Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
लोकः (lokaH)
लोकः
[
lōkḥ
],
[
लोक्यते$सौ
लोक्-घञ्
]
The
world,
a
division
of
the
universe
(
roughly
speaking
there
are
three
lokas
स्वर्ग,
पृथ्वी
and
पाताल,
but
according
to
fuller
classification
the
lokas
are
fourteen,
seven
higher
regions
rising
from
the
earth
one
above
the
other,
id est, that is.
भूर्लोक,
भुवर्लोक,
स्वर्लोक,
महर्लोक,
जनर्लोक,
तपर्लोक,
and
सत्यलोक
or
ब्रह्मलोक
and
seven
lower
regions,
descending
from
the
earth
one
below
the
other
id est, that is.
अतल,
वितल,
सुतल,
रसातल,
तलातल,
महातल,
and
पाताल
).
The
earth,
terrestrial
world
(
भूलोक
)
इह-
लोके
in
this
world
(
Opposite of.
परत्र
).
The
human
race,
mankind,
men,
as
in
लोकातिग,
लोकोत्तर
Et cætera.
quod vide, which see.
The
people
or
subjects
(
Opposite of.
the
king
)
स्वसुखनिरभिलाषः
खिद्यसे
लोकहेतोः
Sakuntalâ (Bombay).
5.7
Raghuvamsa (Bombay).
4.8.
A
collection,
group,
class,
company
आकृष्टलीलान्
नरलोकपालान्
Raghuvamsa (Bombay).
6.1
or
शशाम
तेन
क्षितिपाल-
लोकः
7.3.
A
region,
tract,
district,
province.
Common
life,
ordinary
practice
(
of
the
world
)
लोकवत्तु
लीलाकैवल्यम्
Br.
Sūt.II.1.33
यथा
लोके
कस्यचिदाप्तैषणस्य
राज्ञः
Et cætera.
S.
B.
(
and
diverse
other
places
of
the
same
work
).
Common
or
worldly
usage
(
Opposite of.
Vedic
usage
or
idiom
)
वेदोक्ता
वैदिकाः
शब्दाः
सिद्धा
लोकाच्च
लौकिकाः,
प्रियतद्धिता
दाक्षिणात्या
यथा
लोके
वेदे
चेति
प्रयोक्तव्ये
यथा
लौकिक-
वैदिकेष्विति
प्रयुञ्जते
Mbh.
(
and
in
diverse
other
places
)
अतो$स्मि
लोके
वेदे
च
प्रथितः
पुरुषोत्तमः
Bhagavadgîtâ (Bombay).
15.18.
Sight,
looking.
The
number
'seven',
or
'fourteen'.
Vedic.
Open
space
space,
room.
One's
own
nature
(
निजस्वरूप
)
नष्टस्मृतिः
पुनरयं
प्रवृणीत
लोकम्
Bhágavata (Bombay).
3.
31.15.
Enlightenment
(
प्रकाश
)
इच्छामि
कालेन
न
यस्य
विप्लवस्तस्यात्मलोकावरणस्य
मोक्षम्
Bhágavata (Bombay).
8.3.25.
Recompense
(
फल
)
अग्नावेव
देवेषु
लोकमिच्छन्ते
Bṛihadâraṇyakopanishad.
1.4.15.
An
object
of
enjoyment
(
भोग्यवस्तु
)
अथो
अयं
वा
आत्मा
सर्वेषां
भूतानां
लोकः
Bṛihadâraṇyakopanishad.
1.4.16.
Sight,
the
faculty
of
seeing
(
चक्षुरिन्द्रिय
)
अग्निर्लोकः
Bṛihadâraṇyakopanishad.
3.9.
1.
An
object
of
sense
(
विषय
)
उपपत्त्योपलब्धेषु
लोकेषु
च
समो
भव
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.288.11.
(
In
compounds
लोक
is
Often times.
en
translated
by
'universally',
'generally',
'popularly'
as
लोकविज्ञात
so
˚विद्विष्ट
).
