सन्ध्या (sandhyA)

सन्ध्या

Feminine.

(

-न्ध्या

)

1.

Twilight,

either

morning

or

evening.

2.

The

period

that

elapses

between

the

expiration

of

one

Yuga

or

age,

and

the

commencement

of

another.

3.

A

period

of

time,

forenoon,

after

moon

or

mid-day.

4.

Religious

abstraction,

meditation,

repetition

of

Mantras,

sipping

water,

&c.,

to

be

performed

by

the

three

first

classes

of

Hindus,

at

stated

periods

in

the

course

of

every

day,

especially

at

sunrise,

sunset,

and

at

noon.

5.

Reflection.

6.

Promise,

assent.

7.

Boundary,

limit.

8.

Joining,

union.

9.

A

flower

according

to

some

the

tuberose,

to

others,

the

jasmine.

10.

Twilight,

personified

as

the

daughter

of

BRAHMĀ,

and

wife

of

ŚIVA.

11.

The

name

of

a

river.

Etymology

सन्धि

a

joint,

(

of

the

day,

)

and

यत्

Affix.

or

सम्

+

ध्यै-अङ्

सन्धौ

भवः

यत्

वा

।

सन्ध्या

(

न्ध्या

)

1.

Feminine.

Joining

bounda-

ry

a

division

or

period

of

time

twilight

agreement,

promise

mental

combination,

reflection

name

of

a

river

and

of

a

flower.

सन्ध्या

-

sandhyA

-

Feminine

-

twilight

पितृप्रसू

-

pitRprasU

-

Feminine

-

twilight

उषसी

-

uSasI

-

Feminine

-

twilight

ब्रह्मभूति

-

brahmabhUti

-

Feminine

-

twilight

शर्वरी

-

zarvarI

-

Feminine

-

twilight

निशादि

-

nizAdi

-

Masculine

-

twilight

विकाल

-

vikAla

-

Masculine

-

twilight

सन्धि

-

sandhi

-

Masculine

-

twilight

सन्ध्यांशु

-

sandhyAMzu

-

Masculine

-

twilight

द्विभात

-

dvibhAta

-

Neuter

-

twilight

अध्वान्त

-

adhvAnta

-

Neuter

-

twilight

सन्ध्यांशु

-

sandhyAMzu

-

Masculine

-

twilight-ray

सन्ध्याकाल

-

sandhyAkAla

-

Masculine

-

twilight-time

बालसन्ध्या

-

bAlasandhyA

-

Feminine

-

early

twilight

अनुसन्ध्यम्

-

anusandhyam

-

Indeclinable

-

every

twilight

उपसन्ध्यम्

-

upasandhyam

-

Indeclinable

-

about

twilight

सन्ध्यासमय

-

sandhyAsamaya

-

Masculine

-

twilight-period

सन्ध्या

-

sandhyA

-

Feminine

-

morning

twilight

पूर्वसन्ध्या

-

pUrvasandhyA

-

Feminine

-

earlier

twilight

प्राक्सन्ध्या

-

prAksandhyA

-

Feminine

-

morning

twilight

सन्ध्या

sandhyA

Feminine

juncture

अप्यय

apyaya

Masculine

juncture

सन्धि

sandhi

Masculine

juncture

समय

samaya

Masculine

juncture

अन्तर

antara

Neuter

juncture

प्रतिसन्धान

pratisandhAna

Neuter

juncture

वयःसन्धि

vayaHsandhi

Masculine

life-juncture

दैवयोग

daivayoga

Masculine

juncture

of

fate

सन्धि

sandhi

Masculine

critical

juncture

दिष्टि

diSTi

Feminine

auspicious

juncture

गर्भसन्धि

garbhasandhi

Masculine

particular

juncture

सुयोग

suyoga

Masculine

favourable

juncture

सन्ध्या

sandhyA

Feminine

juncture

of

day

and

night

भाग्ययोग

bhAgyayoga

Masculine

lucky

or

fortunate

juncture

विमर्श

vimarza

Masculine

critical

juncture

or

crisis

हृदयसन्धि

hRdayasandhi

Masculine

place

of

juncture

of

the

heart

अनुसन्धि

anusandhi

Masculine

juncture

of

a

patAkA

or

episode

सन्धि

sandhi

Masculine

juncture

or

division

of

a

drama

सन्ध्या

sandhyA

Feminine

juncture

of

the

three

divisions

of

the

day

सर्ववार्षिकपर्वन्

sarvavArSikaparvan

Neuter

all

the

junctures

or

special

periods

of

a

year

सन्धिज

sandhija

Adjective

belonging

to

the

junctures

of

the

parts

of

the

eye

पर्वणी

parvaNI

Feminine

particular

disease

of

the

so-called

juncture

or

sandhi

of

the

eye

सन्ध्या

Feminine.

