Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
सूर्यः (sUryaH)
सूर्यः
[
sūryḥ
],
[
सरति
आकाशे
सूर्यः,
यद्वा
सुवति
कर्मणि
लोकं
प्रेरयति
Compare.
Sk.
on
Parasmaipada.
III.1.114
]
The
sun
सूर्ये
तपत्यावरणाय
दृष्टेः
कल्पेत
लोकस्य
कथं
तमिस्रा
Raghuvamsa (Bombay).
5.13.
[
In
mythology,
the
sun
is
regarded
as
a
son
of
Kaśyapa
and
Aditi.
He
is
represented
as
moving
in
a
chariot
drawn
by
seven
horses,
with
Aruṇa
for
his
charioteer.
He
is
also
represented
as
all-seeing,
the
constant
beholder
of
the
good
and
bad
deeds
of
mortals.
Samjñā
(
or
Chhāyā
or
Aśvinī
)
was
his
principal
wife,
by
whom
he
had
Yama
and
Yamunā,
the
two
Aśvins
and
Saturn.
He
is
also
described
as
having
been
the
father
of
Manu
Vaivasvata,
the
founder
of
the
solar
race
of
kings.
]
The
tree
called
Arka.
The
number
'twelve'
(
derived
from
the
twelve
forms
of
the
sun
).
The
swallow-wort.
Name.
of
Śiva.
Compound.
-अपायः
sunset
सूर्यापाये
न
खलु
कमलं
पुष्यति
स्वामभिख्याम्
Meghadūta (Bombay).
82.
-अर्ष्यम्
the
presentation
of
an
offering
to
the
sun.
-अश्मन्
Masculine.
the
sun-stone.
-अश्वः
a
horse
of
the
sun.
-अस्तम्
sunset.
-आतपः
heat
or
glare
of
the
sun,
sunshine.
-आलोकः
sunshine.
आवर्तः
a
kind
of
sun-flower.
a
head-ache
which
increases
or
diminishes
according
to
the
course
of
the
sun
(
Marâṭhî.
अर्धशिशी
).
-आह्व
Adjective.
named
after
the
sun.
(
-ह्वः
)
the
gigantic
swallow-wort.
(
-ह्वम्
)
copper.
-इन्दुसंगमः
the
day
of
the
new
moon
(
the
conjunction
of
the
sun
and
moon
)
दर्शः
सूर्येन्दुसंगमः
Ak.
-उत्थानम्,
-उदयः
sunrise.
ऊढः
'brought
by
the
sun',
an
evening
guest
संप्राप्तो
यो$तिथिः
सायं
सूर्योढो
गृहमेधिनाम्
।
पूजया
तस्य
देवत्वं
लभन्ते
गृहमेधिनः
॥
Panchatantra (Bombay).
1.17.
the
time
of
sunset.
-उपस्थानम्,
-उपासना
attendance
upon
or
worship
of
the
sun
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.
-कमलम्
the
sun-flower,
a
heliotrope.
कान्तः
the
sun-stone,
sun-crystal
स्पर्शानुकूला
इव
सूर्यकान्तास्तदन्यतेजो$भिभवाद्वमन्ति
।
Sakuntalâ (Bombay).
2.7.
a
crystal.
-कान्ति
Feminine.
sun-light.
a
particular
flower.
the
flower
of
sesamum.
-कालः
day-time,
day.
˚अनलचक्रम्
a
particular
astrological
diagram
for
indicating
good
and
bad
fortune.
ग्रहः
the
sun.
an
eclipse
of
the
sun.
an
epithet
of
Rāhu
and
Ketu.
the
bottom
of
a
water-jar.
-ग्रहणम्
a
solar
eclipse.
-चन्द्रौ
(
also
सूर्याचन्द्रमसौ
)
Masculine.
Dual.
the
sun
and
moon.
जः,
तनयः,
पुत्रः
epithets
of
Sugrīva
यो$हं
सूर्यसुतः
स
एष
भवतां
यो$यं
स
वत्सो$ङ्गदः
Mahâvîracharita (Borooah's Edition),
5.55.
of
Karṇa.
of
the
planet
Saturn.
of
Yama.
