरः
पुंलिङ्गम्
-
-
"लाल
रंग
का
गन्ना,
ईख"
मधुरः
पुंलिङ्गम्
-
-
चावल
मधुरः
पुंलिङ्गम्
-
-
"राब,
गुड़"
मधुरः
पुंलिङ्गम्
-
-
एक
प्रकार
का
आम
मधुरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
माधुर्य
मधुरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"मधुरपेय,
शर्बत"
मधुरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
विष
मधुरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
जस्ता
मधुरम्
अव्य*
-
-
"मिठास
के
साथ
सुहावने
ढंग
से,
रोचकता
के
साथ"
मधुर
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಮಧುರ
ರಸ
/ಸಿಹಿ
ರಸ
निष्पत्तिः
रा
(
दाने
)
-
"कः"
(
३-२-४
)
।
"रः"
(
५-२-१०७
)
व्युत्पत्तिः
मधु
माधुर्यं
राति
।
मधु
माधुर्यमस्यास्ति
वा
।
प्रयोगाः
"मधुरस्तु
रसश्चिनोति
केशान्
वपुषः
स्थैर्यबलौजोवीर्यदायी"
उल्लेखाः
राजनि०
मधुर
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಿಷ
मधुर
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ತವರ
मधुर
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಮಧುರವಾದ
/ಸಿಹಿಯಾದ
/ರುಚಿಯಾದ
प्रयोगाः
१
)
"मधुरं
मधु
पीयूषं
तस्मात्तस्मात्कवेर्वचः"
२
)
"न
धर्मशास्त्रं
पठतीति
कारणं
न
चापि
वेदाध्ययनं
दुरात्मनः
।
स्वाभाव
एवात्र
तथातिरिच्यते
यथा
प्रकृत्या
मधुरं
गवां
पयः"
उल्लेखाः
चन्द्रा०,
हितो०
१-१७
मधुर
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಇಂಪಾದ
प्रयोगाः
"अभिभवति
मनः
कदम्बवायौ
मधुमधुरे
च
शिखण्डिनां
निनादे"
उल्लेखाः
किरा०
१०-२३
मधुर
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಅಂದವಾದ
/ಚೆಲುವಾದ
/ಸೊಗಸಾದ
प्रयोगाः
"यथा
प्रसिद्धैर्मधुरं
शिरोरुहैर्जटाभिरप्येवमभूत्तदानीम्"
उल्लेखाः
कुमा०
५-९
मधुर
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಪ್ರಿಯವಾದ
/ಹಿತವಾದ
/ಸಂತೋಷಕರವಾದ
प्रयोगाः
"मधुरं
बहिरन्तरप्रियं
कृतिनाऽवाचि
वचस्तथा
त्वया"
उल्लेखाः
माघ०
१६-१७
मधुर
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಪ್ರಶಾಂತವಾದ
/ಪ್ರಸನ್ನವಾದ
/ಕ್ರೂರವಲಲ್ಲದ
प्रयोगाः
"मधुरैरवशानि
लम्भयन्नपि
तिर्यञ्चि
शमं
निरीक्षितैः"
उल्लेखाः
किरा०
३-५५
मधुर
पदविभागः
क्रियाविशेषणम्
कन्नडार्थः
ಸಿಹಿಯಾಗಿ
मधुर
पदविभागः
क्रियाविशेषणम्
कन्नडार्थः
ಪ್ರಿಯವಾಗಿ
/ಸಂತೋಷಕರವಾಗಿ
मधुर
पदविभागः
क्रियाविशेषणम्
कन्नडार्थः
ಪ್ರಶಾಂತವಾಗಿ
मधुर
पदविभागः
क्रियाविशेषणम्
कन्नडार्थः
ಇಂಪಾಗಿ
मधुर
पदविभागः
क्रियाविशेषणम्
कन्नडार्थः
ಸೊಗಸಾಗಿ
/ಅಂದವಾಗಿ
विस्तारः
"मधुरं
विषम्
।
मधुरस्तु
प्रिये
स्वादौ
रसे
च
रसवत्यपि"
-
हेम०
स्वादु
क्ली
स्वादु,
मधुर,
प्रिय
मधुरं
च
प्रियं
स्वादु
शम्भुर्ब्रह्मा
महेश्वरौ
।
verse
3.1.1.25
page
0015
Synonyms
मधुर,
रुचिर
(Adjective)
यत्
मनसे
रोचते।
"वैदेशिकः
मधुराः
स्मृतीः
त्यक्त्वा
गतः।"
Synonyms
मधुर,
मधु,
मधुल
(Adjective)
यस्य
स्वादः
शर्करादिवत्
अस्ति।
"एतत्
फलं
अतीव
मधुरम्
अस्ति।"
மது4ர
:
இனிப்பான,
இன்ப
தரும்,
ருசியான,
பிரியமான.
Madhura,
a
warrior
of
Skanda.
§
615u
(
Skanda
):
IX,
45,
2573.
