Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
वृत्तिः (vRttiH)
वृत्तिः
[
vṛttiḥ
],
Feminine.
[
वृत्-क्तिन्
]
Being,
existence.
Abiding,
remaining,
attitude,
being
in
a
particular
state
as
in
विरुद्धवृत्ति,
विपक्षवृत्ति
Et cætera.
State,
condition
त्रयीं
तिस्रो
वृत्तीस्त्रिभुवनमथो
त्रीनपि
सुरान्
Śiva-mahimna
27.
Action,
movement,
function,
operation
शतैस्तमक्ष्णामनिमेषवृत्तिभिः
Raghuvamsa (Bombay).
3.43
Kumârasambhava (Bombay).
3.73
उत्पक्ष्मणोर्नयनयोरुपरुद्धवृत्तिम्
(
बाष्पम्
)
Sakuntalâ (Bombay).
4.
15.
Course,
method
विनयवारितवृत्तिः
Sakuntalâ (Bombay).
2.12.
Conduct,
behaviour,
course
of
conduct,
mode
of
action
कुरु
प्रियसखीवृत्तं
सपत्नीजने
Sakuntalâ (Bombay).
4.18
Meghadūta (Bombay).
8
वैतसी
वृत्तिः,
बकवृत्तिः
Et cætera.
Profession,
occupation,
business,
employment,
mode
of
leading
life
(
Often times.
en
at
the
end
of
Compound.
)
आश्रमांश्च
यथासंख्यमसृजत्
सहवृत्तिभिः
Bhágavata (Bombay).
3.12.41
वार्धके
मुनिवृत्तीनाम्
Raghuvamsa (Bombay).
1.8
Sakuntalâ (Bombay).
5.6
Panchatantra (Bombay).
3.126.
Livelihood,
maintenance,
means
of
subsistence
or
livelihood
Often times.
.
in
com.
सिंहत्वमङ्कागतसत्त्ववृत्तिः
Raghuvamsa (Bombay).
2.38
Sakuntalâ (Bombay).
7.12
स्वयं-
विशीर्णद्रुमपर्णवृत्तिता
Kumârasambhava (Bombay).
5.28
(
for
the
several
means
of
subsistence,
see
Manusmṛiti.
4.4-6.
)
Wages,
hire.
Cause
of
activity.
Respectful
treatment
ब्रह्मचारिणः...
आचार्ये
प्राणान्तिकी
च
वृत्तिः
Kau.
Atmanepada.
1.3
त्रिष्वप्रमाद्यन्नेतेषु
त्रील्लँोकांश्च
विजेष्यसि
।
पितृवृत्या
त्विमं
लोकं
मातृवृत्त्या
तथा
परम्
॥
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.18.8.
Gloss,
commentary,
exposition
सद्वृत्तिः
सन्निबन्धना
Sisupâlavadha.
2.112
काशिकावृत्तिः
Et cætera.
Revolving,
turning
round.
The
circumference
of
a
wheel
or
circle.
(
In
Grammar.
)
A
complex
formation
requiring
resolution
or
explanation.
The
power
or
force
of
a
word
by
which
it
expresses,
indicates,
or
suggests
a
meaning
(
these
are
three
अभिधा,
लक्षणा
and
व्यञ्जना
q.
quod vide, which see.
v.
)
general
character
or
force
of
a
word
भ्रमयत
भारती
त
उरुवृत्तिभिरुक्थजडान्
Bhágavata (Bombay).
1.87.36.
A
style
in
composition
(
these
are
four
कौ(
कै
)शिकी,
भारती,
सात्वती
and
आरभटी
q.
quod vide, which see.
v.
)
शृङ्गारे
कैशिकी
वीरे
सात्वत्यारभटी
पुनः
।
रसे
रौद्रे
च
बीभत्से
वृत्तिः
सर्वत्र
भारती
।
चतस्रो
वृत्तयो
ह्येताः
सर्वनाठ्यस्य
मातृकाः
॥
S.
D.
Customary
allowance.
Manner
of
thinking.
Compound.
-अनुप्रासः
a
kind
of
alliteration
see
Kávyaprakâsa.
9.
-अर्थम्
Indeclinable.
for
the
sake
of
subsistence
यो$ध्यापयति
वृत्यर्थमुपाध्यायः
स
उच्यते
Manusmṛiti.
2.141.
-उपायः
a
means
of
subsistence
यजनाध्यापन-
प्रतिग्रहा
ब्राह्मणस्यैव
वृत्त्युपायाः
ŚB.
on
MS.*
12.4.36
सर्वेषां
ब्राह्मणो
विद्याद्
वृत्त्युपायान्
यथाविधि
Manusmṛiti.
1.2.
-कर्षित
Adjective.
badly
off
or
distressed
for
want
of
livelihood
क्षत्रियं
चैव
वैश्यं
च
ब्राह्मणो
वृत्तिकर्षितौ
[
विमृयात्
]
Manusmṛiti.
