Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
विधिः (vidhiH)
विधिः
[
vidhiḥ
],
[
विधा-कि
]
Doing,
performance,
practice,
an
act
or
action
ब्रह्मध्यानाभ्यसनविधिना
योगनिद्रां
गतस्य
Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).
3.41
योगविधि
Raghuvamsa (Bombay).
8.22
अस्याः
सर्गविधौ
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.8
लेखाविधि
Mâlatîmâdhava (Bombay).
1.35.
Method,
manner,
way,
means,
mode
निः-
साराल्पफलानि
ये
त्वविधिना
वाञ्छन्ति
दण्डोद्यमैः
Panchatantra (Bombay).
1.376.
A
rule,
commandment,
any
precept
which
enjoins
something
for
the
first
time
(
as
distinguished
from
नियम
and
परिसंख्या
q.
quod vide, which see.
v.
)
विधिरत्यन्तमप्राप्तौ
चिकीर्षाकृतिसाध्यत्व-
हेतुधीविषयो
विधिः
वहति
विधिहुतं
या
हविः
Sakuntalâ (Bombay).
1.1.
A
sacred
precept
or
rule,
ordinance,
injunction,
law,
a
sacred
command,
religious
commandment
(
Opposite of.
अर्थवाद
which
means
'an
explanatory
statement
coupled
with
legends
and
illustrations'
see
अर्थवाद
)
प्रवृत्तिपरं
वाक्यं
विधिः,
as
ज्योतिष्टोमेन
स्वर्गकामो
यजेत
श्रद्धा
वित्तं
विधिश्चेति
त्रितयं
तत्
समागतम्
Sakuntalâ (Bombay).
7.29
Raghuvamsa (Bombay).
2.16.
Any
religious
act
or
ceremony,
a
rite,
ceremony
स
चेत्
स्वयं
कर्मसु
धर्मचारिणां
त्वमन्तरायो
भवसि
च्युतो
विधिः
Raghuvamsa (Bombay).
3.45
1.34.
Behaviour,
conduct.
Condition
Vikramorvasîyam (Bombay).
4.
Creation,
formation
सामग्ऱ्यविधौ
Kumârasambhava (Bombay).
3.28
कल्याणी
विधिषु
विचित्रता
विधातुः
Kirâtârjunîya.
7.7.
The
creator.
Fate,
destiny,
luck
विधौ
वामारम्भे
मम
समुचितैषा
परिणतिः
Mâlatîmâdhava (Bombay).
4.4.
The
food
of
elephants.
Time.
A
physician.
Name.
of
Viṣṇu.
Use,
application.
A
means,
expedient
for
अक्षरं
गन्तुमनसो
विधिं
वक्ष्यामि
शीघ्रगम्
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.
236.13.
Any
act,
action.
Compound.
-अन्तः
The
end
or
the
concluding
portion
of
an
injunctive
text,
all
the
other
portion
of
the
प्रयोगविधि
(
pertaining
to
an
act
)
except
the
प्रधान
or
मुख्य
विधि
which
is
called
विध्यादि
विध्यन्तो
वा
प्रकृतिवत्˚
MS.*
7.4.1
सोमेन
यजेत
इति
विध्यादिः
।
सौमिकमपि
ब्राह्मणं
विध्यन्तः
ŚB.
The same.
Also
see
विध्यादि.-आदिः
Masculine.
the
beginning
of
a
विधि
or
injunction
the
main
or
प्रधान
injunction
वेदे$पि
दर्शपूर्णमासाभ्यां
यजेत
इति
विध्यादिः
।
विध्यन्तो$पि
प्रधानविधिवर्जितं
कृत्स्नं
पौरोडाशिकं
ब्राह्मणम्
ŚB.
on
MS.*
7.4.1.
-कर
Adjective.
executing
commands
विधिकरीरिमा
वीर
मुह्यतीरधरसीधुनाप्याययस्व
नः
Bhágavata (Bombay).