-जा,
-तनया
the
river
Yamunā.
-तेजस्
Neuter.
the
radiance
or
heat
of
the
sun.
-द्वारम्
the
way
of
the
sun
उत्तरायण
quod vide, which see.
सूर्यद्वारेण
ते
विरजाः
प्रयान्ति
यत्रामृतः
स
पुरुषो
ह्याव्ययात्मा
Muṇḍakopanishad.
1.2.11.
-नक्षत्रम्
that
constellation
(
out
of
the
27
)
in
which
the
sun
happens
to
be.-पर्वन्
Neuter.
a
solar
festival,
(
on
the
days
of
the
solstices,
equinoxes,
eclipses
Et cætera.
).
-पादः
a
sun-beam.
पुत्री
lightning.
the
river
Yamunā.
-प्रभव
Adjective.
sprung
or
descended
from
the
sun
क्व
सूर्यप्रभवो
वंशः
क्व
चाल्पविषया
मतिः
Raghuvamsa (Bombay).
1.2.
-फणिचक्रम्
Equal or equivalent to, same as.
सूर्यकालानलचक्रम्
quod vide, which see.
above.
-बिम्बः
the
disc
of
the
sun.
-भक्त
Adjective.
one
who
worships
the
sun.
(
-क्तः
)
the
tree
Bandhūka
or
its
flower.
-मणिः
the
sunstone.
-मण्डलम्
the
orb
of
the
sun.
-मासः
the
solar
month.
यन्त्रम्
a
representation
of
the
sun
(
used
in
worshipping
him
).
an
instrument
used
in
taking
solar
observations.
-रश्मिः
a
ray
of
the
sun,
sun-beam
Manusmṛiti.
5.133.
-लोकः
the
heaven
of
the
sun.
-वंशः
the
solar
race
of
kings
(
who
ruled
at
Ayodhyā
).
-वर्चस्
Adjective.
resplendent
as
the
sun.
-वारः
Sunday.
-विलोकनम्
the
ceremony
of
taking
a
child
out
to
see
the
sun
when
four
months
old
Compare.
उपनिष्क्रमणम्.
-संक्रमः,
-संक्रातिः
Feminine.
the
sun's
passage
from
one
zodiacal
sign
to
another.-संज्ञम्
saffron.
-सारथिः
an
epithet
of
Aruṇa.
-सिद्धान्तः
a
celebrated
astronomical
work
(
supposed
to
have
been
revealed
by
the
god
Sun
).
-स्तुतिः
Feminine.
,
-स्तोत्रम्
a
hymn
addressed
to
the
sun.
-हृदयम्
Name.
of
a
hymn
to
the
sun.
सूर्यः
[
सरति
आकाशे
सूर्यः,
यद्वा
सुवति
कर्मणि
लोकं
प्रेरयति
cf.
Sk.
on
P.
III.
1.
114
]
1
The
sun
सूर्ये
तपत्यावरणाय
ट्टष्टेः
कल्पेत
लोकस्य
कथं
तमिस्रा
R.
5.
13.
[
In
mythology,
the
sun
is
regarded
as
a
son
of
Kaśyapa
and
Aditi
cf.
Ś.
7.
20.
He
is
represented
as
moving
in
a
chariot
drawn
by
seven
horses,
with
Aruṇa
for
his
charioteer.
He
is
also
represented
as
all-seeing,
the
constant
beholder
of
the
good
and
bad
deeds
of
mortals.
Saṃjñā
(
or
Chāyā
or
Aśvinī
)
was
his
principal
wife,
by
whom
he
had
Yama
and
Yamunā,
the
two
Aśvins
and
Saturn.
He
is
also
described
as
having
been
the
father
of
Manu
Vaivasvata,
the
founder
of
the
solar
race
of
kings,
].
2
The
tree
called
Arka.
3
The
number
‘twelve’
(
derived
from
the
twelve
forms
of
the
sun
).
4
The
swallow-wort.
5
N.
of
Śiva.
Comp.
अपायः
sunset
Me.
80.
