शान्ति

शान्ति

Feminine.

(

-न्तिः

)

1.

Quiet,

tranquillity,

stoicism,

the

absence

of

passion,

and

indifference

to

objects

of

pleasure

or

pain

it

is

especially

applied

to

the

tranquillity

of

devotion,

or

quietism,

by

which

the

mind

is

wholly

fixed

on

the

subject

of

its

meditation

or

worship,

and

is

utterly

disregardless

of

external

impressions.

2.

Good-

fortune,

auspiciousness,

felicity.

3.

Rest,

repose.

4.

Expiatory

or

propitiatory

rites

to

avert

any

evil.

5.

Preliminary

ceremonies

to

avert

inauspicious

accidents

at

any

religious

celebration.

6.

Remission,

alleviation.

Masculine.

(

-न्तिः

)

1.

The

sixteenth

Jina

or

Jaina

deified

sage

of

the

present,

era.

2.

One

of

the

Jaina

emperors

of

the

universe.

Etymology

शम्

to

be

appeased,

Affix.

क्तिन्

।

शा॑न्ति

feminine

tranquillity,

peace

of

mind

averting

of

an

evil

omen,

expiation

welfare,

bliss

stopping,

ceasing,

extinction

(

of

fire

),

destruction,

end,

death.

शान्ति

(

न्तिः

)

2.

Feminine.

Quiet,

tranquillity,

stoicism

rest

felicity

a

pro-

pitiatory

rite

alleviation.

Masculine.

A

Jaina.

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

peace

[

of

mind

]

अयुद्ध

-

ayuddha

-

Neuter

-

peace

[

polit.

]

शांतम्

-

zAMtam

-

adverb

-

peacefully

सन्धि

-

sandhi

-

Masculine

-

peace

[

military

]

शम

-

zama

-

Masculine

-

peace

सम

-

sama

-

Masculine

-

peace

शि

-

zi

-

Masculine

-

peace

क्षेम

-

kSema

-

Masculine

Neuter

-

peace

सन्धान

-

sandhAna

-

Neuter

-

peace

सुम्न

-

sumna

-

Neuter

-

peace

अभय

-

abhaya

-

Neuter

-

peace

असपत्न

-

asapatna

-

Neuter

-

peace

उपशान्त

-

upazAnta

-

Neuter

-

peace

शामन

-

zAmana

-

Neuter

-

peace

शाम्य

-

zAmya

-

Neuter

-

peace

शान्त

-

zAnta

-

Adjective

-

peaceful

निरुपद्रव

-

nirupadrava

-

Adjective

-

peaceful

निरुपप्लव

-

nirupaplava

-

Adjective

-

peaceful

निष्कण्टक

-

niSkaNTaka

-

Adjective

-

peaceful

विग्रहहीन

-

vigrahahIna

-

Adjective

-

peaceful

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

peace

[

of

mind

]

