हरिः (hariH)

देवत्व

की

सुप्रीम

व्यक्तित्व,

KRishhNa

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

विष्णु

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

इन्द्र

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

शिव

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

ब्रह्मा

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

यम

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

सूर्य

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

चन्द्रमा

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

मनुष्य

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

प्रकाश

की

किरण

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

अग्नि

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

पवन

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

सिंह

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

घोड़ा

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

इन्द्र

का

घोड़ा

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

"लंगूर,

बन्दर"

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

कोयल

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

मेंढक

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

तोता

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

साँप

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

खाकी

या

पीला

रंग

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

मोर

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

-

भर्तृहरि

कवि

का

नाम

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

विष्णु

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

इन्द्र

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

सूर्य

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

अग्नि

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

वायु

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

सिंह

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

घोड़ा

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

बन्दर

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

कोयल

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

साँप

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

मोर

हरिः

पुंलिङ्गम्

-

हृ+इन्

सिंह

राशि

Synonyms

भर्तृहरिः,

हरिः

(Noun)

संस्कृतस्य

सुप्रसिद्धः

कविः।

"भर्तृहरिः

उज्जयिन्याः

राजा

आसीत्

तथा

च

द्वितीयस्य

विक्रमादित्यस्य

अग्रजः

आसीत्।"

Synonyms

हरिः

(Noun)

चतुर्दशभिः

वर्णैः

युक्तः

वर्णवृत्तविशेषः।

"हरेः

प्रत्येकस्मिन्

चरणे

जगणः,

रगणः,

जगणः,

रगणः

अन्ते

लघु

गुरुश्च

भवति।"

Synonyms

अश्वः,

तुरगः,

तुरङ्गः,

तुरङ्गमः,

वाजी,

हयः,

पीतिः,

पीती,

वीतिः,

घोटः,

घोटकः,

वाहः,

अर्वा,

गन्धर्वः,

सैन्धवः,

सप्तिः,

हरिः

(Noun)

ग्राम्यपशुः-

नरजातीयः

यः

वेगवान्

अस्ति।

"अश्वः

रथाय

युज्यते।"

Synonyms

वानरः,

कपिः,

प्लवङ्गः,

प्लवगः,

शाखामृगः,

वलीमुखः,

मर्कटः,

कीशः,

वनौकाः,

मर्कः,

प्लवः,

प्रवङ्गः,

प्रवगः,

प्लवङ्गमः,

प्रवङ्गमः,

गोलाङ्गुलः,

कपित्थास्य,

दधिक्षोणः,

हरिः,

तरुमृगः,

नगाटनः,

झम्पी,

झम्पारुकलिप्रियः,

किखिः,

शालावृकः

(Noun)

पुंजातिविशिष्टवानरः।

"सः

मनुष्यः

वानरं

वानरीं

च

नर्तयति।"

Synonyms

मण्डूकः,

प्लवः,

प्लवगः,

प्लवंगमः,

प्लवकः,

अजम्भः,

अजिह्मः,

अजिह्वः,

अलिमकः,

कटुरवः,

कोकः,

जिह्ममोहनः,

तरन्तः,

तोयसर्पिका,

दर्दरिकः,

दर्दुरः,

नन्दकः,

नन्दनः,

निर्जिह्वः,

भेकः,

मण्डः,

मरूकः,

महारवः,

मुदिरः,

मेघनादः,

रेकः,

लूलुकः,

वर्षाभूः,

वर्षाहूः,

वृष्टिभूः,

व्यङ्गः,

शल्लः,

शालुः,

शालूकः,

शालूरः,

हरिः

(Noun)

सः

चतुष्पादः

यः

कार्दमे

वसति

तथा

च

यः

जले

भूमौ

च

दृश्यते।

"बालकः

मण्डूकः

मण्डूकी

च

एतयोः

मध्ये

भेदं

कर्तुम्

असमर्थः।"

Synonyms

कलापी,

वर्हिणः,

वर्ही,

शिखी,

शिखाबलः,

शिखण्डी,

शिखाधारः,

शिखाधरः,

नीलकण्ठः,

श्यामकण्ठः,

शुक्लापाङ्गः,

सितापाङ्गः,

भुजङ्गभुक्,

भुजङ्गभोजी,

भुजङ्गहा,

भुजगाभोजी,

भुजगदारणः,

प्रचलाकी,

चन्द्रकी,

भुजगान्तकः,

भुजगाशनः,

सर्पाशनः,

केकी,

नर्तकः,

नर्तनप्रियः,

मेघानन्दी,

मेघसुहृद्,

मेघनादानुलासी,

वर्षामदः,

चित्रमेखल,

चित्रपिच्छकः,

कुमारवाही,

राजसारसः,

कान्तपक्षी,

शुक्रभुक्,

शापठिकः,

दार्वण्डः,

हरिः

(Noun)

पुंत्वविशिष्टमयूरः।

"कलापी

मयूरी

च

तृदिलं

चञ्च्वा

गृह्णीतः।"

Synonyms

अग्निः,

वैश्वानरः,

वीतहोत्रः,

अग्निहोत्रः,

हुरण्यरेताः,

सप्तार्चि,

विभावसुः,

वृषाकपिः,

स्वाहापतिः,

स्वाहाप्रयः,

स्वाहाभुक्,

अग्निदेवः,

अग्निदेवता,

धनञ्जयः,

जातवेदः,

कृपीटयोनिः,

शोचिष्केशः,

उषर्बुधः,

बृहद्भानुः,

हुतभुक्,

हविरशनः,

हुताशः,

हुताशनः,

हविर्भुक्,

हव्यवाहनः,

हव्याशनः,

क्रव्यवाहनः,

तनुनपात्,

रोहिताश्वः,

आशुशुक्षणिः,

आश्रयाशः,

आशयाशः,

आश्रयभुक्,

आश्रयध्वंसी,

पावकः,

पावनः,

तेजः,

वह्निः,

ज्वलनः,

अनलः,

कृशानुः,

वायुसखा,

वायुसखः,

दहनः,

शिखी,

शिखावान्,

कृष्णवर्त्मा,

अरणिः,

घासिः,

दावः,

पचनः,

पाचनः,

पाचकः,

जुहुवान्,

वाशिः,

अर्चिष्मान्,

प्रभाकरः,

छिदिरः,

शुन्ध्युः,

जगनुः,

जागृविः,

अपाम्पितः,

जलपित्तः,

अपित्तम्,

हिमारातिः,

फुत्करः,

शुक्रः,

आशरः,

समिधः,

चित्रभानुः,

ज्वालाजिह्वा,

कपिलः,

विभावसुः,

तमोनुद्,

शुचिः,

शुक्रः,

दमुनः,

दमीनः,

अगिरः,

हरिः,

भुवः

(Noun)

देवताविशेषः-हिन्दुधर्मानुसारम्

अग्नेः

देवतास्वरूपम्।

"अग्नेः

पत्नी

स्वाहा।"

