विप्र (vipra)

विप्र

Masculine.

(

-प्रः

)

1.

A

Brāhman.

2.

The

Aśwattha

tree.

3.

(

In

prosody,

)

A

foot

of

four

short

syllables.

Etymology

वि

before,

प्रा

a

Sautra

root,

to

fill

or

complete,

(

the

essential

observances,

)

and

क

Affix.

or

वप्

to

shave,

Unādi

Affix.

रन्,

and

इ

substituted

for

the

radical

vowel.

वि॑प्र

adjective

stirred

inwardly,

inspired,

wise,

learned,

clever

masculine

seer,

poet,

singer,

priest,

a

Brahman.

विप्र

(

प्रः

)

1.

Masculine.

A

brāhman

a

qua-

drisyllabic

foot.

विप्र

-

vipra

-

Adjective

-

Brahman

व्योमचारिन्

-

vyomacArin

-

Adjective

-

Brahman

सोमपा

-

somapA

-

Adjective

-

Brahman

ब्राह्मणजीविका

-

brAhmaNajIvikA

-

Feminine

-

Brahman

भुसुर

-

bhusura

-

Masculine

-

Brahman

भूदेव

-

bhUdeva

-

Masculine

-

Brahman

अनम

-

anama

-

Masculine

-

Brahman

कठ

-

kaTha

-

Masculine

-

Brahman

एतश

-

etaza

-

Masculine

-

Brahman

एतशस्

-

etazas

-

Masculine

-

Brahman

कुतप

-

kutapa

-

Masculine

-

Brahman

क्षोणीदेव

-

kSoNIdeva

-

Masculine

-

Brahman

घोषयित्नु

-

ghoSayitnu

-

Masculine

-

Brahman

ज्येष्ठवर्ण

-

jyeSThavarNa

-

Masculine

-

Brahman

तत्त्वज्ञ

-

tattvajJa

-

Masculine

-

Brahman

द्विजदेव

-

dvijadeva

-

Masculine

-

Brahman

द्विजमुख्य

-

dvijamukhya

-

Masculine

-

Brahman

द्विजर्षभ

-

dvijarSabha

-

Masculine

-

Brahman

द्विजातिमुख्य

-

dvijAtimukhya

-

Masculine

-

Brahman

द्विजेश्वर

-

dvijezvara

-

Masculine

-

Brahman

विप्र

-

vipra

-

Adjective

-

inspired

विपश्चित्

-

vipazcit

-

Adjective

-

inspired

उच्छ्वसित

-

ucchvasita

-

Adjective

-

inspired

काव्य

-

kAvya

-

Adjective

-

inspired

द्युम्निन्

-

dyumnin

-

Adjective

-

inspired

विप्

-

vip

-

Adjective

-

inspired

अविप्र

-

avipra

-

Adjective

-

not

inspired

देवबोधि

-

devabodhi

-

Masculine

-

god-inspired

वेपिष्ठ

-

vepiSTha

-

Adjective

-

most

inspired

देवबोधि

-

devabodhi

-

name

of

a

poet

[

god-inspired

]