(

-न्ध्या

)

1

Twilight,

either

morning

or

evening.

2

The

period

that

elapses

between

the

expiration

of

one

Yuga

or

age,

and

the

commencement

of

another.

3

A

period

of

time,

forenoon,

afternoon,

or

mid-day.

4

Religious

abstraction,

meditation,

repetition

of

Mantras,

sipping

water,

&c.

to

be

performed

by

the

three

first

classes

of

Hindus,

at

particular

and

stated

periods

in

the

course

of

every

day,

especially

at

sunrise,

sunset,

and

also,

though

less

essentially,

at

noon.

5

Reflexion.

6

Promise,

assent.

7

Boundary,

limit.

8

Joining,

union.

9

A

flower

according

to

some

the

tuberose,

to

others,

the

jasmine.

10

Twilight,

personified

as

the

daughter

of

BRAHMĀ,

and

wife

of

ŚIVA.

11

The

name

of

a

river.

Etymology

सन्धि

a

joint,

(

of

the

day,

)

and

यत्

Affix.

संध्या

1

Union.

2

Joint,

division.

3

Morning

or

evening

twilight

अनुरागवती

संध्या

दिवसस्तत्पुरस्सरः

।

अहो

दैवगतिश्चित्रा

तथापि

न

समागमः

K.

P.

7.

4

Early

morning.

5

Evening,

dusk.

6

The

period

which

precedes

a

Yuga,

the

time

intervening

between

the

expiration

of

one

Yuga

and

the

commencement

of

another

Ms.

1.

69.

7

The

morning,

noon,

and

evening

prayers

of

a

Brāhmaṇa

Ms.

2.

69,

4.

93.

8

A

promise,

an

agreement.

9

A

boundary,

limit.

10

Thinking,

meditation.

11

A

kind

of

flower.

12

N.

of

a

river.

13

N.

of

the

wife

of

Brahman.

14

Any

one

of

the

divisions

of

the

day

(

पूर्वाह्ण,

भध्याह्ण,

अपराह्ण.

).

Comp.

अंशः

the

period

at

the

end

of

each

Yuga.

अंशुः

twilight.

अभ्रं

{1}

an

evening

cloud

(

tinged

with

the

sun's

rays

)

संध्याभ्ररेखेव

मुहूर्तरागाः

Pt.

1.

194.

{2}

a

kind

of

red-chalk.

उपासना

Saṃdhyā

adoration.

कालः

{1}

the

period

of

twilight.

{2}

evening.

त्रयं

the

three

divisions

of

the

day

(

forenoon,

noon,

and

afternoon.

).

नाटिन्

m.

an

epithet

of

Śiva.

पुष्पी

{1}

a

kind

of

jasmine.

{2}

a

nutmeg.

बलः

a

demon

(

राक्षस

).

मंगलं

an

evening

religious

rite.

°दीपिका

an

auspicious

evening

lamp

V.

3.

2.

रागः

redlead.

रामः

(

some

take

आराम

as

the

word

here

)

an

epithet

of

Brahman.

वंदनं

the

morning

and

evening

prayers.

समयः

{1}

eveningtime.

{2}

a

portion

of

each

Yuga.

सं-ध्या

a

feminine.

See

next.

1.

सं-ध्या॑

feminine.

holding

together,

union,

junction,

juncture,

(

especially.

)

j°

of

day

and

night,

morning

or

evening

twilight,

brāhmaṇa

gṛhya-sūtra and śrauta-sūtra

mahābhārata

et cetera.

juncture

of

the

three

divisions

of

the

day

(

morning,

noon,

and

evening

),

varāha-mihira 's bṛhat-saṃhitā

the

religious

acts

performed

by

Brāhmans

and

twice-born

men

at

the

above

three

divisions

of

the

day

(

accusative case.

with

√

आस्

or

अन्व्-√

आस्

or

उप-√

आस्,

‘to

perform

these

Saṃdhyā

services’,

which

consist

of

sipping

water,

repetition

of

prayers

and

mantras,

especially

of

the

Gāyatrī

prayer

if

regarded

as

an

act

of

meditation

the

संध्या

may

be

connected

with

सं-ध्यै

),

manu-smṛti

rāmāyaṇa

purāṇa

Religious Thought and Life in India, also called 'brāhmanism and hindūism,' by Sir M. Monier-Williams

401

407

Twilight

(

especially.

evening

Tw°,

personified

as

a

manifestation

or

daughter

of

Brahmā,

and

as

the

consort

of

Śiva,

of

the

Sun,

of

Kāla,

of

Pulastya,

of

Pūṣan

et cetera.

