वर्तिका (vartikA)

वर्त्तिका

Feminine.

(

-का

)

1.

A

quail.

2.

The

wick

of

a

lamp.

3.

A

paint.

4.

A

paint-brush.

Etymology

वृत्

to

be,

Affix.

ण्वुल्,

fem.

Affix.

टाप्

or

वृत्

the

same,

तिकन्

Unādi

Affix.

also

वर्त्तक,

वर्त्तका

।

1

वर्तिका

feminine

v.

वर्तक.

2

वर्तिका

feminine

stalk,

wick,

paint-brush.

वर्त्तिका

(

का

)

1.

Feminine.

A

quail

a

wick.

वर्तिका

-

vartikA

-

Feminine

-

gas

वायु

-

vAyu

-

Masculine

-

gas

वर्ति

-

varti

-

Masculine

-

gas

शुषिल

-

zuSila

-

Neuter

-

gas

आस्तरण

-

AstaraNa

-

Neuter

-

topping

[

gastr.

]

अनलदीप

-

analadIpa

-

Masculine

-

gaslamp

अनलचुल्लि

-

analaculli

-

Masculine

-

gasstove

अनिलकोष

-

anilakoSa

-

Masculine

-

gascylinder

अनति

{

अन्

}

-

anati

{

an

}

-

verb

-

gasp

फुप्फुकारक

-

phupphukAraka

-

Adjective

-

gasping

औदर

-

audara

-

Adjective

-

gastric

कारिका

-

kArikA

-

Feminine

-

gasping

कारक

-

kAraka

-

Masculine

-

gasping

अङ्गार-वाति

-

aGgAra-vAti

-

Masculine

-

coal-gas

नीलवाति

-

nIlavAti

-

Masculine

-

blue

gas

[

water

gas

]

शिलातैल

-

zilAtaila

-

Neuter

-

gasoline

[

Petrol

-

Br.

]

अनिलचुल्लि

-

anilaculli

-

Feminine

-

gas

stove

अनलदीप

-

analadIpa

-

Masculine

-

gas

candle

अनल

-

anala

-

Masculine

-

gastric

juice

अग्नि

-

agni

-

Masculine

-

gastric

fluid

जठराग्नि

-

jaTharAgni

-

Masculine

-

gastric

juice

रसज्वर

-

rasajvara

-

Masculine

-

gastric

fever

सौम्य

-

saumya

-

Masculine

-

gastric

juice

परिताम्यति

{

परितम्

}

-

paritAmyati

{

paritam

}

-

verb

-

gasp

for

breath

ताम्यति

{

तम्

}

-

tAmyati

{

tam

}

-

verb

4

-

gasp

for

breath

विजृम्भिका

-

vijRmbhikA

-

Feminine

-

gasping

for

breath

ताम्यति

{

तम्

}

-

tAmyati

{

tam

}

-

verb

4

-

to

gasp

for

breath

तीक्ष्णाग्नि

-

tIkSNAgni

-

Masculine

-

acrid

gastric

juice

मापक

-

mApaka

-

Masculine

-

measuring

instrument

[

for

measure

solid,

liquid

or

gas

]

छान्दोग

-

chAndoga

-

Adjective

-

relating

to

the

chandogas

वायुग्रस्त

-

vAyugrasta

-

Adjective

-

troubled

by

intestinal

gas

कालपूग

-

kAlapUga

-

Masculine

-

kAlapugasya

mahataH

-

after

a

long

time

ज्वालामुखी

-

jvAlAmukhI

-

Feminine

-

fire

or

inflammable

gas

issuing

forth

from

the

earth

तैजस

-

taijasa

-

Adjective

-

said

of

the

gastric

juice

as

coloured

by

digested

food

दिप्ताग्नि

-

diptAgni

-

Adjective

-

having

the

gastric

fire

well

kindled

i.e.