1.31.8.m.
a
servant
सो$यं
ते
विधिकर
ईश
विप्रशप्तस्तस्येदं
निधन-
मनुग्रहाय
विद्मः
Bhágavata (Bombay).
7.8.57.
-घ्नः
Adjective.
disregarding
prescribed
rites
or
rules.
-ज्ञ
Adjective.
knowing
the
ritual.
(
-ज्ञः
)
a
Brāhmaṇa
versed
in
the
ritual,
a
ritualist.-दर्शकः
a
priest
at
a
sacrifice
who
sees
that
everything
is
done
according
to
the
precepts,
and
corrects
any
deviation
from
them.
-दृष्ट,
-विहित
Adjective.
prescribed
by
rule,
enjoined
by
law.
देशकः
Equal or equivalent to, same as.
विधिदर्शक
above.
a
preceptor,
teacher.
-द्वैधम्
diversity
of
rules,
variance
of
precept
or
commandment.
-पूर्वकम्
Indeclinable.
according
to
rule.
-प्रयोगः
application
of
a
rule.
यज्ञः
a
sacrifice
performed
according
to
rule
Manusmṛiti.
2.
85-86.
a
ceremonial
act
of
worship.
योगः
the
force
or
influence
of
fate.
the
observance
of
a
rule
अनेन
विधियोगेन
कर्तव्यांशप्रकल्पना
Manusmṛiti.
8.211.
-लोपः
transgression
of
a
commandment.
-वधूः
Feminine.
an
epithet
of
Sarasvatī.
-विपर्ययः
misfortune.
-विभक्तिः
Feminine.
a
potential
termination
a
termination
which
lays
down
an
injunction
विधिविभक्तिं
हि
विधायिकां
लिङं
मन्यमानाः
श्लोकमिमं
समामनन्ति
ŚB.
on
MS.*
4.3.3.
The
श्लोक
referred
to
here
is
कुर्यात्
क्रियेत
कर्तव्यं
भवेत्
स्यादिति
पञ्चमम्
।
एतत्
स्यात्
सर्ववेदेषु
नियतं
विधिलक्षणम्
॥
This
श्लोक
speaks
of
the
five
forms
which
the
विधिविभक्ति
takes
in
the
Vedic
literature.-हीन
Adjective.
devoid
of
rule,
unauthorised,
irregular.
विधिः
[
विधा-कि
]
1
Doing,
performance,
practice,
an
act
or
action
ब्रह्मध्यानाभ्यसनविधिना
योगनिद्रां
गतस्य
Bh.
3.
41
योगविधि
R.
8.
22
अस्याः
सर्गविधौ
V.
1.
8
लेत्वाविधि
Māl.
1.
35.
2
Method,
manner,
way,
means,
mode
Pt.
1.
376.
3
A
rule,
commandment,
any
precept
which
enjoins
something
for
the
first
time
(
as
distinguished
from
नियम
and
परिसंख्या
q.
q.
v.
v.
)
विधिरत्यंतमप्राप्तौ
चि
कीर्षाकृतिसाध्यत्वहेतुधीविषयो
विधिः,
वहति
विधिहुतं
या
हविः
Ś.
1.
1.
4
A
sacred
precept
or
rule,
ordinance,
injunction,
law,
a
sacred
command,
religious
commandment
(
opp.
अर्थवाद
which
means
‘an
explanatory
statement
coupled
with
legends
and
illustrations’
see
अर्थवाद
)
प्रवृत्तिपरं
वाक्यं
विधिः,
as
ज्योतिष्टोमेन
स्वर्गकामो
यजेत
श्रद्धा
वित्तं
विधिश्चेति
त्रितयं
तत्समागतं
Ś.
7.
29
R.
2.
16.
5
Any
religious
act
or
ceremony,
a
rite,
ceremony
स
चेत्
स्वयं
कर्मसु
धर्मचारिणां
त्वमंतरायो
भवसि
च्युतो
विधिः
R.
3.
45,
1.
34.
6
Behaviour,
conduct.