Synonyms

सूर्यः,

सूरः,

अर्यमा,

आदित्यः,

द्वादशात्मा,

दिवाकरः,

भास्करः,

अहस्करः,

व्रध्रः,

प्रभाकरः,

विभाकरः,

भास्वान्,

विवस्वान्,

सप्ताश्वः,

हरिदश्वः,

उष्णरश्मिः,

विवर्त्तनः,

अर्कः,

मार्त्तण्डः,

मिहिरः,

अरुणः,

वृषा,

द्युमणिः,

तरणिः,

मित्रः,

चित्रभानुः,

विरोचन्,

विभावसुः,

ग्रहपतिः,

त्विषाम्पतिः,

अहःपतिः,

भानुः,

हंसः,

सहस्त्रांशुः,

तपनः,

सविता,

रविः,

शूरः,

भगः,

वृध्नः,

पद्मिनीवल्लभः,

हरिः,

दिनमणिः,

चण्डांशुः,

सप्तसप्तिः,

अंशुमाली,

काश्यपेयः,

खगः,

भानुमान्,

लोकलोचनः,

पद्मबन्धुः,

ज्योतिष्मान्,

अव्यथः,

तापनः,

चित्ररथः,

खमणिः,

दिवामणिः,

गभस्तिहस्तः,

हेलिः,

पतंगः,

अर्च्चिः,

दिनप्रणीः,

वेदोदयः,

कालकृतः,

ग्रहराजः,

तमोनुदः,

रसाधारः,

प्रतिदिवा,

ज्योतिःपीथः,

इनः,

कर्म्मसाक्षी,

जगच्चक्षुः,

त्रयीतपः,

प्रद्योतनः,

खद्योतः,

लोकबान्धवः,

पद्मिनीकान्तः,

अंशुहस्तः,

पद्मपाणिः,

हिरण्यरेताः,

पीतः,

अद्रिः,

अगः,

हरिवाहनः,

अम्बरीषः,

धामनिधिः,

हिमारातिः,

गोपतिः,

कुञ्जारः,

प्लवगः,

सूनुः,

तमोपहः,

गभस्तिः,

सवित्रः,

पूषा,

विश्वपा,

दिवसकरः,

दिनकृत्,

दिनपतिः,

द्युपतिः,

दिवामणिः,

नभोमणिः,

खमणिः,

वियन्मणिः,

तिमिररिपुः,

ध्वान्तारातिः,

तमोनुदः,

तमोपहः,

भाकोषः,

तेजःपुञ्जः,

भानेमिः,

खखोल्कः,

खद्योतनः,

विरोचनः,

नभश्चक्षूः,

लोकचक्षूः,

जगत्साक्षी,

ग्रहराजः,

तपताम्पतिः,

सहस्त्रकिरणः,

किरणमाली,

मरीचिमाली,

अंशुधरः,

किरणः,

अंशुभर्त्ता,

अंशुवाणः,

चण्डकिरणः,

धर्मांशुः,

तीक्ष्णांशुः,

खरांशुः,

चण्डरश्मिः,

चण्डमरीचिः,

चण्डदीधितिः,

अशीतमरीचिः,

अशीतकरः,

शुभरश्मिः,

प्रतिभावान्,

विभावान्,

विभावसुः,

पचतः,

पचेलिमः,

शुष्णः,

गगनाध्वगः,

गणध्वजः,

खचरः,

गगनविहारी,

पद्मगर्भः,

पद्मासनः,

सदागतिः,

हरिदश्वः,

मणिमान्,

जीवितेशः,

मुरोत्तमः,

काश्यपी,

मृताण्डः,

द्वादशात्मकः,

कामः,

कालचक्रः,

कौशिकः,

चित्ररथः,

शीघ्रगः,

सप्तसप्तिः

(Noun)

हिन्दूनां

धर्मग्रन्थेषु

वर्णिता

एका

देवता।

"वेदेषु

सूर्यस्य

पूजायाः

वारंवारं

विधानम्

अस्ति"।"

Synonyms

मयूरः,

कलापी,

वर्हिणः,

वर्ही,

शिखी,

शिखाबलः,

शिखण्डी,

शिखाधारः,

शिखाधरः,

नीलकण्ठः,

श्यामकण्ठः,

शुक्लापाङ्गः,

सितापाङ्गः,

भुजङ्गभुक्,

भुजङ्गभोजी,

भुजङ्गहा,

भुजगाभोजी,

भुजगदारणः,

प्रचलाकी,

चन्द्रकी,

भुजगान्तकः,

भुजगाशनः,

सर्पाशनः,

केकी,

नर्तकः,

नर्तनप्रियः,

मेघानन्दी,

मेघसुहृद्,

मेघनादानुलासी,

वर्षामदः,

चित्रमेखल,

चित्रपिच्छकः,

कुमारवाही,

राजसारसः,

कान्तपक्षी,

शुक्रभुक्,

शापठिकः,

दार्वण्डः,

हरिः

(Noun)

खगविशेषः-

सः

शोभनः

खगः

यस्य

पुच्छं

दीर्घम्

अस्ति।

"मयूरः

भारतस्य

राष्ट्रियः

खगः

अस्ति।"

Synonyms

मण्डूकः,

भेकः,

प्लवः,

प्लवगः,

प्लवगतिः,

प्लवङ्गमः,

दर्दुरः,

व्यङ्गः,

वर्षाभूः,

वर्षाघोषः,

वृष्टिभूः,

दर्दरीकः,

गूढवर्च्चा,

अलिमकः,

अजिह्वः,

शल्लः,

शालूरः,

सालूरः,

हरिः

(Noun)

सः

प्राणी

यः

उभयचरः

तथा

च

यः

वर्षाऋतौ

जलाशयस्य

समीपे

दृश्यते।

"वर्षाऋतौ

नैके

मण्डूकाः

स्थाने-स्थाने

प्लवन्ते।"

Synonyms

शुकः,

कीरः,

वक्रचञ्चुः,

वक्रतुण्डः,

रक्ततुण्डः,

चिमिः,

चिरिः,

रक्तपादः,

कुमारः,

किङ्किरातः,

फलाशनः,

फलादनः,

दाडिमप्रियः,

मेधावी,

हरिः

(Noun)

खगविशेषः-

यः

हरितवर्णीयः

खगः

मनुष्यवाचः

अनुकरणं

करोति

तथा

च

नैकेषु

गृहेषु

दृश्यते।

"पञ्जरे

शुकः

राम

राम

इति

वदति।"

Synonyms

यमः,

यमराट्,

कृतान्तः,

कालः,

अन्तकः,

वैवस्वतः,

महिषध्वजः,

महिषवाहनः,

धर्मः,

धर्मराजः,

पितृपति,

दण्डधरः,

श्राद्धदेवः,

शमनः,

औडम्बरः,

यमुनाभ्राता,

दक्षिणदिक्पालः,

दध्नः,

भीमशासनः,

शीर्णपादः,

प्राणहरः,

हरिः

(Noun)

मृत्योः

देवता,

दक्षिणदिक्पालः

यः

जीवानाम्

फलाफलम्

नियमयति।

"दत्ताभये

त्वयियमादपि

दण्डधारे।

"

Synonyms

हंसः,

श्वेतगरुत्,

चक्राङ्गः,

मानसौकाः,

कलकण्ठः,

सितच्छदः,

सितपक्षः,

पुरुदंशकः,

धवलपक्षः,

मानसालयः,

हरिः

(Noun)

जलपक्षिविशेषः

यः

कादम्बसदृशः

अस्ति।

"हंसः

देव्याः

सरस्वत्याः

वाहनम्

अस्ति।"

Synonyms

वानरः,

कपिः,

प्लवङ्गः,

प्लवगः,

शाखामृगः,

वलीमुखः,

मर्कटः,

कीशः,

वनौकाः,

मर्कः,

प्लवः,

प्रवङ्गः,

प्रवगः,

प्लवङ्गमः,

प्रवङ्गमः,

गोलाङ्गुलः,

कपित्थास्य,

दधिक्षोणः,

हरिः,

तरुमृगः,

नगाटनः,

झम्पी,

झम्पारुकलिप्रियः,

किखिः,

शालावृकः

(Noun)

वन्यपशुः

यः

वृक्षे

वसति

भ्रमति

च।

"वाली

नाम

वानरः

रामेण

हतः।"

Synonyms

वायुः,

वातः,

अनिलः,

पवनः,

पवमानः,

प्रभञ्जनः,

श्वसनः,

स्पर्शनः,

मातरिश्वा,

सदागतिः,

पृषदश्वः,

गन्धवहः,

गन्धवाहः,

आशुगः,

समीरः,

मारुतः,

मरुत्,

जगत्प्राणः,

समीरणः,

नभस्वान्,

अजगत्प्राणः,

खश्वासः,

वाबः,

धूलिध्वजः,

फणिप्रियः,

वातिः,

नभःप्राणः,

भोगिकान्तः,

स्वकम्पनः,

अक्षतिः,

कम्पलक्ष्मा,

शसीनिः,

आवकः,

हरिः,

वासः,

सुखाशः,

मृगवाबनः,

सारः,

चञ्चलः,

विहगः,

प्रकम्पनः,

नभः,

स्वरः,

निश्वासकः,

स्तनूनः,

पृषताम्पतिः,

शीघ्रः

(Noun)

विश्वगमनवान्

विश्वव्यापी

तथा

च

यस्मिन्

जीवाः

श्वसन्ति।

"वायुं

विना

जीवनस्य

कल्पनापि

अशक्या।"

Synonyms

अश्वः,

वाजी,

हयः,

तुरगः,

तुरङ्गः,

तुरङ्गमः,

सैन्धवः,

पीतिः,

पीती,

घोटकः,

घोटः,

वीतिः,

वाहः,

अर्वा,

गन्धर्वः,

सप्तिः,

हरिः

(Noun)

ग्राम्यपशुविशेषः-यः

विषाणहीनः

चतुष्पादः।

"राणाप्रतापस्य

अश्वस्य

नाम

चेतकः

इति

आसीत्।"