digesting

well

ज्वालामुखी

-

jvAlAmukhI

-

Feminine

-

any

place

from

which

issues

subterranean

fire

or

inflammable

gas

वर्तिका

-

vartikA

-

Feminine

-

paint-brush

वर्णतुलिका

-

varNatulikA

-

Feminine

-

paint-brush

वर्णतुली

-

varNatulI

-

Feminine

-

paint-brush

कूची

-

kUcI

-

Feminine

-

paint

brush

वर्णतूलि

-

varNatUli

-

Feminine

-

paint-brush

लेख्यचूर्णिका

-

lekhyacUrNikA

-

Feminine

-

paint-brush

दूषक

-

dUSaka

-

Masculine

-

pencil

or

paint-brush

नवतिका

-

navatikA

-

Feminine

-

paint-brush

containing

90

hairs

लेखन

-

lekhana

-

Masculine

-

painting-brush

ईषिका

-

ISikA

-

Feminine

-

painter's

brush

कूर्चक

-

kUrcaka

-

Masculine

-

painter's

brush

तूलि

-

tUli

-

Feminine

-

painter's

brush

तुरी

-

turI

-

Feminine

-

painter's

brush

तूलिका

-

tUlikA

-

Feminine

-

painter'sbrush

चित्रतूलिका

-

citratUlikA

-

Feminine

-

painter's

brush

कूर्चिका

-

kUrcikA

-

Feminine

-

painting

brush

or

pencil

वर्णकचित्रित

-

varNakacitrita

-

Adjective

-

painted

with

colours

or

with

a

brush

वर्णक

-

varNaka

-

Masculine

-

pencil

or

brush

for

painting

or

writing

ईषीका

-

ISIkA

-

Feminine

-

painter's

brush

or

a

fibrous

stick

used

as

one

वर्तिका

vartikA

Feminine

gas

वायु

vAyu

Masculine

gas

वर्ति

varti

Masculine

gas

शुषिल

zuSila

Neuter

gas

आस्तरण

AstaraNa

Neuter

topping

[

gastr.

]

अनलदीप

analadIpa

Masculine

gas

lamp

अनलचुल्लि

analaculli

Masculine

gas

stove

अनिलकोष

anilakoSa

Masculine

gas

cylinder

अनति

{

अन्

}

anati

{

an

}

verb

gasp

फुप्फुकारक

phupphukAraka

Adjective

gasping

औदर

audara

Adjective

gastric

कारिका

kArikA

Feminine

gasping

कारक

kAraka

Masculine

gasping

अङ्गार-वाति

aGgAra-vAti

Masculine

coal-gas

नीलवाति

nIlavAti

Masculine

blue

gas

[

water

gas

]

शिलातैल

zilAtaila

Neuter

gasoline

[

Petrol

-

Br.

]

अनिलचुल्लि

anilaculli

Feminine

gas

stove

अनलदीप

analadIpa

Masculine

gas

candle

अनल

anala

Masculine

gastric

juice

अग्नि

agni

Masculine

gastric

fluid

जठराग्नि

jaTharAgni

Masculine

gastric

juice

रसज्वर

rasajvara

Masculine

gastric

fever

सौम्य

saumya

Masculine

gastric

juice

परिताम्यति

{

परितम्

}

paritAmyati

{

paritam

}

verb

gasp

for

breath

ताम्यति

{

तम्

}

tAmyati

{

tam

}

verb

4

gasp

for

breath

विजृम्भिका

vijRmbhikA

Feminine

gasping

for

breath

ताम्यति

{

तम्

}

tAmyati

{

tam

}

verb

4

to

gasp

for

breath

तीक्ष्णाग्नि

tIkSNAgni

Masculine

acrid

gastric

juice

मापक

mApaka

Masculine

measuring

instrument

[

for

measure

solid,

liquid

or

gas

]

छान्दोग

chAndoga

Adjective

relating

to

the

chandogas

वायुग्रस्त

vAyugrasta

Adjective

troubled

by

intestinal

gas

कालपूग

kAlapUga

Masculine

kAlapugasya

mahataH

-

after

a

long

time

ज्वालामुखी

jvAlAmukhI

Feminine

fire

or

inflammable

gas

issuing

forth

from

the

earth

तैजस

taijasa

Adjective

said

of

the

gastric

juice

as

coloured

by

digested

food

दिप्ताग्नि

diptAgni

Adjective

having

the

gastric

fire

well

kindled

i.e.