आन

-

Ana

-

Masculine

-

breath

inspired

आहर

-

Ahara

-

Masculine

-

breath

inspired

सोमिन्

-

somin

-

Adjective

-

inspired

by

soma

गायत्रवेपस्

-

gAyatravepas

-

Adjective

-

inspired

by

songs

सोम्य

-

somya

-

Adjective

-

inspired

by

somya

द्युम्नहूति

-

dyumnahUti

-

Feminine

-

inspired

invocation

ऋषि

-

RSi

-

Masculine

-

inspired

poet

or

sage

भावित

-

bhAvita

-

Adjective

-

pervaded

or

inspired

by

विप्रमन्मन्

-

vipramanman

-

Adjective

-

having

an

inspired

mind

उपजातविश्वास

-

upajAtavizvAsa

-

Adjective

-

inspired

with

confidence

जातप्रत्यय

-

jAtapratyaya

-

Adjective

-

inspired

with

confidence

विश्वासित

-

vizvAsita

-

Adjective

-

inspired

with

confidence

विश्वास्य

-

vizvAsya

-

gerund

cau

-

having

inspired

confidence

मुनि

-

muni

-

Masculine

-

inspired

or

ecstatic

person

द्युम्नवत्

-

dyumnavat

-

Adjective

-

inspired

or

clearly

sounding

विप्रवचस्

-

vipravacas

-

Adjective

-

one

whose

words

are

inspired

विश्वास्य

-

vizvAsya

-

Adjective

-

to

be

inspired

with

confidence

सत्यमद्वन्

-

satyamadvan

-

Adjective

-

really

inspired

or

intoxicated

उपविश्रम्भय्य

-

upavizrambhayya

-

Indeclinable

-

having

inspired

with

confidence

क्रतुप्रा

-

kratuprA

-

Adjective

-

becoming

inspired

or

enlightened

विप्रवीर

-

vipravIra

-

Adjective

-

having

inspired

men

or

inspiring

men

सिद्ध

-

siddha

-

Masculine

-

any

inspired

sage

or

prophet

or

seer

देवजूत

-

devajUta

-

Adjective

-

incited

or

inspired

or

procured

by

the

gods

वर्धते

{

वृध्

}

-

vardhate

{

vRdh

}

-

verb

-

feel

animated

or

inspired

or

excited

by

or

in

regard

to

गीता

-

gItA

-

Feminine

-

religious

doctrines

declared

in

metrical

form

by

an

inspired

sage

विप्र

-

vipra

-

Adjective

-

thrilled

संहृष्ट

-

saMhRSTa

-

Adjective

-

thrilled

संहृष्टरोमाङ्ग

-

saMhRSTaromAGga

-

Adjective

-

thrilled

संहृष्टरोमन्

-

saMhRSTaroman

-

Adjective

-

thrilled

हृष्ट

-

hRSTa

-

ppp.

-

thrilled

हृषित

-

hRSita

-

ppp.

-

thrilled

हृष्यति

{

हृष्

}

-

hRSyati

{

hRS

}

-

verb

4

-

be

thrilled

पुलकित

-

pulakita

-

Adjective

-

thrilled

with

joy

पुलकाकुलाकृति

-

pulakAkulAkRti

-

Adjective

-

thrilled

with

joy

हृष्ट

-

hRSTa

-

ppp.

-

thrilled

with

joy

सम्प्रहर्षित

-

sampraharSita

-

Adjective

-

thrilled

with

delight

सकण्टक

-

sakaNTaka

-

Adjective

-

thrilled

with

joy

or

desire

सपुलक

-

sapulaka

-

Adjective

-

thrilled

with

joy

or

desire

प्रहृष्ट

-

prahRSTa

-

Adjective

-

thrilled

with

delight.

exceedingly

pleased

समुत्कण्टकित

-

samutkaNTakita

-

Adjective

-

having

the

hair

bristling

or

thrilled

with

joy

or

passion

विप्र

vipra

Adjective

seer

ऋषि

RSi

Masculine

seer

कवि

kavi

Masculine

seer

दूरदर्शिन्

dUradarzin

Masculine

seer

मुनि

muni

Masculine

seer

वादिश

vAdiza

Masculine

seer

विद्वज्जन

vidvajjana

Masculine

seer

विद्वस्

vidvas

Masculine

seer

साधु

sAdhu

Masculine

seer

सौमेधिक

saumedhika

Masculine

seer

द्र्ष्टृ

drSTR

Masculine

Neuter

seer

सूक्तदर्शिन्

sUktadarzin

Masculine

hymn-seer

महिर्षि

mahirSi

Masculine

mighty

seer

वृद्धारण्य

vRddhAraNya

Neuter

seer's

grove

सिद्धादेश

siddhAdeza

Masculine

prediction

of

a

seer

मन्त्रद्रष्टृ

mantradraSTR

Masculine

seer

or

composer

of

so

text

विप्रानुमदित

viprAnumadita

Adjective

rejoiced

at

by

seer

or

poets

सिद्ध

siddha

Masculine

any

inspired

sage

or

prophet

or

seer

विप्र

vipra

Adjective

class

of

demi-gods

अनिल

anila

Masculine

one

of

the

eight

demi-gods

गणपर्वत

gaNaparvata

Masculine

mountain

frequented

by

troops

of

demi-gods

विप्र

vipra

Adjective

month

bhAdrapada

चर्पटा

carpaTA

Feminine

6th

day

in

the

light

half

of

bhAdrapada

चपेटी

capeTI

Feminine

6th

day

in

the

bright

half

of

month

bhAdrapada

कपिलाषष्ठी

kapilASaSThI

Feminine

sixth

day

in

the

dark

half

of

the

month

bhAdrapada

महत्

mahat

Masculine

12th

day

in

the

light

half

of

the

month

bhAdrapada

ऋषिपञ्चमी

RSipaJcamI

Feminine

fifth

day

in

the

light

half

of

the

month

bhAdrapada

चम्पाषष्ठी

campASaSThI

Feminine

6th

day

in

the

bright

half

of

mArgazIrSa

or

bhAdrapada

अदुःखनवमि

aduHkhanavami

Feminine

propitious

ninth

day

in

the

first

fortnight

of

bhAdrapada

विप्र

Masculine.