अर्ध्यं
the
presentation
of
an
offering
to
the
sun.
अश्मन्
m.
the
sun-stone.
अश्वः
a
horse
of
the
sun.
अस्तं
sunset.
आतपः
heat
or
glare
of
the
sun,
sunshine.
आलोकः
sunshine.
आवर्तः
a
kind
of
sun-flower.
आह्व
a.
named
after
the
sun.
(
ह्वः
)
the
gigantic
swallowwort.
(
ह्वं
)
copper.
इंदुसंगमः
the
day
of
the
new
moon
(
the
conjunction
of
the
sun
and
moon
)
दर्शः
सूर्येंदुसंगमः
Ak.
उत्थानं,
उदयः
sunrise.
ऊढः
{1}
‘brought
by
the
sun’,
an
evening
guest
Pt.
1.
170.
{2}
the
time
of
sunset.
उपस्थानं
उपासना
attendance
upon
or
worship
of
the
sun
V.
1.
कमलं
the
sunflower,
a
heliotrope.
कांतः
{1}
the
sun-stone,
sun-crystal
Ś.
2.
7.
{2}
a
crystal.
कांतिः
f.
{1}
sun-light.
{2}
a
particular
flower.
{3}
the
flower
of
sesamum.
कालः
day-time,
day.
°अनलचक्रं
a
particular
astrological
diagram
for
indicating
good
and
bad
fortune.
ग्रहः
{1}
the
sun.
{2}
an
eclipse
of
the
sun.
{3}
an
epithet
of
Rāhu
and
Ketu.
{4}
the
bottom
of
a
water-jar.
ग्रहणं
a
solar
eclipse.
चंद्रौ
(
also
सूर्याचंद्रमसौ
)
m.
du.
the
sun
and
moon.
जः,
तनयः,
पुत्रः
{1}
epithets
of
Sugrīva.
{2}
of
Karṇa.
{3}
of
the
planet
Saturn.
{4}
of
Yama.
जा,
तनया
the
river
Yamunā.
तेजस्
n.
the
radiance
or
heat
of
the
sun.
नक्षत्रं
that
constellation
(
out
of
the
27
)
in
which
the
sun
happens
to
be.
पर्वन्
n.
a
solar
festival,
(
on
the
days
of
the
solstices,
equinoxes,
eclipses
&c.
).
पुत्री
{1}
lightning.
{2}
the
river
Yamunā.
प्रभव
a.
sprung
or
descended
from
the
sun
R.
1.
2.
फणिचक्रं
=
सूर्यकालानलचक्रं
q.
v.
above.
भक्त
a.
one
who
worships
the
sun.
(
क्तः
)
the
tree
Bandhūka
or
its
flower.
मणिः
the
sun-stone.
मंडलं
the
orb
of
the
sun.
यंत्रं
{1}
a
representation
of
the
sun
(
used
in
worshipping
him
).
{2}
an
instrument
used
in
taking
solar
observations,
रश्मिः
a
ray
of
the
sun,
sun
beam.
लोकः
the
heaven
of
the
sun.
वंशः
the
solar
race
of
kings
(
who
ruled
at
Ayodhyā
).
वर्चस्
a.
resplendent
as
the
sun.
विलोकनं
the
ceremony
of
taking
a
child
out
to
see
the
sun
when
four
months
old
cf.
उंपनिष्क्रमणं.
संक्रमः,
संक्रांतिः
f.
the
sun's
passage
from
one
zodiacal
sign
to
another.
संज्ञं
saffron.
सारथिः
an
epithet
of
Aruṇa.
सिद्धांतः
a
celebrated
astronomical
work
(
supposed
to
have
been
revealed
by
the
god
Sun
).
स्तुतिः
f.,
स्तोत्रं
a
hymn
addressed
to
the
sun.
हृदयं
N.
of
a
hymn
to
the
sun.