digesting

well

ज्वालामुखी

jvAlAmukhI

Feminine

any

place

from

which

issues

subterranean

fire

or

inflammable

gas

वर्तिका

vartikA

Feminine

gas

वायु

vAyu

Masculine

gas

वर्ति

varti

Masculine

gas

अन्तर

antara

Neuter

gap

शुषिल

zuSila

Neuter

gas

प्राप्ति

prApti

Feminine

gain

क्रीडा

krIDA

Feminine

game

खेला

khelA

Feminine

game

स्थिरदृष्टि

sthiradRSTi

Feminine

gaze

प्राप्त

prApta

Masculine

gain

गण

gaNa

Masculine

gang

द्वार

dvAra

Neuter

gate

विवर्ण

भवति

{

भू

}

vivarNa

bhavati

{

bhU

}

verb

1

fade

[

of

color

in

garment,

etc.

]

गण्डूष

gaNDUSa

Masculine

gargle

यानगृह

yAnagRha

Neuter

garage

उद्यान

udyAna

Neuter

garden

लशुन

lazuna

Neuter

garlic

माला

mAlA

Feminine

garland

मालिका

mAlikA

Feminine

garland

लाभ

lAbha

Masculine

gaining

वर्त्तिका

Feminine.

(

-का

)

1

A

quail.

2

The

wick

of

a

lamp.

Etymology

वृत

to

be,

Affix.

ण्वुल्,

fem.

Affix.

टाप्

also

वर्त्तक

and

वर्त्तका,

or

वृत

the

same,

तिकन्

Uṇādi

Affix.

वर्तिका

[

vartikā

],

[

वृतेः

तिकन्

Uṇâdisūtras.

3.146

]

A

paint-brush

तदुपनय

चित्रफलकं

चित्रवर्तिकाश्च

Mâlatîmâdhava (Bombay).

1

अङ्गुलीक्षरणसन्नवर्तिकः

Raghuvamsa (Bombay).

19.19.

The

wick

of

a

lamp,

a

torch

तिलस्नेहसिक्त-

यष्ट्यग्रग्रथितवर्तिका

Dasakumâracharita (Bombay).

2.7.

Colour,

paint.

A

quail

एकपक्षाक्षिचरणा

वर्तिका

घोरदर्शना

Mahâbhârata (Bombay).

*

3.18.42

श्येनावपात-

चकिता

वनवर्तिकेव

Mâlatîmâdhava (Bombay).

8.8.

A

stick

(

यष्टि

)

पलाशवर्तिका-

मेकां

वहतः

संहतान्

पथि

(

अपश्यत्

)

Mahâbhârata (Bombay).

*

1.31.8.

वर्तिका

1

A

paint-brush

तदुपनय

चित्रफलकं

चित्रवर्तिकाश्च

Māl.

1

अंगुलिक्षरणसन्नवर्तिकः

R.

19.

19.

2

The

wick

of

a

lamp.

3

Colour,

paint.

4

A

quail

Māl.

8.

8.

व॑र्तिका

feminine.

(

see

also

sub voce.

)

id.,

ṛg-veda

mahābhārata

suśruta

(

here

of

a

different

kind

from.

the

masculine gender.

)

वर्तिका

feminine.

(

from.

1.

वर्ति

confer, compare.

under

वर्तक

)

a

stalk,

mahābhārata

the

wick

of

a

lamp,

kālikā-purāṇa

(

confer, compare.

योग-व्°

)

a

paint-brush,

śakuntalā

(

confer, compare.

चित्र-व्°

)

colour,

paint,

ib.

(

prob.

w.r.

for

वर्णिका

)

Odina

Pinnata,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

वर्तिका,

f.

(

fr.

वर्ति

),

=

दीर्घ-यष्टि

the

wick

of

a

lamp

[

cf.

योग-व्°

]

a

paint-brush

colour,

paint

Odina

Pinnata

a

quail,

(

see

under

वर्तक,

p.

891,

col.

3.

)

वर्तिका

vart-ikā,

Feminine.

〈1.〉

[

√

vṛt,

roll

]

wick,

🞄paint-brush

paint

(

incorr.

for

varṇikā

)

🞄〈2.〉

(

várt

)

-itā,

quail.