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

alleviation

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

calmnessofmind

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

rest

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

comfort

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

interruption

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

destruction

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

death

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

peace

or

calmness

of

mind

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

ease

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

breach

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

removal

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

any

expiatory

or

propitiatory

rite

for

averting

evil

or

calamity

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

averting

of

pain

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

good

fortune

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

pause

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

atonement

for

a

sin

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

Tranquillity

personified

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

bliss

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

indifference

to

objects

of

pleasure

or

pain

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

eternal

rest

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

prosperity

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

extinction

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

tranquillity

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

happiness

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

cessation

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

end

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

welfare

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

abatement

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

tranquility

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

quiet

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

Masculine

-

absence

of

passion

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

consolation

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

pacification

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

name

of

an

arhat

and

cakravartin

शान्ति-भङ्ग

-

zAnti-bhaGga

-

Masculine

-

breach

of

peace

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

alleviation

उपशम

-

upazama

-

Masculine

-

alleviation

शम

-

zama

-

Masculine

-

alleviation

निर्वापण

-

nirvApaNa

-

Neuter

-

alleviation

यापन

-

yApana

-

Neuter

-

alleviation

अङ्गमर्षप्रशमन

-

aGgamarSaprazamana

-

Neuter

-

alleviation

of

rheumatism

रोगशान्ति

-

rogazAnti

-

Feminine

-

alleviation

or

cure

of

disease

रोगोपशम

-

rogopazama

-

Masculine

-

alleviation

or

cure

of

disease

शम

-

zama

-

Masculine

-

alleviation

or

cure

of

disease

शान्तिकृत्

-

zAntikRt

-

Adjective

-

removing

evil

or

causing

alleviation

by

reciting

texts

शान्ति

-

zAnti

-

Masculine

-

calmnessofmind

शान्तता

-

zAntatA

-

Feminine

-

calmness

उपशान्ति

-

upazAnti

-

Feminine

-

calmness

निर्व्याकुलता

-

nirvyAkulatA

-

Feminine

-

calmness

शम

-

zama

-

Masculine

-

calmness

असंमोह

-

asaMmoha

-

Masculine

-

calmness

उपशम

-

upazama

-

Masculine

-

calmness

प्रसाद

-

prasAda

-

Masculine

-

calmness

प्रशम

-

prazama

-

Masculine

-

calmness

गाम्भीर्य

-

gAmbhIrya

-

Neuter

-

calmness

धैर्य

-

dhairya

-

Neuter

-

calmness

निराकुल

-

nirAkula

-

Neuter

-

calmness

स्थैर्य

-

sthairya

-

Neuter

-

calmness

हृतप्रसाद

-

hRtaprasAda

-

Adjective

-

deprived

of

calmness

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

peace

or

calmness

of

mind

श्रद्धा

-

zraddhA

-

Feminine

-

calmness

or

composure

of

mind

शान्तघोरविमूढत्व

-

zAntaghoravimUDhatva

-

Neuter

-

calmness

and

vehemence

and

infatuation

उपभृतोपशम

-

upabhRtopazama

-

Adjective

-

one

to

whom

calmness

of

mind

is

brought

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

abatement

अपाक्रिया

-

apAkriyA

-

Feminine

-

abatement

न्यूनता

-

nyUnatA

-

Feminine

-

abatement

प्रशान्ति

-

prazAnti

-

Feminine

-

abatement

विरामता

-

virAmatA

-

Feminine

-

abatement

विश्रान्ति

-

vizrAnti

-

Feminine

-

abatement

अपाकार

-

apAkAra

-

Masculine

-

abatement

परिनिपात

-

parinipAta

-

Masculine

-

abatement

प्रशम

-

prazama

-

Masculine

-

abatement

विश्राम

-

vizrAma

-

Masculine

-

abatement

भङ्ग

-

bhaGga

-

Masculine

-

abatement

न्यूनीकरण

-

nyUnIkaraNa

-

Neuter

-

abatement

अपाकरण

-

apAkaraNa

-

Neuter

-

abatement

परिनिपातन

-

parinipAtana

-

Neuter

-

abatement

अवासन

-

avAsana

-

Neuter

-

abatement

अन्त-करण

-

anta-karaNa

-

Neuter

-

abatement

उपशमन

-

upazamana

-

Neuter

-

abatement

शान्ति

-

zAnti

-

Feminine

-

breach

वेध

-

vedha

-

Masculine

-

breach

भेद

-

bheda

-

Masculine

-

breach

कुड्यच्छेद्य

-

kuDyacchedya

-

Neuter

-

breach

खानिक

-

khAnika

-

Neuter

-

breach

खात्र

-

khAtra

-

Neuter

-

breach

भेदन

-

bhedana

-

Neuter

-

breach

विवर

-

vivara

-

Neuter

-

breach

विधि-भङ्ग

-

vidhi-bhaGga

-

Masculine

-

breach

of

law

भास्कर

-

bhAskara

-

Neuter

-

kind

of

breach

शान्ति-भङ्ग

-

zAnti-bhaGga

-

Masculine

-

breach

of

peace

विश्वासभङ्ग

-

vizvAsabhaGga

-

Masculine

-

breach

of

faith

भङ्ग

-

bhaGga

-

Masculine

-

break

or

breach

भनक्ति

{

भञ्ज्

}

-

bhanakti

{

bhaJj

}

-

verb

-

make

a

breach

in

[

a

fortress

]

विसंवादिता

-

visaMvAditA

-

Feminine

-

breach

of

promise

मन्त्रभेद

-

mantrabheda

-

Masculine

-

breach

of

counsel

संविद्व्यतिक्रम

-

saMvidvyatikrama

-

Masculine

-

breach

of

promise

गृहच्छिद्र

-

gRhacchidra

-

Neuter

-

breach

in

a

house

प्रसंविदा-भङ्ग

-

prasaMvidA-bhaGga

-

Masculine

-

breach

of

contract

विशेषाधिकार-भङ्ग

-

vizeSAdhikAra-bhaGga

-

Masculine

-

breach

of

privilege

प्रतिज्ञाभङ्ग

-

pratijJAbhaGga

-

Masculine

-

breach

of

a

promise

चित्तविश्लेष

-

cittavizleSa

-

Masculine

-

breach

of

friendship

प्रणयभङ्ग

-

praNayabhaGga

-

Masculine

-

breach

of

confidence

सन्धिरन्ध्रका

-

sandhirandhrakA

-

Feminine

-

hole

or

breach

in

a

wall

मानभङ्ग

-

mAnabhaGga

-

Masculine

-

breach

or

loss

of

honour

सन्धिच्छेद

-

sandhiccheda

-

Masculine

-

making

holes

or

breaches

वृतिभङ्ग

-

vRtibhaGga

-

Masculine

-

breach

or

fissure

in

a

hedge

सन्धिला

-

sandhilA

-

Feminine

-

breach

or

hole

made

in

a

wall

अभ्युपेत्याशुश्रूषा

-

abhyupetyAzuzrUSA

-

Feminine

-

breach

of

a

contracted

service

मदभङ्ग

-

madabhaGga

-

Masculine

-

breach

or

humiliation

of

pride

नियमभङ्ग

-

niyamabhaGga

-

Masculine

-

breach

of

a

stipulation

or

contract

खात्रखनन

-

khAtrakhanana

-

Neuter

-

digging

holes

in

a

wall

or

breaches

सन्धि

-

sandhi

-

Masculine

-

wall

or

the

hole

or

cavity

or

breach

in

a

wall

made

by

a

housebreaker

शान्ति

Feminine.