,

and

as

the

mother-in-law

of

Vidyut-keśa

),

mahābhārata

rāmāyaṇa

purāṇa

et cetera.

a

girl

one

year

old

representing

the

goddess

Saṃdhyā

at

the

Durgā

festival,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

deity

presiding

over

the

three

divisions

of

the

day,

āśvalāyana-gṛhya-pariśiṣṭa

the

period

which

precedes

a

Yuga

or

age

of

the

world

(

See

युग

),

harivaṃśa

bhāgavata-purāṇa

a

boundary,

limit,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

promise,

agreement,

assent,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

equal, equivalent to, the same as, explained by.

सं-धान,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

partic.

flower,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

nalopākhyāna

of

a

river,

mahābhārata

2.

संध्या

feminine.

thinking

about,

reflection,

meditation,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

1.

सन्ध्या,

f.

(

for

2.

see

under

सन्-ध्यै

),

hold-

ing

or

joining

together,

union,

conjunction,

connec-

tion

joint,

division

boundary,

limit

twilight

(

a

period

consisting

of

two

Daṇḍas

connecting

day

and

night

),

morning

or

evening

twilight,

evening,

dusk

early

morning,

day-break

Twilight

personified

as

daughter

of

Brahmā

and

wife

of

Śiva

the

period

which

precedes

a

Yuga

or

age

of

the

world

(

see

युग

)

any

one

of

the

three

divisions

of

the

day,

(

forenoon,

noon,

and

afternoon

)

morning

or

evening

or

mid-

day

prayer

(

or

any

religious

exercise,

such

as

abstrac-

tion,

meditation,

repetition

of

Mantras,

sipping

water,

&c.,

performed

at

the

three

divisions

of

the

day

)

promise,

agreement,

assent

a

kind

of

jasmine

(

according

to

some

)

N.

of

a

river.

—सन्ध्यांश

(

°या-अं°

),

अस्,

m.

‘portion

of

twilight,

’

the

period

at

the

end

of

each

Yuga,

(

see

युग।

)

—सन्ध्यांशु

(

°या-अं°

),

उस्,

m.

‘twilight-ray,

’

twilight.

—सन्ध्या-

काल,

अस्,

m.

twilight-period,

(

a

term

applied

to

the

intervals

of

a

Yuga,

see

युग

)

evening.

—सन्ध्या-

चल

(

°या-अच्°

),

अस्,

m.

‘twilight-mountain,

’

N.

of

a

mountain.

—सन्ध्या-त्रय,

अम्,

n.

the

three

divisions

or

periods

of

the

day

(

i.

e.

forenoon,

noon,

and

afternoon

).

—सन्ध्या-त्व,

अम्,

n.

the

state

of

twilight

the

time

of

twilight

(

period

for

devotional

exercises

).

—सन्ध्या-नाटिन्,

ई,

m.

‘dancing

at

evening

twilight,

’

epithet

of

Śiva.

—सन्ध्या-पा-

त्र,

अम्,

n.

a

vessel

used

for

pouring

out

water

in

performing

the

Sandhyā

ceremonies.

—सन्ध्या-

पुष्पी,

f.

a

kind

of

jasmine

nutmeg

(

=

जाति

or

जाती

).

—सन्ध्या-बल,

अस्,

m.

‘strong

in

twilight,

’

a

demon,

imp,

Rākṣasa.

—सन्ध्या-बलि,

इस्,

m.

‘receiving

twilight-oblations,

’

a

clay

or

stone

image

of

the

bull

of

Śiva

(

usually

standing

in

the

temples

of

that

deity

).

—सन्ध्याभ्र

(

°या-अभ्°

),

अम्,

n.

an

evening

cloud

a

sort

of

red

chalk

(

=

सुवर्ण-

गैरिक

).

—सन्ध्या-मङ्गल,

अम्,

n.

an

evening

solemnity

or

religious

service.

—सन्ध्या-राग,

अम्,

n.

‘having

the

colour

of

twilight,

’

red-lead.

—सन्-

ध्याराम

(

°या-आर्°

),

अस्,

m.

‘delighting

in

San-

dhyā,

’

epithet

of

Brahmā.

—सन्ध्या-वन्दन,

अम्,

n.

morning

and

evening

adoration

or

prayer.

—सन्ध्या-विधि,

इस्,

m.

a

Sandhyā

rite,

(

see

above.

)

—सन्ध्या-शङ्ख,

अस्,

m.

the

evening

conch,

the

conch

which

sounds

the

evening

hour.