Synonyms

इन्द्रः,

देवराजः,

जयन्तः,

ऋषभः,

मीढ्वान्,

मरुत्वान्,

मघवा,

विडोजा,

पाकशासनः,

वृद्धश्रवाः,

सुनासीरः,

पुरुहूतः,

पुरन्दरः,

जिष्णुः,

लेखर्षभः,

शक्रः,

शतमन्युः,

दिवस्पतिः,

सुत्रामा,

गोत्रभित्,

वज्री,

वासवः,

वृत्रहा,

वृषा,

वास्तोस्पतिः,

सुरपतिः,

बलारातिः,

शचीपतिः,

जम्भभेदी,

हरिहयः,

स्वाराट्,

नमुचिसूदनः,

संक्रन्दनः,

दुश्च्यवनः,

तुराषाट्,

मेघवाहनः,

आखण्डलः,

सहस्त्राक्षः,

ऋभुक्षा,

महेन्द्रः,

कोशिकः,

पूतक्रतुः,

विश्वम्भरः,

हरिः,

पुरुदंशा,

शतधृतिः,

पृतनाषाड्,

अहिद्विषः,

वज्रपाणिः,

देवराजः,

पर्वतारिः,

पर्यण्यः,

देवताधिपः,

नाकनाथः,

पूर्वदिक्कपतिः,

पुलोमारिः,

अर्हः,

प्रचीनवर्हिः,

तपस्तक्षः,

बिडौजाः,

अर्कः,

उलूकः,

कविः,

कौशिकः,

जिष्णुः

(Noun)

सा

देवता

या

स्वर्गस्य

अधिपतिः

इति

मन्यते।

"वेदेषु

इन्द्रस्य

सूक्तानि

सन्ति।"

Synonyms

ब्रह्मा,

आत्मभूः,

सुरज्येष्ठः,

परमेष्ठी,

पितामहः,

हिरण्यगर्भः,

लोकेशः,

स्वयंभूः,

चतुराननः,

धाता,

अब्जयोनिः,

द्रुहिणः,

ब्रह्मदेवः,

विरिञ्चिः,

कमलासनः,

पङ्कजासनः,

स्रष्टा,

प्रजापतिः,

वेधाः,

विधाता,

विश्चसृट्,

विधिः,

नाभिजन्मा,

अण्डजः,

पूर्वः,

निधनः,

कमलोद्भवः,

सदानन्दः,

रजोमूर्तिः,

सत्यकः,

हंसवाहनः,

हरिः,

पूर्णानन्दः

(Noun)

देवताविशेषः

यः

सृष्टेः

जनकः

अस्ति।

"नारदः

ब्रह्मणः

पुत्रः

अस्ति।"

Synonyms

चन्द्रः,

कलानाथः,

कलाधरः,

हिमांशुः,

चन्द्रमाः,

कुमुदबान्धवः,

विधुः,

सुधांशुः,

शुभ्रांशुः,

ओषधीशः,

निशापतिः,

अब्जः,

जैवातृकः,

ग्लौः,

मृगाङ्कः,

द्विजराजः,

शशधरः,

नक्षत्रेशः,

क्षपाकरः,

दोषाकरः,

निशीथिनीनाथः,

शर्वरीशः,

एणाङ्कः,

शीतरश्मिः,

समुद्रनवनीतः,

सारसः,

श्वेतवाहनः,

नक्षत्रनामिः,

उडुपः,

सुधासूतिः,

तिथिप्रणीः,

अमतिः,

चन्दिरः,

चित्राटीरः,

पक्षधरः,

रोहिणीशः,

अत्रिनेत्रजः,

पक्षजः,

सिन्धुजन्मा,

दशाश्वः,

माः,

तारापीडः,

निशामणिः,

मृगलाञ्छनः,

दर्शविपत्,

छायामृगधरः,

ग्रहनेमिः,

दाक्षायणीपति,

लक्ष्मीसहजः,

सुधाकरः,

सुधाधारः,

शीतभानुः,

तमोहरः,

तुशारकिरणः,

परिः,

हिमद्युतिः,

द्विजपतिः,

विश्वप्सा,

अमृतदीधितिः,

हरिणाङ्कः,

रोहिणीपतिः,

सिन्धुनन्दनः,

तमोनुत्,

एणतिलकः,

कुमुदेशः,

क्षीरोदनन्दनः,

कान्तः,

कलावान्,

यामिनीजतिः,

सिज्रः,

मृगपिप्लुः,

सुधानिधिः,

तुङ्गी,

पक्षजन्मा,

अब्धीनवनीतकः,

पीयूषमहाः,

शीतमरीचिः,

शीतलः,

त्रिनेत्रचूडामणिः,

अत्रिनेत्रभूः,

सुधाङ्गः,

परिज्ञाः,

सुधाङ्गः,

वलक्षगुः,

तुङ्गीपतिः,

यज्वनाम्पतिः,

पर्व्वधिः,

क्लेदुः,

जयन्तः,

तपसः,

खचमसः,

विकसः,

दशवाजी,

श्वेतवाजी,

अमृतसूः,

कौमुदीपतिः,

कुमुदिनीपतिः,

भूपतिः,

दक्षजापतिः,

ओषधीपतिः,

कलाभृत्,

शशभृत्,

एणभृत्,

छायाभृत्,

अत्रिदृग्जः,

निशारत्नम्,

निशाकरः,

अमृतः,

श्वेतद्युतिः,

हरिः

(Noun)

खगोलीयपिण्डः

यः

पृथ्वीं

परिभ्रमति।

"अधुना

मानवः

चन्द्रस्य

पृष्ठभागं

गत्वा

संशोधनं

करोति।"

Synonyms

विष्णुः,

नारायणः,

कृष्णः,

वैकुण्ठः,

विष्टरश्रवाः,

दामोदरः,

हृषीकेशः,

केशवः,

माधवः,

स्वभूः,

दैत्यारिः,

पुण्डरीकाक्षः,

गोविन्दः,

गरुडध्वजः,

पीताम्बरः,

अच्युतः,

शार्ङ्गी,

विष्वक्सेनः,

जनार्दनः,

उपेन्द्रः,

इन्द्रावरजः,

चक्रपाणिः,

चतुर्भुजः,

पद्मनाभः,

मधुरिपुः,

वासुदेवः,

त्रिविक्रमः,

दैवकीनन्दनः,

शौरिः,

श्रीपतिः,

पुरुषोत्तमः,

वनमाली,

बलिध्वंसी,

कंसारातिः,

अधोक्षजः,

विश्वम्भरः,

कैटभजित्,

विधुः,

श्रीवत्सलाञछनः,

पुराणपुरुषः,

वृष्णिः,

शतधामा,

गदाग्रजः,

एकशृङ्गः,

जगन्नाथः,

विश्वरूपः,

सनातनः,

मुकुन्दः,

राहुभेदी,

वामनः,

शिवकीर्तनः,

श्रीनिवासः,

अजः,

वासुः,

श्रीहरिः,

कंसारिः,

नृहरिः,

विभुः,

मधुजित्,

मधुसूदनः,

कान्तः,

पुरुषः,

श्रीगर्भः,

श्रीकरः,

श्रीमान्,

श्रीधरः,

श्रीनिकेतनः,

श्रीकान्तः,

श्रीशः,

प्रभुः,

जगदीशः,

गदाधरः,

अजितः,

जितामित्रः,

ऋतधामा,

शशबिन्दुः,

पुनर्वसुः,

आदिदेवः,

श्रीवराहः,

सहस्रवदनः,

त्रिपात्,

ऊर्ध्वदेवः,

गृध्नुः,

हरिः,

यादवः,

चाणूरसूदनः,

सदायोगी,

ध्रुवः,

हेमशङ्खः,

शतावर्त्ती,

कालनेमिरिपुः,

सोमसिन्धुः,

विरिञ्चिः,

धरणीधरः,

बहुमूर्द्धा,

वर्धमानः,

शतानन्दः,

वृषान्तकः,

रन्तिदेवः,

वृषाकपिः,

जिष्णुः,

दाशार्हः,

अब्धिशयनः,

इन्द्रानुजः,

जलशयः,

यज्ञपुरुषः,

तार्क्षध्वजः,

षड्बिन्दुः,

पद्मेशः,

मार्जः,

जिनः,

कुमोदकः,

जह्नुः,

वसुः,

शतावर्तः,

मुञ्जकेशी,

बभ्रुः,

वेधाः,

प्रस्निशृङ्गः,

आत्मभूः,

सुवर्णबिन्दुः,

श्रीवत्सः,

गदाभृत्,

शार्ङ्गभृत्,

चक्रभृत्,

श्रीवत्सभृत्,

शङ्खभृत्,

जलशायी,

मुरमर्दनः,

लक्ष्मीपतिः,

मुरारिः,

अमृतः,

अरिष्टनेमः,

कपिः,

केशः,

जगदीशः,

जनार्दनः,

जिनः,

जिष्णुः,

विक्रमः,

शर्वः

(Noun)