7
Condition
V.
4.
8
Creation,
formation
सामग्र्यविधौ
Ku.
3.
28
कल्याणी
विधिषु
विचित्रता
विधातुः
Ki.
7.
7.
9
The
creator.
10
Fate,
destiny,
luck
विधौ
वामारंभे
मन
समुचितैषा
परिणतिः
Māl.
4.
4.
11
The
food
of
elephants.
12
Time.
13
A
physician.
14
N.
of
Viṣṇu.
Comp.
घ्न
a.
disregarding
prescribed
rites
or
rules.
ज्ञ
a.
knowing
the
ritual.
(
ज्ञः
)
a
Brāhmaṇa
versed
in
the
ritual,
a
ritualist.
दर्शकः
a
priest
at
a
sacrifice
who
sees
that
everything
is
done
according
to
the
precepts,
and
corrects
any
deviation
from
them.
दुष्ट,
विहित
a.
prescribed
by
rule,
enjoined
by
law.
देशकः
{1}
=
विधिदर्शक
above.
{2}
a
preceptor,
teacher.
द्वैधं
diversity
of
rules,
variance
of
precept
or
commandment.
पूर्वकं
ind.
according
to
rule.
प्रयोगः
application
of
a
rule.
योगः
the
force
or
influence
of
fate.
वधूः
f.
an
epithet
of
Sarasvatī.
हीन
a.
devoid
of
rule,
unauthorised,
irregular.
(
पु
)
कानून
अनुष्ठान,
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि
+
धा
+
कि
"करना,
अनुष्ठान,
अभ्यास
कृत्य,
कर्म"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"प्रणाली,
रीति,
पद्धति,
साधन,
ढंग"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"नियम,
समादेश,
कोई
विधि
जो
सबसे
किसी
बात
को
लागू
करती
है
"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"वेद
विधि
या
नियम,
अध्यादेश,
निषेध,
कानून,
वेदाज्ञा,
धार्मिक
समादेश
"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"कोई
धार्मिक
कृत्य
या
संस्कार,
धार्मिक
रस्म,
संस्कार"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"व्यवहार,
आचरण"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
दशा
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"रचना,
बनावट"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
स्रष्टा
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"भाग्य,
दैव,
किस्मत"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
हाथियों
का
खाद्य
पदार्थ
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
काल
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"डाक्टर,
वैद्य"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
-
विष्णु
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
"उपयोग,
प्रयोग"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
"अनुष्ठान,
अभ्यास"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
"प्रणाली,
रीति,
ढंग"
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
नियम
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
कानून
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
धर्मकृत्य
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
व्यवहार
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
आचरण
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
सृष्टि
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
