Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
स्फुट (sphuTa)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
स्फुट
Masculine, Feminine, Neuter
(
-टः-टा-टं
)
1.
Blown,
opened,
expanded,
(
as
a
flower.
)
2.
Apparent,
manifest,
evident.
3.
Known,
understood.
4.
Plain,
dis-
tinct.
5.
Spread,
diffused.
6.
White,
bright.
7.
Burst,
broken.
8.
Rent,
torn.
9.
Loud.
10.
(
In
astronomy,
)
True
or
apparent,
as
स्फुटसूर्य्यगतिः
true
or
apparent
motion
of
the
sun.
Feminine.
(
-टा
)
The
expanded
hood
of
a
snake.
Etymology
स्फुट्
to
blow,
as
a
flower,
&c.,
Affix.
क.
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
visible
चेतन
-
cetana
-
Adjective
-
visible
अध्यक्ष
-
adhyakSa
-
Adjective
-
visible
दर्शत
-
darzata
-
Adjective
-
visible
प्रत्यक्ष
-
pratyakSa
-
Adjective
-
visible
आलक्ष्य
-
AlakSya
-
Adjective
-
visible
लक्ष्य
-
lakSya
-
Adjective
-
visible
प्रकाश
-
prakAza
-
Adjective
-
visible
विलोक्य
-
vilokya
-
Adjective
-
visible
प्रकट
{
प्रकट
}
-
prakaTa
{
prakaTa
}
-
Adjective
-
visible
विचक्षण
-
vicakSaNa
-
Adjective
-
visible
अक्षिगत
-
akSigata
-
Adjective
-
visible
अक्षिभु
-
akSibhu
-
Adjective
-
visible
अनुद्रष्टव्य
-
anudraSTavya
-
Adjective
-
visible
अभिलक्षित
-
abhilakSita
-
Adjective
-
visible
अभिविज्ञेय
-
abhivijJeya
-
Adjective
-
visible
अभ्युत्थित
-
abhyutthita
-
Adjective
-
visible
आभात
-
AbhAta
-
Adjective
-
visible
आलोकनीय
-
AlokanIya
-
Adjective
-
visible
उदित
-
udita
-
Adjective
-
visible
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
real
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
blossomed
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
extensive
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
wide
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
visible
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
blown
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
possessed
by
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
plain
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
white
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
open
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
apparent
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
full
of
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
distinct
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
diffused
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
strange
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
opened
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
true
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
filled
with
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
manifest
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
correct
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
spread
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
expanded
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
extraordinary
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
evident
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
clear
स्फुट
-
sphuTa
-
Adjective
-
broad
स्फुट
-
sphuTa
-
Masculine
-
expanded
hood
of
a
serpent
स्फुट
r.
1st
cl.
(
स्फेटते
)
r.
6th
cl.
(
स्फुटति
)
To
blow,
to
blossom,
to
open
as
a
bud
or
flower.
r.
10th
cl.
(
स्फोटयति
or
with
आङ्
prefixed
आस्फोटयति
)
also
(
इर
)
स्फुटिर
r.
1st
cl.
(
स्फोटति
)
and
(
इ
)
स्फुटि
r.
1st
cl.
(
स्फुण्टति
)
1
To
divide,
to
break,
to
tear,
to
pierce.
2
To
hurt
or
kill.
स्फुटि
r.
10th
cl.
(
स्फुण्टयति
)
To
laugh
at
or
with,
to
jest,
to
joke.
स्फुट
Masculine, Feminine, Neuter
(
-टः-टा-टं
)
1
Blown,
opened,
expanded,
(
as
a
flower.
)
2
Apparent,
manifest,
evident.
3
Known,
understood.
4
Plain,
distinct.
5
Spread,
diffused.
6
White.
7
Burst,
broken.
8
Rent,
torn.
9
(
In
astronomy,
)
True
or
apparent,
as
स्फुटसूर्य्यगतिः
true
or
apparent
motion
of
the
sun.
Feminine.
(
-टा
)
The
expanded
hood
of
a
snake.
Etymology
स्फुट
to
blow,
as
a
flower,
&c.
Affix.
क.
स्फुट
[
sphuṭa
],
Adjective.