देवताविशेषः

हिन्दुधर्मानुसारं

जगतः

पालनकर्ता।

"एकादशस्तथा

त्वष्टा

द्वादशो

विष्णुरुच्यते

जघन्यजस्तु

सर्वेषामादित्यानां

गुणाधिकः।"

Synonyms

सूर्यः,

सविता,

आदित्यः,

मित्रः,

अरुणः,

भानुः,

पूषा,

अर्कः,

हिरण्यगर्भः,

पतङ्गः,

खगः,

सहस्रांशुः,

दिनमणिः,

मरीचि,

मार्तण्ड,

दिवाकरः,

भास्करः,

प्रभाकरः,

विभाकरः,

विवस्वान्,

सप्ताश्वः,

हरिदश्वः,

चित्ररथः,

सप्तसप्तिः,

दिनमणि,

द्युमणिः,

दिवामणिः,

खमणिः,

खद्योतः,

प्रद्योतनः,

अम्बरीशः,

अंशहस्तः,

लोकबान्धवः,

जगत्चक्षुः,

लोकलोचनः,

कालकृतः,

कर्मसाक्षी,

गोपतिः,

गभस्तिः,

गभस्तिमान्,

गभस्तिहस्तः,

ग्रहराजः,

चण्डांशु,

अंशुमानी,

उष्णरश्मिः,

तपनः,

तापनः,

ज्योतिष्मान्,

मिहिरः,

अव्ययः,

अर्चिः,

पद्मपाणिः,

पद्मिनीवल्लभः,

पद्मबन्धुः,

पद्मिनीकान्तः,

पद्मपाणिः,

हिरण्यरेतः,

काश्यपेयः,

विरोचनः,

विभावसुः,

तमोनुदः,

तमोपहः,

चित्रभानुः,

हरिः,

हरिवाहनः,

ग्रहपतिः,

त्विषाम्पतिः,

अहःपतिः,

वृध्नः,

भगः,

अगः,

अद्रिः,

हेलिः,

तरूणिः,

शूरः,

दिनप्रणीः,

कुञ्जारः,

प्लवगः,

सूनुः,

रसाधारः,

प्रतिदिवा,

ज्योतिपीथः,

इनः,

वेदोदयः,

पपीः,

पीतः,

अकूपारः,

उस्रः,

कपिलः

(Noun)

पृथिव्याः

निकटतमः

अतितेजस्वी

खगोलीयः

पिण्डः

यं

परितः

पृथ्व्यादिग्रहाः

भ्रमन्ति।

तथा

च

यः

आकाशे

सुवति

लोकम्

कर्माणि

प्रेरयति

च।

"सूर्यः

सौर्याः

ऊर्जायाः

महीयः

स्रोतः।/

सूर्ये

तपत्यावरणाय

दृष्टैः

कल्पेत

लोकस्य

कथं

तमित्स्रा।"

Synonyms

शिवः,

शम्भुः,

ईशः,

पशुपतिः,

पिनाकपाणिः,

शूली,

महेश्वरः,

ईश्वरः,

सर्वः,

ईशानः,

शङ्करः,

चन्द्रशेखरः,

फणधरधरः,

कैलासनिकेतनः,

हिमाद्रितनयापतिः,

भूतेशः,

खण्डपरशुः,

गिरीशः,

गिरिशः,

मृडः,

मृत्यञ्जयः,

कृत्तिवासाः,

पिनाकी,

प्रथमाधिपः,

उग्रः,

कपर्दी,

श्रीकण्ठः,

शितिकण्ठः,

कपालभृत्,

वामदेवः,

महादेवः,

विरूपाक्षः,

त्रिलोचनः,

कृशानुरेताः,

सर्वज्ञः,

धूर्जटिः,

नीललोहितः,

हरः,

स्मरहरः,

भर्गः,

त्र्यम्बकः,

त्रिपुरान्तकः,

गङ्गाधरः,

अन्धकरिपुः,

क्रतुध्वंसी,

वृषध्वजः,

व्योमकेशः,

भवः,

भौमः,

स्थाणुः,

रुद्रः,

उमापतिः,

वृषपर्वा,

रेरिहाणः,

भगाली,

पाशुचन्दनः,

दिगम्बरः,

अट्टहासः,

कालञ्जरः,

पुरहिट्,

वृषाकपिः,

महाकालः,

वराकः,

नन्दिवर्धनः,

हीरः,

वीरः,

खरुः,

भूरिः,

कटप्रूः,

भैरवः,

ध्रुवः,

शिविपिष्टः,

गुडाकेशः,

देवदेवः,

महानटः,

तीव्रः,

खण्डपर्शुः,

पञ्चाननः,

कण्ठेकालः,

भरुः,

भीरुः,

भीषणः,

कङ्कालमाली,

जटाधरः,

व्योमदेवः,

सिद्धदेवः,

धरणीश्वरः,

विश्वेशः,

जयन्तः,

हररूपः,

सन्ध्यानाटी,

सुप्रसादः,

चन्द्रापीडः,

शूलधरः,

वृषाङ्गः,

वृषभध्वजः,

भूतनाथः,

शिपिविष्टः,

वरेश्वरः,

विश्वेश्वरः,

विश्वनाथः,

काशीनाथः,

कुलेश्वरः,

अस्थिमाली,

विशालाक्षः,

हिण्डी,

प्रियतमः,

विषमाक्षः,

भद्रः,

ऊर्द्धरेता,

यमान्तकः,

नन्दीश्वरः,

अष्टमूर्तिः,

अर्घीशः,

खेचरः,

भृङ्गीशः,

अर्धनारीशः,

रसनायकः,

उः,

हरिः,

अभीरुः,

अमृतः,

अशनिः,

आनन्दभैरवः,

कलिः,

पृषदश्वः,

कालः,

कालञ्जरः,

कुशलः,

कोलः,

कौशिकः,

क्षान्तः,

गणेशः,

गोपालः,

घोषः,

चण्डः,

जगदीशः,

जटाधरः,

जटिलः,

जयन्तः,

रक्तः,

वारः,

विलोहितः,

सुदर्शनः,

वृषाणकः,

शर्वः,

सतीर्थः,

सुब्रह्मण्यः

(Noun)

देवताविशेषः-

हिन्दूधर्मानुसारं

सृष्टेः

विनाशिका

देवता।

"शिवस्य

अर्चना

लिङ्गरूपेण

प्रचलिता

अस्ति।"

Synonyms

सर्पः,

भुजगः,

भुजङ्गः,

अहिः,

भुजङ्गम्,

उरगः,

पृदाकुः,

आशीविषः,

विषधरः,

चक्री,

व्यालः,

सरीसृपः,

कुण्डली,

गूढपात्,

चक्षुःश्रवा,

काकोदरः,

फणी,

दर्वीकरः,

दीर्घपृष्ठः,

दन्दशूकः,

विलेशयः,

उरगः,

पन्नगः,

भोगौ,

जिह्नगः,

पवनाशनः,

विलशयः,

कुम्भीनसः,

द्विरसनः,

भेकभुक्,

श्वसनोत्सुकः,

फणाधरः,

फणधरः,

फणावान्,

फणवान्,

फणाकरः,

फणकरः,

समकोलः,

व्याडः,

दंष्ट्री,

विषास्यः,

गोकर्णः,

उरङ्गमः,

गूढपादः,

विलवासी,

दर्विभृत्,

हरिः,

प्रचालकी,

द्विजिह्वः,

जलरुण्डः,

कञ्चुकी,

चिकुरः,

भुजः

(Noun)

जन्तुविशेषः,

सः

अगात्रायतसशल्कजन्तुः

यः

उरसा

गच्छति।

"सर्पाः

शून्यागारे

वसन्ति।"

Synonyms

अग्निः,

पावकः,

पावनः,

तेजः,

वह्निः,

ज्वलनः,

अनलः,

कृशानुः,

वायुसखा,

वायुसखः,

दहनः,

शिखी,

शिखावान्,

कृष्णवर्त्मा,

अरणिः,

घासिः,

दावः,

पचनः,

पाचनः,

पाचकः,

जुहुवान्,

वाशिः,

अर्चिष्मान्,

प्रभाकरः,

छिदिरः,

शुन्ध्युः,

जगनुः,

जागृविः,

अपाम्पितः,

जलपित्तः,

अपित्तम्,

हिमारातिः,

फुत्करः,

शुक्रः,

आशरः,

समिधः,

चित्रभानुः,

ज्वालाजिह्वा,

कपिलः,

विभावसुः,

तमोनुद्,

शुचिः,

शुक्रः,

दमुनः,

दमीनः,

अगिरः,

हरिः,

कविः

(Noun)