Compound.
-अक्षः
space,
sky.-अतिग
Adjective.
extraordinary,
supernatural.
-अतिशय
Adjective.
superior
to
the
world,
extraordinary.
-अधिक
Adjective.
extraordinary,
uncommon
सर्वं
पण्डितराजराजितिलकेनाकारि
लोकाधिकम्
Bhâminîvilâsa (Bombay).
4.44
Kirâtârjunîya.
2.47.
अधिपः
a
king.
a
god
or
deity.
-अधिपतिः
a
lord
of
the
world.
-अनुग्रहः
prosperity
of
mankind.
-अनुरागः
'love
of
mankind',
universal
love,
general
benevolence,
philanthropy.-अनुवृत्तम्
obedience
of
the
people.
-अन्तरम्
'another
world',
the
next
world,
future
life
लोकान्तरसुखं
पुण्यं
तपोदानसमुद्भवम्
Raghuvamsa (Bombay).
1.69
6.45
लोकान्तरं
गम्-प्राप्
Et cætera.
'to
die'.
-अन्तरित
Adjective.
dead.
-अपवादः
public
scandal,
popular
censure
लोकापवादो
बलवान्
मतो
मे
Raghuvamsa (Bombay).
14.4.
-अभि-
भाविन्
Adjective.
overcoming
the
world.
pervading
the
whole
world
(
as
light
).
-अभिलक्षित
Adjective.
generally
liked.-अभ्युदयः
public
weal
or
welfare.
-अयनः
Name.
of
Nārāyaṇa.
-अलोकः
Name.
of
a
mythical
mountain
that
encircles
the
earth
and
is
situated
beyond
the
sea
of
fresh
water
which
surrounds
the
last
of
the
seven
continents
beyond
लोकालोक
there
is
complete
darkness,
and
to
this
side
of
it
there
is
light
it
thus
divides
the
visible
world
from
the
regions
of
darkness
प्रकाशश्चा-
प्रकाशश्च
लोकालोक
इवाचलः
Raghuvamsa (Bombay).
1.68
लोकालोकव्याहतं
धर्मराशेः
शालीनं
वा
धाम
नालं
प्रसर्तुम्
Sisupâlavadha.
16.83
Mahâvîracharita (Borooah's Edition),
5.1,
45
ऊर्ध्व-
मालोकयामासुः
लोकालोकमिवोच्छ्रितम्
Parṇāl.3.3
(
for
further
explanation
see
Dr.
Bhāṇḍārkar's
note
onl.
79
of
Mâlatîmâdhava (Bombay).
1th
Act
).
(
-कौ
)
the
visible
and
the
invisible
world.
आकाशः
space,
sky.
(
with
Jains
)
a
worldly
region.
-आचारः
common
practice,
popular
or
general
custom,
ways
of
the
world
अपि
शास्त्रेषु
कुशला
लोकाचारविवर्जिताः
Panchatantra (Bombay).
5.43.
-आत्मन्
Masculine.
the
soul
of
the
universe.
आदिः
the
beginning
of
the
world.
the
creator
of
the
world.
-आयत
Adjective.
atheistical,
materialistic.
(
-तः
)
a
materialist,
an
atheist,
a
follower
of
Chārvāka.
(
-तम्
)
materialism,
atheism
(
for
some
account
see
the
first
chapter
of
the
Sarvadarśanasaṁgraha
).
-आयतिकः
an
atheist,
a
materialist
कच्चिन्न
लोकायतिकान्
ब्राह्मणांस्तात
सेवसे
Rāmāyana
2.1.38.
ईशः
a
king
(
lord
of
the
world
).
Brahman.
quick-silver.
-उक्तिः
Feminine.
a
proverb,
popular
saying
लोके
ख्यातिमुपागतात्र
सकले
लोकोक्तिरेषा
यतो
दग्धानां
किल
वह्निना
हितकरः
सेको$पि
तस्योद्भवः
Panchatantra (Bombay).