मधुर
/
MADHURA.
A
soldier
of
subrahmaṇya.
(
Sloka
71,
Chapter
45,
śalya
Parva
).
मधुर
पुं।
मधुररसः
समानार्थकाः
मधुर
1।5।9।1।3
तुवरस्तु
कषायोऽस्त्री
मधुरो
लवणः
कटुः।
तिक्तोऽम्लश्च
रसाः
पुंसि
तद्वत्सु
षडमी
त्रिषु॥
पदार्थ-विभागः
,
गुणः,
रसः
मधुर
वि।
मधुरम्
समानार्थकाः
स्वादु,
मधुर
3।3।192।1।1
स्वादुप्रियौ
च
मधुरौ
क्रूरौ
कठिननिर्दयौ।
उदारो
दातृमहतोरितरस्त्वन्यनीचयोः॥
पदार्थ-विभागः
,
गुणः,
रसः
मधुर
वि।
प्रियम्
समानार्थकाः
अभीष्ट,
अभीप्सित,
हृद्य,
दयित,
वल्लभ,
प्रिय,
मधुर
3।3।192।1।1
स्वादुप्रियौ
च
मधुरौ
क्रूरौ
कठिननिर्दयौ।
उदारो
दातृमहतोरितरस्त्वन्यनीचयोः॥
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्
मधुरं,
क्लीबम्
(
मधु
+
रः
।
)
वङ्गम्
।
इति
राज-निर्घण्टः
॥
विषम्
।
इति
मेदिनी
।
रे,
१९५
॥
(
वङ्गशब्दे
विषशब्दे
च
विवरणमस्य
ज्ञातव्यम्
॥
)
मधुरः,
पुंलिङ्गम्
(
मधु
माधुर्य्यं
रातीति
।
रा
+
कः
।यद्वा,
मधुमाधुर्य्यमस्यास्तीति
।
“ऊषसुषिमुष्क-मधो
रः
।”
५
।
२
।
१०७
।
इति
रः
।
)
मिष्टरसः
।इत्यमरः
।
१
।
५
।
९
॥
स
च
इक्ष्वादौ
लक्ष्यते
।तत्पर्य्यायः
।
गौल्यः
२
।
इति
राजनिर्घण्टः
॥
रसज्येष्ठः
३
गुल्यः
४
स्वादुः
५
मधूलकः
६
।
इतिहेमचन्द्रः
।
६
।
२४
॥
तस्य
गुणाः
।
प्रीणनत्वम्
।बल्यत्वम्
।
बृंहणत्वम्
।
वायुपित्तनाशित्वम्
।रसायनत्वम्
।
गुरुत्वम्
।
स्निग्धत्वम्
।
चक्षुष्य-त्वम्
।
तर्पणत्वम्
।
सरत्वञ्च
।
अन्यच्च
।“रसो
मधुरकः
शीतो
धातुस्तन्यबलप्रदः
।चक्षुष्यो
वातपित्तघ्नः
कुर्य्यात्
स्थौल्यकफक्रमीन्
॥
सोऽतियुक्तो
ज्वरश्वासगलगण्डादिरोगकृत्
॥
”इति
राजवल्लभः
॥
अपि
च
।“मधुरस्तु
रसश्चिनोति
केशान्बपुषः
स्थैर्य्यबलौजोवीर्य्यदायी
।अतिसेव्रनतः
प्रमेहशैत्य-जडतामान्द्यमुखान्
करोति
दोषान्
॥
”इति
राजनिर्घण्टः
॥
(
यथा
च
वाभटे
सूत्रस्थाने
दशमेऽध्याये
॥
“रसानामिति
रूपाणि
कर्म्माणि
मधुरो
रसः
।आजन्मसात्म्यात्
कुरुते
धातूनां
प्रबलं
बलम्
।बालवृद्धक्षतक्षीणवर्णकेशेन्द्रियौजसाम्
॥
प्रशस्तो
बृंहणो
कण्ठ्यः
स्तन्यसन्धानकृद्गुरुः
।आयुष्यो
जीवनः
स्निग्धः
पित्तानिलविषापहः
॥
कुरुतेऽत्यु
पयोगेन
समेदःकफजान्
गदान्
।स्थौल्याग्निसादसंन्यासमेहगण्डार्व्वुदादिकान्
॥
”अपिच
।“तत्र
मधुरो
रसः
शरीरसात्म्याद्रसरुधिरमांस-मेदोऽस्थिमज्जौजः
शुक्राभिवर्द्धन
आयुष्यः
षडि-न्द्रियप्रसादनो
बलवर्णकरः
पित्तविषमारुतघ्न-स्तृष्णाप्रशमनः
त्वच्यः
केश्यः
कण्ठ्यः
प्रीणनोजीवनस्तर्पणः
स्नेहनः
स्थैर्य्यकरः
क्षीणक्षत-सन्धानकरः
घ्राणमुखकण्ठोष्ठतालुप्रह्लादनोदाहमूर्च्छाप्रशमनः
षट्पदपिपीलिकाना-मिष्टतमः
स्निग्धः
शीतो
गुरुश्च
।स
एवंगुणोऽप्येक
