Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
विषयः (viSayaH)
विषयः
[
viṣayḥ
],
1
An
object
of
sense
(
these
are
five,
corresponding
to
the
five
organs
of
sense
रूप,
रस,
गन्ध,
स्पर्श
and
शब्द
corresponding
to
the
eye,
tongue,
nose,
skin,
and
ear
)
श्रुतिविषयगुणा
या
स्थिता
व्याप्य
विश्वम्
Sakuntalâ (Bombay).
1.1.
A
worldly
object
or
concern,
an
affair,
a
transaction.
The
pleasures
of
sense,
worldly
or
sensual
objects
(
usually
in
Plural.
)
यौवने
विषयैषिणाम्
Raghuvamsa (Bombay).
1.8
शब्दादीन्
विषयान्
भोक्तुम्
1.25
विषयव्यावृत्तकौतूहलः
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.9
निर्विष्टविषयस्नेहः
12.1
3.7
8.1
19.49
विषया
विनिवर्तन्ते
निराहारस्य
देहिनः
Bhagavadgîtâ (Bombay).
2.59.
An
object,
a
thing,
matter
नार्यो
न
जग्मुर्विषयान्तराणि
Raghuvamsa (Bombay).
7.12
8.89.
An
object
or
thing
aimed
at,
mark,
object
भूयिष्ठ-
मन्यविषया
न
तु
दृष्टिरस्याः
Sakuntalâ (Bombay).
1.3
Sisupâlavadha.
9.4.
Scope,
range,
reach,
compass
सौमित्रेरपि
पत्रिणामविषये
तत्र
प्रिये
क्वासि
भोः
Uttararàmacharita.
3.45
यस्मिन्नीश्वर
इत्यनन्यविषयः
शब्दो
यथार्थाक्षरः
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.1
सकलवचनानामविषयः
Mâlatîmâdhava (Bombay).
1.3,
36
Uttararàmacharita.
5.19
Kumârasambhava (Bombay).
6.
17.
Department,
sphere,
province,
field,
element
सर्वत्रौदरिकस्याभ्यवहार्यमेव
विषयः
Vikramorvasîyam (Bombay).
3.
A
subject,
subjectmatter,
topic
अयि
मलयज
महिमायं
कस्य
गिरामस्तु
विषयस्ते
Bhâminîvilâsa (Bombay).
1.11
so
शृङ्गारविषयको
ग्रन्थः
'treating
of
love'.
The
topic
or
subject
to
be
explained,
general
head
the
first
of
the
five
members
of
an
Adhikaraṇa
quod vide, which see.
A
place
spot
परिसरविषयेषु
लीढमुक्ताः
Kirâtârjunîya.
5.38.
A
country,
realm,
domain,
territory,
district,
kingdom
'विषयः
स्यादिन्द्रियार्थे
देशे
जनपदे$पि
च'
इति
विश्वः
अप्रविष्ट-
विषयस्य
सक्षसाम्
Raghuvamsa (Bombay).
11.18
Panchatantra (Bombay).
2.2.
A
refuge,
an
asylum.
A
collection
of
villages.
A
lover,
husband.
Semen
virile.
A
religious
observance.
A
symbolical
expression
for
the
number
'five'.
(
विषये
means
'with
regard
or
reference
to',
'in
respect
of',
'in
the
case
of',
'regarding',
'concerning'
या
तत्रास्ते
युवतिविषये
सृष्टिराद्येव
धातुः
Meghadūta (Bombay).
84
स्त्रीणां
विषये
धनविषये
Et cætera.
)Comp.
-अज्ञानम्
sleepiness,
exhaustion.
-अधिकृतः
the
governor
of
a
province.
-अधिपतिः
the
king.
अभिरतिः
attachment
to
objects
of
sense
or
worldly
pleasures
द्विषतां
वधेन
विषयाभिरतिम्
(
अभिलष्यति
)
Kirâtârjunîya.
6.
44
so
अभिलाषः
Kirâtârjunîya.
3.13.
-आत्मक
Adjective.
consisting
of
worldly
objects.
carnal,
sensual.
-आसक्त,
-निरत
Adjective.
addicted
to
sensual
objects,
sensualist,
worldly-minded.-आसक्तिः,
-उपसेवा,
-निरतिः
Feminine.
,
-प्रसंगः
addiction
to
pleasures
of
sense,
sensuality.
-एषिन्
Adjective.
addicted
to
worldly
objects
यौवने
विषयैषिणाम्
Raghuvamsa (Bombay).
1.8.
-कर्मन्
worldly
business.
-ग्रामः
the
collection
of
the
objects
of
sense.