—सन्ध्या-समय,

अस्,

m.

twilight-period,

even-

ing

a

portion

of

each

Yuga,

(

see

युग।

)

—सन्-

ध्योपनिषद्

(

°य-उप्°

),

त्,

f.,

N.

of

an

Upaniṣad

belonging

to

the

Atharva-veda.

—सन्ध्योपासन

(

°या-उप्°

),

अम्,

n.

worship

performed

at

the

Sandhyās,

(

see

above.

)

2.

सन्-ध्या,

f.

(

for

1.

see

col.

1

),

reflection,

medi-

tation.

संध्या

संध्या,

Feminine.

,

i.

e.

I.

संधि

+

य,

1.

Twilight,

either

morning

or

even-

ing,

Man.

2,

101

Rām.

3,

51,

5

Pañc.

i.

d.

198

evening,

Mālat.

41,

16.

2.

The

period

between

the

expiration

of

one

Yuga,

or

age,

and

the

commence-

ment

of

another,

Man.

1,

69.

3.

Holy

rites

of

morning,

noon,

and

evening,

Man.

2,

69.

4.

Evening

prayer,

Vikr.

37,

9

MBh.

1,

1890.

5.

Promise,

agreement.

6.

Joining,

union.

7.

Boundary.

8.

A

particular

flower.

9.

The

name

of

a

river.

II.

सम्

-ध्यै,

Reflection.

--

Compound

अग्र-,

Feminine.

dawn,

Śāk.

d.

78

(

v.

r.

).

उप-संध्य

+

म्,

adv.

near

twilight,

Śiś.

9,

5.

त्रि-संध्य,

Neuter.

morning,

noon,

and

evening,

MBh.

3,

4063.

स-संध्य,

Adjective.

1.

vespertine.

2.

with

the

period

following

the

end

of

a

Yuga

(

see

2.

),

Man.

1,

70

(

see

the

next

).

सम-वृत्तम्,

अक्षराणि →

32,

पादेऽक्षराणि →

8

मात्राः →

12

सङ्ख्याजातिः

-

अनुष्टुभ्

मात्रा-विन्यासः

दा

दा

द

द

द

द

दा

दा

लक्षण-मूलम् →

आनन्दमिश्र-जालक्षेत्रम्

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

मिलाप

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"जोड़,

प्रभाग"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"प्रातः

या

सायंकाल

का

संधिवेला,

झुटपुटा"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

प्रभात

काल

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"सायंकाल,

सांझ

का

समय"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"युग

का

पूर्ववर्ती

समय,

दो

युगों

का

मध्यवर्ती

काल"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"प्रातः

काल,

मध्याह्न

काल

तथा

सायंकाल

की

ब्राह्मण

द्वारा

प्रार्थना"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"प्रतिज्ञा,

वादा"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"हद,

सीमा"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

"चिन्तन,

मनन"

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

एक

प्रकार

का

फूल

सन्ध्या

स्त्रीलिङ्गम्

-

"सन्धि

+

यत्

+

टाप्,

सम्

+

ध्यै

+

अङ्

+

टाप्

वा"

एक

नदी

का

नाम

saMDyA

{%

f.

%}

1.

Twilight

(

either

morning

or

evening

),

कुर्वन्

संध्याबलिपटहतां

शूलिनः

श्लाघनीयाम्

Megh.i.34

2.

the

period

between

the

expiration

of

one

age

and

the

commencement

of

another,

M.x.69

3.

the

morning,

noon

or

evening

prayers

of

a

Brāhmaṇa,

M.ii.69

4.

thinking,

meditation

5.

promise,

agreement

6.

joining,

onion

7.

boundary

8.

a

kind

of

flower

9.

the

name

of

a

river

19.

name

of

a

wife

of

Brāhmaṇa

(

m.

).

१५,

अतिशक्वरी,

अहन्,

अह्निसंख्या,

घस्र,

तिथि,

दिन,

दिवस,

द्युनिशा,

पक्ष,

परमाधार्मिक,

वासर,

सन्ध्या

सन्ध्या

f.

(

r.

ध्यै

praef.

सम्

)

1

)

meditatio,

contemplatio,

vid.

ध्यान.

2

)

precatio

quam

tempore

solis

orientis

et

occidentis

Indi

faciunt.

MAH.

1.

1890.:

सूर्यो

ऽस्तम्

उ-

पगच्छति

।

सन्ध्याम्

उपास्स्व

N.

7.

3.

ubi

सन्ध्याम्

अन्वास्त

per

«precationem

fecit»

vertendum

(

schol.

Nîl.