तेजःपदार्थविशेषः।

"पर्वते

दृश्यमानः

धूमः

अग्नेः

सूचकः।"

Synonyms

सिंहः,

मृगेन्द्रः,

पञ्चास्यः,

हर्यक्षः,

केशरी,

हरिः,

पारीन्द्रः,

श्वेतपिङ्गलः,

कण्ठीरवः,

पञ्चशिखः,

शैलाटः,

भीमविक्रमः,

सटाङ्कः,

मृगराट्,

मृगराजः,

मरुत्ज्लवः,

केशी,

लम्नौकाः,

करिदारकः,

महावीरः,

श्वेतपिङ्गः,

गजमोचनः,

मृगारिः,

इभारिः,

नखरायुधः,

महानादः,

मृगपतिः,

पञ्चमुखः,

नखी,

मानी,

क्रव्यादः,

मृगाधिपः,

शूरः,

विक्रान्तः,

द्विरदान्तकः,

बहुबलः,

दीप्तः,

बली,

विक्रमी,

दीप्तपिङ्गलः

(Noun)

वन्यपशुः-

मार्जारजातीयः

हिंस्रः

तथा

च

बलवान्

पशुः।

"अस्मिन्

काव्ये

कविना

शिवरायस्य

तुलना

सिंहैः

कृता।"

Synonyms

हरित्,

हरितः,

हरिता,

हरितरिणि,

हरितम्,

हरितवर्णः,

हरिः,

पलाशः,

पलाशी,

पलाशम्,

पालाशः,

पालाशी,

पालाशम्,

श्यामः,

श्यामा,

श्यामम्,

भरितः,

भरिता,

भरितम्,

श्यामवर्णः,

श्यामवर्णा,

श्यामवर्णम्,

तालकाभः,

तालकाभा,

तालकाभम्

(Noun)

वर्णविशेषः,

शाद्वलवत्

वर्णः।

"चित्रकारः

शुकस्य

पक्षौ

हरितेन

वर्णेन

वर्णयति।"

ஹரி:

:

விஷ்ணு,

இந்திரன்,

பிரமன்,

அக்னி,

சிங்கம்,

குரங்கு,

குதிரை,

பாம்பு,

தவளை,

கிளி,

மயில்.

हरिः,

पुंलिङ्गम्

(

हरति

पापानीति

।

हृ

+

“हृपिषि-रुहीति

।”

उणा०

४

।

१२८

।

इति

इन्

।

)विष्णुः

।

(

यथा,

रघुः

।

१०

।

८६

।“हरिरिव

युगदीर्घैर्दोर्भिरंशैस्तदीयैःपतिरवनिपतीनां

तैश्चकाशे

चतुर्भिः

॥

”

)सिंहः

।

(

यथा,

रघुः

।

२

।

५९

।“स

न्यस्तगस्त्रो

हरये

स्वदेह-मुपानयत्

पिण्डमिवामिषस्य

।”

)शुकपक्षी

।

सर्पः

।

वानरः

।

भेकः

।

इत्यमरः

॥

चन्द्रः

।

सूर्य्यः

।

वायुः

।

अश्वः

।

(

यथा,

महाभारते

।

३

।

१६६

।

५

।“ततः

स

हरिभिर्युक्तं

जाम्बनदपरिस्कृतम्

।मेघनादिनमारुह्य

श्रिया

परमया

ज्वलन्

॥

)यमः

।

शिवः

।

ब्रह्मा

।

किरणः

।

इन्द्रः

।

(

यथा,

रघुः

।

१२

।

१०३

।“यन्ता

हरेः

सपदि

संहृतकार्म्मुकज्य-मापृच्छ्य

रावघमनुष्ठितदेवकार्य्यम्

॥

”

)वर्षविशेषः

।

इति

मेदिनी

॥

मयरः

।

कोकिलः

।हंसः

।

अग्निः

।

इति

शब्दरत्नावली

॥

भर्त्तृ-हरिः

।

इति

त्रिकाण्डशषः

॥

पिङ्गवर्णः

।हरिद्वर्णः

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

*

॥

हरेरष्टोत्तर-शतनामानि

यथा,

--त्रीसदावि

उवाच

।श्रीकृष्णाष्टोत्तरशतं

नाम

मङ्गलदायकम्

।तत्शृणुष्व

महाभाग

!

सव्वकल्मषनाशनम्

॥

श्रीकृष्णः

पुण्डरोकाक्षो

वासुदेवी

जनार्द्दनः

।नारायणो

हरिर्व्विष्णुर्म्माधवः

पुरुषोत्तमः

॥

गोविन्दः

केशवोऽनन्तो

वामनो

मधुसूदनः

।दामोदरो

हृषीकेशः

पद्मनाभस्त्रिविक्रमः

॥

वैकुण्ठश्चाच्युतो

रामश्चक्रपाणिरधोक्षजः

।पीताम्बरो

जगन्नाथो

नृसिंहो

गरुडध्वजः

॥

राधिकापतिरानन्दस्वरूपो

विश्वमोहनः

।यशोदानन्दनः

सत्यः

श्रीगोपोजनवल्लभः

॥

गदाधरो

हयग्रीबो

वराहश्च

गवीश्वरः

।गोवर्द्धनधरो

विश्वबीजं

कमललोचनः

॥

सर्व्वान्तर्य्यामी

जगदीशश्चानूरमर्द्दनः

प्रभुः

।विश्वम्भरो

यज्ञभोक्ता

वनमाली

सनातनः

॥

पुराणपुरुषो

नन्दात्मजः

श्रीवत्सलाञ्छनः

।देवकीनन्दनः

श्यामः

श्रीश्यामाप्राणवल्लभः

॥

अनिरुद्धः

परं

ब्रह्म

मुरारिः

श्रीधरस्तथा

।श्रीगोपीप्तोहनः

शार्ङ्गधन्वा

तु

ब्राह्मणप्रियः

॥

ब्रह्मण्यदेवः

क्षेत्रज्ञस्तापत्रयविनाशनः

।कैटभारिर्गुणातीतो

रुक्मिणीरमणो

विराट्

॥

सङ्कर्षणः

शेषशायी

दैत्यारिर्वकभित्तथा

॥

सर्व्वशास्त्रप्रणेता

च

मुकुन्दो

भक्तवत्सलः

॥

अघासुरघ्नः

प्रद्युम्नो

हंसश्च

मुरलीधरः

।कुवलयापीडघाती

च

पद्मधारी

चतुर्भुजः

॥

भक्तलोकैकशरणो

गोपालो

वैष्णवप्रियः

।वंशीपाणिर्गुणमयः

कोटिकन्दर्पमोहनः

॥

वेणुवाद्यविनोदी

च

कंसारिर्यादवस्तथा

।चतुर्व्वेदमयो

नित्यः

सच्चिदानन्दविग्रहः

।दीनानाथैकशरणं

भक्तानुग्रहकारकः

॥

*

॥

एतदष्टोत्तरशतं

कृष्णनाम

नृमङ्गलम्

।प्रत्यहं

यः

पठेत्

प्रातस्त्रिसन्ध्यां

वा

विशेषतः

॥

द्विजादिश्चेन्नरो

भक्त्या

शृणोति

जपति

स्मरेत्

।दुःस्वप्ननाशनं

तस्य

मनोमलविनाशनम्

।सर्व्वापराधशमनं

सर्व्वपापक्षयो

भवेत्

।पावनं

शान्तिदं

पुण्यं

तापत्रयविनाशनम्

॥

आयुष्यं

सर्व्वसुखदं

सर्व्वदुःखापहं

मुने

!