निर्माण
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
भाग्य
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
हाथी
का
आहार
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
वैद्य
विधिः
पुंलिङ्गम्
-
वि+धा+
कि
"उपाय,
तरकीब"
Synonyms
अनुष्ठानम्,
विधिः,
वैधिकम्,
नैयमिकम्,
शास्त्रोक्तम्,
क्रियाविधिः,
क्रियापद्धतिः,
शास्त्रोक्तक्रिया,
विध्यनुरूपम्
(Noun)
फलेच्छया
कृता
देवपूजा।
"वर्षायाः
अभावे
जनाः
अनुष्ठानं
कुर्वन्ति।"
Synonyms
विधिः,
विधानम्,
रीतिः,
पद्धतिः
(Noun)
कार्यसञ्चालनस्य
प्रणालिः।
"इह
संसारे
सर्वं
नियतेः
विधिम्
अनुसृत्य
एव
प्रचलति।"
Synonyms
विधिः,
संविधिः,
तन्त्रांशः
(Noun)
कस्याञ्चित्
विधिभाषायां
लिखितानाम्
आदेशानां
सा
सूचिः
यां
सङ्गणकम्
अनुतिष्ठति।
"एतस्याः
विधिनां
लेखनार्थे
नैकान्
कूटसङ्केतान्
योजितान्।"
Synonyms
विधिः,
भाग्यम्,
भवितव्यता,
नियतिः,
यथाभावः,
भाग्यवृत्तिः,
दैवम्,
प्राक्तनम्
(Noun)
या
घटना
निश्चयेन
भवति
एव।
"विधिं
कः
अपि
परिहर्तुं
न
शक्नोति।"
Synonyms
नियमः,
दण्डः,
विधिः
(Noun)
दण्डविधाने
वर्तमानाः
विविधाः
नियमाः
"भारतीयदण्डविधानस्य
नियमेन
भ्रूणहत्या
निषिद्धा"
Synonyms
ब्रह्मा,
आत्मभूः,
सुरज्येष्ठः,
परमेष्ठी,
पितामहः,
हिरण्यगर्भः,
लोकेशः,
स्वयंभूः,
चतुराननः,
धाता,
अब्जयोनिः,
द्रुहिणः,
ब्रह्मदेवः,
विरिञ्चिः,
कमलासनः,
पङ्कजासनः,
स्रष्टा,
प्रजापतिः,
वेधाः,
विधाता,
विश्चसृट्,
विधिः,
नाभिजन्मा,
अण्डजः,
पूर्वः,
निधनः,
कमलोद्भवः,
सदानन्दः,
रजोमूर्तिः,
सत्यकः,
हंसवाहनः,
हरिः,
पूर्णानन्दः
(Noun)
देवताविशेषः
यः
सृष्टेः
जनकः
अस्ति।
"नारदः
ब्रह्मणः
पुत्रः
अस्ति।"
Synonyms
दैवम्,
भाग्यम्,
भागः,
भागधेयम्,
दैवयोगः,
दैवगतिः,
दैवदशा,
दैविकम्,
दिष्टम्,
नियतिः,
विधिः
(Noun)
यदनु
मनुष्यस्य
सर्वकर्माणि
पूर्वं
निश्चितानि
भवन्ति
ललाटदेशश्च
यस्य
स्थानत्वेन
अभिमतः
तत्
अनिवार्यं
तत्वम्।
"कर्मवादी
दैवे
न
विश्वसिति।
/
दैवं
चैवात्र
पञ्चमम्।"
Synonyms
शासनम्,
विधानम्,
विधिः,
आदेशः,
अनुशासनम्,
सूत्रम्
(Noun)
मानवानाम्
आचारव्यवहाराय
राज्ञा
शासनेन
वा
विहिता
नियमावलिः
यस्याः
आचरणं
सर्वेषां
कृते
आवश्यकम्
अस्ति
तथा
च
यस्याः
अनाचरणाद्
मानवः
दण्डनीयः
भवति।
"शासनात्
विपरीतं
कार्यं
संकटाय
निमन्त्रणम्।"
Synonyms
नीतिः,
नयः,
व्यवस्था,
नियमः,
विधिः
(Noun)
नियमपूर्वकाचरणस्य
बोधकं
विधानम्।
"नीतिः
देशम्
उत्कर्षं
नयति।"
Synonyms
विधिः
(Noun)
देवीविशेषः
।
"विवरणपुस्तिकायां
विधेः
वर्णनम्
अस्ति"
விதி4:
:
செயல்,
சடங்கு,
நடத்தை,
முறை,
ஒழுங்கு,
சட்டம்,
கட்டளை,
பிரமன்,
அதிர்ஷ்டம்,
விதி,
காலம்.
विधिः,
पुंलिङ्गम्
(
विधति
विदधाति
विश्वमिति
।
विधविधाने
+
“इगुपधात्
कित्
।”
उणा०
४
।
११९
।इति
इन्
।
स
च
कित्
।
)
ब्रह्मा
।
(
यथा,
नैषधे
।
२२
।
४७
।“विधिर्विधत्ते
विधुना
बधूनांकिमाननं
काञ्चनसञ्चकेन
॥
”
*
॥
विधीयेते
सुखदुःखे
अनेनेति
।
वि
+
धा
+“उपसर्गे
धोः
किः
।”
३
।
३
।
९२
।
इति
किः
।
)भाग्यम्
।
(
यथा,
मार्कण्डेये
।
८
।
१८२
।“राज्यनाशं
सुहृत्यागो
भार्य्यातनयविक्रयः
।हरिश्चन्द्रस्य
राजर्षेः
किं
विधे
!