8.411.
-चक्रम्
the
wheel
of
state
स्वामिसेवकयोरेवं
वृत्तिचक्रं
प्रवर्तते
Panchatantra (Bombay).
1.81.-छेदः
deprivation
of
the
means
of
subsistence.
-पक्षः
(
Mīmāṁsā
)
the
case
of
a
complex
formation
वृत्तिपक्षे
च
समासस्य
नित्यत्वात्
ŚB.
on
MS.*
1.6.4.
-भङ्गः,
-वैकल्यम्
want
of
a
livelihood
वृत्तिभङ्गान्महीपालं
त्यक्त्वा
यान्ति
सुसेवकाः
Panchatantra (Bombay).
1.153.
-भाज्
Adjective.
doing
usual
things
(
good
and
evil
)
कर्तृता
तदुपलम्भतो$भवद्वृत्तिभाजि
करणे
यथ-
र्त्विजि
Sisupâlavadha.
14.19.
-मूलम्
provision
for
maintenance.-लाभः
(
in
Philosophy.
)
ascertainment
of
the
concurrent.-हेतुः
Equal or equivalent to, same as.
वृत्तिमूलम्
quod vide, which see.
न
लोकवृत्तं
वर्तेत
वृत्तिहेतोः
कथंचन
Manusmṛiti.
4.11.
-स्थ
Adjective.
being
in
any
state
or
employment.
well-conducted,
of
good
behaviour.
(
-स्थः
)
a
lizard,
chameleon.
वृत्तिः
f.
[
वृत्-क्तिन्
]
1
Being,
existence.
2
Abiding,
remaining,
attitude,
being
in
a
particular
state
as
in
विरुद्धवृत्ति,
विपक्षवृत्ति
&c.
3
State,
condition.
4
Action,
movement,
function,
operation
शतैस्तमक्ष्णामनिमेषवृत्तिभिः
R.
3.
43,
Ku.
3.
73,
Ś.
4.
14.
5
Course,
method
Ś.
2,
11.
6
Conduct,
behaviour,
course
of
conduct,
mode
of
action
कुरु
प्रियसखी
वृत्तिं
सपत्नीजने
Ś.
4.
17,
Me.
8
वैतसीवृत्तिः,
बकवृत्तिः
&c.
7
Profession,
occupation,
business,
employment,
mode
of
leading
life
(
often
at
the
end
of
comp.
)
वार्धके
मुनिवृत्तीनां
R.
1.
8
Ś.
5.
6
Pt.
3.
125.
8
Livelihood,
maintenance,
means
of
subsistence
or
livelihood,
oft.
in
comp.
R.
2.
38,
Ś.
7.
12,
Ku.
5.
28
(
for
the
several
means
of
subsistence,
see
Ms.
4.
4-6
).
9
Wages,
hire.
10
Cause
of
activity.
11
Respectful
treatment.
12
Gloss,
commentary,
exposition
सद्वृत्तिः
सन्निबंधना
Śi.
2.
112,
काशिकावृत्तिः
&c.
13
Revolving,
turning
round.
14
The
circumference
of
a
wheel
or
circle.
15
(
In
gram.
)
A
complex
formation
requiring
resolution
or
explanation.
16
The
power
or
force
of
a
word
by
which
it
expresses,
indicates,
or
suggests
a
meaning
(
these
are
three
अभिधा,
लक्षणा,
and
व्यंजना
q.
q.
v.
v.
)
general
character
or
force
of
a
word.
17
A
style
in
composition
(
these
are
four
कैशिकी,
भारती,
सात्वती
and
आरभटी
q.
v.
).
18
Customary
allowance.
19
Manner
of
thinking.
Comp.
अनुप्रासः
a
kind
of
alliteration
see
K.
P.
9.
उपायः
a
means
of
subsistence.
कर्षित
a.
badly
off
or
distressed
for
want
of
livelihood
Ms.
8.
411.
चक्रं
the
wheel
of
state
Pt.
1.
81.
छेदः
deprivation
of
the
means
of
subsistence.
भंगः,
वैकल्यं
want
of
a
livelihood
Pt.
1.
153.
स्थ
a.
{1}
being
in
any
state
or
employment.
{2}
well-conducted,
of
good
behaviour.
(
स्थः
)
a
lizard,
chameleon.