1.371.
common
talk,
public
opinion.
-उत्तर
Adjective.
extraordinary,
uncommon,
unusual
लोकोत्तरा
च
कृतिः
Bhâminîvilâsa (Bombay).
1.69.7
Uttararàmacharita.
2.7.
(
-रः
)
a
king.
˚वादिन्
Masculine.
Plural.
Name.
of
a
Buddhist
school.
-उपक्रोशनम्
circulating
evil
reports
among
the
people
असारस्य
वाक्संतक्षणैर्लोकोपक्रोशनैः
...
अपवाहनम्
Dasakumâracharita (Bombay).
2.2.-एकबन्धुः
an
epithet
of
Śākyamuni.
एषणा
desire
for
heaven
या
वितैषणा
सा
लोकैषणोभे
ह्येते
एषणे
एव
भवतः
Bṛihadâraṇyakopanishad.
3.5.1.
desire
for
the
good
opinion
of
the
public.
कण्टकः
a
troublesome
or
wicked
man,
the
curse
of
mankind.
an
epithet
of
Rāvaṇa
see
कण्टक.-कथा
a
popular
legend,
folk-tale.
-कर्तृ,
-कृत्
Masculine.
the
creator
of
the
world.
-कल्प
Adjective.
resembling
the
world.
regarded
by
the
world.
(
-ल्पः
)
a
period
or
age
of
the
world.
-कान्त
Adjective.
liked
by
the
people,
popular
भव
पितुरनुरूपस्त्वं
गुणैर्लोककान्तैः
Vikramorvasîyam (Bombay).
5.21.
(
-न्ता
)
a
kind
of
medical
herb
(
Marâṭhî.
मुरुढशेंग
).
-कारणकारणः
an
epithet
of
Śiva.
-क्षित्
Adjective.
inhabiting
heaven.
-गतिः
Feminine.
actions
of
men.
-गाथा
a
song
handed
down
among
people,
folk-song.
-चक्षुस्
Neuter.
the
sun.
-चारित्रम्
the
ways
of
the
world.
-जननी
an
epithet
of
Lakṣmī.
-जित्
Masculine.
an
epithet
of
Buddha.
any
conqueror
of
the
world.
a
sage.
Adjective.
winning
heaven
तद्धैतल्लोकजिदेव
Bṛihadâraṇyakopanishad.
1.3.28.
-ज्ञ
Adjective.
knowing
the
world.
-ज्येष्ठः
an
epithet
of
Buddha.
-तत्त्वम्
knowledge
of
mankind.
-तन्त्रम्
course
of
the
world
निर्मितो
लोकतन्त्रो$यं
लोकेषु
परिवर्तते
Bhágavata (Bombay).
12.11.29.
-तुषारः
camphor.
-त्रयम्,
-त्रयी
the
three
worlds
taken
collectively
उत्खात-
लोकत्रयकण्टकेपि
Raghuvamsa (Bombay).
14.73.
-दम्भक
Adjective.
cheating
mankind
Manusmṛiti.
4.195.
-द्वारम्
the
gate
of
heaven.
धर्मः
a
worldly
matter.
(
with
Buddhists
)
worldly
condition.
-धातुः
a
particular
division
of
the
world
(
जम्बु-
द्वीप
).
-धातृ
Masculine.
an
epithet
of
Śiva.
-धारिणी
Name.
of
the
earth.
नाथः
Brahman.
Viṣṇu.
a
king,
sovereign.
a
Buddha
the
sun.
-नेतृ
Masculine.
an
epithet
of
Śiva.
पः,
पालः
a
regent
or
guardian
of
a
quarter
of
the
world
ललिताभिनयं
तमद्य
भर्ता
मरुतां
द्रष्टुमनाः
सलोकपालः
Vikramorvasîyam (Bombay).
2.18
Raghuvamsa (Bombay).