।वतयज्ञतपोदानयागतीर्थफलप्रदम्

॥

पुत्त्रदं

चाशु

बन्ध्यानां

ग्रहपीडादिनाशनम्

।सर्व्वाभीष्टप्रदं

सर्व्वैश्वर्य्यदं

विघ्ननाशनम्

॥

सर्व्वोपद्रवदारिद्य्रनाशनं

मानवस्य

तु

।सद्बुद्धिविद्याविज्ञानयशोधर्म्मप्रदं

तथा

॥

सर्व्वभीतिहरं

भक्तिमुक्तिंधान्यधनप्रदम्

।सर्व्वरोगक्षयकरं

बाह्वान्तःशुद्धिदं

परम्

॥

फलकामिनो

वैष्णवस्य

सर्व्वकामफलप्रदम्

।सर्व्वशत्रुक्षयो

याति

हरिभक्तिश्च

जायते

॥

सरस्वती

च

वशगा

कमलाविरतं

भवेत्

।क्षेत्रतीर्थे

च

मरणं

गङ्गायां

वा

विशेषतः

॥

मोचनं

भवबन्धस्य

यमभीतिविनाशनम्

।निष्कामिनस्त्वनन्यस्य

प्रेमभक्तिसुखप्रदम्

।भवेदहैतुकं

ज्ञानं

साक्षात्

कृष्णः

प्रसीदति

॥

”इति

पाद्मोत्तरखण्डे

१११

अध्यायः

॥

*

॥

श्रीहरिपादचिह्नाणि

यथा,

--श्रासदाशिव

उवाच

।“सच्चिदानन्दरूपस्य

कृष्णस्याद्भुतकर्म्मणः

।संस्मरेत्

पादचिह्नानि

प्रातर्भक्त्या

नरोत्तमः

॥

अतिगुह्यानि

देवर्षे

।

यानि

भक्तिप्रदानि

च

।सर्व्वसुखप्रदानीह

तव

प्रोक्तानि

वेधसा

॥

मयापि

भुवनेश्वर्य्यै

कथितानि

प्रयत्नतः

।पुरासौ

तुष्टचित्ताभूत्

श्रुत्वा

कृष्णसुखप्रदा

॥

दिलीप

उवाच

।कानि

कानि

च

चिह्नानि

कृष्णस्य

पादयो-र्म्मने

।वशिष्ठ

!

श्रोतुमिच्छामि

कथयस्वानुपूर्व्वकम्

॥

वशिष्ठ

उवाच

।यदूचिवान्

स्वयं

ब्रह्मा

नारदाय

नराधिप

!

।तत्

शृणुष्व

महत्

पुण्यमतिगोप्यतमं

वचः

॥

विधिर्देवर्षिणा

पृष्ट

उपाख्यानमिदं

पुरा

।महाभागवतं

पुण्वमेकदा

तमुवाच

ह

॥

ब्रह्मोवाच

।शृणु

नारद

वक्ष्यामि

पादयोश्चिह्नलक्षणम्

।भगवत्कृष्णरूपस्य

ह्यानन्दैकरसस्य

च

॥

अवताराः

ह्यसंङ्ख्याश्च

कथिता

ये

तवाग्रतः

।परं

सम्यक्

प्रवक्ष्यामि

कृष्णस्तु

भगवान्

स्वयम्

॥

देवानां

कार्य्यसिद्ध्यर्थमृषीणां

वा

नृणां

तया

।आविर्भूतस्तु

भगवान्

स्वानां

प्रियचिकीर्षया

॥

केनैव

ज्ञायेते

देवो

भगवान्

भक्त्वत्सलः

।तान्यहं

वेद्मि

नान्योऽस्ति

सत्यमेतन्मयोदितम्

॥

ऊनविंशतिचिह्नानि

मया

दृष्टानि

तत्पदे

।दक्षिणे

दश

चिह्नानि

वामे

च

नव

नारद

!

॥

ध्वजातपत्रं

कमलं

वज्राख्यमङ्कुशो

यवः

।स्वस्तिकं

चोर्द्धरेखा

चाष्टकोणं

चक्रमेव

च

॥

*

॥

नवान्यानि

प्रवक्ष्यामि

साम्प्रतं

वैष्णवोत्तम

!

।चिह्नानि

वामचरणे

गोविन्दस्याद्भुतानि

च

॥

इन्द्रचापं

त्रिकोणञ्च

कलसञ्चार्द्धचन्द्रकम्

।शङ्खोऽम्बरं

मत्स्यचिह्नं

गोष्पदं

जाम्बवं

स्मृतम्

॥

अङ्कान्येतानि

भो

विप्र

!

दृश्यन्ते

च

यदा

कदा

।कृष्णाख्यन्तु

परं

ब्रह्म

भुवि

जातं

न

संशयः

॥

द्वयं

वाथ

त्रयं

वाथ

चत्वारः

पञ्च

एव

वा

।दृश्यन्ते

ब्रह्मवित्श्रेष्ठ

ह्यवताराः

कथञ्चन

॥

मध्ये

ध्वजा

तु

विज्ञेया

पद्मं

द्व्यङ्गलमानतः

।वज्रन्तु

दक्षिणे

पार्श्वे

चाङ्कुशो

वै

तदग्रतः

॥

यवोऽप्यङ्गुष्ठमूले

स्यात्

स्वस्तिकं

तत्र

कुत्र-चित्

।आतपत्रं

चोर्द्धरेखा

वामे

चक्रञ्च

दक्षिणे

॥

आद्यमङ्गुलिमारभ्य

यावद्वै

मध्यमा

स्थिता

।तावद्वै

चोर्द्धरेखा

च

कथिता

पद्मसंज्ञके

॥

अष्टकोणं

ततो

वत्स

!