[
स्फुट्-क
]
Burst,
rent
asunder,
broken,
split.
Opened,
expanded,
full-blown
स्फुटपरागपरागत-
पङ्कजम्
Sisupâlavadha.
6.2,
5.
Manifested,
displayed,
made
clear.
Clear,
plain,
distinctly
visible
or
manifest
अत्र
स्फुटो
न
कश्चिदलंकारः
Kávyaprakâsa.
1
Kumârasambhava (Bombay).
5.44
Meghadūta (Bombay).
72
Kirâtârjunîya.
11.44.
Bursting
into
view
कदम्बयष्टिः
स्फुटकोरकेव
Uttararàmacharita.
3.
42.
White,
bright,
pure
मुक्ताफलं
वा
स्फुटविद्रुमस्थम्
Kumârasambhava (Bombay).
1.44.
Well-known,
famous
स्फुटनृत्यलीलमभवत्
सुतनोः
Sisupâlavadha.
9.79
(
Equal or equivalent to, same as.
प्रथित
).
Spread,
diffused.
Loud.
Apparent,
true.
Corrected.
Extraordinary,
strange.
-टा,
-टः
The
expanded
hood
of
a
snake.
-टम्
Indeclinable.
Clearly,
evidently,
distinctly,
certainly,
manifestly.
Compound.
-अर्थ
Adjective.
intelligible,
obvious.
significant.
-तार
Adjective.
bright
or
gemmend
with
stars.-पुण्डरीकम्
the
expanded
(
lotus
of
the
)
heart
अध्याशयो
वा
स्फुटपुण्डरीकं
पुराधिराजं
तदलंचकार
Bu.
Ch.1.9.
-फलम्
(
in
geom.
)
distinct
or
precise
area
of
a
triangle.
the
clear
or
net
result
of
any
calculation.
-वल्कली
the
heart-plant
(
Marâṭhî.
मालकांगोणी
).
-सारः
the
true
latitude
of
a
star
or
planet
(
?
).
-सूर्यगतिः
Feminine.
the
apparent
or
true
motion
of
the
sun.
स्फुट
a.
[
स्फुट्-क
]
1
Burst,
rent
asunder,
broken,
split.
2
Opened,
expanded,
full-blown
स्फुटपरागपरागतपंकजं
Śi.
6.
2,
5.
3
Manifested,
displayed,
made
clear.
4
Clear,
plain,
distinctly
visible
or
manifest
अत्र
स्फुटो
न
कश्चिदलंकारः
K.
P.
1
Ku.
5.
44
Me.
70
Ki.
11.
44.
5
Bursting
into
view
कदंबयष्टिः
स्फुटकोरकेव
U.
3.
42.
6
White,
bright,
pure
मुक्ताफलं
वा
स्फुटविद्रुमस्थं
Ku.
1.
44.
7
Well-known,
famous
स्फुटनृत्यलीलमभवत्सुतनोः
Śi.
9.
79
(
=
प्रथित
).
8
Spread,
diffused.
9
Loud.
10
Apparent,
true.
11
Corrected.
टा
The
expanded
hood
of
a
snake.
टं
ind.
Clearly,
evidently,
distinctly,
certainly,
manifestly.
Comp.
अर्थ
a.
{1}
intelligible,
obvious.
{2}
significant.
तार
a.
bright
or
gemmed
with
stars.
फलं
(
in
geom.
)
{1}
distinct
or
precise
area
of
a
triangle.
{2}
the
clear
or
net
result
of
any
calculation.
वल्कली
the
heart-plant.
सारः
the
true
latitude
of
a
star
or
planet
(
?
).
सूर्यगतिः
f.
the
apparent
or
true
motion
of
the
sun.
स्फुट,
अस्,
आ,
अम्,
burst,
split
open,
broken,
rent,
torn,
opened,
expanded
open,
blossomed,
blown
clearly
displayed,
clear
plain,
distinct,
mani-
fest,
evident
well
known
or
understood
bright
white
loud
spread,
diffused
(
in
astronomy
)
ap-
parent,
true
corrected
(
आ
),
f.
the
expanded
hood
of
a
serpent
(
अम्
),
ind.
distinctly,
manifestly,
evi-
dently,
certainly.