(

-प्रः

)

1

A

Brahman.

2

(

In

prosody,

)

A

foot

of

four

short

syllables.

Etymology

वि

before

प्रा

Sautra

root,

to

fill

or

complete,

(

the

essential

observances,

)

and

क

Affix.

or

वप

to

shave,

Uṇādi

Affix.

रन्,

and

इ

substituted

for

the

radical

vowel.

विप्रः

[

viprḥ

],

[

वप्-रन्

पृषो˚

अत

इत्वम्

Uṇâdisūtras.

2.28

]

A

Brāhmaṇa

see

the

quotations

under

ब्राह्मण.

A

sage,

wise

man

त्वं

मुखं

पद्मजो

विप्रः

Mahâbhârata (Bombay).

*

1.23.17.

The

Aśvattha

tree.

(

In

prosody

)

A

foot

of

four

short

syllables.

A

singer

of

hymns,

praiser.

The

month

भाद्रपद.

Ficus

Religiosa

(

Marâṭhî.

पिंपळ

).

Acacia

Sirissa

(

Marâṭhî.

शिरस

).

Compound.

-ऋषिः

Equal or equivalent to, same as.

ब्रह्मर्षिः

quod vide, which see.

-काष्ठम्

the

cotton-plant.

-कुण़्डः

an

adulterous

offspring

of

Brāhmaṇa

parents.

-ग्रहः

Equal or equivalent to, same as.

ब्रह्मराक्षस

quod vide, which see.

Bhag.6.8.25.-प्रिय

Adjective.

dear

to

Brāhmaṇas

विप्रप्रियं

धार्मिकम्

Rāmarakṣā

26.

(

-यः

)

the

Palāśa

tree.

(

-यम्

)

thick

sour

milk.

-समागमः

a

concourse

or

synod

of

Brāhmaṇas.-स्वम्

the

property

of

a

Brāhmaṇa.

विप्रः

[

वप्-रन्

पृषो

°अत

इत्वम्

Uṇ.

2.

28

]

1

A

Brāhmaṇa

see

the

quotations

under

ब्राह्मण.

2

A

sage,

wise

man.

3

The

Aśvattha

tree.

4

(

In

prosody

)

A

foot

of

four

short

syllables.

5

A

singer

of

hymns,

praiser.

Comp.

ऋषिः

=

ब्रह्मषिंः

q.

v.

काष्ठं

the

cotton-plant.

प्रियः

the

Palāśa

tree.

समागमः

a

concourse

or

synod

of

Brāhmaṇas.

स्वं

the

property

of

a

Brāhmaṇa.

वि॑प्र

a

mf(

आ

)n.

stirred

or

excited

(

inwardly

),

inspired,

wise

(

said

of

men

and

gods,

especially.

of

Agni,

Indra,

the

Aśvins,

Maruts

et cetera.

confer, compare.

पण्डित

),

ṛg-veda

atharva-veda

vājasaneyi-saṃhitā

śatapatha-brāhmaṇa

learned

(

especially.

in

theology

),

taittirīya-saṃhitā

śatapatha-brāhmaṇa

a

sage,

seer,

singer,

poet,

learned

theologian,

ṛg-veda

vājasaneyi-saṃhitā

śatapatha-brāhmaṇa

a

Brāhman

(

आ

feminine.

a

Br°

woman

),

manu-smṛti

mahābhārata

et cetera.

a

priest,

domestic

priest,

rāmāyaṇa

the

moon,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

the

month

Bhādrapada,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

Ficus

Religiosa,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

Acacia

Sirissa,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

(

in

prosody

)

a

proceleusmatic,

Colebrooke

nalopākhyāna

of

a

son

of

Ślīṣṭi,

viṣṇu-purāṇa

(

v.l.

रिप्र

)

of

a

son

of

Śrutaṃ-jaya

(

or

Śṛtaṃ-jaya

),

bhāgavata-purāṇa

of

a

son

of

Dhruva,

ib.

plural number.

a

class

of

demi-gods

(

mentioned

with

the

Sādhyas,

Yakṣas

and

Rākṣasas

),

āśvalāyana-gṛhya-sūtra

विप्र

b

et cetera.