-ज्ञः
a
specialist.
-निरतिः
attachment
to
sensual
objects.
-निह्नुतिः
negation
with
regard
to
an
object
शौशिर्यमभ्युपत्यैव
परेष्वात्मनि
कामिना
।
औष्ण्यंप्रकाशनात्तस्य
सैषा
विषयनिह्नुतिः
॥
Kāv.2.36.
-पतिः
the
governor
of
a
province.
-पराङ्मुख
Adjective.
averse
from
mundane
affairs.-प्रवण
Adjective.
attached
to
objects
of
sense
Kull.
on
Manusmṛiti.
2.99.
-लोलुप
Adjective.
eager
for
sensual
enjoyment.
-संगः
addiction
to
sensual
objects
सो$नुभूयासुखोदर्कान्
दोषान्
विषयसंगजान्
Manusmṛiti.
12.18.
-सुखम्
the
pleasures
of
sense.-स्नेहः,
-स्पृहा
desire
for
sensual
objects.
विषयः
1
An
object
of
sense
(
these
are
five,
corresponding
to
the
five
organs
of
sense
रूप,
रस,
गंध,
स्पर्श
and
शब्द
corresponding
to
the
eye,
tongue,
nose,
skin,
and
ear
)
श्रुतिविषयगुणा
या
स्थिता
व्याप्य
विश्वं
Ś.
1.
1.
2
A
worldly
object
or
concern,
an
affair,
a
transaction.
3
The
pleasures
of
sense,
worldly
or
sensual
objects
(
usually
in
pl.
)
यौवने
विषयैषिणां
R.
1.
8
शब्दादीन्
विषयान्भोक्तुं
10.
25
विषयव्यावृत्तकौतूहलः
V.
1.
9
निर्विष्टविषयस्नेहः
12.
1,
3.
70,
8.
10,
19.
49
Bg.
2.
59.
4
An
object,
a
thing,
matter
नार्यो
न
जग्मुर्विषयांतराणि
R.
7.
12,
8.
89.
5
An
object
or
thing
aimed
at,
mark,
object
भूयिष्ठमन्यविषया
न
तु
दृष्टिरस्याः
Ś.
1.
31
Śi.
9.
40.
6
Scope,
range,
reach,
compass
सौमित्रेरपि
पत्रिणामविषये
तत्र
प्रिये
क्वासि
भोः
U.
3.
45
यस्मिन्नीश्वर
इत्यनन्यविषयः
शब्दो
यथार्थाक्षरः
V.
1.
1
सकलवचनानामविषयः
Māl.
1.
30,
36
U.
5.
19
Ku.
6.
17.
7
Department,
sphere,
province,
field,
element
सर्वत्रौदरिकस्याभ्यवहार्यमेव
विषयः
V.
3.
8
A
subject,
subject-matter,
topic
अयि
मलयज
महिमायं
कस्य
गिरामस्तु
विषयस्ते
Bv.
1.
11
so
शृंगारविषयको
ग्रंथः
‘treating
of
love’.
9
The
topic
or
subject
to
be
explained,
general
head
the
first
of
the
five
members
of
an
Adhikaraṇa
q.
v.
10
A
place,
spot
परिसरविषयेषु
लीढमुक्ताः
Ki.
5.
38.
11
A
country,
realm,
domain,
territory,
district,
kingdom
Pt.
2.
2.
12
A
refuge,
an
asylum.
13
A
collection
of
villages.
14
A
lover,
husband.
15
Semen
virile.
16
A
religious
observance.
17
A
symbolical
expression
for
the
number
‘five.’
(
विषये
means
‘with
regard
or
reference
to,
’
‘in
respect
of’,
‘in
the
case
of’,
‘regarding’,
‘cancerning’
या
तत्रास्ते
युवतिविषये
सृष्टिराद्येव
धातुः
Me.
82
स्त्रीणा
विषये
धनविषये
&c.
).
Comp.
अभिरतिः
{1}
attachment
to
objects
of
sense
or
worldly
pleasures
Ki.
6.
44
so
°अभिलाषः
Ki.
3.
13.
आत्मक
a.
{1}
consisting
of
worldly
objects.
{2}
carnal,
sensual.
आसक्त,
निरत
a.
addicted
to
sensual
objects,
sensualist,
worldly-minded.
आसक्तिः
उपसेवा,
निरतिः
f.
प्रसंगः
addiction
to
pleasures
of
sense,
sensuality.
एषिन्
a.
addicted
to
worldly
objects
R.
1.
8.
ग्रामः
the
collection
of
the
objects
of
sense.