—स्फुट-ता,
f.
openness,
mani-
festation
perspicuity
blossoming.
—स्फुट-तार,
अस्,
आ,
अम्,
having
stars
clearly
seen,
bright
with
stars.
—स्फुट-पौरुष,
अस्,
आ,
अम्,
one
who
has
displayed
valour
or
energy.
—स्फुट-फल,
अम्,
n.
(
in
geometry
)
clear
or
precise
result
(
of
any
calculation
)
distinct
or
precise
area
(
of
a
triangle
&c.
).
—स्फुट-बन्धनी,
f.
a
kind
of
plant,
heart-
pea
(
=
पारावत-पदी
).
—स्फुट-वल्कली,
f.
the
plant
heart-pea.
—स्फुट-सार,
अस्,
m.
(
probably
)
the
true
latitude
of
a
star
or
planet.
—स्फुट-सूर्य-
गति,
इस्,
f.
apparent
or
true
motion
of
the
sun.
—स्फुटार्थ
(
°ट-अर्°
),
अस्,
आ,
अम्,
having
a
clear
meaning,
intelligible,
obvious,
significant.
—स्फुटी-
करण,
अम्,
n.
the
act
of
displaying
clearly,
making
distinct
making
true
or
correct,
correction.
स्फुट
sphuṭ-a,
Adjective.
open
expanded,
full-blown
🞄manifest,
evident,
plain,
distinct,
clear,
🞄intelligible
(
ord.
mg.
)
spreading,
extensive,
🞄broad
(
rare
)
°—
or
-m,
ad.
evidently
etc.:
🞄-tara‿akṣara,
Adjective.
very
clear
(
speech
)
-tā,
🞄f.
manifestness,
distinctness:
-ṃ
gam,
become
🞄manifest.
स्फुट
स्फुट्
+
अ,
and
perhaps
at
the
same
time
a
form
of
स्पष्ट,
with
उ,
by
the
influence
of
the
labial,
फ्
by
that
of
स्,
cf.
स्फटिक,
I.
Adjective.
1.
Broken,
rent.
2.
Opened,
expanded
(
as
a
flower
),
Utt.
Rāmac.
81,
5.
3.
Spread.
4.
Loud,
Rām.
6,
8,
45.
5.
Manifest,
evident,
Kir.
11,
44.
6.
Plain,
distinct,
Pañc.
iii.
d.
109,
i.
d.
180
(
without
duplicity
).
7.
White,
bright,
Bhartṛ.
3,
23.
8.
Known.
II.
टम्,
adv.
Distinctly,
Pañc.
167,
15
evi-
dently,
Hit.
iii.
d.
89
certainly,
Nalod.
2,
41.
III.
Feminine.
टा,
A
snake's
expanded
hood,
Pañc.
iii.
135.
--
Compound
अति-परि-,
Adjective.
very
distinct
with
न,
half
con-
cealed,
Śāk.
d.
110.
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"फट
पड़ा,
टूट
कर
टुकड़े
हुआ,
टूटा
हुआ,
खंडित"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"खिला
हुआ,
फुला
हुआ,
प्रफुल्लित"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"प्रकटीकृत,
प्रदर्शित,
स्पष्ट
किया
हुआ"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"साफ,
स्पष्ट,
साफ
दिखाई
देने
वाला
या
व्यक्त"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
प्रत्यक्ष
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"श्वेत,
उज्जवल,
शुभ्र"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"सुविदित,
प्रसिद्ध"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"प्रसारित,
विकीर्ण"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
उच्च
स्फुट
वि*
-
स्फुट्
+
क
"दृश्यमान,
सत्य"
स्फुटम्
अव्य*
-
-
"स्पष्ट
रुप
से,
विशदतया,
साफ
तौर
पर,
निश्चय
ही,
प्रकट
रुप
से"
स्फुट
वि*
-
स्फुट्+क्
"अदभुत,
असाधारण"
sPuwa
{%
a.
(
f.
टा
)
%}
1.