अन्वास्त

उपासितवान्

i.e.

fecit

)

R.

Schl.

II.

6.

6.

3

)

diluculum.

4

)

crepusculum.

H.

1.

17.

4.

46.

संध्या

Rādh

2

(

and

C.

).

--Āpast.

B.

1,

150.

--Āśval.

B.

1,

160.

--Vs.

Peters.

2,

175

(

and

C.

).

--Śāṅkh.

Kh.

63.

--Sv.

Kh.

63.

संध्या

Vs.

Ulwar

215--17

(

and

C.

).

--Sv.

Ulwar

317.

संध्या

AK

428.

Lz.

690

(

Āśval.

).

691.

Peters.

6,

49.

C.

by

Nārāyaṇadāsa.

Peters.

6,

49.

Trikālasaṃdhyā.

Lz.

697.

698,

1.

Peters.

6,

26.

संध्या

and

ब्रह्मयज्ञ

Vs.

AK

429.

sandhyā

(

CITD

),

the

morning,

noon

and

evening

prayers

of

a

Brāhmaṇa.

(

CII

3

IA

17

),

a

period

at

the

commencement

of

each

of

the

four

Hindu

ages

the

sandhyā

of

the

Kali-yuga

lasts

for

36,

000

years

of

men,

and

is

still

running

cf.

sandhyāṃśa.

संध्या

*Grenze,

Darpad.

V,

10.

Synonyms

त्रयः,

तिस्रः,

त्रीणि,

कालः,

अग्निः,

भुवनम्,

गङ्गामार्गः,

शिवचक्षुः,

गुणः,

ग्रीवारेखा,

कालिदासकाव्यम्,

वलिः,

सन्ध्या,

पुरम्,

पुषकरम्,

रामः,

विष्णुः,

ज्वरपादः

(Noun)

एकः

अधिकः

द्वौ

इति

कृत्वा

प्राप्ता

संख्या।

"पञ्च

इति

सङ्ख्यातः

यदा

द्वौ

इति

सङ्ख्या

न्यूनीकृता

तदा

त्रयः

इति

संङ्ख्या

प्राप्ता।"

Synonyms

सन्ध्या

(Noun)

सम्यक्

ध्यायत्यस्यामिति।

सः

प्रतिदिने

सन्ध्याम्

उपास्ते।

/

"सन्ध्या

उपासिता

येन

विष्णुस्तेन

उपासितः"[

श

क

]"