सुखं
the
pleasures
of
sense.
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
"विषिण्वन्ति
स्वात्मकतया
विषयिणं
संबध्नन्ति-वि
+
सि
+
अच्,
षत्वम्"
ज्ञानेन्द्रियों
द्वारा
प्राप्त
पदार्थ
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"लौकिक
पदार्थ,
या
वस्तु,
मामला,
लेन-देन"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"ज्ञानेन्द्रियों
द्वारा
प्राप्त
आनन्द,
लौकिक
या
मैथुनसंबन्धी
उपभोग,
वासनात्मक
पदार्थ
"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"पदार्थ,
वस्तु,
मामला,
बात"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"उद्दिष्ट
पदार्थ
या
वस्तु,
चिह्न,
निशान"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"कार्यक्षेत्र,
परास,
पहुँच,
परिधि"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"विभागम्
क्षेत्र,
प्रान्त,
भूमि,
तत्त्व"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"विषयवस्तु,
आलोच्य
विषय,
प्रसंग"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"व्याख्येय
प्रसंग
या
विषय,
शीर्षक,
अधिकरण
के
पाँचों
अंगो
में
से
पहला"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"स्थान,
जगह"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"देश,
राष्ट्र,
राज्य,
प्रदेश,
मंडल,
साम्राज्य"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"शरण,
आश्रय"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
ग्रामों
का
समूह
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"प्रेमी,
पति"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
"वीर्य,
शुक्त"
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
-
धार्मिक
अनुष्ठान
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
"वि+सि+अच्,
षत्वम्"
ज्ञानेन्द्रियों
द्वारा
गृहीत
होने
वाला
पदार्थ
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
"वि+सि+अच्,
षत्वम्"
भौतिक
पदार्थ
विषयः
पुंलिङ्गम्
-
"वि+सि+अच्,
षत्वम्"
इन्द्रियजन्य
आनन्द
Synonyms
विषयः,
स्कन्धः
(Noun)
पठनसौलभ्यार्थे
निर्धारिता
एकम्
उद्दिश्यम्
अनुसन्दधाना
ज्ञानस्य
शाखा।
"मया
गणित
इति
विषयस्य
परीक्षा
उत्तीर्णा।"
Synonyms
विषयः,
क्षेत्रम्
(Noun)
एकः
स्वीकृतः
देशः
यस्मिन्
कः
अपि
सक्रियः
वर्तते
वा
कर्म
कुरोति
वा
सञ्चालितः
वर्तते
वा
यस्मिन्
देशे
प्रतिबद्धरूपेण
तस्य
शक्तिः
भवति।
"सः
अध्ययनक्षेत्रे
अतीव
कृतागमः
अस्ति।"
Synonyms
राज्यम्,
देशः,
विषयः,
राष्ट्रम्
(Noun)
राज्ञा
राज्ञ्या
वा
शासितं
क्षेत्रम्।
"मुगलकाले
भारतः
लघुषु
राज्येषु
विभाजितः
आसीत्।"
Synonyms
विषयः,
प्रकरणम्,
वस्तु,
आशयः
(Noun)
केषुचित्
लेखेषु
ग्रन्थादौ
वा
निरूपिताः
विचाराः
अथवा
यस्य
निरूपणं
करणीयम्
अस्ति।
"प्रेमचन्दमहोदयस्य
कथानां
विषयः
ग्राम्य-स्थितिः
आसीत्।"
Synonyms
विषयः,
इन्द्रियार्थः,
गोचरः
(Noun)