Burst,
broken,
rent,
opened,
expanded
2.
opened,
blossomed
3.
clearly
displayed,
cleared
4.
plain,
distinct,
manifest,
व्यालुपंति
स्फुटजललवस्यंदिनश्चंद्रकांताः
Megh.ii.7
5.
well-known,
celebrated,
स्फुटनृत्यलीलमभवत्सुतनोः
Sis.ix.79
6.
bright,
white,
मुक्ताफलं
वा
स्फुटविद्रुमस्थम्
K.S.i.44
7.
loud
8.
spread,
diffused.(
स्फुटम्
is
used
as
an
indeclinable
in
the
sense
of
‘distinctly,
manifestly,
evidently,
certainly.’
)
sphuṭa,
(
1
)
adj.
(
orig.
no
doubt
MIndic
form
of
ppp.
of
spharati,
sphurati,
and
so
orig.
suffused,
esp.
with
light
but
has
come
to
be
used
in
very
general
sense
=
Pali
phuṭa
see
also
phuṭa,
sphūṭa,
parisphuṭa,
°sphūṭa,
pratisphuṭa
),
full,
filled,
usually
with
prec.
instr.,
much
less
often
in
comp.:
prītiprāmodyena
SP
〔199.4,
485.8〕
stūpaiḥ
sā
lokadhātuḥ
°ṭā
bhaviṣyati
〔203.1〕,
full
of
stūpas
yehi
sphuṭo
〔205.10〕
(
space
in
general,
māra-senayā
…
)
sphuṭaṃ
LV
〔307.15〕
sphuṭa
…
yakṣādyaiḥ
〔315.9〕
(
vs
)
gagaṇaṃ
sphuṭaṃ
tair
naranāyakebhiḥ
〔367.14〕
(
vs
)
gagaṇaṃ
sphuṭa
devasaṃghaiḥ
〔416.9〕
(
vs
)
devatāhi
Mv
〔ii.333.9〕
taṃ
(
sc.
mārgaṃ
)
prāṇakehi
°ṭaṃ
(
mss.
°ṭe
)
Mv
〔i.270.13〕,
(
the
way
)
was
filled
with
living
things
(
insects
)
(
aghā
)
aghasphuṭā,
evil
and
filled
with
evil,
LV
〔51.(
10—
)11〕
〔351.22〕
〔410.14〕
pādapehi
Mv
〔ii.327.6〕
dhvajapatākaiḥ
〔ii.328.4〕
patākapaṭṭaiḥ
〔ii.344.1〕
a
personʼs
body,
lakṣaṇehi
〔ii.327.7〕
〔336.6〕
piṭakaiḥ,
with
sores,
pustules,
Av
〔ii.167.1〕
gandhena
Suv
〔7.6〕
sphuṭo
'bhavad
Ānando
bhikṣur
Māreṇa
pāpīyasā
Divy
〔201.21〕,
cf.
24,
completely
occupied,
possessed,
by
the
Evil
One
maitryā,
suffused
with
love
(
regularly
by
the
Buddha
),
Mv
〔iii.429.3〕
Av
〔i.79.14〕
maitrāya
with
v.l.
maitryāya
Mv
〔ii.350.15〕
avabhāsena
(
or
in
Mv
obhāsena
),
with
radiance,
LV
〔300.10〕
Mv
〔i.41.7〕
〔230.2〕
〔240.12〕
〔iii.334.10〕
〔341.14〕
Divy
〔157.19〕
Suv
〔8.5〕
jvālābhir
SP
〔407.10〕
ābhayā
SP
〔423.3〕
LV
〔277.11〕
prabhājālaiḥ
LV
〔280.9〕
(
yaśasā
sarvā
Śrāvastī
)
sphuṭā
Av
〔ii.20.7〕
in
cpds.,
prīti-sphuṭāḥ
SP
〔330.2〕
(
vs
)
sarvaśarīraṃ
vikṛti-sphuṭaṃ
Av
〔ii.173.10〕
(
prose
)
(
2
)
adj.
or
(
prob.
)
subst.
(
nt.
),
in
dvandva
cpd.
khaṇḍa-sphuṭa-,
ruined
and
broken
(
parts
),
of
a
stūpa
here
replaces
BHS
and
Pali
(
khaṇḍa-
)phulla,
q.v.
(
cf.
Skt.
sphuṭati,
bursts
open,
and,
in
the
same
context
of
Divy,
sphuṭita
or
sphuṭitaka,
q.v.