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
वृ
+
क्तिन्
"छांटना,
चुनना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"छिपाना,
ढकना,
गुप्त
रखना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"याचना
करना,
निवेदन
करना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"अनुरोध,
प्रार्थना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"घेरना,
लपेटना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"झाड़बंदी,
बाड़,
बाड़ा"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
वृत्
+
क्तिन्
"अस्तित्व,
सत्ता"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"टिकना,
रहना,
रुख,
किसी
विशेष
स्थिति
में
होना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"अवस्था,
दशा"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"कार्य,
गति,
कृत्य,
कार्यवाही"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"क्रम,
प्रणाली"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
`
-
"आचरण,
व्यवहार,
रीति,
चालचलन,
कार्यपद्धति"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"पेशा,
व्यवसाय,
काम-धंधा,
रोज़गार,
जीवनचर्या
"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"जीविका,
संपोषण,
जीविका
के
उपाय"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"मज़दूरी,
भाड़ा"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
क्रियाशीलता
का
कारण
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
सम्मानपूर्ण
बर्ताव
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"भाष्य,
टीका,
विवृति"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"चक्कर
काटना,
मुड़ना"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
किसी
वृत्त
या
पहिये
की
परिधि
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
जटिल
रचना
जिसकी
व्याख्या
करने
की
आवश्यकता
पड़े
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"शब्द
की
वह
शक्ति
जिसके
द्वारा
किसी
अर्थ
का
अभिधान,
संकेत
अथवा
व्यंजना
की
जाय
"
वृत्तिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
रचना
की
शैली
Synonyms
वृत्तिः,
भावः,
संस्थितिः
(Noun)
कार्ये
प्रवर्तयितुं
कार्यात्
दूरीकर्तुं
वा
मनसि
वर्तमाना
स्थितिः।
"चीनदेशस्य
वृत्तिम्
अनुसृत्य
एव
भारतदेशेन
आचरणं
कृतम्।"
Synonyms
अवस्था,
परिस्थितिः,
पदवी,
दशा,
स्थानं,
संस्थानं,
भावः,
वृत्तिः,
पदं,
गति,
भूमिः
(Noun)
एका
विशेषस्थितिः।
"मम
परिस्थित्यां
भवान्
किं
कुर्यात्।"
Synonyms
वेतनम्,
वृत्तिः,
भृतिः,
मूल्यम्
(Noun)
तन्तुकरणस्य
वेतनम्।
"एतावतः
तूलस्य
त्वं
कियत्
वेतनं
स्वीकरिष्यसि।"
Synonyms
वृत्तिः
(Noun)
शब्दानां
सा
रचना
यया
माधुर्यादयः
गुणाः
वर्धन्ते।
"साहित्ये
मधुरा
पुरुषा
प्रौढा
इत्यादयः
वृत्तयः
सन्ति।"
Synonyms
वृत्तिः,
वर्तनम्,
आचरणम्,
रीतिः,
स्थितिः
(Noun)
सा
शरीरस्य
क्रिया
यया
मनसि
स्थिताः
भावाः
प्रकटीभवन्ति।
"सहयात्रिणः
वृत्तिं
दृष्ट्वा
वयं
जागरुकाः
अभवम्।"
Synonyms
वेतनम्,
वृत्तिः,
वर्तनम्,
भृतिः
(Noun)
जीवनयापनार्थं
दीयमानं
धनम्।
"ज्येष्ठेभ्यः
विधवाभ्यश्च
जीवनं
यापयितुं
सर्वकारः
वेतनं
ददाति।"
Synonyms
वेतनम्,
वृत्तिः,
भृतिः,