Synonyms

दुर्गा,

उमा,

कात्यायनी,

गौरी,

ब्रह्माणी,

काली,

हैमवती,

ईश्वरा,

शिवा,

भवानी,

रुद्राणी,

सर्वाणी,

सर्वमङ्गला,

अपर्णा,

पार्वती,

मृडानी,

लीलावती,

चणडिका,

अम्बिका,

शारदा,

चण्डी,

चण्डा,

चण्डनायिका,

गिरिजा,

मङ्गला,

नारायणी,

महामाया,

वैष्णवी,

महेश्वरी,

कोट्टवी,

षष्ठी,

माधवी,

नगनन्दिनी,

जयन्ती,

भार्गवी,

रम्भा,

सिंहरथा,

सती,

भ्रामरी,

दक्षकन्या,

महिषमर्दिनी,

हेरम्बजननी,

सावित्री,

कृष्णपिङ्गला,

वृषाकपायी,

लम्बा,

हिमशैलजा,

कार्त्तिकेयप्रसूः,

आद्या,

नित्या,

विद्या,

शुभह्करी,

सात्त्विकी,

राजसी,

तामसी,

भीमा,

नन्दनन्दिनी,

महामायी,

शूलधरा,

सुनन्दा,

शुम्यभघातिनी,

ह्री,

पर्वतराजतनया,

हिमालयसुता,

महेश्वरवनिता,

सत्या,

भगवती,

ईशाना,

सनातनी,

महाकाली,

शिवानी,

हरवल्लभा,

उग्रचण्डा,

चामुण्डा,

विधात्री,

आनन्दा,

महामात्रा,

महामुद्रा,

माकरी,

भौमी,

कल्याणी,

कृष्णा,

मानदात्री,

मदालसा,

मानिनी,

चार्वङ्गी,

वाणी,

ईशा,

वलेशी,

भ्रमरी,

भूष्या,

फाल्गुनी,

यती,

ब्रह्ममयी,

भाविनी,

देवी,

अचिन्ता,

त्रिनेत्रा,

त्रिशूला,

चर्चिका,

तीव्रा,

नन्दिनी,

नन्दा,

धरित्रिणी,

मातृका,

चिदानन्दस्वरूपिणी,

मनस्विनी,

महादेवी,

निद्रारूपा,

भवानिका,

तारा,

नीलसरस्वती,

कालिका,

उग्रतारा,

कामेश्वरी,

सुन्दरी,

भैरवी,

राजराजेश्वरी,

भुवनेशी,

त्वरिता,

महालक्ष्मी,

राजीवलोचनी,

धनदा,

वागीश्वरी,

त्रिपुरा,

ज्वाल्मुखी,

वगलामुखी,

सिद्धविद्या,

अन्नपूर्णा,

विशालाक्षी,

सुभगा,

सगुणा,

निर्गुणा,

धवला,

गीतिः,

गीतवाद्यप्रिया,

अट्टालवासिनी,

अट्टहासिनी,

घोरा,

प्रेमा,

वटेश्वरी,

कीर्तिदा,

बुद्धिदा,

अवीरा,

पण्डितालयवासिनी,

मण्डिता,

संवत्सरा,

कृष्णरूपा,

बलिप्रिया,

तुमुला,

कामिनी,

कामरूपा,

पुण्यदा,

विष्णुचक्रधरा,

पञ्चमा,

वृन्दावनस्वरूपिणी,

अयोध्यारुपिणी,

मायावती,

जीमूतवसना,

जगन्नाथस्वरूपिणी,

कृत्तिवसना,

त्रियामा,

जमलार्जुनी,

यामिनी,

यशोदा,

यादवी,

जगती,

कृष्णजाया,

सत्यभामा,

सुभद्रिका,

लक्ष्मणा,

दिगम्बरी,

पृथुका,

तीक्ष्णा,

आचारा,

अक्रूरा,

जाह्नवी,

गण्डकी,

ध्येया,

जृम्भणी,

मोहिनी,

विकारा,

अक्षरवासिनी,

अंशका,

पत्रिका,

पवित्रिका,

तुलसी,

अतुला,

जानकी,

वन्द्या,

कामना,

नारसिंही,

गिरीशा,

साध्वी,

कल्याणी,

कमला,

कान्ता,

शान्ता,

कुला,

वेदमाता,

कर्मदा,

सन्ध्या,

त्रिपुरसुन्दरी,

रासेशी,

दक्षयज्ञविनाशिनी,

अनन्ता,

धर्मेश्वरी,

चक्रेश्वरी,

खञ्जना,

विदग्धा,

कुञ्जिका,

चित्रा,

सुलेखा,

चतुर्भुजा,

राका,

प्रज्ञा,

ऋद्भिदा,

तापिनी,

तपा,

सुमन्त्रा,

दूती,

अशनी,

कराला,

कालकी,

कुष्माण्डी,

कैटभा,

कैटभी,

क्षत्रिया,

क्षमा,

क्षेमा,

चण्डालिका,

जयन्ती,

भेरुण्डा

(Noun)

सा

देवी

यया

नैके

दैत्याः

हताः

तथा

च

या

आदिशक्तिः

अस्ति

इति

मन्यते।

"नवरात्रोत्सवे

स्थाने

स्थाने

दुर्गायाः

प्रतिष्ठापना

क्रियते।"

Synonyms

सन्ध्या

(Noun)

एका

नदी

।

"सन्ध्यायाः

उल्लेखः

महाभारते

अस्ति"

ஸந்த்4யா

:

இணைப்பு,

பாகம்,

எல்லை,

பிரதிக்ஞை,

காலை

சந்தி,

மாலை

சந்தி.

Sandhyā^1,

a

river.

§

268

(

Varuṇasabhāv.

):

II,

9,

375

(

present

in

the

palace

of

Varuṇa

).

Sandhyā^2

(

“twilight,

”

personif.

).

§

565

(

Gālavacarita

):

V,

117,

3970

(

wife

of

Pulastya

).

सन्ध्या

१

/

SANDHYĀ

I.

The

previous

birth

of

arundhatī,

wife

of

vasiṣṭha.

(

For

more

details

see

under

vasiṣṭha

para

1,

Sub-Section

1

).

सन्ध्या

२

/

SANDHYĀ

II.

Mother

of

the

giantess

sālakaṭaṅkā.

It

is

stated

in

uttara

rāmāyaṇa

that

this

sālakaṭaṅkā.

the

daughter

of

sandhyā

was

married

by

the

giant

vidyutkeśa.

सन्ध्या

३

/

SANDHYĀ

III.

Time

of

union

or

conjunction.

There

are

three

Sandhyās

in

a

day.

These

are

morning

sandhyā

(

Prātaḥsandhyā

),

noon

sandhyā

(

Madhyāhna

sandhyā

)

and

evening

sandhyā

(

Sāyaṁ

sandhyā

).