):
(
stūpe
)
khaṇḍa-sphuṭa-pratisaṃskāra-
(
q.v.
),
repair
of
…,
Divy
〔22.11,
18〕
〔23.1,
3,
8,
10〕.
This
use
of
sphuṭa
is
doubtless
secondary,
due
to
influence
of
sphuṭati,
sphuṭita(
ka
).
Cf.
chuṭṭa.
धातुः →
स्फुट्
मूलधातुः →
स्फुट
धात्वर्थः →
विकसने
गणः →
भ्वादिः
कर्मकत्वं →
अकर्मकः
इट्त्वं →
सेट्
उपग्रहः →
आत्मनेपदी
रूपम् →
स्फोटते
धातुः →
स्फुट्
मूलधातुः →
स्फुट
धात्वर्थः →
विकसने
गणः →
तुदादिः
कर्मकत्वं →
अकर्मकः
इट्त्वं →
सेट्
उपग्रहः →
परस्मैपदी
रूपम् →
स्फुटति
अनुबन्धादिविशेषः →
कुटादिः
धातुः →
स्फुट्
मूलधातुः →
स्फुट
धात्वर्थः →
भेदने
गणः →
चुरादिः
कर्मकत्वं →
सकर्मकः
इट्त्वं →
सेट्
उपग्रहः →
उभयपदी
रूपम् →
स्फोटयति-ते
स्फुटँ
स्फुट
विकसने
-
स्फोटते
।
पुस्फुटे
।
स्फुटतीति
विशरणे
भविष्यति
।।
257
।।
स्फुटँ
स्फुट
विकसने
-
स्फुटति
पुस्फोट
स्फुटिता
अस्फुटीत्
भ्वादिषु
पाठात्
स्फोटति
अस्फुटत्
अस्फोटीत्
स्फोटत
इति
92
Synonyms
प्रकट,
प्रस्फुट,
स्फुट
(Adjective)
यत्
प्रकाशितं
ज्ञातं
वा।
"वृत्तं
प्रकटं
जातम्
अतः
भयं
किमर्थम्।"
Synonyms
विस्तीर्ण,
पृथु,
विशाल,
वितत,
विस्तृत,
उरु,
बहुल,
मन्थर,
वटूरिन्,
स्थूर,
स्फुट
(Adjective)
यस्य
विस्तारः
अधिकः
अस्ति।
"एषः
मार्गः
विस्तीर्णः
अस्ति।"
Synonyms
सुस्पष्ट,
स्फुट,
प्रव्यक्त,
उल्वण,
प्रकट,
विशद,
अवदात,
इद्ध
(Adjective)
यद्
केन
अपि
व्यवधानेन
विना
सम्पूर्णतया
दृश्यते
स्पष्टीकरोति
वा।
"आचार्यः
छात्रान्
पाचनतन्त्रं
कृष्णफलके
तस्य
सुस्पष्टं
चित्रम्
आलिख्य
पाठितवान्।"
स्फुट
वि।
प्रफुल्लितवृक्षः
समानार्थकाः
प्रफुल्ल,
उत्फुल्ल,
सम्फुल्ल,
व्याकोश,
विकच,
स्फुट,
फुल्ल,
विकसित
2।4।7।2।6
वन्ध्योऽफलोऽवकेशी
च
फलवान्फलिनः
फली।
प्रफुल्लोत्फुल्लसंफुल्लव्याकोशविकचस्फुटाः॥
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
अचलसजीवः,
वृक्षः
स्फुट
वि।
स्पष्टम्
समानार्थकाः
स्पष्ट,
स्फुट,
प्रव्यक्त,
उल्बण
3।1।81।2।4
अन्तो
जघन्यं
चरममन्त्यपाश्चात्यपश्चिमाः।
मोघं
निरर्थकं
स्पष्टं
स्फुटं
प्रव्यक्तमुल्बणम्.।
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्
स्फुट,
इ
क
नर्म्मणि
।
इति
कविकल्पद्रुमः
॥
(
चुरा०-पर०-सक०-सेट्
।
)
नर्म्मेह
परीहासः
।इ