सूरज
सूर्यः
पुंलिङ्गम्
-
"सरति
आकाशे
सूर्यः,
यद्वा
सुवति
कर्मणि
लोकं
प्रेरयति
-
सृ
+
क्यप्,
नि*"
सूरज
सूर्यः
पुंलिङ्गम्
-
"सृ
+
क्यप्,
नि*"
मदार
का
पौधा
सूर्यः
पुंलिङ्गम्
-
"सृ
+
क्यप्,
नि*"
बारह
की
संख्या
Synonyms
सूर्यः
(Noun)
सः
ज्योतिष्मान्
खपिण्डः
यस्य
परितः
ग्रहाः
परिभ्रमन्ति।
"अन्तरिक्षे
नैके
सूर्याः
सन्ति।"
Synonyms
सूर्यः,
सूरः,
अर्यमा,
आदित्यः,
द्वादशात्मा,
दिवाकरः,
भास्करः,
अहस्करः,
व्रध्रः,
प्रभाकरः,
विभाकरः,
भास्वान्,
विवस्वान्,
सप्ताश्वः,
हरिदश्वः,
उष्णरश्मिः,
विवर्त्तनः,
अर्कः,
मार्त्तण्डः,
मिहिरः,
अरुणः,
वृषा,
द्युमणिः,
तरणिः,
मित्रः,
चित्रभानुः,
विरोचन्,
विभावसुः,
ग्रहपतिः,
त्विषाम्पतिः,
अहःपतिः,
भानुः,
हंसः,
सहस्त्रांशुः,
तपनः,
सविता,
रविः,
शूरः,
भगः,
वृध्नः,
पद्मिनीवल्लभः,
हरिः,
दिनमणिः,
चण्डांशुः,
सप्तसप्तिः,
अंशुमाली,
काश्यपेयः,
खगः,
भानुमान्,
लोकलोचनः,
पद्मबन्धुः,
ज्योतिष्मान्,
अव्यथः,
तापनः,
चित्ररथः,
खमणिः,
दिवामणिः,
गभस्तिहस्तः,
हेलिः,
पतंगः,
अर्च्चिः,
दिनप्रणीः,
वेदोदयः,
कालकृतः,
ग्रहराजः,
तमोनुदः,
रसाधारः,
प्रतिदिवा,
ज्योतिःपीथः,
इनः,
कर्म्मसाक्षी,
जगच्चक्षुः,
त्रयीतपः,
प्रद्योतनः,
खद्योतः,
लोकबान्धवः,
पद्मिनीकान्तः,
अंशुहस्तः,
पद्मपाणिः,
हिरण्यरेताः,
पीतः,
अद्रिः,
अगः,
हरिवाहनः,
अम्बरीषः,
धामनिधिः,
हिमारातिः,
गोपतिः,
कुञ्जारः,
प्लवगः,
सूनुः,
तमोपहः,
गभस्तिः,
सवित्रः,
पूषा,
विश्वपा,
दिवसकरः,
दिनकृत्,
दिनपतिः,
द्युपतिः,
दिवामणिः,
नभोमणिः,
खमणिः,
वियन्मणिः,
तिमिररिपुः,
ध्वान्तारातिः,
तमोनुदः,
तमोपहः,
भाकोषः,
तेजःपुञ्जः,
भानेमिः,
खखोल्कः,
खद्योतनः,
विरोचनः,
नभश्चक्षूः,
लोकचक्षूः,
जगत्साक्षी,
ग्रहराजः,
तपताम्पतिः,
सहस्त्रकिरणः,
किरणमाली,
मरीचिमाली,
अंशुधरः,
किरणः,
अंशुभर्त्ता,
अंशुवाणः,
चण्डकिरणः,