(

-न्तिः

)

1

Quiet,

tranquillity,

stoicism,

the

absence

of

passion,

and

indifference

to

objects

of

pleasure

or

pain

it

is

especially

applied

to

the

tranquillity

of

devotion,

or

quietism,

by

which

the

mind

is

wholly

fixed

on

the

subject

of

its

meditation

or

worship,

and

is

utterly

disregardless

of

external

impressions.

2

Good

fortune,

auspiciousness,

felicity.

3

Rest,

repose.

4

Expiatory

or

propitiatory

rites

to

avert

any

evil.

5

Preliminary

ceremonies

to

avert

inauspicious

accidents

at

any

religious

celebration.

6

Remission,

alleviation.

Masculine.

(

-न्तिः

)

1

The

sixteenth

Jina

or

Jaina

deified

sage

of

the

present

era.

2

One

of

the

Jaina

emperors

of

the

universe.

Etymology

शम

to

be

appeased,

Affix.

क्तिन्.

शान्तिः

[

śāntiḥ

],

Feminine.

[

शम्-क्तिन्

]

Pacification,

allayment,

alleviation,

removal

अध्वरविघातशान्तये

Raghuvamsa (Bombay).

11.1,

62.

Calmness,

tranquillity,

quiet,

ease,

rest,

repose

स्मर

संस्मृत्य

न

शान्तिरस्ति

मे

Kumârasambhava (Bombay).

4.17

शान्तिः

कुतस्तस्य

भुजङ्गशत्रोः

Mâlatîmâdhava (Bombay).

6.1

यत्

किंचिद्

वस्तु

संप्राप्य

स्वल्पं

वा

यदि

वा

वहु

।

या

तुष्टि-

र्जायते

चित्ते

सा

शान्तिः

कथ्यते

बुधैः

॥

Padma

Parasmaipada.

Cessation

of

hostility

सर्पस्य

शान्तिः

कुटिलस्य

मैत्री

विधातृसृष्टौ

न

हि

दृष्टपूर्वा

Bhâminîvilâsa (Bombay).

1.125.

Cessation,

stop.

Absence

of

passion,

quietism,

complete

indifference

to

all

worldly

enjoyments

तदुपहितकुटुम्बः

शांन्तिमार्गोत्सुको$भूत्

Raghuvamsa (Bombay).

7.71.

Consolation,

solace.

Settlement

of

differences,

reconciliation.

Satisfaction

of

hunger.

An

expiatory

rite,

a

propitiatory

rite

for

averting

evil

शान्तयश्चापि

वर्धन्तां

यथाकल्पं

यथाविधि

Rāmāyana

1.8.16.

Good

fortune,

felicity,

auspiciousness.

Exculpation

or

absolution

from

blame.

Preservation.

Name.

of

Durgā.

Destruction,

end,

death.

Compound.

-उदम्,

-उदकम्,

-जलम्

soothing

or

propitiatory

water

अहमपि

वैतानिकं

शान्त्युदकमस्यै

गौतमीहस्ते

विसर्जयिष्यामि

Sakuntalâ (Bombay).

3.

-कर,

-कारिन्

Adjective.

soothing,

pacifying.

-कर्मन्

any

action

of

averting

evil.

-गृहम्

a

room

for

rest

or

retirement.

-मार्गः

the

life

peaceful

and

leading

to

मोक्ष

तदुपहितकुटुम्बः

शान्तिमार्गोत्सुको$भूत्

Raghuvamsa (Bombay).

7.71.

-वाचनम्

reciting

of

a

text

for

averting

evil.

-सलिलम्

propitiatory

water.

-होमः

a

sacrifice

or

burnt

offering

to

avert

or

remove

an

evil

सावित्राञ्छान्तिहोमांश्च

कुर्यात्

पर्वसु

नित्यशः

Manusmṛiti.

4.15.

शा॑न्ति

feminine.

tranquillity,

peace,

quiet,

peace

or

calmness

of

mind,

absence

of

passion,

averting

of

pain

(

शान्ति!

शान्ति!

शान्ति!

may

the

three

kinds

of

pain

be

averted!

),

indifference

to

objects

of

pleasure

or

pain,

kaṭha-upaniṣad

mahābhārata

et cetera.

alleviation

(

of

evil

or

pain

),

cessation,

abatement,

extinction

(

of

fire

et cetera.

),

atharva-veda

et cetera.

et cetera.

a

pause,

breach,

interruption,

hemādri's caturvarga-cintāmaṇi

any

expiatory

or

propitiatory

rite

for

averting

evil

or

calamity,

brāhmaṇa

et cetera.

(

confer, compare.

Religious Thought and Life in India, also called 'brāhmanism and hindūism,' by Sir M. Monier-Williams

346

)

peace,

welfare,

prosperity,

good

fortune,

ease,

comfort,

happiness,

bliss,

mahābhārata

rāmāyaṇa

et cetera.

destruction,

end,

eternal

rest,

death,

kāvya literature

kathāsaritsāgara

bhāgavata-purāṇa

equal, equivalent to, the same as, explained by.