क,
स्फुण्टयति
सखायं
लोकः
।
अयमन्यैर्नमन्यते
।
इति
दुर्गादासः
॥
स्फुट,
इर्
विश(
स
)रणे
।
इति
कविकल्पद्रुमः
॥
(
भ्वा०-पर०-अक०-भेदने
सक०-सेट्
।
)
इर,
अस्फुटत्
अस्फोटीत्
।
विशरणं
भेदनम्
।स्फोटयति
गात्रं
बाणः
।
विसरण
इति
दन्त्य-मध्यपाठे
विकसन
इत्यर्थः
।
स्फोटति
मल्लिका-कलिका
॥
स्फुट,
क
भिदि
।
इति
कविकल्पद्रुमः
।
(
चुरा०-पर०-सक०-सेट्
।
)
क,
स्फोटयति
कण्टकःपदम्
।
इति
दुर्गादासः
॥
स्फुट,
ङ
विसरणे
।
इति
कविकल्पद्रुमः
॥
(
भ्वा०-आत्म०-अक०-सेट्
।
)
ङ,
स्फोटन्ते
नवकुद्म-लानि
कुटजप्रायेषु
वृक्षेष्विति
हलायुधः
।
इतिदुर्गादासः
॥
स्फुट,
त्
क
विसरणे
।
इति
कविकल्पद्रुमः
॥
(
अदन्तचुरा०-पर०-अक०-सेट्
।
)
विसरणंविकमनम्
।
स्फुटयति
चम्पककलिका
।
अपु-स्फुटत्
।
इति
दुर्गादासः
॥
स्फुट,
शि
विकासे
।
इति
कविकल्पद्रुमः
।
(
तुदा०-पर०-अक०-सेट्
।
)
विकास
इति
कस
जगताविति
दन्त्यान्तस्य
घञि
रूपं
विपूर्व्वेणार्था-न्तरवाचितया
विकसनमित्यर्थः
।
शि,
स्फुटतिकेतकीकोरकः
।
अस्फुटीत्
पुष्फोट
।
इतिदुर्गादासः
॥
स्फुट,
क
हिंसे
।
आङ्पूर्व्वोऽयम्
।
इति
कविकल्प-द्रुमः
॥
(
चुरा०-पर०-सक०-सेट्
।
)
आङ्
उप-सर्गः
।
क,
आस्फोटयति
।
इति
दुर्गादासः
॥
स्फुटः,
त्रि,
(
स्फुटति
प्रकाशते
इति
।
स्फुट्
+
कः
।
)व्यक्तः
।
यथा,
रघुः
।
३
।
६३
।“अवेहि
मां
प्रीतमृते
तुरङ्गमात्किमिच्छसीति
स्फुटमाह
वासवः
॥
”
)प्रफुल्लः
।
इति
मेदिनी
॥
शुक्लः
।
इत्यजयः
॥
भिन्नः
।
इति
स्फुटधात्वर्थदर्शनात्
॥
*
॥
स्फुट-ग्रहा
यथा,
--“स्यात्
संस्कृतो
मध्यफलेन
मध्योमन्दस्फुटः
स्यात्
चलकेन्द्रमुक्तम्
।विधाय
शैघ्र्येण
चलेन
चैवंखेटस्फुटः
स्यादसकृत्
फलाभ्याम्
॥
”कुजस्य
विशेषमाह
।“दलीकृताभ्यां
प्रथमं
फलाभ्यांततोऽखिलाभ्यामसकृत्
कुजस्तु
।स्फुटौ
रवीन्दू
मृदुनैव
वेद्यौशीघ्राख्यतुङ्गस्य
तयोरभावात्
॥
”इति
सिद्धान्तशिरोभणिः
॥
स्फुट
त्रीषु लिङ्गेषु
स्फुट--क
।
१
विकशिते
२
व्यक्ते
मेदि०
।
३
भिन्ने
४
शुक्लेच
अजयः
।
५
ज्योतिषोक्तेषु
मेषादिराशिषु
अंशविशेषस्थितेषु
सूर्य्यादिग्रहेषु
पुंलिङ्गम्
तेषां
६
तत्तर्दशकसादिषु
गतौ
स्त्री
।७
उत्प्रेक्षाया
द्योतने
नपुंलिङ्गम्
।
८
सर्पफणायां
स्त्री
रामाश्रयाःग्रहाणां
स्फुटताकरणप्रयोजनं
सि०
शि०
उक्तं
यथा“यात्राविवाहोत्सवजातकादौ
खेटैः
स्फुटैरेव