See

√

विप्,

page.

972.

विप्र,

अस्,

m.

(

according

to

Uṇādi-s.

II.

28.

fr.

rt.

वप्,

‘to

strew

’

cf.

rt.

1.

विप्

),

an

utterer

of

praise,

singer

of

hymns,

Ṛṣi,

praiser,

poet,

any

one

skilled

in

hymns

a

Brāhman,

priest

a

sage,

seer,

wise

man

(

=

मेधाविन्,

Naigh.

III.

15

)

a

foot

of

four

short

syllables

(

in

prosody

)

N.

of

a

son

of

Dhruva

of

a

son

of

Śrutañ-jaya.

—विप्र-कन्या,

f.

a

Brāh-

man

girl,

maiden

of

the

sacerdotal

class,

Brāhmaṇī.

—विप्र-काष्ठ,

अम्,

n.

the

cotton

tree

(

=

तूल-

वृक्ष

).

—विप्र-चूडामणि,

इस्,

m.

‘Brāhman-

jewel,

’

an

excellent

Brāhman.

—विप्र-जन,

अस्,

m.

a

person

of

the

sacerdotal

caste,

a

Brāhman

a

com-

pany

of

Brāhmans.

—विप्र-जूत,

अस्,

आ,

अम्,

Ved.

impelled

or

urged

by

priests,

invoked

by

the

wise,

(

Sāy.

=

मेधाविभिर्

ऋत्विग्भिः

प्रेरितः,

Ṛg-

veda

I.

3,

5.

)

—विप्र-जूति,

इस्,

m.,

N.

of

the

author

of

Ṛg-veda

X.

136,

3,

(

having

the

patronymic

Vātaraśana.

)

—विप्र-तम,

अस्,

आ,

अम्,

Ved.

most

wise,

wisest.

—विप्र-देव,

अस्,

m.,

N.

of

a

leader

of

the

Bhāgavata

sect.

—विप्र-प्रिय,

अस्,

m.

‘Brāhman-favourite,

’

epithet

of

the

Palāśa

tree.

—विप्र-बन्धु,

उस्,

m.,

N.

of

the

author

of

Ṛg-

veda

V.

24,

4,

X.

57-60,

(

having

the

patronymic

Gaupāyana

or

Laupāyana.

)

—विप्र-राज्य,

अम्,

n.

the

kingdom

or

sovereignty

of

the

Brāhmans

or

priests.

—विप्रर्षि

(

°र-ऋषि

),

इस्,

m.

a

Brāhman-

ṛṣi,

a

sage

of

the

Brāhmanical

class

(

e.

g.

Vasiṣṭha

).

—विप्र-लोभिन्,

ई,

m.

‘Brāhman-enticing,

’

epithet

of

the

Kiṅkirāta

tree.

—विप्र-वचस्,

आस्,

आस्,

अस्,

Ved.

possessing

the

hymns

of

Ṛṣis

or

poets,

(

Sāy.

=

विविध-प्रकृष्ट-वचन।

)

—विप्र-समा-

गम,

अस्,

m.

a

concourse

of

Brāhmans.

—विप्र-

सात्,

ind.

to

the

state

of

a

Brāhman.

—विप्र-सेवा,

f.

attendance

on

Brāhmans,

service

of

a

Brāhman

master

(

Manu

X.

123

).

—विप्र-स्व,

अम्,

n.

the

property

of

a

Brāhman.

—विप्रापवाद

(

°र-अप्°

),

अस्,

m.

abuse

of

a

Brāhman.

—विप्रेन्द्र

(

°र-इन्°

),

अस्,

m.

chief

of

Brāhmans.

विप्र

विप्र,

विप्र-कन्या,

&c.

See

p.

926,

col.

2.

विप्र

víp-ra,

Adjective.

(

V.

)

inwardly

stirred,

inspired

🞄sagacious,

wise

(

often

of

the

gods

)

🞄learned

Masculine.

singer,

poet

(

V.

)

learned

theologian

🞄(

V.

)

priest,

domestic

priest

(

C.,

rare

)

🞄Brāhman

(

C.

):

Plural

kind

of

divine

being

(

S.

):

🞄ā,

Feminine.

Brāhman

woman.

विप्र

विप्र,

Masculine.