शान्ति-कल्प,

bhāgavata-purāṇa

Tranquillity

et cetera.

personified

(

as

a

daughter

of

Śraddhā,

as

the

wife

of

Atharvan,

as

the

daughter

of

Dakṣa

and

wife

of

Dharma

),

harivaṃśa

prabodha-candrodaya

purāṇa

शा॑न्ति

masculine gender.

nalopākhyāna

of

a

son

of

Indra,

mahābhārata

of

Indra

in

the

tenth

Manv-antara,

purāṇa

of

a

Tuṣita

(

son

of

Viṣṇu

and

Dakṣiṇā

),

ib.

of

a

son

of

Kṛṣṇa

and

Kālindī,

ib.

of

a

Ṛṣi,

mahābhārata

of

a

son

of

Aṅgiras,

ib.

of

a

disciple

of

Bhūti,

mārkaṇḍeya-purāṇa

of

a

son

of

Nīla

and

father

of

Su-śānti,

viṣṇu-purāṇa

(

with

Jainas

)

of

an

Arhat

and

Cakra-vartin,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

of

a

teacher

(

also

called

रत्नाकर-श्°

),

Buddhist literature

शान्ति

śā́n-ti,

Feminine.

[

√

2.

śam

]

mental

tranquility,

peace

of

mind

extinction

(

of

fire

)

abatement,

alleviation,

cessation,

removal

propitiatory

rite

for

averting

evil

(

rare

)

peace,

good

fortune,

prosperity

destruction

(

rare

)

eternal

rest,

decease,

death

(

rare

).

शान्ति,

i.

e.

शम्

+

ति,

Feminine.

1.

Quiet,

the

absence

of

passion,

and

indifference

to

objects

of

pleasure

or

pain,

Hit.

78,

8,

M.

M.

iii.

d.

4.

2.

Felicity,

Lass.

96,

12.

3.

Rest,

repose,

Mālat.

87,

6.

4.

Ceasing,

Hit.

iii.

d.

88.

5.

Causing

to

cease,

Mālat.

128,

3

remission,

alleviation,

soothing,

Śṛṅgārat.

14

Śāk.

31,

11

Vikr.

d.

24.

6.

Appeasing

(

the

stomach

),

Bhartṛ.

2.

23.

7.

Expiatory

rites

to

avert

evil

Rām.

1,

11,

14.

8.

Preservation,

Pañc.

89,

5

90,

4.

शांति

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"प्रशमन,

निराकरण,

सान्तवना,

हटाव"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"धैर्य,

प्रशान्तता,

नि:शब्दता,

अमन-चैन,

विश्राम"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

वैरनिरोध

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"विराम,

निवृत्ति"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"आवेश

का

अभाव,

मौनभाव,

सभी

सांसारिक

भोगों

के

प्रति

पूर्ण

उदासीनता"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"सान्तवना,

ढाढस"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"सामञ्जस्यविधान,

विरोधोपशमन"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

भूख

की

तृप्ति

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"प्रायश्चित

अनुष्ठान,

पाप

को

दूर

करने

के

लिए

तुष्टिप्रद

अनुष्ठान"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"सौभाग्य,

बधाई,

आशीर्वाद,

माङ्गलिकता"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्

+

क्तिन्

"दोषमार्जन,

कलंक

से

मुक्ति,

परिरक्षण

"

शान्तिः

स्त्रीलिङ्गम्

-

शम्+क्तिन्

"विनाश,

अन्त"

SAMti

{%

f.

%}

1.

Tranquility,

calmness,

ease,

K.S.iv.17

2.

absence

of

passion,

indifference

to

objects

of

enjoyment,

R.vii.71

3.

allayment,

alleviation,

pacification

4.

any

expiatory

rite

for

averting

evil

5.

rest,

repose

6.

cessation

7.

auspiciousness,

felicity

8.

causing

to

cease,

averting,

R.xi.1,

62.

शान्ति

f.

(

r.

शम्

s.

ति

)

placatio,

tranquillitas.

N.

26.

8.

DR.

7.

11.

BH.

2.

66.

शान्ति

Āśval.

Rice

218.

--Kāty.

H.

197.

--Vāsiṣṭhī.

Peters.

3,

389.

--Śaunakī.

Rice

218.

--Mādhavī

by

Mādhava.

H.

210.

शान्ति

Kāty.

Peters.

4,

6.

Śānti,

a

priest

in

a

temple

cf.

Tamil-Sanskrit

Mel-śānti

also

cf.

Śāntikāra,

of

which

Śānti

seems

to

be

an

abbreviation.

śānti

(

EI

33

),

a

propitiatory

rite

cf.

śānty-āgāra.

śā́nti,

f.

a

ceasing,

stopping

esp.

the

absence

of

the

evil

results

of

some

word

or

thing

of

evil

omen.

[

√2śam,

‘be

quiet,

’

cf.

955a.

]

Śānti^1,

an

Indra.

§

238

(

Pañcendrop.

):

I,

197,

7304

(

the

fourth

of

the

five

Indras

).

Śānti^2,

a

ṛshi.

§

717c

(

Uparicara

):

XII,

337,

12759

(

ṛshiḥ,

among

the

sadasyas

at

king

Vasu

Uparicara's

sacrifice

).