फलस्फुटत्वम्
।
स्यात्
प्रोच्यते
तेन
नभश्चराणां
स्फुटक्रियादृग्गणितैक्यकृद्
वा”
इत्युपक्रमे
स्पष्टाधिकारे
प्रपञ्चितंग्रहाणां
मृदूच्चादिकमुक्त्वोक्तम्
“मृदूच्चेन
हीनो
ग्रहोमन्दकेन्द्रं
चलोच्चं
ग्रहोनं
भवेच्छीघ्रकेन्द्रम्
।
तुला-जादिकेन्द्रे
फलं
स्वर्णमेवं
मृदु
ज्ञेयमस्माद्विलोमं
च
शी-घ्रम्
।
त्रिभिर्मैः
पदं
तानि
चत्रारि
चक्रे
क्रमात्स्यादयुक्
युग्मसंज्ञा
च
तेषाम्
।
अयुम्मे
पदे
यातमेव्यंतु
युग्मे
मुजो
बाहुहीगं
त्रिभं
कोटिरुक्ता”
इत्युक्त्वाभुजकोटिफलादिकमुक्त्वा
।
“स्यात्
संस्कृतो
मध्यफलेनमध्यो
मन्दस्फुटः
स्याच्चलवेन्द्रमुक्तम्
।
विधाय
शै-घ्रेण
फलेन
चैव
खेटः
स्फुटः
स्यादसकृत्फलाभ्याम्
।दलीकृताभ्यां
प्रथमं
फलाभ्यां
तताऽखिल
भ्य
मसकृत्कुजस्तु
।
स्फुटौ
रवीन्दू
मृदुनैव
वैद्यौ
शीघ्राख्यतुङ्गस्यतयोरभावात्”
सि०
शि०
।
आदौ
ग्रहस्य
मन्दफल-मानीय
तेन
संस्कतोऽसौ
मन्दसफुटः
स्यात्
।
तं
शी-घ्रोच्चाद्विशोध्य
शीघ्रवन्द्रं
कृत्वा
ततः
शीघ्रफलम्
।
तेनसंस्कृतो
मन्दस्फटो
ग्रहः
स्यात्
।
तस्मात्
स्फुटा०न्मध्योच्चं
विशोध्य
मन्दमानीय
तेन
गणितागतोमध्यसंस्कृता
मन्दस्फुटः
स्यात्
।
तेन
पुनश्चलवेन्द्रंततश्चलफलं
तेन
मन्दस्फुटसंस्कृतः
स्फुटः
स्यात्एवमसकृत्
यावदविशेषः
।
तत्तु
दलीकृताभ्यां
प्रथमंफलाभ्यामित्यादिना
कुजस्य
विशेष
उक्तस्तत्रोपपत्तिरेववासना”
प्रमिता०
।
ग्रहाणां
तत्रोक्तः
स्पष्टगत्यानयन-प्रकारस्तु
खगोलशब्दे
२४३२
पृ०
दृश्यः
।
स्फुटँ
स्फुट
विकसने
-
स्फुटति,
स्फुटिता
अस्फुटीत्
स्फुटः
भ्वादौ
स्फुटिर्
विशरणे
(
1226
)-स्फोटति,
स्फोटिता,
अस्फुटत्,
अस्फोटीत्
स्फोटः
93
स्फुटँ
स्फुट
(
अर्थः
)
विकसने
(
स्फोटते
पुस्फुटे
स्फोटितेत्यादि
पुस्फुटिषते
पुस्फोटिषते
स्फुटित्वा
स्फोटित्वा
)
"रलो
व्युपधात्''
इति
कित्त्वविकल्पः
(
पोस्फुट्ट्यते,
पोस्फुटीति
पोस्फोट्टि
अपोस्फोट्
स्फोटयति
अपुस्फुटत्
अयं
तुदादावपि,
विशरणार्थोग्रे
परस्मैपदिषु,
भेदनार्थश्चुरादौ
257
स्फुटँ
स्फुट
(
अर्थः
)
विकसने
(
स्फुटति
पुस्फोट
)
"शर्पूर्वाः
खयः''
इति
खयः
शेषः
(
स्फोटते
)इति
शप्यात्मनेपदी
स्फोटतीति
विशरणार्थः
परस्मैपदी
तत्रैव
भेदानार्थश्चुरादौ
91
1
{@“स्फुट
विकसने”@}
2
‘--
विशरणे’
इति
वोपदेवः।
‘क्रमाद्
विकासे
शशपोः,
स्फुटति
स्फोटते
पदे।’
3
इति