The

meeting

time

of

night

and

day,

is

morning

sandhyā,

the

joining

time

of

the

first

half

and

the

second

half

of

the

day,

is

noon

(

Madhyāhna

sandhyā

),

and

the

joining

time

of

day

and

night,

is

evening

sandhyā

(

Sāyaṁ

sandhyā

).

Brahmins

should

keep

the

three

Sandhyās

properly.

The

morning

sandhyā

is

of

three

kinds.

Good,

Medium

and

Bad.

When

the

morning

stars

are

seen

and

the

sunrise

is

approaching

it

is

good

morning

when

the

stars

are

not

seen

and

the

sun

is

not

risen

it

is

medium

sandhyā

and

the

morning

time

after

the

sunrise

is

bad

sandhyā.

In

sāyaṁsandhyā

also

there

is

this

difference

of

time,

as

good,

medium

and

bad.

The

time

till

the

sunset

is

good

the

time

after

the

sunset

and

before

the

rising

of

the

stars

is

medium

and

the

evening

after

the

rising

of

the

stars

is

bad.

In

the

Vedas

it

is

metaphorically

mentioned

that

Brahmins

are

trees,

and

the

three

sandhyās

are

their

roots,

the

Vedas,

their

branches

and

the

rites

and

rituals

ordained

in

the

Vedas

their

leaves.

From

this

it

is

clear

that

Brahmins

should

on

no

account

leave

unobserved,

worships

at

these

three

sandhyās.

The

Brahmin

who

does

not

observe

these

three

sandhyās

carefully

will,

in

his

life

time,

become

a

śūdra

and

after

the

death,

will

be

born

again

as

a

dog.

Moreover

the

Brahmin

who

does

not

do

the

three

evening,

morning

and

noon

worships,

will

have

no

right

to

conduct

any

other

Vedic

rites.

After

the

sun-rise

and

sun-set,

within

three

nāzhikas

(

a

nāzhika-24

minutes

)

the

morning

and

evening

worship

should

be

finished.

There

is

atonement

ordered

for

morning

and

evening

prayers

conducted

after

the

stipulated

time.

(

devī

bhāgavata,

skandha

11

).

सन्ध्या

४

/

SANDHYĀ

IV.

A

holy

river

who

worships

varuṇa

in

his

assembly.

(

Sabhā

Parva,

Chapter

9,

Verse

23

).

सन्ध्या

५

/

SANDHYĀ

V.

The

presiding

Devatā

of

dusk.

She

is

called

Pratīcyādevī

as

well.

(

Udyoga

Parva,

Chapter

117,

Verse

16

).

सन्ध्या

स्त्री।

सन्ध्या

समानार्थकाः

सन्ध्या,

पितृप्रसू

1।4।3।1।4

प्रभातं

च

दिनान्ते

तु

सायं

सन्ध्या

पितृप्रसूः।

प्राह्णापराह्णमध्याह्नास्त्रिसन्ध्यमथ

शर्वरी॥

==>

प्रत्यूषः,

दिनान्तः,

प्राह्णापराह्णमध्याह्नाः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

कालः

सन्ध्या,

स्त्रीलिङ्गम्

(

सं

सम्यक्

ध्यायत्यस्यामिति

स

+ध्यै

चिन्तने

+

“आतश्चोपसर्गे

।

इत्यङ्

।

यद्बा,

सन्दधातीति

।

सं

+

धा

+

“अघ्न्यादयश्च

।”उणा०

४

।

११२

।

इति

यक्प्रत्ययेन

निपा-तितः

।

)