न
कृतं
त्वया
॥
”
)क्रमः
।
विधानम्
।
इत्यमरः
॥
कालः
।
इतिमेदिनी
।
धे,
१७
॥
विधिवाक्यम्
।
(
यथा,
गीतायाम्
।
१६
।
२३
।“यः
शास्त्रविधिमुत्सृज्य
वर्त्तते
कामचारतः
।न
स
सिद्धिमवाप्नोति
न
सुखं
न
परां
गतिम्
॥
”
)प्रकारः
।
नियोगः
।
इति
हेमचन्द्रः
॥
विष्णुः
।इति
हलायुधः
।
कर्म्म
।
इति
त्रिकाण्डशेषः
॥
(
यथा,
देवीपुराणे
।“तस्मात्
सूर्य्यः
शशाङ्कस्य
क्षयवृद्धिविधेर्विभुः
॥
”
)गजान्नम्
।
इति
जटाधरः
॥
वैद्यः
।
इतिराजनिर्घण्टः
॥
यागोपदेशकग्रन्थः
।
इतिभरतधृतकोषः
॥
षड्विधसूत्रलक्षणान्तर्गत-लक्षणविशेषः
।
यथा,
--“संज्ञा
च
परिभाषा
च
विधिर्नियम्
एव
च
।अतिदेशोऽधिकारश्च
षड्विधं
सूत्रलक्षणम्
॥
”अप्राप्तप्रापको
विधिः
।
स
तु
द्बिविधः
।
वर्णोत्-पादनरूपोऽभावरूपश्च
।
वर्णोत्पादनरूपो
यथासहर्णे
र्घ
इत्यादि
।
अभावरूपो
द्विविधः
।नाशो
निषेधरूपश्च
।
नाशविधिर्यथा
।
लोपो-ऽस्योमाङोरित्यादि
।
निषेधविधिर्यथा
।
नाजो-ऽन्त
इत्यादि
।
सामान्यप्राप्तस्य
विशेषावधारणंनियमविधिः
।
यथा
।
रङो
विः
सुपि
इत्यादि
।अन्यधर्म्मस्यान्यत्रारोपणमतिदेशविधिः
यथा
।इन्वदिक्
इत्यादि
।
पूर्व्वसूत्रस्थितपदस्य
पर-सूत्रेषूपस्थितिरधिकारविधिः
।
स
तु
त्रिविधः
।“सिंहावलोकिताख्यश्च
मण्डूकप्लुतिरेव
च
।गङ्गाश्रोत
इति
ख्यातश्चाधिकारास्त्रयो
मताः
॥
”सिंलावलोकितो
यथा
।
वावगोर्द्दान्ते
इत्यस्मात्दान्ते
इति
पदस्य
ऋक्यगित्यन्तेषूपस्थितिः
।मण्डूकप्लुतिर्यथा
।
टाभिस्ङेङसीत्यस्मात्
अतइति
पदस्य
आक्तिमभवि
इत्यत्रोपस्थितिः
।गङ्गाश्रोतो
यथा
।
लेः
सि
औ
जस्
इत्यस्मात्लेरिति
पदस्य
तद्धितपर्य्यन्तेषूपस्थितिरिति
।एवञ्च
।“कार्य्यी
कार्य्यं
निमित्तञ्च
त्रिभिः
सूत्रमुदा-हृतम्
।कदाचित्
कार्य्यिकार्य्याभ्यां
क्वचित्
कार्य्यनिमि-त्ततः
॥
यस्य
निर्द्दिश्यते
कार्य्यं
स
कार्यी
गदितो
बुधैः
।क्रियते
यत्तु
तत्
कार्य्यमादेशप्रत्ययागमम्
॥
यस्मात्
परं
परे
यस्मिन्
तन्निमित्तं
द्विधा
मतम्
।आकाङ्क्षायान्तु
सर्व्वेषामनुवृत्तिः