2.75
12.89
17.78
(
the
lokapālas
are
eight
see
अष्टदिक्पाल
).
a
king,
sovereign.
-पक्तिः
Feminine.
esteem
of
mankind,
general
respectability.
पतिः
an
epithet
of
Brahman.
of
Viṣṇu.
a
king,
sovereign.
-पथः,
-पद्धतिः
Feminine.
the
general
or
usual
way,
the
universally
accepted
way.
-परोक्ष
Adjective.
hidden
from
the
world.-पितामहः
an
epithet
of
Brahman.
-प्रकाशनः
the
sun.
-प्रत्ययः
universal
prevalence.
-प्रवादः
general
rumour,
current
report,
popular
talk.
-प्रसिद्ध
Adjective.
well-known,
universally
known.
बन्धुः,
बान्धवः
the
sun.
बाह्य,
वाह्य
excluded
from
society,
excommunicated.
differing
from
the
world,
eccentric,
singular
उन्मादवन्नृत्यति
लोकबाह्यः
Bhágavata (Bombay).
11.2.4.
(
-ह्यः
)
an
outcast.
-भर्तृ
Adjective.
supporter
of
the
people.
-भावन,
-भाविन्
Adjective.
promoting
the
welfare
of
the
world.
-मर्यादा
an
established
or
current
custom.
-मातृ
Feminine.
an
epithet
of
Lakṣmī.
-मार्गः
an
established
custom.
-यज्ञः
desire
for
the
good
opinion
of
the
people
(
लोकैषणा
)
Mahâbhârata (Bombay).
*
1.
18.5.
(
com.
लोकयज्ञो
लोकैषणा
सर्वो
मां
साधुमेव
जानात्विति
वासनारूपः
).
यात्रा
worldly
affairs,
the
course
of
worldly
life,
business
of
the
world
तस्माल्लोकयात्रार्थी
नित्यमुद्यत-
दण्डः
स्यात्
Kau.
Atmanepada.
1.4
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.15.31
Dasakumâracharita (Bombay).
2.8
एवं
किलेयं
लोकयात्रा
Mahâvîracharita (Borooah's Edition),
7
यावदयं
संसारस्तावत्
प्रसिद्धैवेयं
लोकयात्रा
Veṇîsamhâra.
3.
a
popular
usage
or
custom
एषोदिता
लोकयात्रा
नित्यं
स्त्रीपुंसयोः
शुभा
Manusmṛiti.
9.25
worldly
existence,
career
in
life
Mâlatîmâdhava (Bombay).
4,
6.
support
of
life,
maintenance.-रक्षः
a
king,
sovereign.
-रञ्जनम्
pleasing
the
world,
popularity.
-रवः
popular
talk
or
report.
-रावण
Adjective.
tormentor
of
the
people
रावणं
लोकरावणम्
Rāmāyana
3.33.1
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.148.12.
लेखः
a
public
document.
an
ordinary
letter.
-लोचनम्
the
sun.
-वचनम्
a
popular
rumour
or
report.
-वर्तनम्
the
means
by
which
the
world
subsists.
-वादः
public
rumour
common
talk,
popular
report
मां
लोकवादश्रवणादहासीः
Raghuvamsa (Bombay).
14.61.
-वार्ता
popular
report,
public
rumour
कश्चिदक्षर्धूतः
कलासु
कवित्वेषु
लोकवार्तासु
चातिवैचक्षण्यान्मया
समसृज्यत
Dasakumâracharita (Bombay).
2.2.
-विद्विष्ट
Adjective.
disliked
by
men,
generally
or
universally
disliked.
विधिः
a
mode
of
proceeding
prevalent
in
the
world.
the
creator
of
the
world.
-विनायकाः
a
class
of
deities
presiding
over
diseases.
-विभ्रमः
see
लोकव्यवहार
हृष्यत्तनुर्विस्मृतलोकविभ्रमः
Bhágavata (Bombay).
1.71.26.