समानाष्टाङ्गुलैश्च

तत्

।निर्द्दिष्टं

दक्षिणे

पादे

चेत्याहुर्म्मुनयो

हरेः

॥

*

॥

एवं

पादस्य

चिह्नानि

नान्यं

वहति

वैष्णवः

।दक्षिणेतरस्थानानि

संवदामीह

संस्मृरेत्

॥

चतुरङ्गुलमानेन

द्वयाङ्गुलिसमीपतः

।इन्द्रचापं

ततो

विद्यादन्यत्र

च

न

ते

क्वचित्

॥

त्रिकोणं

मध्यनिर्द्दिष्टं

कलसो

यत्र

कुत्रचित्

।अष्टाङ्गुलप्रमाणेन

तद्धरेरर्द्धचन्द्रकम्अर्द्धचन्द्रसमाकारं

कलसो

निर्द्दिष्टं

तस्य

सुव्रत

।इन्द्रं

वै

यच्च

चिह्नन्तु

ह्याद्यन्ते

वै

निरूपितम्

॥

त्रिकोणं

दक्षिणे

भागे

त्वम्बरं

तदधो

यवः

।जम्बूफलं

त्रिकोणस्य

वामपार्श्वे

निरूपितम्

॥

मोष्पदं

द्विखुरं

ज्ञेयं

तदा

द्व्यङ्गुलमानतः

।त्रिकोणाधस्तु

निर्द्धिष्टमथवा

कलसो

यथा

॥

श्रीनारद

उवाच

।न

श्रुतं

न

च

दृष्टञ्च

चिह्नमेतन्ममोदितम्

।रूपं

वै

सदृशं

ब्रह्मन्

वद

त्वं

माम्प्रतं

मम

॥

श्रीब्रह्मोवाच

।पताका

च

ध्वजा

प्रोक्ता

प्रान्ते

त्रैलोक्यकालयः

।पद्मं

वै

बाह्यपत्रञ्च

ज्ञातव्यं

श्रुतिनोदितम्

॥

वज्रं

खण्ड

इति

प्रोक्तं

दृष्टं

वै

गोत्रभित्करे

।सहस्रारं

समाख्यातं

क्वचिद्वेदविदो

विदुः

॥

अङ्गुशो

नागशिक्षास्त्रं

निर्म्मितं

यद्धि

पुत्रक

।तादृशं

तद्भवेच्चिह्नं

विज्ञेयं

वैष्णवैर्नरैः

॥

यवोऽप्यङ्गुष्ठमूलेषु

कथितो

मुनिभिर्ध्रुवम्

।आतपत्रं

नृपच्छत्राकारं

वत्स

सुशोभनम्

॥

चक्रं

सुदर्शनाकारं

यच्चिह्नं

तम्मनोहरम्

।वासुदेवकरे

यद्वत्

मुनिभिः

परिकीर्त्तितम्

॥

विवाहादौ

च

माङ्गल्ये

पुत्त्रे

जाते

तथैव

च

।स्त्रीभिश्चैव

सदा

कार्य्यं

स्वस्तिकञ्च

तदुच्यते

॥

रेखाश्चतस्रः

संख्यातास्तिर्य्यगूर्द्ध्वा

यदीक्षिताः

।पल्लवेन

च

संयुक्तमष्टकोणं

तदुच्यते

॥

दण्डाकारोर्द्ध्वरेखा

स्यात्

न

वक्रा

दृश्यते

यदा

।मध्यमाङ्गष्ठमानेन

कथिता

मुनिभिः

किल

॥

दशभिश्चिह्नितैः

पादं

वन्द्यं

पूज्यञ्च

सर्व्वदा

।चिह्नान्येतानि

भो

विप्र

दक्षिणे

चरणे

विभोः

।स

श्रीकृष्ण

इति

ज्ञेयो

बुद्धिमद्भिर्नरोत्तमैः

॥

*

॥

यद्रूपाणि

च

चिह्नानि

वामपादे

च

तत्

शृणु

॥

इन्द्रचापं

घनुर्व्विद्यात्

द्व्यङ्गुलञ्च

चतुर्गुणम्

।मौर्व्वीसंयुक्तवक्रं

चेत्तदाहुर्मुनयो

ध्रुवम्

॥

त्रिकोणन्तु

त्रिरेखाख्यं

शकटाकारकं

यदा

।तदा

वै

तत्त्रिकोणाख्यं

चिह्नन्तु

मुनिनोदितम्

॥

कलसो

वर्त्तुलाकारो

ग्रोवया

सहितो

यदा

।दृश्यते

तादृशं

पुत्त्र

चिह्नितं

सकलाधिकम्

॥

द्वितीयायां

यथा

चन्द्रो

दृश्यते

चाम्बरे

क्वचित्

।तदर्द्धं

चन्द्रं

विज्ञेयं

श्रुतौ

च

प्रतिपादितम्

॥

अम्बरं

बिन्दूरित्येवं

द्विरेखासुसमन्वितम्

।वर्त्तुलञ्च

सदा

दृष्टं

श्रीकृष्णे

परमात्मनि

।भत्स्याकारो

भवेद्यत्र

तच्चिह्नं

मत्स्यसज्ञकम्

।जम्बूफलसमाकारं

जम्बूचिह्नं

विदुर्बुधाः

॥

एतच्चिह्नं

समाख्यातमूनविंशतिमंख्यकम्

।पादयोरुभयोराहुः

कृष्णस्य

मुनयोऽनघाः

॥

७

॥

एवं

वृन्दावनेश्वर्य्याः

पादयार्म्मुनिसत्तम

!

।ऊनविंगतिचिह्नानि

कथयामीह

तत्

शृणु

॥

दक्षिणे

नव

चिह्नानि

राधाया

दश

वामतः

।मेदोऽयं

कथिता

विप्र

कृष्णस्यार्द्धाङ्गरूपिणी

॥

पतानि

पदचिह्नानि

दृष्टानि

च

श्रुतानि

च

।त्वदग्रे

कथितान्येव

पुनः

किं

कथयाम्यहम्

॥

नारद

उवाच

।चिह्नान्येतानि

भो

ब्रह्मन्

किं

कर्त्तव्यानि

वैष्णवैः

।कथयस्व

हि

सर्व्वज्ञ

युगयोः

पादयोर्म्मम

॥

ब्रह्मोवाच

।मीवणं

राजतं

वापि

पाषाणं

काष्ठजादिकम्

।युगलं

युगलं

पादं

कृत्वा

चिह्नैश्च

चिह्नितम्

॥

स्वगात्रे

विभृयात्तानि

पदचिह्नानि

वैष्णवः

।नाभेरूर्द्धं

मुनिः

स्नात्वा

वत्स

वृन्दावनेशयोः

॥

अथवा

चिह्नितं

पादं

कृत्वा

भागवतोत्तम

!

।पूजामारभते

तावत्

यावज्जीवति

नारद

!

॥

पूजितो

देवदेवेशः

फलं

भवति

देहिनाम्

।तथा

तच्चिह्नितं

पादं

अर्च्चनं

कुरुते

यदि

॥

राजसूयाश्वमेधादिफलं

भवति

सर्व्वथा

।तदनन्तगुणं

प्रोक्तं

यद्येकं

पूजयेत्

सुधीः

॥

”इति

पाद्मोत्तरखण्डे

श्रीकृष्णपदचिह्नमाहात्म्यंनाम

११२

अध्यायः

॥

*

॥

तन्नाममाहात्म्यं

यथा,

श्रीसदाविव

उवाच“शृणु

नारद

!

भद्र

ते

कथयिष्यामि

चानघ

।पार्व्वत्यै

यदहं

पृष्ठः

प्रावोचन्तु

यथातथम्

॥

वेदस्याध्ययनं

यज्ञं

तपो

योगः

शमो

दमः

।कृष्णनामसहस्रांशैर्देवर्षे

!

नहि

तुल्यकम्

॥

ज्ञानं

देवार्च्चनं

ध्यानं

धारणा

नियमो

यमः

।प्रत्याहारः

समाधिश्च

हरिनामसमं

न

च

॥

गोविन्दनामसदृशं

न

त्यागो

न

व्रतं

मुने

!

।न

सङ्कल्पो

नापि

शौचं

न

पुण्यं

न

फलं

तथा

॥

वानप्रस्थं

ब्रह्मचर्य्यं

गार्हस्थ्यं

कर्म्मन्यासकम्

।धर्म्म

एव

सद्राचारो

न

हरेर्नामतुल्यकः

॥

न

हरेर्नामसदृशं

कर्म्म

किञ्चित्

तपस्तथा

।सर्व्वतीर्थाटनञ्चैव

चतुर्द्धा

मुक्तिरेव

च

॥

कृष्णनाम

परा

मुक्तिः

कृष्णनाम

परा

गतिः

।कृष्णनाम

परं

पुण्यं

कृष्णनाम

परं

फलम्

॥

कृष्णनाम

परो

धर्म्मः

कृष्णनाम

परं

तपः

।कृष्णनाम

परा

शान्तिः

कृष्णनाम

परा

स्तुतिः

॥

कृष्णनाम

परा

भक्तिः

कृष्णनाम

परा

स्मृतिः

।कृष्णानाम

परं

यज्ञं

कृष्णनाम

परा

मतिः

॥

कृष्णनाम

परं

ज्ञानं

कृष्णनाम

परा

स्थितिः

।कृष्णनाम

परं

दानं

कृष्णनाम

जगत्प्रियम्

॥

कृष्णनाम

परं

श्राद्धं

पितॄणां

तर्पणं

सदा

।कृष्णनाम

परा

प्रीतिः

कृष्णनाम

परः

प्रभुः

॥

कृष्णनाम

जगत्

सत्यं

जन्तूनां

कारणं

परम्

।जीवनं

शरणं

कृष्णनामैव

विपुलं

धनम्

॥

कृष्णनाम

जगद्बन्धुर्ज्जगद्बीजं

गुणः

परः

।विश्व

धारं

कृष्णन

म

जगतां

पावनं

परम्

॥

कृष्णनाम

जगज्जन्म

यत्

किञ्चित्

सचराचरम्

।धार्य्यते

प

ल्यते

विखं

कृष्णनाम्ना

प्रलीयते

॥

यत्

किञ्चित्

क्रियते

कर्म्म

कृष्णनाम

परायणः

।तत्

कर्म्म

कर्म्म

एव

स्यात्

साक्षाद्गृह्वातिकेशवः

॥

श्रीहरेर्नाम

ग्रहणं

प्रशस्तञ्च

युगे

युगे

।कुत्रापि

न

भवेत्

सिद्धिर्हित्वा

तन्नाम

कर्म्म

च

॥

विशेषतः

कलियुगे

कृष्णनामैव

केवलम्

।त्यक्त्वा

नास्त्येव

देवर्षे

!