परे
भवेत्
॥
”इति
॥
एवञ्च
।“बहिरङ्गविधिभ्यः
स्यादन्तरङ्गविधिर्ब्बली
।प्रत्ययाश्रितकार्य्यन्तु
बहिरङ्गमुदाहृतम्
॥
प्रकृत्याश्रितकार्य्यं
स्यादन्तरङ्गमिति
ध्रुवम्
।प्रकृतेः
पूर्व्वपूर्व्वं
स्यादन्तरङ्गतरं
तथा
॥
सावकाशविधिभ्यः
स्याद्बली
निरवकाशकः
।कस्यचिद्भिन्नकार्य्यस्य
प्रथमे
परतस्तथा
।सम्भवेद्विषयो
यस्य
स
भवेत्
सावकाशकः
॥
आदौ
हि
विषयो
यस्य
परतो
न
हि
संभवेत्
।स
पण्डितगणैरुक्तो
विधिर्निरवकाशकः
॥
तथा
सामान्यकार्य्येभ्यो
विशेषकविधिर्ब्बली
।बहवो
विषया
यस्य
स
सामान्यविधिर्भवेत्
॥
स्वल्पः
स्याद्विषयो
यस्य
स
विशेषविधिर्म्मतः
।आगमादेशयोर्म्मध्ये
बलीयानागमो
विधिः
॥
प्रकृतिं
प्रत्ययञ्चापि
यो
न
हन्ति
स
आगमः
।आदेश
उपघाती
यः
प्रकृतेः
प्रत्ययस्य
वा
॥
सकलेभ्यो
विधिभ्यः
स्याद्बली
लोपविधिस्तथा
।लोपस्वरादेशयोस्तु
स्वरादेशो
विधिर्बली
॥
”इति
मुग्धबोधव्याकरणटीकायां
दुर्गादासः
॥
*
॥
अथ
विधिभदाः
।
तत्र
कश्चित्
प्रधानविधिः
।स
तु
स्वतः
फलहेतुक्रियाबोधकः
।
यथा
।
यजेतस्वर्गकाम
इत्यादि
।
कश्चिदङ्गविधिः
।
स
तुस्वतः
फलहेतुक्रियायां
कथमित्याकाङ्क्षायांविधायकः
।
यथा
।
इडो
यजति
इत्यादि
।कश्चित
प्रयोगविधिः
।
स
तु
यावदङ्गयुक्तक्रिया-बोधकः
।
यथा
।
यावदङ्गयुक्तं
यजेत
विलक्षण-स्वर्गकाम
इत्यादि
।
कश्चिद्गुणफलविधिः
।स
तु
आकाङ्क्षानिवृत्तौ
अधिकफलाय
प्राप्त-कर्म्मणि
गुणविधिः
।
यथा
।
गोदोहेनापः
प्रणयेत्पशुकाम
इत्यादि
।
प्रधानविधिश्च
द्बिविधः
।उत्पत्तिर्नियोगश्चेति
।
तत्रोत्पत्तिस्तु
कर्म्मस्वरूप-बोधकः
।
यथा
आग्नेयाष्टाकपालः
अमा-वास्यायां
पौर्णमास्याञ्चाच्युतो
भवति
इत्यादि
।नियोगश्च
स्वर्गकामाद्यधिकारिबोधकः
।
यथा
।स्वर्गकामो
यजेत
इत्यादि
।
अङ्गविधिस्तु
काल-देशकर्त्रादिबोधकतया
अनियत
एव
।
प्रधानाङ्ग-विध्योर्विधेयाप्राप्तिप्राप्तिभ्यां
त्रैविध्यम्
।
तत्रअप्राप्तितो
द्वैविध्यम्
।
तत्राप्यत्यन्ताप्राप्तौअपूर्व्वविधिः
।
पक्षतोऽप्राप्तौ
नियमविधिः
।विधेयतत्प्रतिपक्षयोः