1.

A

poet,

or

singer

of

vedic

hymns,

Chr.

292,

11

and

3

=

Rigv.

i.

85,

11

86,

3.

2.

A

Brāhmaṇa,

a

priest,

Kathās.

4,

110

Pañc.

158,

2.

विप्रः

पुंलिङ्गम्

-

वप्

+

रन्

पृषो*

अत

इत्वम्

"ब्राह्मण,

उद्धरण"

विप्रः

पुंलिङ्गम्

-

-

"मुनि,

बुद्धिमान्

पुरुष"

विप्रः

पुंलिङ्गम्

-

-

पीपल

का

पेड़

विप्रः

पुंलिङ्गम्

-

"वप्+रन्,

अत

इत्वम्"

भाद्रपद

का

महीना

vipra

{%

m.

%}

1.

A

Brāhmaṇa,

M.i.98

(

जन्मना

जायते

शूद्रः

सम्स्कारैर्द्विज

उच्यते

।

कर्मणा

याति

विप्रत्वं

ब्रह्म

जानाति

ब्राह्मणः

॥

)

2.

the

Aśvattha

tree.

विप्र

m.

Brâhmanus.

वाडव

पु

वाडव,

वह्नि,

विप्र

मध्याश्वमध्ययोः

कश्यं

वाडवो

वह्निविप्रयोः

॥

६

॥

verse

3.1.1.6

page

0014

द्विज

पु

द्विज,

दन्त,

विप्र,

अण्डज

स्थाणू

स्तम्भहरौ

प्रोक्तौ

दन्तविप्राण्डजा

द्विजाः

॥

३२

॥

verse

3.1.1.32

page

0015

vípra,

—1.

a.

agitated,

inspired

as

subst.

he

who

gives

utterance

to

pious

emotion

at

the

altar,

poet,

singer,

7411,

18

—2.

a.

(

inspired,

i.

e.

)

gifted

with

superior

insight,

wise,

of

a

god,

7913,

17

—3.

as

m.

a

Brahman,

60^15,

etc.

[

√vip,

1188a:

mg

3

is

to

be

taken

directly

from

1.

]

विप्र

/

VIPRA.

A

King

born

in

the

family

of

dhruva.

Two

sons

named

śiṣṭi

and

bhavya

were

born

to

dhruva

by

his

wife

Śambhū.

succhāyā

the

wife

of

śiṣṭi

gave

birth

to

ripu,

ripuñjaya,

vipra,

vṛkala

and

vṛkatejas.

(

viṣṇu

purāṇa,

aṁśa

I,

Chapter

13

).

Vipra

seems

to

mean

‘inspired

singer’

(

from

vip,

‘quiver’

)

in

the

Rigveda^1

and

later.^2

More

especially

in

the

later

texts^3

it

denotes

a

‘learned

Brahmin.’

In

the

epic

style

it

comes

to

mean

no

more

than

‘Brahmin.’

1

)

i.

129,

2.

11

162,

7

iv.

26,

1,

etc.

Seven

are

spoken

of

in

iii.

7,

7

31.

5

iv.

2,

15,

etc.

2

)

Taittirīya

Saṃhitā,

ii.

5,

9,

1

Vājasaneyi

Saṃhitā,

ix.

4

Śatapatha

Brāhmaṇa,

i.

4,

2,

7,

etc.

3

)

Śatapatha

Brāhmaṇa,

iii.

5,

3,

12,

etc.

विप्र

पुं।

ब्राह्मणः

समानार्थकाः

द्विजाति,

अग्रजन्मन्,

भूदेव,

वाडव,

विप्र,

ब्राह्मण,

द्विज,

ब्रह्मन्

2।7।4।2।1

आश्रमोऽस्त्री

द्विजात्यग्रजन्मभूदेववाडवाः।

विप्रश्च

ब्राह्मणोऽसौ

षट्कर्मा

यागादिभिर्वृतः॥

==>

यागादिषट्कर्मयुक्तविप्रः,

यागे_यजमानः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

चलसजीवः,

मनुष्यः

विप्रः,

पुंलिङ्गम्

(

वप

+

“ऋज्रेन्द्राग्रवज्रेति

।”

उणा०

२

।

२८

।निपातनात्

रप्रत्ययेन

साधुः

।

)