वर्तिका

वर्ति

+

का,

Feminine.

1.

The

wick

of

a

lamp.

2.

Colour,

Śāk.

d.

142(

?

).

3.

A

pencil,

Daśak.

in

Chr.

199,

13

Ragh.

19,

19

Mālat.

21,

3.

--

Compound

योग-,

Feminine.

a

magic

lamp

(

see

वर्ति

),

Da-

śak.

in

Chr.

186,

10.

--

Cf.

वर्तक।

वर्तिका

स्त्रीलिङ्गम्

-

वृतेः

तिकन्

+

टाप्

चितेरे

की

कूँची

वर्तिका

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

दीपक

की

बत्ती

वर्तिका

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"रंग,

रंगलेप"

वर्तिका

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"बटेर,

लवा"

वर्तिका

स्त्रीलिङ्गम्

-

वृत्+तिकन्

यष्टिका

लाठी

vartikA

{%

f.

%}

A

kind

of

quail.

vartikA

{%

f.

%}

1.

A

paint-brush,

अंगुलिक्षरणसन्नवर्तिकः

R.xix.19

2.

the

wick

of

a

lamp

3.

a

paint

4.

a

quail.

vartikā,

in

pāṣāṇa-v°,

app.

gravel:

MSV

〔ii.28.13

ff.〕

in

〔29.12〕

replaced

by

pāṣāṇa-śarkarā.

वृत्

(

वृ꣡तुँ॒

वर्तने

-

भ्वादिः

-

सेट्

)

ल्युट् →

वर्तनम्

अनीयर् →

वर्तनीयः

-

वर्तनीया

ण्वुल् →

वर्तकः

-

वर्तिका

तुमुँन् →

वर्तितुम्

तव्य →

वर्तितव्यः

-

वर्तितव्या

तृच् →

वर्तिता

-

वर्तित्री

क्त्वा →

वर्तित्वा

/

वृत्त्वा

ल्यप् →

प्रवृत्य

क्तवतुँ →

वृत्तवान्

-

वृत्तवती

क्त →

वृत्तः

-

वृत्ता

शानच् →

वर्तमानः

-

वर्तमाना

वृत्

(

वृ꣡तुँ॒

वरणे

वर्तने

-

दिवादिः

-

सेट्

)

ल्युट् →

वर्तनम्

अनीयर् →

वर्तनीयः

-

वर्तनीया

ण्वुल् →

वर्तकः

-

वर्तिका

तुमुँन् →

वर्तितुम्

तव्य →

वर्तितव्यः

-

वर्तितव्या

तृच् →

वर्तिता

-

वर्तित्री

क्त्वा →

वर्तित्वा

/

वृत्त्वा

ल्यप् →

प्रवृत्य

क्तवतुँ →

वृत्तवान्

-

वृत्तवती

क्त →

वृत्तः

-

वृत्ता

शानच् →

वृत्यमानः

-

वृत्यमाना

वृत्

(

वृ꣡तुँ꣡

भाषार्थः

-

चुरादिः

-

सेट्

)

ल्युट् →

वर्तनम्

अनीयर् →

वर्तनीयः

-

वर्तनीया

ण्वुल् →

वर्तकः

-

वर्तिका

तुमुँन् →

वर्तयितुम्

/

वर्तितुम्

तव्य →

वर्तयितव्यः

/

वर्तितव्यः

-

वर्तयितव्या

/

वर्तितव्या

तृच् →

वर्तयिता

/

वर्तिता

-

वर्तयित्री

/

वर्तित्री

क्त्वा →

वर्तयित्वा

/

वर्तित्वा

/

वृत्त्वा

ल्यप् →

प्रवर्त्य

/

प्रवृत्य

क्तवतुँ →

वर्तितवान्

/

वृत्तवान्

-

वर्तितवती

/

वृत्तवती

क्त →

वर्तितः

/

वृत्तः

-

वर्तिता

/

वृत्ता

शतृँ →

वर्तयन्

/

वर्तन्

-

वर्तयन्ती

/

वर्तन्ती

शानच् →

वर्तयमानः

/

वर्तमानः

-

वर्तयमाना

/

वर्तमाना

Synonyms

वर्तिका

(Noun)