धर्मांशुः,
तीक्ष्णांशुः,
खरांशुः,
चण्डरश्मिः,
चण्डमरीचिः,
चण्डदीधितिः,
अशीतमरीचिः,
अशीतकरः,
शुभरश्मिः,
प्रतिभावान्,
विभावान्,
विभावसुः,
पचतः,
पचेलिमः,
शुष्णः,
गगनाध्वगः,
गणध्वजः,
खचरः,
गगनविहारी,
पद्मगर्भः,
पद्मासनः,
सदागतिः,
हरिदश्वः,
मणिमान्,
जीवितेशः,
मुरोत्तमः,
काश्यपी,
मृताण्डः,
द्वादशात्मकः,
कामः,
कालचक्रः,
कौशिकः,
चित्ररथः,
शीघ्रगः,
सप्तसप्तिः
(Noun)
हिन्दूनां
धर्मग्रन्थेषु
वर्णिता
एका
देवता।
"वेदेषु
सूर्यस्य
पूजायाः
वारंवारं
विधानम्
अस्ति"।"
Synonyms
सूर्यः,
सविता,
आदित्यः,
मित्रः,
अरुणः,
भानुः,
पूषा,
अर्कः,
हिरण्यगर्भः,
पतङ्गः,
खगः,
सहस्रांशुः,
दिनमणिः,
मरीचि,
मार्तण्ड,
दिवाकरः,
भास्करः,
प्रभाकरः,
विभाकरः,
विवस्वान्,
सप्ताश्वः,
हरिदश्वः,
चित्ररथः,
सप्तसप्तिः,
दिनमणि,
द्युमणिः,
दिवामणिः,
खमणिः,
खद्योतः,
प्रद्योतनः,
अम्बरीशः,
अंशहस्तः,
लोकबान्धवः,
जगत्चक्षुः,
लोकलोचनः,
कालकृतः,
कर्मसाक्षी,
गोपतिः,
गभस्तिः,
गभस्तिमान्,
गभस्तिहस्तः,
ग्रहराजः,
चण्डांशु,
अंशुमानी,
उष्णरश्मिः,
तपनः,
तापनः,
ज्योतिष्मान्,
मिहिरः,
अव्ययः,
अर्चिः,
पद्मपाणिः,
पद्मिनीवल्लभः,
पद्मबन्धुः,
पद्मिनीकान्तः,
पद्मपाणिः,
हिरण्यरेतः,
काश्यपेयः,
विरोचनः,
विभावसुः,
तमोनुदः,
तमोपहः,
चित्रभानुः,
हरिः,
हरिवाहनः,
ग्रहपतिः,
त्विषाम्पतिः,
अहःपतिः,
वृध्नः,
भगः,
अगः,
अद्रिः,
हेलिः,
तरूणिः,
शूरः,
दिनप्रणीः,
कुञ्जारः,
प्लवगः,
सूनुः,
रसाधारः,
प्रतिदिवा,
ज्योतिपीथः,
इनः,
वेदोदयः,
पपीः,
पीतः,
अकूपारः,
उस्रः,
कपिलः
(Noun)
पृथिव्याः
निकटतमः
अतितेजस्वी
खगोलीयः
पिण्डः
यं
परितः
पृथ्व्यादिग्रहाः
भ्रमन्ति।
तथा
च
यः
आकाशे
सुवति
लोकम्
कर्माणि
प्रेरयति
च।
"सूर्यः
सौर्याः
ऊर्जायाः
महीयः
स्रोतः।/
सूर्ये
तपत्यावरणाय
दृष्टैः
कल्पेत
लोकस्य
कथं
तमित्स्रा।"
ஸூர்ய:
:
சூரியன்,
எருக்கஞ்செடி.