ब्राह्मणः

।

इत्य-मरः

।

विशेषेण

प्राति

पूरयति

षट्

कर्म्माणिविप्रः

।

प्रा

ल

पूर्त्तौ

इत्यस्मात्

डप्रत्ययः

।

किंवा

।उप्यते

धर्म्मबीजमत्र

इति

वपेर्नाम्नीति

रेनिपातनादत

इत्वम्

।

इति

भरतः

॥

तस्यलक्षणं

यथा,

--“जन्मना

ब्राह्मणो

ज्ञेयः

संस्कारैर्द्विज

उच्यते

।विद्यया

याति

विप्रत्वं

त्रिभिः

श्रोत्रियलक्षणम्

॥

”इति

प्रायश्चित्तविवेकः

॥

(

यथाच

मनौ

।

१

।

९४

।“उत्षत्तिरेव

विप्रस्य

मूर्त्तिर्धर्म्मस्य

शाश्वती

।स

हि

धर्म्मार्थमुत्पन्नो

ब्रह्मभूयाय

कल्पते

॥

”अस्य

पादोदकमाहात्म्ये

यथा,

ब्रह्मवैवर्त्ते

।

१

।११

।

२६

--

३३

।“पृथिव्यां

यानि

तीर्थानि

तानि

तीर्थानि

सागरे

।सागरे

यानि

तीर्थानि

विप्रपादेषु

तानि

च

॥

विप्रपादोदकक्लिन्ना

यावत्तिष्ठति

मेदिनी

।तावत्

पुष्करपात्रेषु

पिबन्ति

पितरो

जलम्

।विप्रपादोदकं

पुण्यं

भक्तियुक्तश्च

यः

पिबेत्

॥

स

स्नातः

सर्व्वतीर्थेषु

सर्व्वयज्ञेषु

दीक्षितः

।महारोगी

यदि

पिबेत्

विप्रपादोदकं

द्विज

।मुच्यते

सर्व्वरोगेभ्यो

मासमेकन्तु

भक्तितः

॥

अविद्यो

वा

सविद्यो

वा

सन्ध्यापूतो

हि

योद्विजः

।स

एव

विष्णुसदृशो

मा

हरी

विमुखो

यदि

॥

घ्नन्तं

विप्र

शपन्तं

वा

न

हन्यान्नच

तं

शपेत्

।गोभ्यः

शतगुणं

पूज्यो

हरिभक्तश्च

ब्राह्मणः

॥

पादोदकञ्च

नैवेद्यं

भुङ्क्ते

विप्रस्य

यो

द्विज

।नित्यं

नैवेद्यभोजी

यो

राजसूयफलं

लभेत्

॥

एकादश्यां

न

भुङ्क्ते

यो

नित्यं

विष्णुं

समर्च्चयेत्

।नस्य

पादोदकं

प्राप्य

स्थलं

तीर्थं

भवेद्ध्रुवम्

॥

”

)अश्वत्थः

।

इति

राजनिर्घण्टः

॥

(

त्रि,

मेधावी

।यथा,

ऋग्वेदे

।

१०

।

११२

।

।

९

।“निषुसीद

गणपते

गणेषु

त्वा

माहुर्व्विप्रतमंकवीनाम्

॥

”

)“विप्रतमं

अतिशयेन

मेधाविनम्

।”

इति

तद्भाष्येसायणः

॥

स्तवकर्त्ता

।

यथा,

ऋग्वेदे

।

१०

।४०

।

१४

।“विप्रस्य

वा

यजमानस्य

वा

गृहम्

॥

”“विप्रस्य

मेधाविनः

स्तोतुर्व्वा

।”

इति

तद्भाष्येसायणः

॥

)

विप्र

पुंलिङ्गम्

वप--रन्

पृषो०

अत

इत्त्वम्

वि

+

प्रा

पूर्त्तो--क

वा

।१

ब्राह्मण

अमरः

“जन्मना

ब्राह्मणो

ज्ञेयः

संस्कारैर्द्विजउच्यत

।

विद्यबयाति

विप्रत्व

त्रिभिः

श्रोत्रियौच्यते”प्रा--वि०

वाक्यम्

२

अश्वत्थे

राजनि०

३

विशेषेण

पूरके

त्रीषु लिङ्गेषु

वि॑प्र

erregt,

begeistert,

weise,

gelehrt,

klug

Masculine.

Sänger,

Dichter,

Priester,

Brahmane.

vípra,

a.,

m.