भोजनं

पाचयितुं

वाहनं

चालयितुं

च

आवश्यकम्

एकं

जीवाश्म

ईन्धनम्।

"इदानीं

नगरेषु

गृहे

गृहे

नलिकया

वर्तिकां

पूरयते।"

Synonyms

वर्तिका

(Noun)

धूपेन

ज्वलनशीलेन

पदार्थेन

वा

वेष्टितः

पदार्थः

यः

पूजनादिसमये

प्रज्वाल्यते।

"धूपवर्तिकादयः

नित्यशः

प्रयुज्यमानाः

वर्तिकाः

सन्ति।"

Synonyms

वर्ती,

वर्तिका

(Noun)

कार्पासस्य

लघु

रज्जुः

या

दीपे

स्थापयति।

"माता

दीपस्य

वर्तीं

सम्यक्

करोति।"

Synonyms

वर्तिका

(Noun)

वस्त्रविशेषः

यः

व्रणात्

पूति

शोषं

करोति।

"चिकित्सकः

तस्य

व्रणे

वर्तिकां

स्थापयति।"

Vartikā,

a

‘quail,

’

is

mentioned

in

the

Rigveda^1

as

having

been

saved

by

the

Aśvins

from

a

wolf's

jaws.

It

is

also

included

in

the

list

of

victims

at

the

Aśvamedha

(

‘horse

sacrifice’

)

in

the

Yajurvedas.^2

1

)

i.

112,

18

116,

4

117,

16

118,

8

x.

39,

13.

2

)

Taittirīya

Saṃhitā,

v.

5,

11,

1

Vājasaneyi

Saṃhitā,

xxiv.

20,

30

Maitrāyaṇī

Saṃhitā,

iii.

14,

1.

As

to

the

form

of

the

word,

cf.

Vārttika

on

Pāṇini,

vii.

3,

45

where

it

is

said

to

be

‘northern,

’

as

opposed

to

the

eastern

Vartakā.

Cf.

also

Weber,

Indische

Studien,

5,

45,

n.

Zimmer,

Altindisches

Leben,

90

वर्त्तिका,

स्त्रीलिङ्गम्

वर्त्तकपक्षी

।

इत्यमरः

॥

वर्त्मनिवर्त्तत

इत्यच्

वर्त्तः

।

स्वार्थे

कः

वर्त्तकः

।

भारैइति

ख्यातः

।

वृतिलतिभ्वां

तिकः

वर्त्तिकास्त्रीलिङ्गा

।

वाट्भार

इति

ख्याता

।

नाम-द्वयमिदमित्यमरदीपिका

।

वर्त्तिकेति

स्त्रिया-मीत्वप्रतिषेधार्थं

द्वयोरुपादानमिति

माधवी

।रूपभेदप्रदर्शनार्थमिति

रायमुकुटः

।

इतितट्टीका

सारसुन्दरी

॥

सा

च

वटेर

पक्षी

इतिनाम्ना

ख्याता

।

अस्या

मांसगुणाः

।“वर्त्तिका

मधुरा

रूक्षा

कफमारुतनाशिनी

॥

”इति

राजवल्लभः

॥

अजशृङ्गी

।

इति

राजनिर्घण्टः

॥

(

वर्त्ति

+स्वार्थे

कन्

।

टाप्

।

)

वर्त्तिः

।

वाति

इति

शलिताइति

पलिता

इति

च

भाषा

।

इत्युणादि-कोषः

॥

*

॥

सा

पञ्चविधा

।

यथा,

--“पद्मसूत्रभवा

दर्भगर्भसूत्रभवाथवा

।शालजा

वादरी

वापि

फलकोषोद्भवाथवा

।वर्त्तिका

दीपकृत्येषु

सदा

पञ्चविधा

स्मृता

॥

”इति

कालिकापुराणे

६८

अध्यायः

॥

1

{@“वृतु

वर्तने”@}

2

वृतादिः।

‘वर्तयेद्

भाषणार्थे

णौ

वर्तने

शपि

वर्तते।।’