Śānti^3,

son

of

Aṅgiras.

§

747b

(

Suvarṇotpatti

):

XIII,

85,

4147

(

the

fourth

son

of

Aṅgiras

).

Śānti^4

=

Vishṇu

(

1000

names

).

शान्ति

१

/

ŚĀNTI

I.

Daughter

of

dakṣa

by

his

wife

prasūti.

prasūti

delivered

including

śānti

twentyfour

children.

(

viṣṇu

purāṇa,

Part

1,

Chapter

7

).

शान्ति

२

/

ŚĀNTI

II.

A

king

born

in

the

dynasty

of

bharata,

son

of

duṣyanta.

He

was

the

son

of

nīla,

grandson

of

ajamīḍha

and

father

of

suśānti.

(

bhāgavata,

9th

skandha

).

शान्ति

३

/

ŚĀNTI

III.

Name

of

the

indra

of

the

fourth

manvantara

(

Ādi

Parva,

Chapter

196,

Verse

29

).

शान्ति

४

/

ŚĀNTI

IV.

A

maharṣi.

Son

of

aṅgiras,

he

was

called

Ātmeyu

also.

He

had

participated

in

the

yajña

conducted

by

uparicaravasu.

(

śānti

Parva,

Chapter

336,

Verse

8

Ādi

Parva,

Chapter

196,

Verse

20

Anuśāsana

Parva,

Chapter

85,

Verse

130

).

शान्ति

५

/

ŚĀNTI

V.

A

maharṣi

who

was

a

disciple

of

the

ṛṣi

called

Bhūti,

who

did

once

go

to

participate

in

a

yajña

conducted

by

his

brother

Suvarccas,

leaving

matters

connected

with

his

āśrama

with

śānti,

who

discharged

his

duties

quite

well

in

the

absence

of

his

master.

One

day

when

agni

became

very

scarce

in

the

āśrama

he

praised

Agnideva,

and

noticing

that

the

deva

was

pleased

śānti

requested

him

to

bestow

a

son

on

the

maharṣi.

Accordingly

a

son

was

born

to

Bhūti,

who

later

on

became

famous

as

‘Bhautyamanu.’

Bhūti,

who

was

pleased

with

the

devout

life

of

his

disciple

(

śānti

)

taught

him

Sāṅgaveda.

(

mārkaṇḍeya

purāṇa

).

शान्ति

स्त्री।

कामक्रोधाद्यभावः

समानार्थकाः

शमथ,

शम,

शान्ति

3।2।3।1।3

शमथस्तु

शमः

शान्तिर्दान्तिस्तु

दमथो

दमः।

अवदानं

कर्म

वृत्तं

काम्यदानं

प्रवारणम्.।

पदार्थ-विभागः

,

गुणः,

मानसिकभावः

शान्तिः,

स्त्रीलिङ्गम्

(

शम

+

क्तिन्

।

)