देवः।
क्षीरतरङ्गिण्यां
धातुरयं
न
दृश्यते।
सन्नन्ते
सर्वत्र
‘रलो
व्युपधात्--’
4
इति
कित्त्वविकल्पनात्
रूपद्वयं
ज्ञेयम्--पुस्फोटिषकः-पुस्फुटिषकः-
षिका।
एवं
शुद्धे
क्त्वायामपि।
सर्वाण्यपि
रूपाणि
कुकतिवत्
5
ज्ञेयानि।
6
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१९५७
)
02
→
(
१-भ्वादिः-२६०।
अक।
सेट्।
आत्म।
)
03
→
(
श्लो।
७०
)
04
→
(
१-२-२६
)
05
→
(
१९७
)
06
→
[
पृष्ठम्१३९५+
२६
]
1
{@“स्फुट
विकसने”@}
2
कुटादिः।
‘क्रमाद्
विकासे
शशपोः
स्फुटति
स्फोटते
पदे।’
3
इति
देवः।
सर्वाण्यपि
रूपाणि
कौटिल्यार्थककुटतिवत्
4
बोध्यानि।
अस्य
धातोः
कुटादित्वात्,
‘रलो
व्युपधात्--’
5
इति
सन्नन्ते
कित्त्वविकल्पो
न।
णमुलि-
6
अङ्गुलिस्फोटम्।
स्फोटः
=
शाब्दिकसंमतं
शब्दस्वरूपम्,
रोगविशेषश्च।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१९५८
)
02
→
(
६-तुदादिः-१३७३।
अक।
सेट्।
पर।
)
03
→
(
श्लो।
७०
)
04
→
(
२०४
)
05
→
(
१-२-२६
)
06
→
[
[
आ।
‘वदन्
बह्वङ्गुलिस्फोटं
भ्रूविक्षेपं
विलोकयन्।।’
भ।
का।
५।
६३।
]
]
1
{@“स्फुट
भेदने”@}
2
‘स्फोटयेत्
स्फोटतीति
द्वे
भेदे
विशरणे
क्रमात्।’
3
इति
देवः।
सर्वाण्यपि
रूपाणि
चौरादिककुहयतिवत्
4
ज्ञेयानि।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१९५९
)
02
→
(
१०-चुरादिः-१७२३।
सक।
सेट्।
उभ।
)
03
→
(
श्लो।
७१
)
04
→
(
२३७
)
स्फुट-
a.
ouvert
épanoui,
fleuri
distinct,
clair,
évident
correct
pur,
sans
taches
répandu,
vaste,
étendu,
fameux
-आ-
Feminine.
chaperon
d'un
serpent
-अम्
manifestement,
certainement
-तरम्
compar
id.
-ता-
Feminine.
fait
d'être
distinct,
évident
-ई-कृ-
rendre
clair,
mettre
au
jour
-इका-
Feminine.
fragment
qui
s'est
détaché.
°चन्द्र-तारक-
a.
(
nuit
)
éclairée
par
la
lune
et
les
étoiles.
°फेन-राजि-
Masculine.
(
mer
)
que
signalent
les
rangées
d'écume.
°वक्तृ-
ag.
qui
parle
franchement.
°शब्दम्
adv.
de
façon
distincte.
स्फुटाक्षर-
a.
(
langage
)
clair,
significatif.
स्फुटागस्-
a.
qui
faute
ouvertement.
स्फुटार्थ-
a.
au
sens
évident.
-ई-करण-
nt.
manifestation
fait
de
mettre
au
jour.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.