1
{@“सृ
गतौ”@}
2
अयं
धातुः
अर्थभेदेन
अकर्मकः
सकर्मकोऽपि
दृश्यते।
‘गतौ
ससर्ति
सरति
श्लुशपोर्धावति
क्वचित्।’
3
इति
देवः।
सारकः-रिका,
सारकः-रिका,
4
सिसीर्षकः-र्षिका,
5
सेस्रीयकः-यिका
सर्त्ता-त्री,
सारयिता-त्री,
सिसीर्षिता-त्री,
सेस्रीयिता-त्री
इत्यादिकानि
रूपाणि
सर्वाण्यपि
जौहोत्यादिकपिपर्त्तिवत्
6
ज्ञेयानि।
7
धावन्-सरन्-न्ती,
8
सरकः,
अति9सारकी,
10
सूर्यः,
11
पुरःसरः-अग्रतःसरः-
12
अग्रेसरः,
13
14
पूर्वसरः,
15
परिसारी,
16
विसारी,
17
अनुसारी,
18
प्रसारी,
19
उदासारी,
प्रत्यासारी,
20
सरणः,
21
सृमरः
22,
सारणा,
सारणी,
23
सृत्वरः-
24
सृत्वरी,
25
चन्दनसारः,
अतीसारः,
विसारः,
26
उपसरो
गवाम्,
27
उपसर्या
28
गौः,
29
आसारः,
30
सारः,
प्रसारः,
31
संसारः,
32
परिसर्या,
33
सस्रिः
34
णथिन्प्रत्यये
रूपमेवम्।
णित्त्वात्
उपधावृद्धिः।
]
]
सारथिः,
35
इति
कप्रत्ययः।
किच्च
भवति।
सृकः
=
वायुः।
]
]
सृकः,
36
सरण्डः,
37
सृणीकः,
38
सृमाकुः,
39
सरीमा,
40
अप्सरसः,
41
सरित्,
42
सरणिः,
43
सरट्,
सरटः,
44
सरयुः-सरयूः,
इत्यादिकानि
रूपाणि
अस्य
धातोः
विशेषेण
भवन्तीति
ज्ञेयम्।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१९१३
)
02
→
(
१-भ्वादिः-९३५।
सक।
अनि।
पर।
)
03
→
(
श्लो।
३०
)
04
→
[
[
१।
सन्नन्ते
‘अज्झनगमां
सनि,
’
(
६-४-१६
)
इति
दीर्घे
‘सन्यतः’
(
७-४-७९
)
इतीत्वे
रपरत्वे,
‘हलि
च’
(
८-२-७७
)
इति
दीर्घे,
द्विर्वचने
च
रूपमेवम्।
]
]
05
→
[
[
२।
यङन्ते
‘रीङ्
ऋतः’
(
७-४-२७
)
इति
रीङादेशे
रूपमेवम्।
]
]
06
→
(
१०४४
)
07
→
[
[
३।
शतरि
‘पाघ्राध्मास्थाम्नादाण्दृश्यर्त्तिसर्त्ति--’
(
७-३-७८
)
इत्यादिना
प्रकृतेः
धाबादेशे
धावन्
इति
भवति।
‘सर्त्तेः
वेगितायां
गतौ
धावादेशमिच्छन्ति।
अन्यत्र
सरति
अनुसरतीत्येव
भवति’
इति
काशिका
(
७-३-७८
)।
तेन
अनु-
सरन्-सरन्
इत्यप्यर्थविशेषे
साधुरेव।
]
]
08
→
[
[
४।
‘सृल्वः
समभिहारे
धुन्’
(
३-१-१४९
)
इति
वुन्प्रत्यये
रूपमेवम्।
साधु
सरतीति
सरकः।
सरकः
पानपात्रमिति
केचित्।
]
]
09
→
(
ती
)
10
→
[
[
५।
‘राजसूयसूर्य--’
(
३-१-११४
)
इति
क्यपि
उत्वे
च
रूपम्।
अथवा
सुवते
रुडागमे
रूपमेवम्।
]
]
11
→
[
[
६।
पुरः
सरतीति
‘पुरोऽग्रतोऽग्रेषु
सर्त्तेः’
(
३-२-१८
)
इति
टप्रत्यये
रूपम्।
एवं
अग्रतःसरः,
अग्रेसरः
इत्यादौ।
‘तत्पुरुषे
कृति--’
(
६-३-१४
)
इति
सप्तम्या
अलुक्।
अत्र
न्यासकारात्रेयाभ्याम्