3

इति

देवः।

वर्तनं

=

स्थितिः

इति

क्षीरस्वामी।

4

वर्तकः-र्तिका,

5

वर्तकः-र्तिका,

विवृत्सकः-

6

विवर्तिषकः-षिका,

7

वरीवृतकः-

8

तिका

वर्तिता-त्री,

वर्तयिता-त्री,

विवर्तिषिता-त्री,

विवृत्सिता-त्री,

वरीवृतिता-त्री

इत्यादिकानि

रूपाणि

सर्वाण्यपि

दैवादिकतृप्यतिवत्

9

ऊह्यानि।

10

वृत्तम्-

11

त्तः,

वर्तितम्-तः,

12

नीवृत्-उपावृत्,

13

निवर्त्स्यन्

14

15

वर्तिष्यमाणः,

16

वर्तिष्णुः,

17

18

वनवर्ती,

19

व्याववर्ती,

20

वृत्यम्,

वार्त्तः

21

समावर्तनीयः,

वृत्त्वा,

22

आर्यावर्तः

वर्तित्वा,

23

वृत्त्वा

24,

ल्यपि-निर्वंर्त्य,

25

26

हस्तवर्तं

वर्तयन्,

27

वर्तिः,

28

वर्तनिः

वर्तनी,

29

वर्तिका,

30

वर्त्म,

31

वृत्रः

इत्यादीनि

रूपाणि

अस्य

धातोः

विशेषेण

भवन्ति।

प्रासङ्गिक्यः

01

→

(

१६२९

)

02

→

(

१-भ्वादिः-७५८।

अक।

सेट्।

आत्म।

)

03

→

(

श्लो।

९६

)

04

→

[

[

१।

‘सर्वधातुकार्धधातुकयोः’

(

७।

३।

८४

)

इति

गुणः।

स

च

‘उरण्

रपरः’

(

१-१-५१

)

इति

रेफपरो

भवति।

एवमुत्तरत्रापि

ऊह्यम्।

]

]

05

→

[

[

२।

‘वर्तका

शकुनौ

प्राचाम्’

(

वा।

७।

३।

४५

)

इति

निपातनात्

शकृनौ

वाच्ये

‘प्रत्ययस्थात्--’

(

७-३-४४

)

इति

इत्वं

न

भवति

\n\n

वर्तका

लट्वाख्यः

शकुनिः।

उदीचां

तु

वर्तिका

इत्येव।

वर्त्तिका-दीपस्य

दशा।

]

]

06

→

[

[

३।

‘वृद्भ्यः

स्यसनोः’

(

१-३-९२

)

इति

वा

परस्मैपदम्।

‘न

वृद्भयश्चतुर्भ्यः’

(

७-२-५९

)

इति

वृतादिभ्यः

सकारादेरार्धधातुकस्य

परस्मैपदेषु

इडभावे,

झलादेः

सनः

‘हलन्ताच्च’

(

१-२-१०

)

इति

कित्त्वात्

न

गुणः।

“‘न

वृद्भ्यः

चतुर्भ्यः’

(

७-२-५९

)

इत्यत्र

भाष्यवार्तिकयोः--

‘सिद्धं

तु

वृतादीनामात्मनेपदेन

समान-

पदस्थस्येड्वचनात्’

इत्युक्तत्वात्

कृत्परेऽपि

सादौ

परस्मैपदलुकि

च

इटः

प्रतिषेधो

भवति।”

इति

धातुवृत्तिः।

यदा

तु

विवृत्सति

इति

निष्पाद्य

तदन्तात्

कृतो

विवक्ष्यन्ते

तदा

विवृत्सकः

इत्यादीनीति

बोध्यम्।

यदा

तु

विवर्तिषते

इति

निष्पाद्य,

तदन्तात्

कृतोविवक्ष्यन्ते,

तदा

विवर्तिषकः

इत्यादि

भवति।

एवं

सन्नन्ते

सर्वत्र

रूपद्वयं

बोध्यम्।

]

]

07

→

[

[

४।

‘रीगृत्वतः’

(

वा।

७-४-९०

)

इति

रीगागम

इति

मा।

धा।

वृत्तौ।

वस्तुतः

‘रीगृदुपधस्य

च’