[

von

vip

],

1〉

a.,

innerlich

erregt,

begeistert

von

Menschen,

Sängern

oder

Priestern,

oder

2〉

vom

Liede

oder

vom

Geiste

3〉

a.,

weise,

einsichtig

von

Göttern

4〉

m.,

Sänger,

Dichter,

Beter,

5〉

deren

sieben

6〉

m.,

von

Agni

als

dem

Opferdarbringer,

oder

dem

rauschenden

Verehrer

der

Götter

7〉

m.,

der

Weise,

Einsichtsvolle

von

Göttern.

In

Bed.

4

mit

den

Adj.

dhiyāyú,

vacasyú,

vipanyú,

avasyú,

svábhānu,

dyumát,

vājín,

sabhéya,

hávamāna,

gṛṇát,

árcat,

stuvát,

dāśvás,

ukthávāhas,

ṛ́kvan,

suādhī́,

vépiṣṭha

u.

s.

w.

—

Vgl.

a-viprá

u.

s.

w.

(

Die

Formen

-as,

-ās,

-āsas

nicht

ganz

vollständig

).

-a

4〉

{412,

2}

{476,

5}

{479,

5}

{639,

2}

{711,

12}.

—

6〉

agne

{14,

2}

{150,

3}

{639,

17}

{913,

24}

{127,

2}

{227,

4}

{405,

3}

(

indra

)

{130,

6}

{315,

10}

{385,

7}

{876,

7}.

-as

1〉

{670,

9}

Gegensatz

aviprás

ṛ́ṣis

{322,

1}.

—

3〉

bhiṣáj

{923,

6}

dūtás

{659,

9}.

—

4〉

{215,

13}

{356,

11}

{428,

7}

{448,

3}

{451,

3}

{452,

3}

{454,

3}

{574,

4}

{577,

2}

{584,

4}

{588,

3}

{609,

4}

{623,

14}

{627,

1}

{632,

31}

{662,

5}

(

átris

)

{852,

2}

{890,

16}

{974,

3}.

—

6〉

agnís

{239,

1}

{263,

7}

{991,

2}

{14,

9}

{248,

5}

{261,

8}

{304,

8}

(

carsaṇīnáam

)

{663,

14}.

—

7〉

sū́ras

{492,

2}

várunas

{604,

4}.

_{604,

6}

{509,

3}

(

índras

)

{299,

16}

{622,

36}

(

sómas

)

{626,

28}.

-am

1〉

hótāram

(

agním

)

{456,

7}

{664,

10}.

—

2〉

te

dákṣam

{777,

29}.

—

3〉

devám

{395,

6}.

—

4〉

{86,

3}

{112,

13}

(

bharádvājam

)

{119,

7}

{127,

1}

=

{456,

4}

(

〰

ná

agním

)

{325,

4}

{627,

30}

{893,

2}

(

〰

padám

áṅgirasas

dádhānās

?

).

—

6〉

{236,

13}

{260,

2}

{355,

7}

{631,

6}

{913,

22}.

—

7〉

sómam

{778,

8}

{725,

2}

{752,

1}

índram

{51,

1}.

-eṇa

2〉

mánmanā

{664,

12}.

—

4〉

{663,

14}.

-āya

4〉

{117,

11}

{182,

3}

{415,

9}

(

purumīḍhā́ya

)

{506,

4}

{663,

15}

{694,

5}

{759,

4}

{851,

11}.

—

6〉

{255,

3}.

—

7〉

índrāya

{707,

1}.

-asya

1〉

mánuṣas

{76,

5}.

—

3〉

vedhásas

{663,

1}

(

agnés

).

—

4〉

hávam

{17,

2}

kā́mam

{85,

11}

matīnáam

{86,

2}

trātā́

{129,

11}

yajñām

{142,

2}

mánmanām

{151,

6}

suṣṭutím

{457,

6}

manīṣā́m

{538,

4}

hávīman

{572,

15}

vácas

{639,

12}

gīrbhís

{755,

3}

(

médhiātithes

)

[

Page1285

]

vṛdhé

{755,

6}

vā́jam

{837,

5}

yāvayatsakhás

{852,

5}

gṛhám

{866,

14}

váyas

{865,

8}

(

kalés

)

sávanāni

{867,

3}.

—

7〉

dhíyas

{435,

1}

(

savitúr

)

dhā́rayā

{724,

8}

=

{756,

2}

(

sómasya

).

-au

[

V.

d.

]

7〉

(

aśvinau

)

{646,

9}.

-ā

[

V.

]

7〉

aśvinau

{491,

10}.

-ā

[

A.

du.