कामक्रोधादि-प्रशमः

।

चित्तोपशमः

।

इति

भरतः

॥

विषयेभ्यइन्द्रियोपरमः

।

इति

चण्डीटीकायां

नागोजी-भट्टः

॥

तत्पर्य्यायः

।

शमथः

२

शमः

३

।

इत्य-मरः

॥

प्रशमः

४

उपशमः

५

प्रशान्तिः

६

।इति

शब्दरत्नावली

॥

तृष्णाक्षयः

७

।

इतिहेमचन्द्रः

॥

तल्लक्षणं

यथा,

--“यत्किञ्चिद्वस्तु

संप्राप्य

स्वल्पं

वा

यदि

वा

बहु

।या

तुष्टिर्जायते

चित्ते

शान्तिः

सा

गद्यते

बुधैः

॥

”इति

पद्मपुराणे

क्रियायोगसारे

१५

अध्यायः

॥

भद्रम्

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

गोपीविशेषः

।

यथा,

राधिकोवाच

।“शान्त्या

गोप्या

युतस्त्वञ्च

दृष्टोऽहं

रासमण्डले

।वसन्तपुष्पशय्यायां

माल्यवान्

चन्दनोक्षितः

॥

रत्नप्रदीपैर्युक्तश्च

रत्ननिर्म्माणमन्दिरे

।रत्नभूषितभूषाढ्यो

रत्नभूषितया

सह

॥

तया

दत्तञ्च

ताम्बूलं

भुक्तवांश्च

पुरा

विभो

।सद्यो

मच्छब्दमात्रेण

तिरोधानं

कृतं

तया

॥

शान्तिर्देहं

परित्यज्य

भयाद्दीना

त्वयि

प्रभो

।ततस्तस्याः

शरीरञ्च

गुणश्रेष्ठं

बभूव

ह

॥

संविभज्य

त्वया

दत्तं

प्रेम्णा

प्ररुदता

पुरा

।विश्वे

विषयिणे

किञ्चित्

सत्त्वरूपाय

विष्णवे

॥

शुद्धसत्त्वस्वरूपायै

महालक्ष्म्यै

पुरा

विभो

।त्वन्मन्त्रोपासकेभ्यश्च

वैष्णवेभ्यश्च

किञ्चन

।तपस्विभ्यश्च

धर्म्माय

धर्म्मिष्ठेभ्यश्च

किञ्चन

॥

”इति

ब्रह्मवैवर्त्ते

प्रकृतिखण्डे

९

अध्यायः

॥

*

॥

दुर्गा

।

यथा,

--“उत्पत्तिस्थितिनाशेषु

रजादित्रिगुणा

मता

।सर्व्वज्ञा

सर्व्ववेत्तृत्वाच्छान्तित्वाच्छान्तिरुच्यते

॥

”इति

देवीपुराणे

देवीनिरुक्ताध्यायः

॥

*

॥

धर्म्मद्बारा

ग्रहदौःस्थ्यदुःस्वप्नादिसूचितैहिका-निष्टहेतुदुरितनिवृत्तिः

।

यथा,

--“यथा

शस्त्रप्रहाराणां

कवचं

विनिवारकम्

।तथा

दैवोपघातानां

शान्तिर्भवति

वारणम्

॥

”वालग्रहभूतग्रहनराधिपप्रबलतरशत्रुदुःसह-रोगाभिभवाद्भुतदुःस्वप्नग्रहदौःस्थ्यादिनिमित्तकंशान्तिकर्म्मापि

मलमासे

कर्त्तव्यम्

।

शुद्धकाल-प्रतीक्षायामसहत्वेनानन्यगतिकत्वात्

।

अत-एवात्मानं

सततं

गोपायीत

इति

श्रुतौ

सतत-मत्युक्तम्

।

इति

मलमासतत्त्वम्

॥

*

॥

उप-सर्गशान्तिगाथा

यथा,

--“एषामिन्द्रो

महावीर्य्यस्त्रैलोक्यस्येश्वरोऽभवत्

।शतं

क्रतूनामाहृत्य

सुशान्तिर्नाम

नामतः

॥

तस्योपसर्गनाशाय

नामाक्षरविभूषिता

।अद्यापि

मानवैर्गाथा

गीयतेऽत्र

महीतले

॥

सशान्तिर्देवराट्

शान्तः

सुशान्तिं

न

प्रयच्छति

।सहितः

शिवसत्याद्यैस्तथैव

वशवर्त्तिभिः

॥

”इति

मार्कण्डेयपुराणे

उत्तममन्वन्तरसमाप्ता-ध्यायः

॥

*

॥

अथाद्भुतशान्तिः

।

तत्राद्भुतनिरूपणम्

।

अद्-भुतसागरे

आथर्व्वणाद्भुतवचनम्

।

प्रकृति-विरुद्धमद्भुतमापदः

प्राक्प्रबोधाय

देवाः

सृज-न्तीति

।

तेनापज्ज्ञानाय

भूम्यादीनां

पूर्व्वंस्वभावप्रच्यवो

देवकर्त्तृकोऽद्भुत

इति

।

एवञ्चबुधोदयपर्व्वणि

ग्रहादीनां

गणितागणितत्वेनप्रकृतानामपि

यदुत्पातत्वं

तद्भाक्तम्

।

तत्कार-णञ्च

गर्गसंहिताबार्हस्पत्ययोः

।“अतिलोभादसत्याद्वा

नास्तिक्याद्वाप्यधर्म्मतः

।नरापचारान्नियतमुपसर्गः

प्रवर्त्तते

॥

ततोऽपचारान्नियतमपवर्ज्जन्ति

देवताः

।ताः

सृजन्त्यद्भुतांस्तांस्तु

दिव्यनाभसभूमिजान्

॥

त

एव

त्रिविधा

लोके

उत्पाता

देवनिर्म्मिताः

।विचरन्ति

विनाशाय

रूपैः

सम्बोधयन्ति

च

॥

”तांश्च

परं

न

दर्शयेदित्याह

विष्णुः

।

नोत्पातंदर्शयेदिति

।

तत्र

वेलानक्षत्रमण्डलनिरूपणम्

।यथा,

दीपिकायाम्

।“प्राग्द्वित्रिचतुर्भागैर्द्यूनिशोरद्भुतेषु

सर्व्वेषु

।अनिलाग्निशक्रवरुणा

मण्डलपतयः

शुभा-शुभैश्च

॥

”वेलामण्डलः

।“अर्य्यम्णादिचतुष्कचन्द्रतुरगादित्येषु

वायु-र्भवेत्देवेज्याजविशाखयाम्ययुगले

पित्र्यद्बयेचानलः

।विश्वादित्रयधातृमैत्रयुगलेष्विन्द्रो

भवेन्मण्डलःसर्पोपान्त्यशतान्त्यमूलयुगलेशानेष्वपामीश्वरः

॥

पवनदहनौ

नेष्टौ

योगस्तयोरतिदोषदः

।सुरपतिवरुणौ

शस्तौ

योगस्तयोरतिशोभनः

॥

सवरुणमरुन्मिश्रः

शक्रस्तथाग्निसमायुतः

।फलविरहितः

सेन्द्रो

वायुस्तथाग्नियुतोऽम्बुपः

॥

यन्मण्डलेऽद्भुतं

जातं

शान्तिस्तद्देवताश्रया

।तथा

शान्तिद्वयं

कार्य्यं

मण्डलद्वयजाद्भुते

॥

”