प्राप्तौ
परिसङ्ख्याविधिः
।अतएवोक्तम्
।“विधिरत्यन्तमप्राप्तौ
नियमः
पाक्षिके
सति
।तत्र
चान्यत्र
च
प्राप्तौ
परिसङ्ख्या
विधीयते
॥
”तत्र
प्रधानस्य
विधिभेदो
यथा
।
अहरहःसन्ध्यामुपासीत
इत्यादिरपूर्व्वविधिः
।
अत्रविथेयस्य
सन्ध्यादेः
शास्त्रतो
रागतो
न्यायतोवा
कचिदप्यप्राप्तेः
।
तथा
ऋतौ
भार्य्यामुपेयात्इत्यादिर्नियमविधिः
।
विधेयस्य
भार्य्याभि-गमनस्य
रागतः
प्राप्तावपि
रागाभावात्पक्षतोऽप्राप्तेः
।
तथा
।
प्रोक्षितं
मांसं
भुञ्जीतइत्यादिः
परिसङ्ख्याविधिः
।
विधेयस्य
प्रोक्षित-मांसभक्षणस्य
च
रागतः
प्राप्तेः
।
अङ्गस्यविधिभेदो
यथा
।
शारदीयपूजायामष्टम्या-मुपवसेत्
इत्यादिरपूर्व्वविधिः
।
अत्र
विधेयस्यो-पवासस्य
एतदन्यशास्त्रतो
रागतो
न्यायतो
वाक्वक्षिदप्राप्तेः
।
तथा
श्राद्धे
भुञ्जीत
पितृसेवित-मित्यादिनियमविधिः
।
विधेयस्य
श्राद्धशेष-भोजनस्य
रागतः
प्राप्तावपि
रागाभावात्पक्षतोऽप्राप्तेः
।
तथा
।
वृद्धिश्राद्धे
प्रातरामन्त्रि-तान्
विप्रान्
इत्यादिः
परिसङ्ख्याविधिः
।
तत्रविधेयस्य
प्रातर्निमन्त्रणस्य
तत्प्रतिपक्षस्य
पूर्व्व-दिनसायं
निमन्त्रणस्य
च
पार्व्वणवन्न्यायतःप्राप्तेरिति
स्मृतेरुदाहरणम्
।
इति
धर्म्म-दीपिका
॥
*
॥
न्यायमते
विधिर्यथा,
--“प्रवृत्तिः
कृतिरेवात्र
सा
चेच्छातो
यतश्च
सा
।तजज्ञानं
विषयस्तस्य
विधिस्तज्ज्ञापकोऽथवा
॥
”विधिजन्यज्ञानात्
प्रवृत्तिर्दृ
श्यते
सा
इच्छातःचिकीर्षातः
चिकीर्षा
च
कृतिसाध्यत्वेष्टसाधनत्व-ज्ञानात्
तज्ज्ञानस्य
विषयः
कार्य्यत्वं
इष्टसाधन-त्वञ्च
विधिरिति
प्राचीनमतम्
॥
स्वमतमाहतज्ज्ञापकोऽथवेति
इष्टसाधनत्वानुमापकआप्ताभिप्रायो
विधिप्रत्ययार्थः
।
इति
हरि-दासीयकुसुमाञ्जलिः
॥
*
॥
अपि
च
आश्रयत्व-सम्बन्धन
प्रत्ययोपस्थापितेष्टसाधनत्वान्वितस्वार्थ-परपदघटितवाक्यत्वं
विधित्वम्
।
मीमांसकमतेइष्टसाधनत्वं
कृतिसाध्यत्वञ्च
पृथग्विध्यर्थः
।इति
गदाधरभट्टाचार्य्यकृतविधिस्वरूपः
॥
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.