]

3〉

kārū́

{518,

7}.

—

7〉

aśvínā

{560,

2}.

-ās

[

V.

]

4〉

{868,

1}.

—

7〉

vājinas

{554,

8}.

-ās

1〉

ṛ́ṣayas

{162,

7}

{538,

9}

{934,

11}

kaváyas

{268,

7}

{940,

5}

ṛ́ṣayas

saptá

{804,

2}.

—

4〉

{22,

14}

{23,

3}

{45,

7}.

_{45,

8}

{82,

2}

{164,

46}

{202,

12}

{209,

3}

{384,

15}

{435,

1}

{511,

4}

{547,

11}

{609,

3}

{626,

2}.

_{626,

33}

{632,

13}

{633,

17}

{662,

4}

{720,

4}

{724,

2}

{798,

39}

{809,

35}

{949,

1}.

_{949,

4}.

—

5〉

{241,

7}

{265,

5}

{298,

15}.

—

7〉

(

marútas

)

{281,

4}

sómāsas

{869,

7}.

-āsas

1〉

náras

{531,

9}.

—

4〉

{8,

6}

{22,

21}

{118,

3}

{434,

1}

{594,

2}

{610,

5}

{629,

3}

{631,

5}.

_{631,

6}

{639,

17}

{641,

4}

{669,

5}

{696,

6}

{738,

1}

{798,

24}

{819,

24}

{820,

4}

{856,

4}

{904,

1}

{1020,

10}

{596,

1}

(

vásiṣṭhās

).

—

5〉

{463,

2}.

-ān

4〉

{458,

14}.

-ā

2〉

bráhmāṇi

{559,

1}.

-ebhis

2〉

mánmabhis

{127,

2}

{669,

3}.

—

3〉

devébhis

{405,

3}.

—

4〉

{20,

1}

{27,

9}

{77,

5}

{474,

2}

{690,

8}

{819,

11}.

-ais

4〉

{129,

2}

{715,

6}.

-ebhyas

[

D.

]

4〉

{386,

12}.

-ebhias

[

Ab.

]

4〉

{961,

4}

(

〰

pári

).

-āṇām

4〉

vā́cas

{430,

1}

matáyas

{797,

7}

ṛ́ṣis

{808,

6}.

-āṇaam

4〉

ādhavám

{852,

4}.

-ā

[

N.

s.

f.

]

2〉

matís

{582,

8}.

-ā

[

I.

s.

f.

]

2〉

matī́

{645,

24}.

-atamas

3〉

áṅgirās

{265,

7}.

-atamam

3〉

tuā́m

āhus

〰

kavīnā́m

{938,

9}.

vípra:

-a

6〉

{680,

5}

-am

4〉

{165,

14}

-asya

matím

{851,

10}

-ais

5〉

{62,

4}.

विप्र

विप्र

masculine

le

prêtre

qui

préside

au

Sacrifice,

Vd.

Brâhmane,

en

gén.

विप्र-

Masculine.

prêtre,

chantre,

savant,

Brâhmane

en

général

Neuter.

de

divers

personnages

-आ-

Feminine.

femme

de

Brâhmane

ou

de

caste

brâhmanique

-त्व-

nt.

condition

ou

rang

de

Brâhmane,

de

savant

-वत्

adv.

comme

un

B.

-सात्-कृ-

offrir

qqch.

à

des

Brâhmanes.

°चित्-

Masculine.

Neuter.

d'un

Dānava

°चित्ति-

id.

Neuter.

d'un

sage

(

v.

l.

°चित्त-

).

°जन-

Masculine.

prêtre,

Brâhmane

coll.

les

Brâhmanes

Neuter.

d'un

homme.

°जाति-

Feminine.

caste

de

Brâhmanes.

°तापस-

Masculine.

ascète

de

caste

brâhmanique.

°पुत्र-

Masculine.

Neuter.

d'un

jeune

Brâhmane.

°प्रिय-

a.

cher

aux

Brâhmanes.

°भाव-

Masculine.

condition,

dignité

de

Brâhmane.

°मठ-

Masculine.

couvent

ou

communauté

brâhmanique.

°रूप-

a.

ayant

l'aspect

d'un

Brâhmane.

°र्षभ-

Masculine.

Brâhmane

éminent.

°र्षि-

Masculine.

Ṛṣi

de

caste

Brâhmanique.

°वर्ग-

Masculine.

=

°जाति-।

°वीर-

Masculine.