*

॥

विष्णुधर्म्मोत्तरे

।“ग्रहर्क्षवैकृतं

दिव्यं

आन्तरीक्षं

निबोध

मे

।उल्कापातो

दिशां

दाहः

परिवेशस्तथैव

च

॥

गन्धर्व्वनगरञ्चैव

वृष्टिश्च

विकृता

तथा

।एवमादीनि

लोकेऽस्मिन्

नाभसानि

विनिर्द्दि-शेत्

॥

चरस्थिरभवं

भौमं

भूकम्पमपि

भूमिजम्

।जलाशयानां

वैकृत्यं

भौमं

तदपि

कीर्त्तितम्

॥

भौमं

चाल्पफलं

ज्ञेयं

चिरेण

परिपच्यते

।नाभसं

मध्यफलदं

मध्यकालफलप्रदम्

।दिव्यं

तीव्रफलं

ज्ञेयं

शीघ्रकारी

तथैव

च

॥

*

॥

शीतोष्णताविपर्य्यासः

ऋतूतां

रिपुजं

भयम्

।पुष्पे

फले

च

विकृते

राज्ञो

मृत्युं

तथा

दिशेत्

॥

अकालप्रभवा

नार्य्यः

कालातीताः

प्रजास्तथा

।विकृताः

प्रसवाश्चैव

युग्मप्रसवनं

तथा

॥

हीनाङ्गाः

अधिकाङ्गाश्च

जायन्ते

यदि

वा

त्रयः

।पशवः

पक्षिणश्चैव

तथैव

च

सरीसृपाः

॥

विनाशं

तस्य

देहस्य

कुलस्य

च

विनिर्द्दिशेत्

॥

प्रदोषे

कुक्कुटारावो

हेमन्ते

चापि

कोकिलाः

।अर्कोदयेऽर्काभिमुखः

श्वारावो

नृभयं

दिशेत्

॥

उलूको

वसते

यत्र

निपतेद्वा

तथा

गृहे

।ज्ञेयो

गृहपतेर्मृत्युर्धननाशस्तथैव

च

॥

गृध्रः

कङ्कः

कपोतश्च

उलूकः

श्येन

एव

च

।चिल्लश्च

चर्म्मचिल्लश्च

भासः

पाण्डर

एव

च

॥

गृहे

यस्य

पतन्त्येते

गेहं

तस्य

विपद्यते

।पक्षान्मासात्तथा

वर्षान्मृत्युः

स्याद्गृहमेधिनः

।पत्न्याः

पुत्त्रस्य

वा

मृत्युर्द्रव्यञ्चापि

विनश्यति

॥

ब्राह्मणाय

गृहं

दत्त्वा

दत्त्वा

तन्मूल्यमेव

वा

।गृह्णीयाद्यदि

रोचेत

शान्तिञ्चेमां

प्रयोजयेत्

॥

”इमां

वक्ष्यमाणाम्

॥

*

॥

“मांसास्थीनि

समादाय

श्मशानाद्गृध्रवायसाः

।श्वा

शृगालोऽथवा

मध्ये

पुरस्य

प्रविशन्ति

चेत्

॥

विकिरन्ति

गृहादौ

च

श्मशानं

सा

मही

भवेत्

।चौरेण

हन्यते

लोकः

परचक्रसमागमः

॥

संग्रामश्च

महाघोरो

दुर्भिक्षं

मरकं

तथा

।अद्भुतानि

प्रसूयन्ते

तत्र

देशस्य

विद्रवः

॥

अकाले

फलपुष्पाणि

देशविद्रवकारणम्

॥

”मत्स्यपुराणे

।“अतिवृष्टिरनावृष्टिर्दुर्भिक्षादिभयं

मतम्

।अनृतौ

तु

दिनादूर्द्ध्वं

वृष्टिर्ज्ञेया

भयाय

च

॥

निरभ्रे

वाथ

रात्रौ

वा

श्वेतं

यस्योत्तरेण

तु

।इन्द्रायुधं

ततो

दृष्ट्वा

उल्कापातं

तथैव

च

॥

दिग्दाहपरिवेशौ

च

गन्धर्व्वनगरं

तथा

।परचक्रभयं

विद्याद्देशोपद्रवमेव

च

॥

”भासो

वनकुक्कुटः

॥

*

॥

कंसनिधनसूचने

हरि-वंशः

।“वक्रमङ्गारकश्चक्रे

चित्रायां

घोरदर्शनः

।चलत्यपर्व्वणि

मही

गिरीणां

शिखराणि

च

॥

”वाणोत्पाते

स

एव

।“दक्षिणां

दिशमास्थाय

धूमकेतुः

स्थितोऽभवत्

।वक्रमङ्गारकश्चक्रे

कृत्तिकासु

भयङ्करः

॥

”