‘अग्रे
इत्येकारान्तत्वं
निपातनात्’
इत्युक्तम्।
‘अग्रस्सरति,
अग्रेण
सरतीत्यादावपि
एकारान्तत्वं
फलम्’
इति
च।
एवं
हि
‘सवरुणावरुणाग्रसरं
रुचा’
‘आयोधनाग्रसरतां
त्वयि
वीर
जाते’
इत्यादयः
प्रयोगाश्चिन्त्याः
स्युः।
]
]
12
→
[
[
B।
‘अग्रेसरो
जघन्यानां
मा
भूः
पूर्वसरो
मम।।’
भ।
का।
५-९७।
]
]
13
→
[
पृष्ठम्१३७७+
३२
]
14
→
[
[
१।
पूर्वः
सरतीति
कर्तृवाचिनि
पूर्वशब्दे
उपपदे
‘पूर्वे
कर्तरि’
(
३-२-१९
)
इति
टप्रत्ययो
भवति।
पूर्वं
देशं
सरतीति
पूर्वसारः।
अत्र
कर्तृभिन्नार्थे
अण्।
]
]
15
→
[
[
२।
‘संपृचानुरुध…
सृ--’
(
३-२-१४२
)
इत्यादिना
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
घिनुण्प्रत्ययो
भवति।
तेन
रूपमेवम्।
]
]
16
→
[
[
३।
विसरतीति
=
विसारी।
णिनिप्रत्ययः।
‘विसारिणो
मत्स्ये’
(
५-४-१६
)
इति
स्वार्थेऽण्प्रत्यये
रूपम्।
अणन्तस्यैव
प्रयोगः।
]
]
17
→
[
[
आ।
‘पतत्यधो
धाम
विसारि
सर्वतः
किमेतदित्याकुलमीक्षितं
जनैः।।’
शि।
व।
७-२।
]
]
18
→
[
[
४।
प्रशब्द
उपपदे
‘प्रे
लपसृ--’
(
३-२-१४५
)
इति
घिनुण्प्रत्ययः।
]
]
19
→
[
[
५।
‘उत्प्रतिभ्यामाङि
सर्त्तेः--’
(
वा।
३-२-७८
)
इति
णिनिप्रत्यये
रूपमेवम्।
एवं
प्रत्यासारी
इत्यादावपि।
]
]
20
→
[
[
६।
‘जुचङ्क्रम्यदन्द्रम्यसृ--’
(
३-२-१५०
)
इति
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
युच्प्रत्ययः।
]
]
21
→
[
[
७।
‘सृघस्यदः
क्मरच्’
(
३-२-१६०
)
इति
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
क्मरच्प्रत्यये
रूपमेवम्।
]
]
22
→
[
[
B।
‘सृमरोऽभङ्गुरप्रज्ञो
गृहीत्वा
भासुरं
धनुः।’
भ।
का।
७-२२।
]
]
23
→
[
[
८।
‘इण्नशिजिसर्त्तिभ्यः--’
(
३-२-१६३
)
इति
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
क्वरप्प्रत्ययः।
‘टिड्ढाणञ्--’
(
४-१-१५
)
इति
ङीपि
सृत्वरी
इति
रूपम्।
]
]
24
→
[
[
C।
‘कीर्ति
मनस्तापहृतं
विसृत्वरीं…।’
वा।
वि।
१-४७।
]
]
25
→
[
[
९।
‘सृ
स्थिरे’
(
३-३-१७
)
इति
स्थिरे
कर्तरि
घञ्प्रत्ययः।
‘स्थिर
इति
कालान्तरस्थायी
पदार्थ
उच्यते।
स
चिरं
तिष्ठन्
कालान्तरं
सरतीति
धात्वर्थस्य
कर्त्ता’
इति
काशिकायाम्
(
३-३-१७
)।
अतीसारः
इत्यत्र
‘व्याधिमत्स्य-
बलेष्विति
वक्तव्यम्’
(
वा।
३-३-१७
)
इति
घञ्।
‘उपसर्गस्य
घञि--’
(
६-३-१२२
)
इति
दीर्घश्च।
अतीसारः
=
व्याधिः।
विविधं
सरतीति
विसारो
=
मत्स्यः।
सारो
बलम्।
खदिरं