लोकस्य

गतिरन्यथा

॥

हरिनामपरः

शान्तः

क्षमाशीलो

जितेन्द्रियः

।नीत्वा

कुलसहस्राणि

कृष्णं

प्राप्नोति

स्वानि

च

॥

श्रीकृष्णहरिगोविन्ददासनामादिको

जनः

।यः

कञ्चिद्याति

कलुषं

सर्व्वं

तन्नामकीर्त्तनात्

॥

हत्यायुतं

पानसहस्रमुग्रंगुर्व्वङ्गनाकोटिनिषेवणञ्च

।स्तेयान्यनेकानि

हरेः

प्रियेणगोविन्दनाम्ना

निहतानि

सद्यः

॥

अनृच्छयापि

दहति

स्पृष्टो

हुतवहो

यथा

।हरिनाम

दहेत्

पापं

तथाज्ञमुखनिर्गतम्

॥

सकृदुच्चारितं

येन

हरे

कृष्णेति

निश्चयम्

।यमाधिकारं

नो

याति

कापट्येन

विना

मुने

॥

अज्ञानादथवा

ज्ञानाद्दस्युभावेन

वा

पुनः

।कृष्णनामैव

यच्चिन्ता

स

याति

परमं

पदम्

॥

ब्रह्महा

मद्यपः

स्तेयो

ह्यज्ञानाद्गुरुतल्पगः

।भवार्णवं

तरेदन्ते

कृष्णनामपरायणः

॥

पितृहा

नृपहा

गोघ्नः

स्त्रीहन्ता

पापिनोऽपरे

।गोविन्दनामोच्चारेण

पश्चात्ते

शुद्धिमाप्नुयुः

॥

यद्भूतं

पापमज्ञानाद्वर्त्तमानञ्च

नारद

।यद्भविष्यति

तत्

सर्व्वं

कृष्णनाम

दहेद्ध्रुवम्

॥

जीवानान्तु

सदा

द्रोही

चात्महा

निन्द्यकर्म्मकृत्

।स

पूतो

जायते

धन्यो

नामकीर्त्तनतो

हरेः

॥

क्षेत्रतीर्थतपोदानव्रतार्च्चनं

फलं

तथा

।शक्तिश्च

सर्व्वयज्ञानां

मुक्तेरध्यात्मवस्तुनः

॥

ज्ञानञ्च

दैवमहतां

सर्व्वसिद्धिप्रदं

फलम्

।नैमित्तिकानां

नित्यानां

तथा

च

काम्यकर्म्म-णाम्

॥

वर्णाश्रमानां

योगानां

स्थापितं

येषु

नामसु

।आकृष्य

सर्व्वाघहरं

पुरा

कृष्णेन

नारद

॥

त्रैलोक्ये

यानि

पुण्यानि

धर्म्मकर्म्मफलानि

च

।तुल्यतां

तानि

नो

यान्ति

हरिनामानुकीर्त्तने

॥

नाम्नोऽस्य

यावती

शक्तिः

पापनिर्हरणे

हरेः

।तावत्

कर्त्तुं

न

शक्नोति

पातकं

पातकी

जनः

।श्वपवो

धृजिनं

कर्त्तुं

नहि

शक्रोति

यत्नतः

॥

तावद्धर्त्तुं

मुने

यावत्

कृष्णनामानुकीर्त्तनम्

।मानसं

कर्म्मजं

वाग्जं

लोके

तन्नास्ति

कल्मषम्

।सर्व्वाशुभघ्नं

शिवदं

यद्धरेर्नामकीत्तनम्

।चान्द्रायणादिभिः

कृच्छ्रैः

शुद्धिर्न

स्यात्तथा-नृणाम्

॥

कीर्त्तनेन

हरेर्नाम्नः

सकृदेव

भवेद्यथा

।सकृदाख्याततं

येन

कृष्णनाम

सुमङ्गलम्

।तज्जिह्वा

वष्णवी

नान्यं

वचो

वक्त्यप्यकारणम्

॥

ऋग्वेदो

हि

यजुर्व्वेदः

सामवेदोऽप्यथर्व्वणम्

।अधीतास्तेन

येनाक्तं

हरिरित्यक्षरद्वयम्

॥

पापिनोऽपि

हरेर्नाम

कीर्त्तयन्ति

यथा

यथा

।सर्व्वाघं

मस्मसात्

कृत्वा

कृष्णभक्तिस्तथा

तथा

॥

सकृन्नारायणेत्युक्त्वा

पुमान्

कल्पशतत्रयम्

।गङ्गादिसर्व्वतीर्थेषु

स्नातो

भवति

नारद

!

॥

पुराणशास्त्रागमवेदपाठ-तीर्थावगाहादिफलं

यथेष्टम्

।गोविन्दानाम्नोऽपि

कलाशतांशै-स्तुल्यं

भवेन्नैव

मुने

कदाचित्

॥

मा

ऋचो

मा

यजुर्व्विप्र

न

साम

पठ

किञ्चन

।कृष्णगोविन्दनामादि

गेयं

गायस्व

नित्यशः

॥

गोकोटिदाने

ग्रहणे

खगस्यप्रथागगङ्गाम्बुनि

कल्पवासः

।यत्यायुतं

मेरुसुवर्णदानंगोविन्दनाम्नो

न

समं

शतांशैः

॥

कुरुक्षेत्रण

किं

तस्य

किं

काश्या

पुष्करेण

च

।जिह्वाग्रे

वर्त्तते

यस्य

हरिरित्यक्षरद्वयम्

॥

विश्रुतानि

बहून्येव

तीर्थानि

बहुधा

न

च

।कोट्यंशेनापि

तुल्यानि

नामकीर्त्तनतो

हरेः

॥

इष्टापूर्त्तानि

कर्म्माणि

सुबहूनि

कृतान्यपि

।भवहेतूनि

तान्येव

हरेर्नाम

तु

मुक्तिदम्

॥

परिहासेऽपि

हासाद्यैविष्णोर्गृह्णन्ति

नाम

ये

।कृतार्थास्तेऽपि

मनुजास्तेभ्योऽपीह

नमो

नमः

॥

स्त्रीलिङ्गम्

शूद्रः

पुरुषो

वापि

ये

चान्ये

पापयोनयः

।कीर्त्तयन्ति

हरिं

भक्त्या

तेभ्योऽपीह

नमो

नमः

॥

न

देशनियमस्तत्र

न

कालनियमस्तथा

।नोच्छिष्टादौ

निषेधश्च

नामलुब्धस्य

श्रीहरेः

॥

चक्रायुधस्य

नामानि

सदा

सर्व्वत्र

कीर्त्तयेत्

।नाशौचं

कीर्त्तने

तस्य

स

पवित्रकरो

यतः

॥

न

कालशौचनियमा

न

देशाशौचनिर्णयः

।हरेः

संकीर्त्तनादेव

नाम्नो

नारद

मुच्यते

॥

स्नाने

कालोऽस्ति

दाने

च

कालोऽस्ति

जप-यज्ञयोः

।कृष्णसङ्कीर्त्तने

कालो

नास्त्यत्र

पृथिवीतले

॥

किं

सांख्ययोगैः

किं

यज्ञैस्तपोभिः

किं

करिष्यति

।चेन्मुक्तिमिच्छेद्भक्तिञ्च

कुर्य्याद्गोविन्दकीर्त्तनम्

॥

परदाररतः

पापी

परहिंसापकारकः

।मुक्तिमायाति

संशुद्धो

हरेर्नामानुकीर्त्तनात्

॥

कृष्णनामधनः

कृष्णनामग्राही

सदा

नरः

।तत्त्वतः

कृष्णमाप्रोति

कृष्णनामजनप्रियः

॥

हित्वा

गोविन्दनामानि

सर्व्वकर्म्म

करोति

यः

।बन्धाय

तस्य

तत्

कर्म्म

न

मोक्षाय

तु

नारद

!

॥

सर्व्वकर्म्म

परित्यज्य

हरिनाम

स्मरेत्

सदा

।यस्तस्य

कर्म्मसिद्धिः

स्यात्

कृष्णनामप्रसङ्गतः

॥

कामांस्त्यक्त्वा

मनोभोगान्

विषयांश्च

चरन्ति

ये

।तेषां

दद्यात्

परां

भक्तिं

हरिनामपरायणः

॥

हरिनामरतो

भूत्वा

सर्व्वकर्म्म

परित्यजेत्

।स

सर्व्वपापान्

मुक्तो

यः

पद्मं

हित्वोदकं

यथा

।कृष्णनामैव

यच्चित्ते

देवर्षे

तस्य

कर्म्म

च

।स

लोकान्

सकलान्

जित्वा

तत्त्वतः

कृष्ण-माप्नुयान्

॥

हरिनाम

सदा

गीत्वा

विचरन्ति

महीतले

।न

प्राप्नुवन्ति

तद्भाग्यं

देवा

इन्द्रादंयोऽपरे

॥

श्रद्धया

हेलया

ये

तु

हरिनाम

सुमङ्गलम्

।गायन्त्येकान्तिनश्चित्तेऽच्युतस्तिष्ठति

सन्ततम्

॥

एकान्तिनः

कृष्णनामाश्रया

ये

च

हरेः

प्रिया

।यदि

स्युरनत्यजा

वेदपारगा

न

तथा

मुने

!

॥

कृणनामानि

गायन्ति

तस्य

सेवादिकर्म्म

च

।सदा

कुर्व्वन्ति

ये

विप

!

तेभ्यो

नित्यं

नमो

नमः

॥

स्तेयी

गुर्व्वङ्गनागामो

ब्रह्मघ्नो

मद्यपः

खलः

।तत्पापेभ्यः

स

मुक्तोऽङ्ग

श्रीहरेर्नाम

यत्तपः

॥

पूर्व्वजन्मपरित्यज्यो

ह्यासक्तः

कृष्णनामसु

।यथात्मा

भौतिकाद्देहात्

स

मुक्तः

सर्व्वपातकात्

॥

हरिनाम

व्रतं

यस्य

हरिनाम

च

यत्तपः

।स्वयं

भवार्णवात्