मूल्यम्,
अर्जनम्
(Noun)
कर्मकरः
कर्म
कृत्वा
यद्
धनं
प्राप्नोति
तद्।
"सः
प्रतिदिनं
उपार्जनं
करोति।"
Synonyms
उद्योगः,
व्यवसायः,
वृत्तिः,
व्यापारः
(Noun)
तद्
पदम्
अथवा
कार्यं
यस्य
कृते
वेतनं
प्राप्यते।
"इदानींतने
काले
उद्योगस्य
प्राप्तिः
अतीव
कठिना
जाता।"
Synonyms
वृत्तिः,
वृत्तम्,
आचारः,
रीतिः,
व्यवहारः,
चरित्रम्,
चरितम्,
आचरणम्,
गतिः,
चेष्टितम्,
स्थितिः
(Noun)
जीवने
वर्तनस्य
रीतिः।
"साधोः
आचारात्
सः
समाजे
प्रतिष्ठाम्
अलभत।"
Synonyms
उद्योगः,
उद्यमः,
व्यवसायः,
जीविका,
वृत्तिः
(Noun)
जीवितार्थे
कृतं
कर्म।
"तेन
वस्त्रविक्रयणेन
सह
अन्यः
उद्योगः
अपि
आरब्धः।"
Synonyms
व्यवहारः,
वृत्तिः,
वृत्तम्,
आचारः,
रीतिः,
चरित्रम्,
चरितम्,
आचरणम्,
गतिः,
चेष्टितम्,
स्थितिः
(Noun)
समाजे
अन्यैः
सह
कृतम्
आचरणम्।
"तस्य
व्यवहारः
सम्यक्
नास्ति।"
Synonyms
कार्यम्,
कर्म,
वृत्तिः,
कार्योद्योगः,
वर्तनम्,
वृत्तिता,
जीविका
(Noun)
उपजीविकार्थे
तथा
च
सेवार्थे
कृतं
कर्म।
"स्वस्य
कार्यं
समाप्य
सः
गतः।"
Synonyms
दशा,
अवस्था,
स्थितिः,
संस्थितिः,
भावः,
वृत्तिः
(Noun)
कस्यापि
विषये
प्रसङ्गे
वा
स्थितिः।
"क्रोधस्य
दशायां
कृतं
कर्म
न
सम्यग्
भवति।"
वृत्तिः,
स्त्रीलिङ्गम्
(
वृत
+
क्तिन्
।
)
जीविका
।
इत्यमरः
॥
(
यथा,
मनौ
।
४
।
२५९
।“एषोदिता
गृहस्थस्य
वृत्तिर्विप्रस्य
शाश्वती
॥
”
)विवरणम्
।
(
यथा,
कातन्त्रे
।
“सूत्रस्यार्थ-विवरणं
वृत्तिः
॥
”
)
कौशिक्यादिः
।
प्रवर्त्तनम्
।इति
मेदिनी
॥
(
यथा,
शाकुन्तले
।
४
।“उत्पक्ष्मणोर्नयनयोरुपरुद्धवृत्तिंवाष्पं
कुरु
स्थिरतया
विरतानुबन्धम्
॥
”
)विधृतिः
।
इति
धरणिः
॥
*
॥
कौशिक्यादि-वृत्तयो
यथा,
--“शृङ्गारे
कौशिकी
वीरे
सात्वत्यारभटी
पुनः
।रसे
रौद्रे
च
वीभत्से
वृत्तिः
सर्व्वत्र
भारती
।चतस्रो
वृत्तयो
ह्येताः
सर्व्वनाट्यस्य
मातृकाः
॥
”इति
साहित्यदर्पणे
६
परिच्छेदः
॥
वृत्तिहरणे
दोषा
यथा,
--श्रीनारायण
उवाच
।“स्वदत्तां
परदत्तां
वा
ब्रह्मवृत्तिं
हरेत्तु
यः
।स
कृतघ्न
इति
ज्ञेयः
फलं
तत्
शृणु
भूमिप
!
॥
यावन्तो
रेणवः
सिक्ता
विप्राणां
नेत्रबिन्दुभिः
।तावद्वर्षसहस्रञ्च
शृतपोते
स
तिष्ठति
॥
तप्ताङ्गारञ्च
तद्भक्ष्यं
पानञ्च
तप्तमूत्रकम्
।तप्ताङ्गारे
च
शयनं
ताडितो
यमकिङ्करैः
॥
तदन्ते
च
महापापी
विष्ठायां
जायते
कृमिः
।षष्टिवर्षसहस्राणि
देवमानेन
भारते
।ततो
भूमिविहीनश्च
प्रजाहीनश्च
मानवः
।दरिद्रः
कृपणो
रोगी
शूद्रो
निन्द्यस्ततः
शुचिः
॥
”इति
ब्रह्मवैवर्त्ते
प्रकृतिखण्डे
४९
अध्यायः
॥
(
व्यवहारः
।
यथा,
मनौ
।
२
।
२०५
।“गुरोर्गुरौ
सन्निहिते
गुरुवद्बृत्तिमाचरेत्
॥
”वर्त्ततेऽस्मिन्निति
व्युत्पत्त्या
।
आधेयः
।
यथा,
व्याप्तिपञ्चके
।
१
।
“साध्याभाववदवृत्तित्वम्
।”यथा
च
भाषापरिच्छेदे
।“सिषाधयिषया
शून्या
सिद्धिर्यत्र
न
विद्यते
।स
पक्षस्तत्र
वृत्तित्वज्ञानदनुमितिर्भवेत्
॥
”चित्तस्यावस्थाविशेषः
।
यथा,
पातञ्जले
।
२
।“योगश्चित्तवृत्तिनिरोधः
॥
”
चित्तवृत्तिप्रकारास्तुतत्रैव
द्रष्टव्याः
॥
*
॥
व्यापारः
।
यथा,
सांख्य-तत्त्वकौमुद्याम्
।
५
।“अर्थसन्निकृष्टस्य
इन्द्रियस्य
वृत्तौ
सत्यां
तमो-ऽभिभवे
यः
सत्त्वसमुद्रेकः
॥
”
युक्तार्थः
।
यथा,
कातन्त्रव्याकरणादौ
।“कारकप्रतियोगिभ्यां
यद्यदन्यदपेक्षते
।अपेर्ब्बहुलवाचित्वाद्वृत्तिस्तत्र
तु
नेष्यते
॥
”
)
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.