कालविशेषः

।

स

तु

दिवारात्रि-सम्बन्धिदण्डद्वयरूपः

।

तत्पर्य्यायः

।

पितृप्रसूः

२

।इत्यमरः

॥

सन्धा

३

द्विजमैत्री

४

।

इति

भरत-धृतवाचस्पतिः

।

सायम्

५

दिनान्तम्

६निशादि

७

दिवसात्ययम्

८

।

इति

राज-निर्घण्टः

॥

सायाह्नः

९

विकालः

१०

ब्रह्म-भूतिः

११

सायः

१२

।

इति

शब्दरत्नावली

॥

सा

च

कालस्य

भार्य्या

।

यथा,

--“कालस्य

तिस्रो

भार्य्याश्च

सन्ध्यारात्रिदिनानि

चयाभिर्विना

विधात्रा

च

संख्यां

कर्त्तुं

न

शक्यते

॥

”इति

ब्रह्मवैवर्त्ते

प्रकृतिखण्डे

१

अध्यायः

॥

*

॥

रात्रेराद्यन्तदण्डचतुष्टयात्मककालः

।

यथा,

--“त्रियामां

रजनीं

प्राहुस्त्यक्त्वाद्यन्तचतुष्टयम्

।नाडीनां

तदुभे

सन्ध्ये

दिवसाद्यन्तसंज्ञिते

॥

”इति

प्रायश्चित्ततत्त्वम्

॥

तत्सार्थक्यं

यथा,

--“समुद्रे

हिमवत्पार्श्वे

नद्यामस्याञ्च

दुर्म्मते

।रात्रावहनि

सन्ध्यायां

कस्य

गुप्तः

परिग्रहः

॥

”इति

तिथ्यादितत्त्वम्

॥

*

॥

त्रिसन्ध्याकालीनोपासना

।

तत्कालोपास्यादेवता

।

यथा

।

अथ

सन्ध्योपासनम्

।

तत्रछन्दोगपरिशिष्टम्

।“अत

ऊर्द्ध्वं

प्रवक्ष्यामि

सन्ध्योपासनिकं

विधिम्अनर्हः

कर्म्मणां

विप्रः

सन्ध्याहीनो

यतःस्मृतः

॥

”अतः

प्रातःस्नानानन्तरम्

।

तथा,

--“एतत्

सन्ध्यात्रयं

प्रोक्तं

ब्राह्मण्यं

यदधिष्ठितम्यस्य

नास्त्यादरस्तत्र

न

स

ब्राह्मण

उच्यते

॥

”शातातपः

।“अब्राह्मणास्तु

षट्

प्रोक्ता

ऋषिणा

तत्त्व-वादिना

।आद्यो

राजभृतस्तेषां

द्वितीयः

क्रयविक्रयी

॥

तृतीयो

बहुयाज्यः

स्याच्चतुर्थो

ग्रामयाजकः

।पञ्चमस्तु

भृतस्तेषां

ग्रामस्य

नगरस्य

च

॥

अनागतान्तु

यः

पूर्व्वां

सादित्याञ्चैव

पश्चिमाम्

।नोपासीत

द्विजः

सन्ध्यां

स

षष्ठोऽब्राह्मणःस्मृतः

॥

”राजभृतो

राजसेवकः

।

ग्रामादेर्भृतो

भर-णीयः

।

ग्रामलक्षणमाह

मार्कण्डेयपुराणम्

।तथा

शूद्रजनप्रायाः

सुसमृद्धकृषीबलाः

।क्षेत्रोपयोगभूमध्ये

वसतिर्ग्रामसंज्ञिका

॥

”अत्र

सन्ध्यात्रयस्य

नित्यत्वाभिधानात्

।“सर्व्वकालमुपस्थानं

सन्ध्यायाः

पार्थिवेष्यते

।अन्यत्र

सूतकाशौचविभ्रमातुरभीतितः

॥

”इति

विष्णुपुराणीये

सन्ध्याया

इत्येकवचनान्त-पाठो

धर्म्मकोषोक्तो

युक्तः

।

एवमेव

नव्यवर्द्ध-मानः

।

सर्व्वकालं

प्रातर्म्मध्याह्नसायंरूपकाल-त्रये

।

अन्यथा

तदुपादानं

व्यर्थंस्यात्

।

विभ्रम-श्चित्तविक्षेपः

।

तेन

क्षतादावपि

सन्ध्यामाच-रन्ति

।

अतएव

याज्ञवल्क्यः

।“सर्व्वावस्थोऽपि

यो

विप्रः

सन्ध्योपासनतत्परः

।ब्राह्मण्याच्च

न

हीयेत

अन्त्यजन्मगतोऽपि

सन्

॥

”सर्व्वावस्थोऽपि

नित्यं

सेवकादिकर्म्मरतोऽपि

।यथोचितशौचेऽप्यशक्तोऽपि

इति

रत्नाकरः

॥

अन्धाद्यवस्थापन्नोऽपीति

युक्तम्

॥

*

॥

सन्ध्या-त्रयसाधारणलक्षणमाह

योगियाज्ञवल्ग्यः

।“त्रयाणाञ्चैव

वेदानां

ब्रह्मादीनां

समागमः

।सन्धिः

सर्व्वसुराणाञ्च

तेन

सन्ध्या

प्रकीर्त्तिता

॥

”सन्ध्याद्वयकालस्तु

अहोरात्रसम्बन्धिमुहूर्त्ता-त्मकः

।

तथा

च

दक्षः

।“अहोरात्रस्य

यः

सन्धिः

सूर्य्यनक्षत्रवर्ज्जितः

।सा

च

सन्ध्या

समाख्याता