इन्द्रियग्राह्यः।
"नेत्रस्य
विषयः
रुपम्
कर्णस्य
विषयः
शब्दम्
अस्ति।"
Synonyms
विषयः,
प्रकरणम्,
सन्दर्भः,
वस्तु,
प्रसंगः,
प्रसङ्गः
(Noun)
यस्य
विवेचनं
क्रियते।
"अहम्
अस्मिन्
विषये
किमपि
वक्तुं
न
इच्छामि।"
Synonyms
तत्वम्,
मूलवस्तू,
मूलम्,
भूतम्,
बीजम्,
अभिभूतम्,
मात्रम्,
विषयः,
तन्मात्रम्,
अवयवः
(Noun)
जगतः
मूलकारणम्।
"साङ्ख्यदर्शनस्य
मते
पञ्चविंशति
तत्वानि
सन्ति।"
விஷய:
:
புலன்களுக்கு
உரிய
விஷயம்,
பொருள்,
வஸ்து,
நிலம்,
ராஜ்ஜியம்,
நாடு,
சிற்றின்பம்
विषयः,
पुंलिङ्गम्
(
“विषिण्वन्ति
विषयिणं
स्वेन
रूपेणनिरूपणीयं
कुर्व्वन्ति
।”
इति
सांख्यतत्त्वकौमुदी
।वि
+
षि
+
अच्
।
)
चक्षुरादिग्राह्यः
।
स
तुशब्दस्पर्शरूपरसगन्धरूपः
।
तत्पर्य्यायः
।
गोचरः२
इन्द्रियार्थः
३
॥
देशः
।
(
यथा,
रघुः
।
११
।१८
।“यच्चकार
विवरं
शिलाघनेताडकोरसि
स
रामसायकः
।अप्रविष्टविषयस्य
रक्षसांद्वारतामभवदन्तकस्य
तत्
॥
”
)आशयः
।
इत्यमरः
॥
न्यायमते
क्षित्यप्तेजो-वायूनां
विषया
यथा,
--“तत्र
क्षितिर्गन्धहेतुर्नानारूपवती
मता
।षड्विधस्तु
रसस्तत्र
गन्धोऽपि
द्बिविधो
मतः
॥
स्पर्शस्तस्यापि
विज्ञेयो
ह्यनुष्णाशीतपाकजः
।नित्यानित्या
च
सा
द्वेधा
नित्या
स्यादणु-लक्षणा
॥
अनित्या
तु
तदन्या
स्यात्
सवावयवयोगिनी
।सा
च
त्रिधा
भवेद्देह
इन्द्रियं
विषयस्तथा
।योनिजादिर्भवेद्देह
इन्द्रियं
घ्राणलक्षणम्
।विषयो
द्व्यणुकादिस्तु
ब्रह्माण्डान्त
उदाहृतः
॥
वर्णः
शुक्लो
रसस्पर्शौ
जले
मधुरशीतलौ
।स्नेहस्तत्र
द्रवत्वन्तु
सांसिद्धिकमुदाहृतम्
॥
नित्यतादि
प्रथमवत्
किन्तु
देहमयोबिजम्
।इन्द्रियं
रसनं
सिन्धुर्हिमादिर्विषयो
मतः
॥
*
॥
स्पर्श
उष्णस्तेजसस्तु
स्याद्रूपं
शुक्लभास्वरम्
।नैमित्तिकद्रवत्वन्तु
नित्यतादि
तु
पूर्व्ववत्
॥
इन्द्रियं
नयनं
वह्निस्वर्णादिर्विषयो
मतः
।
*
।अपाकजानुष्णाशीतस्पर्शस्तु
पवने
मतः
॥
तिर्य्यग्गमनवानेष
ज्ञेयः
स्पर्शादिलिङ्गकः
।पूर्व्ववन्नित्यताद्युक्तं
देहव्यापि
त्वगिन्द्रितम्
॥
प्राणादिस्तु
महावायुपर्य्यन्तो
विषयो
मतः
॥
”इति
भाषापरिच्छेदः
॥
विषय
इति
।
भोगसाधनं
विषयः
।
सर्व्वमेव
हिकार्य्यं
अदृष्टाधीनं
यच्च
कार्य्यं
यददृष्टाधीनंतत्तदुपभोगं
साक्षात्परम्परया
जनयत्येव
नहिबीजप्रयोजनाभ्यां
विना
कस्यचिदुत्पत्तिरस्तितेन
द्व्यणुकादिब्रह्माण्डान्तं
सर्व्वमेव
विषयोभवतीत्यर्थः
।
इति
सिद्धान्तमुक्तावली
॥
*
॥
नित्यसेवितः
।
इति
भरतधृताजयः
॥
अव्यक्तः
।शुक्रः
।
इत्यप्यजयपालः
॥
जनपदः
।
इतिमेदिनी
॥
कान्तादिः
।
इति
शब्दरत्नावली
॥
नियामकः
।
यथा,
--“विशब्दो
हि
विशेषार्थः
सिनोतेर्ब्बन्ध
उच्यते
।विशेषेण
सिनोतीति
विषयोऽतो
नियांमकः
॥
”इति
भट्टकारिका
॥
*
॥
आरोपाश्रयः
।
यथा,
--“सारोपान्या
तु
यत्रोक्तौ
विषयी
विषयस्तथा
।विषय्यन्तःकृतेऽन्यस्मिन्
सा
स्यात्
साध्यवसा-निका
॥
”यथा,
गौर्व्वाहीकः
।
इति
काव्यप्रकाशे
२उल्लासः
॥
(
“भोगसाधनं
विषयः
।”
इतितर्ककौमुदी
॥
)
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.