एवात्यर्थमुपयुज्यमानः
स्थौल्यंमार्द्दवमालस्यमतिस्वप्नं
गौरवमनन्नाभिलाष-मग्नेर्द्दोबल्यमास्यकण्ठमांसाभिवृद्धिं
श्वासकास-प्रतिश्यायालसकशीतज्वरानाहास्यमाधुर्य्यव-मथुसंज्ञास्वरप्रणाशगलगण्डमालाश्लीपदगल-शोफवस्तिधमनीगुदोपलेपाक्ष्यामयानभिष्य-मित्येवंप्रभृतीन्
कफजान्
विकारानुपजनयन्ति
।“स्नेहनप्रीणनाह्लादमार्द्दवैरुपलभ्यते
।मुखस्थो
मधुरश्चास्यं
व्याप्नुवँल्लिम्पतीव
च
॥
”इति
चरके
सूत्रस्थाने
२६
अध्याये
॥
)जीवकः
।
रक्तशिग्रुः
।
राजाम्रः
।
रक्तेक्षुः
।गुडः
।
शालिः
।
इति
च
राजनिर्घण्टः
॥
(
बीजपूरविशेषः
।
तत्पर्य्यायो
यथा,
--“बीजपूरोऽपरः
प्रोक्तो
मधुरो
मधुकर्कटी
।”इति
भावप्रकाशस्य
पूर्व्वखण्डे
प्रथमे
भागे
॥
स्कन्दस्यसैनिकभेदः
।
यथा
महाभारते
।
९
।४५
।
६९
।“मधुरः
सुप्रसादश्च
किरीटी
च
महाबलः
॥
”
)
मधुरः,
त्रि,
(
मधु
माधुर्य्यमस्यास्तीति
।
“ऊषसुषि-मुष्कमधो
रः
।”
५
।
२
।
१०७
।
इति
रः
।
)मधुररसविशिष्टः
।
स्वादुः
।
(
यथा,
हितोप-देशे
।
१
।
७९
।“न
धर्म्मशास्त्रं
पठतीति
कारणंन
चापि
वेदाध्ययनं
दुरात्मनः
।स्वभाव
एवात्र
तथातिरिच्यतेयथा
प्रकृत्या
मधुरं
गवां
पयः
॥
”
)प्रियः
।
इति
मेदिनी
।
रे,
१९५
॥
पारि-भाषिकमधुराणि
यथा
।
विदग्धोक्तिः
।
प्रिया-धरकुचादिः
।
शशी
।
स्त्रियः
।
बालोक्तिः
।इति
कविकल्पलता
॥
मधुर
पुंलिङ्गम्
मधु
माधुर्य्यं
राति
रा--क,
अस्त्यर्थे
र
वा
।१
गुडादिस्थे
मिष्टरसे
माधुर्य्यरसवति
इक्ष्याढौ
च
मेदि०“मधुरया
मधुबोधितमाधवी”
माघः
।
३
प्रिये
४
स्वादौच
त्रीषु लिङ्गेषु
मेदि०
।
५
रक्तशिग्रौ
६
राजाम्रे
७
रक्तेक्षौ
८
गुडे९
शाकौ,
१०
जीरके
च
पुंलिङ्गम्
राजनि०
११
वङ्गे
१२
विषेच
नपुंलिङ्गम्
मेदि०
१३
शतपुष्यायां
१४
वष्टिमधौ
१५
मधुकर्कटि-कायां
१६
मधूल्यां
१७
मेदायां
१८
यथुरानगर्य्यां
च
स्त्रीमेदि०
१९
काकोल्यां
२०
शतानर्य्यां
२१
वृहज्जीवन्त्यां२२
पासङ्कशाके
२३
मिश्याञ्च
(
मौरी
)
स्त्री
।
स्वार्थे
क
।अत
इत्त्रम्
।
मिश्याम्
स्त्री
अमरः
।
मधुर-
a.
doux,
suave,
charmant,
dit
not.
de
la
voix
et
du
chant
-अम्
agréablement
-ता-
Feminine.
douceur
-त्व-
nt.
id.
-आ-
Feminine.
Neuter.
d'une
ville
conquise
par
Śatrughna.
°कण्ठिन्-
a.
qui
émet
des
sons
agréables.
°गात्र-
-ई-
a.
gracieux
(
de
forme
).
°प्रगीत-
a.
(
oiseau
)
qui
chante
harmonieusement.
°भाषिन्-
a.
qui
s'exprime
agréablement.
°स्वर-
a.
à
la
voix
douce.
मधुरालाप-
Masculine.
sons
mélodieux.
मधुरेश्वर-
Masculine.
Lavaṇa
Śatrughna.
मधुरोपन्यास-
Masculine.
interpellation
aimable.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.