सारयतीति
खदिरसारः
\n\n
अन्तर्भावितण्यर्थोऽत्रायम्
धातुः
इति
भाष्ये
(
३-३-१७
)
स्पष्टम्।
]
]
26
→
[
[
१०।
‘प्रजने
सर्त्तेः’
(
३-३-७१
)
इत्यप्प्रत्ययः।
उपसरो
गवाम्
=
प्रथमं
स्त्रीगवीषु
पुंगवानां
गर्भाधानाय
नियोजनम्
उपसरणमुच्यते।
]
]
27
→
[
[
११।
‘उपसर्या
काल्या
प्रजने’
(
३-१-१०४
)
इत्युपपूर्वात्
यत्प्रत्ययान्तो
निपात्यते।
]
]
28
→
[
[
ड्।
‘वृषो
यथोपसर्याया
गोष्ठे
गोदण्डताडितः।।’
भ।
का।
६-५३।
]
]
29
→
[
[
१२।
‘पुंसि
संज्ञायां
घः
प्रायेण’
(
३-३-११८
)
इति
करणाधिकरणयोर्घप्रत्ययः।
]
]
30
→
[
[
१३।
‘भावे’
(
३-३-१८
)
\n\n
‘अकर्तरि
च
कारके
संज्ञायाम्’
(
३-३-१९
)
इति
भावे
वाच्ये,
कर्मवर्जिते
कारके
संज्ञायां
विषये
च
घञ्प्रत्यये
रूपमेवम्।
एवं
प्रसारः,
संसारः
इत्यादिषु
च
ज्ञेयम्।
]
]
31
→
[
पृष्ठम्१३७८+
२९
]
32
→
[
[
१।
परितः
सरणं
परिसर्या।
‘इच्छा’
(
३-३-१०१
)
इत्यत्र
‘परिचर्यापरिसर्या--’
(
वा।
३-३-१०१
)
इति
स्त्रियां
भावे
शे
यकि
टापि
च
रूपमेवम्।
गुणोऽपि
निपात्यते।
]
]
33
→
[
[
२।
‘भाषायां
धाञ्कृञ्सृ--’
(
वा।
३-२-१७१
)
इति
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
किकिनौ,
लिड्वद्भावात्
द्विर्वचनं
च।
]
]
34
→
[
[
३।
औणादिके
[
द।
उ।
१-४३
]
35
→
[
[
४।
‘सृवृ--’
[
द।
उ।
३-१९
]
36
→
[
[
५।
औणादिके
(
द।
उ।
५-९
)
अण्डन्प्रत्यये
रूपमेवम्।
सरण्डः
=
वायुः,
भूतसंघातश्च।
]
]
37
→
[
[
६।
औणादिके
(
द।
उ।
३-४२
)
ईकन्प्रत्यये
नुगागमे
च
रूपमेवम्।
किच्च
भवति।
सृणीकः
=
वायुः।
]
]
38
→
[
[
७।
औणादिके
(
द।
उ।
१-१५१
)
काकुप्रत्यये
मुगागमे
च
रूपम्।
सृमाकुः
=
मृगजातिः।
]
]
39
→
[
[
८।
‘हृभृधृसृ--’
(
द।
उ।
६-७६
)
इति
ईमनिन्प्रत्ययः
च्छन्दसि
विषये।
सरीमा
=
कालः।
]
]
40
→
[
[
९।
अप्छब्द
उपपदे
धातोः
असुन्प्रत्यये
(
द।
उ।
९-१०१
)
रूपमेवम्।
अद्भ्यः
सृता
इत्यप्सरसः
=
देवयोषितः।
]
]
41
→
[
[
१०।
‘हृसृ--’
(
द।
उ।
६-३
)
इति
इतिप्रत्यये
रूपम्।
]
]
42
→
[
[
११।
‘अर्त्तिसृ--’
(
द।
उ।
१-२
)
इत्यनिप्रत्यये
णत्वे
च
रूपमेवम्।
सरणिः
=
ईषद्गतिः
पन्थाः।
]
]
43
→
[
[
१२।
औणादिके
(
द।
उ।
५-१०
)
अडिप्रत्यये
रूपम्।
]
]
44
→
[
[
१३।
औणादिके
(
द।
उ।
१-१३६
)
अयुप्रत्यये
रूपम्,
सरति
सिसर्ति
वा
सरयुः
=
नदी
वायुर्वा।
सरयूः
=
इति
दीर्घान्तोऽपि।
]
]
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.