-विरुद्ध
Adjective.
opposed
to
public
opinion
यद्यपि
शुद्धं
लोकविरुद्धं
नाकरणीयम्
नाचरणीयम्.
-विश्रुत
Adjective.
farfamed,
universally
known,
famous,
renowned.
-विश्रुतिः
Feminine.
world-wide
fame.
unfounded
rumour,
mere
report.
विसर्गः
the
end
of
the
world
Mahâbhârata (Bombay).
the
creation
of
the
world
Bhāg.
वृत्तम्
the
way
of
the
world,
a
custom
prevalent
in
the
world
लोकवृत्तमनुष्ठेयं
कृतं
वो
बाष्पमोक्षणम्
Rāmāyana
4.25.3.
an
idle
talk
or
gossip
न
लोकवृत्तं
वर्तेत
वृत्तिहेतोः
कथंचन
Manusmṛiti.
4.11.
वृत्तान्तः,
व्यवहारः
the
course
or
ways
of
the
world,
general
custom
Sakuntalâ (Bombay).
5.
course
of
events.-व्यवहार
Adjective.
commonly
used,
universally
current.-व्रतम्
general
practice
or
way
of
the
world.
-श्रुतिः
Feminine.
a
popular
report.
world-wide
fame.
-संसृतिः
Feminine.
fate,
destiny.
course
through
the
world.
-संकरः
general
confusion
in
the
world.
संग्रहः
the
whole
universe.
the
welfare
of
the
world
लोकसंग्रहमेवापि
संपश्यन्
कर्तुमर्हसि
Bhagavadgîtâ (Bombay).
3.2.
worldly
experience.
propitiation
of
mankind.
-संपन्न
Adjective.
possessed
of
worldly
wisdom.
-संबाधः
a
throng
of
men,
going
and
coming
इतस्ततः
प्रवेशनिर्गमप्रवृत्तलोकसंबाधम्
Dasakumâracharita (Bombay).
2.3.
-साक्षिक
Adjective.
having
the
world
as
a
witness
in
the
face
of
the
world
प्रत्यक्षं
फलमश्नन्ति
कर्मणां
लोकसाक्षिकम्
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.32.6.
attested
by
witnesses.
-साक्षिन्
Masculine.
an
epithet
of
Brahman.
fire.
-साधक
Adjective.
creating
worlds.-साधारण
Adjective.
common
(
as
a
topic
)
Dk.
-सिद्ध
Adjective.
current
among
the
people,
usual,
customary.
generally
received
or
accepted.
-सीमातिवर्तिन्
Adjective.
extraordinary,
supernatural.
-सुन्दर
Adjective.
generally
admired.
-स्थलम्
common
occurrence.
-स्थितिः
Feminine.
existence
or
conduct
of
the
universe,
worldly
existence
the
stability
or
permanence
of
the
world
ये
चैवं
पुरुषाः
कलासु
कुशलास्तेष्वेव
लोकस्थितिः
Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).
2.22.
a
universal
law.
-हास्य
Adjective.
world-derided,
the
butt
of
general
ridicule.
-हित
Adjective.
beneficial
to
mankind
or
to
the
world.
(
-तम्
)
general
welfare.
लोकः
[
लोक्यतेऽसौ
लोक्-घञ्
]
1
The
world,
a
division
of
the
universe
(
roughly
speaking
there
are
three
lokas
स्वर्ग,
पृथ्वी
and
पाताल,
but
according
to
fuller
classification
the
lokas
are
fourteen,
seven
higher
regions
rising
from
the
earth
one
above
the
other,
i.
e.
भूर्लोक,
भुवर्लोक,
स्वर्लोक,
महर्लोक,
जनर्लोक,
तपर्लोक,
and
सत्यलोक
or
ब्रह्मलोक
and
seven
lower
regions,
descending
from
the
earth
one
below
the
other
i.
e.
अतल,
वितल,
सुतल,
रसातल,
तलातल,
महातल
and
पाताल
).