*

॥

कृत्यचिन्तामणौ

।“त्यक्ताशौचविवेकतत्त्ववसुधा

लोकाः

क्षुधा-पीडिताःविप्रा

वेदहतास्तथा

प्रचलिता

बह्वाशिनोदुःखिताः

।क्षौणीमन्दफला

नृपाश्च

विकलाः

संग्रामघोरामहीप्रेताघातदुरन्तपीडिततरा

देवेज्यराह्वोर्युतौ

॥

रक्ते

शस्त्रोद्योगो

मांसास्थिवशादिभिर्मरकः

।धान्यहिरण्यत्वक्फलकुसुमाद्ये

वर्षिते

भयंविद्यात्

।अङ्गारपांशुवर्षे

विनाशमुपयाति

तन्नगरम्

॥

उपलं

विना

जलधरैर्विकृता

वा

यदा

प्राणिनोवृष्ट्या

।छिद्रं

वाप्यतिवृष्टिं

शस्यानामीतिसंजननम्

॥

”बुधकौशिकसंवादे

।“वल्ल्याः

प्रपाते

च

फलं

शरटस्य

प्ररोहणे

।शीर्षे

राजश्रियोऽवाप्तिर्भाले

चैश्वर्य्यमेव

च

॥

कर्णयोर्भूषणावाप्तिर्नेत्रयोर्व्वन्धुदर्शनम्

।नासिकायाञ्च

सौगन्ध्यं

वक्त्रे

मिष्टान्नभोजनम्

॥

कण्ठे

चैव

श्रियोऽवाप्तिर्भुजयोर्विभवो

भवेत्

।धनलाभो

बाहुमूले

करयोर्धनवृद्धिदः

॥

स्तनमूले

च

सौभाग्यं

हृदि

सौख्यविवर्द्धनम्

।पृष्ठे

नित्यं

महीलाभः

पार्श्वयोर्बन्धुदर्शनम्

॥

कटिद्वये

वस्त्रलाभो

गुह्ये

मृत्युसमागमः

।जङ्घे

चार्थक्षयो

नित्यं

गुदे

रोगभयं

भवेत्

॥

उर्व्वोस्तु

वाहनावाप्तिर्ज्जानुजङ्घेऽर्थसंक्षयः

।वामदक्षिणयोः

पादे

भ्रमणं

नियतं

भवेत्

॥

वल्ल्याः

प्ररोहणे

चैव

पतने

शरटस्य

च

।व्यत्यासाच्च

फलञ्चैव

तद्वदेव

प्रजायते

॥

वल्ल्याः

प्ररोहणं

रात्रौ

शरटस्य

प्रपातनम्

।निधनार्थाय

भवति

व्याधिपीडा

विपर्य्यये

॥

पतनानन्तरं

चैवारोहणं

यदि

जायते

।पतने

फलमुत्कृष्टं

रोहणेऽन्यत्

फलं

भवेत्

॥

आरोहणञ्चोर्द्ध्ववक्त्रे

अधोवक्त्रे

च

पातनम्

॥

भवेदिष्टफलं

तस्य

तत्काले

जायते

ध्रुवम्

॥

*

॥

स्पृष्टमात्रे

तयोः

सद्यः

सचेलं

जलमाविशेत्

।पञ्चगव्यप्राशनञ्च

कुर्य्यादर्कावलोकनम्

॥

वल्लीरूपं

सुवर्णस्य

रक्तवस्त्रेण

वेष्टयेत्

।पूजयेद्गन्धपुष्पाद्यैस्तदग्रे

पूर्णकुम्भके

॥

पञ्चगव्यं

पञ्चरत्नं

पञ्चामृतं

सपल्लवम्

।पञ्चवृक्षकषायञ्च

निक्षिप्यावाहयेत्ततः

॥

पूजयेद्गन्धपुष्पाद्यैर्लोकपालांस्तथा

ग्रहान्

।मृत्युञ्जयेन

मन्त्रेण

समिद्भिः

खदिरैः

शुभैः

।तिलैर्व्याहृतिभिर्होममष्टोत्तरसहस्रकम्

॥

”वल्ली

गृहगोधिका

।

मृत्युञ्जयमन्त्रस्त्य्रम्बकमन्त्रःइति

विद्याकरः

॥

*

॥

गर्गसंहिताबार्हस्पत्ययोः

।“ये

तेषु

शान्तिं

कुर्व्वन्ति

न

ते

यान्ति

परा-भवम्

।ये

तु

न

प्रतिकुर्व्वन्ति

क्रियया

श्रद्धयान्विताः

।दाम्भिक्याद्बा

विमोहाद्वा

विनश्यन्त्येव

तेऽचि-रात्

॥

”

*

॥

अत्र

निमित्तनिश्चयवतोऽधिकारोऽन्यथा

दोषइत्याह

मत्स्यपुराणम्

।“भिन्नमण्डलवेलायां

ये

भवन्त्यद्भुताः

क्वचित्

।तत्र

शान्तिद्बयं

कार्य्यं

निमित्त

सति

नान्यथा

।निर्निमित्तकृता

शान्तिर्निमित्तमुपपादयेत्

॥

”एतच्च

तत्तद्विशेषविहितशान्तिविषयम्

।अन्यथा

वेलामण्डलसन्देहे

शान्तिर्न

स्यात्

॥

*

॥

अतएवोक्तं

योगियाज्ञवल्क्येन

।“यत्र

यत्र

च

संकीर्णमात्मानं

मन्यते

द्विजः

।तत्र

तत्र

तिलैर्होमो

गायत्त्र्या

समुदाहृतः

॥

गायत्त्र्या

प्रयतः