(

७-४-९०

)

इति

सूत्रेण

अभ्यासस्य

रीगागमे

रूपमेवम्

इति

ज्ञेयम्।

]

]

08

→

[

पृष्ठम्१२५६+

३१

]

09

→

(

७७०

)

10

→

[

[

१।

‘णेरध्ययने

वृत्तम्’

(

७-२-२६

)

इति

ण्यन्तस्य

निष्ठायाम्

अध्ययनार्थ

इडभावो

णिलुक्

च

निपात्यते।

तेन

वृत्तो

गुणो

देवदत्तेन,

वृत्तं

पारायणं

देवदत्तेन।

अन्यत्र

वर्तितमिति।

“वृतिरयमकर्मकः,

स

ण्यर्थे

वर्तमानः

सकर्मको

भवति।

‘तेन

निर्वृत्तं’

(

४-२-६८

\n\n

५-१-७९

)

इति

हि

प्रकृतेरेव

कर्मणि

क्तप्रत्ययो

दृश्यते।

तद्वदिहापि

ण्यर्थवृत्तेरेव

च

वृतेः

‘वृत्तो

गुणो

देवदत्तेन’

इति

भविष्यति

\n\n

निपातनमनर्थकम्?

तत्क्रियते--यदापि

णिचैव

ण्यर्थोऽभिधीयते,

तदा-वर्तित-

मित्यध्ययने

मा

भूदिति

केचित्।

अपरे

तु-वर्त्तितो

गुणो

देवदत्तेन

इत्यपि

इच्छन्ति।”

इति

काशिकावृत्तिः

(

७-२-६

)।

शुद्धे

तु

धातोः

उदित्त्वादस्य

क्त्वायां

वेट्कत्वात्

‘यस्य

विभाषा’

(

७-२-१५

)

इतीट्प्रतिषेधः।

]

]

11

→

[

[

आ।

‘उद्वृत्तनयनो

मिन्नान्

मन्त्रिणः

स्वान्

व्यसर्जयत्।।’

भ।

का।

९-१६।

]

]

12

→

[

[

२।

क्विपि,

संहितायां

विषये

‘नहिवृति--’

(

६-३-११६

)

इति

पूर्वपदस्य

दीर्घो

भवति।

नीवृत्

=

जनपदः,

उपावृत्

=

उपावृत्तिः।

]

]

13

→

[

[

३।

‘वृद्भयः

स्यसनोः’

(

१-३-९२

)

इति

स्यप्रत्यये

विवक्षिते

वा

परस्मैपदम्।

तेन

रूपद्वयम्।

]

]

14

→

[

[

B।

‘रामोऽपि

हतमारीचो

निवर्त्स्यन्

खरनादिनः।’

भ।

का।

६-५।

]

]

15

→

[

[

C।

‘वर्त्तिष्यमाणमात्मानं

सीतापत्युरिवान्तिके।’

भ।

का।

८-६८।

]

]

16

→

[

[

४।

‘अलंकृञ्निराकृञ्प्रजनोत्पचोत्पतोन्मदरुच्यपत्रपवृतु--’

(

३-२-१३६

)

इति

तच्छी-

लादिषु

कर्तृषु

इष्णुच्प्रत्ययः।

]

]

17

→

[

[

ड्।

‘निराकरिष्णवो

भानुं

दिवं

वर्तिष्णवोऽभितः।’

भ।

का।

७-३।

]

]

18

→

[

[

५।

वने

वर्तन्ते

इति,

‘व्रते’

(

३-२-८०

)

इति

णिनिप्रत्ययः।

]

]

19

→

[

[

६।

‘कर्मव्यतीहारे

णच्

स्त्रियाम्’

(

३-३-४३

)

इति

णच्प्रत्ययः।

तदन्तात्

‘णचः

स्त्रियामञ्’

(

५-४-१४

)

इत्यञ्।

तदन्तात्

‘टिड्ढाणञ्--’

(

४-१-१५

)

इति

ङीप्।

‘वार्त्ता

प्रवृत्तिर्वृत्तान्तः’

इत्यमरः।

]

]

20

→

[

[

७।

‘ऋदुपधात्--’

(

३-१-११०

)

इति

क्यप्प्रत्ययः।

वृत्तिरस्त्यस्याम्

इत्यर्थे

‘वृत्तेश्च’

(

वा।

५-२-१०१

)

इति

णप्रत्ययः।

]

]

21

→

[

[

८।

समावृत्त्यतेऽस्मादिति

समावर्तनीयः

=

गुरुः।

‘बाहुलकात्

अपादाने

अनीयर्

इति

प्रक्रियासर्वस्वे।’

]

]

22

→

[

[

९।

आर्याः

वर्तन्ते

यत्रेति

अधिकरणे

घञ्प्रत्ययः।

आर्यावर्तः

पुण्यभूमिः।

]

]

23

→

[

पृष्ठम्१२५७+

३१

]

24

→

[

[

१।

‘उदितो

वा’

(

७-२-५६

)

इति

क्त्वायामिड्विकल्पः।

तेन

रूपद्वयं

बोध्यम्।

]

]

25

→

[

[

आ।

‘तस्य

निर्वर्त्य

कर्तव्यं

सुग्रीवो

राघवाज्ञया।’

भ।

का।

६-१४५।

]

]

26

→

[

[

२।

ण्यन्तादस्मात्

‘हस्ते

वर्त्तिग्रहोः’

(

३-४-३९

)

इति

हस्तवाचिनि

करणे

उपपदे

णमुल्।

हस्तवर्तं

वर्त्तयन्,

हस्तेन

वर्त्तयन्।

एवं

करवर्त्तम्,

इत्यादि

च।

]

]

27

→

[

[

३।

‘हृपिशिरुहिवृति--’

(

द।

उ।

१-४७

)

इति

इन्प्रत्ययः।

वर्तते

वृत्त्यते

वा

वर्त्तिः-

द्रव्यम्,

चेलवेष्टनं

दीपाङ्गं

च।

]

]

28

→

[

[

४।

‘वृतेः’

(

द।

उ।

१-६

)

इति

अनिप्रत्यये

रूपमेवम्।

वर्तन्तेऽनेनेति

वर्त्तनिः

=

मार्गः।

‘स्तोत्रे

वर्त्तनिः,

उञ्छादित्वात्

(

६-१-१६०

)

अन्तोदात्तः’

इति

श्वेतवनवासी।

वर्तनी

इति

तु

ल्युडन्तात्

स्त्रियां

टित्त्वेन

ङीपि

बोध्यम्।

वर्तनी

एकपदी।

]

]

29

→

[

[

५।

‘वृतेस्तिकन्’

(

द।

उ।

३-२८

)

इति

तिकन्प्रत्ययः।

वर्त्तिका

=

पक्षिजातिः।

‘वर्त्तिका

=

व्याख्याग्रन्थविशेषः,

शकुनिविशेषश्च’

इति

श्वेतवनवासी।

वर्त्तिकैव

वार्त्तिकम्।

]

]

30

→

[

[

६।

औणादिके

(

द।

उ।

६-७३

)

मनिन्प्रत्यये

रूपमेवम्।

‘भूतेऽपि

दृश्यन्ते’

(

३-३-२

)

इति

भूतेऽयं

प्रत्ययः।

वृत्तं

तत्

इति

वर्त्म

पन्थाः,

इतिवृत्तं

च।

]

]

31

→

[

[

७।

औणादिके

(

द।

उ।

८-३१

)

रक्प्रत्यये

रूपमेवम्।

वृत्रः

=

दानवः,

वायुश्च।

]

]

1.

वर्तिका

s.

वर्तक.

2.

वर्तिका

Feminine.

Stengel,

Paste,

Docht,

Farbenpinsel.

vártikā,

f.,

Wachtel.

-ām

{112,

8}

{116,

14}

{117,

16}

{118,

8}

{865,

13}

vṛ́kasya

cid

〰

antár

āsíāt

…

amuñcatam.

vártikā:

*-ā

{117,

16}

(

in

-ām

zu

streichen

).

वर्तिका-

Feminine.

tige,

pinceau

couleur

(

lire

वर्णिका-

?

)

caille.