2
The
earth,
terrestrial
world
(
भूलोक
)
इहलोके
in
this
world
(
opp.
परत्र
).
3
The
human
race,
mankind,
men,
as
in
लोकातिग,
लोकोत्तर
&c.
q.
v.
4
The
people
or
subjects
(
opp.
the
king
)
स्वसुखनिरभिलाषः
खिद्यसे
लोकहेतोः
Ś.
5.
7
R.
4.
8.
5
A
collection,
group,
class,
company
आकृष्टलीलान्
नरलोकपालान्
R.
6.
1
or
शशाम
तेन
क्षितिपाललोकः
7.
3.
6
A
region,
tract,
district,
province.
7
Common
life,
ordinary
practice
(
of
the
world
)
लोकवत्तु
लीलाकैवल्यं
Br.
Sūt.
II.
1.
33
यथा
लोके
कस्यचिदाप्तैषणस्य
राज्ञः
&c.
Ś.
B.
(
and
diverse
other
places
of
the
same
work
).
8
Common
or
worldly
usage
(
opp.
Vedic
usage
or
idiom
)
वेदोक्ता
वैदिकाः
शब्दाः
सिद्धा
लोकाच्च
लौकिकाः,
प्रियतद्धिता
दाक्षिणात्या
यथा
लोके
वेदे
चेति
प्रयोक्तव्ये
यथा
लौकिकवैदिकेष्विति
प्रयुंजते
Mbh.
(
and
in
diverse
other
places
)
अतोऽस्मि
लोके
वेदे
च
प्रथितः
पुरुषोत्तमः
Bg.
15.
18.
9
Sight,
looking.
10
The
number
‘seven’,
or
‘fourteen’.
11
Ved.
Open
space
space,
room.
(
In
compounds
लोक
is
often
translated
by
‘universally’,
‘generally’,
‘popularly’
as
लोकविज्ञात
so
°विद्विष्ट
).
Comp.
अक्षः
space,
sky.
अतिग
a.
extraordinary,
supernatural.
अतिशय
a.
superior
to
the
world,
extraordinary.
अधिक
a.
extraordinary,
uncommon
सर्वं
पंडितराजराजितिलकेनाकारि
लोकाधिकं
Bv.
4.
44
Ki.
2.
47.
अधिपः
{1}
a
king.
{2}
a
god
or
deity.
अधिपतिः
a
lord
of
the
world.
अनुरागः
‘love
of
mankind’,
universal
love,
general
benevolenee,
philanthropy.
अंतरं
‘another
world’,
the
next
world,
future
life
R.
1.
69
6.
45
लोकांतरं
गम्.
प्राप्
&c.
‘to
die.’
अपवादः
public
scandal,
popular
censure
लोकापवादो
बलवान्मतो
मे
R.
14.
40.
अभिभाविन्
a.
{1}
overcoming
the
world.
{2}
pervading
the
whole
world
(
as
light
).
अभ्युदयः
public
weal
or
welfare.
अयनः
N.
of
Nārāyaṇa.
अलोकः
N.
of
a
mythical
mountain
that
encircles
the
earth
and
is
situated
beyond
the
sea
of
fresh
water
which
surrounds
the
last
of
the
seven
continents
beyond
लोकालोक
there
is
complete
darkness,
and
to
this
side
of
it
there
is
light
it
thus
divides
the
visible
world
from
the
regions
of
darkness
प्रकाशश्चाप्रकाशश्च
लोकालोक
इवाचलः
R.
1.
68
लोकालोकव्याहतं
घर्मराशेः
शालीनं
वा
धाम
नालं
प्रसर्तुं
Śi.
16.
83
Mv.
5.
10,
45
(
for
further
explanation
see
Dr.
Bhāṇḍārkar's
note
on
l.
79
of
Māl.
10th
Act.
).
(
कौ
)
the
visible
and
the
invisible
world.
आचारः
common
practice,
popular
or
general
custom,
ways
of
the
world
अपि
शास्त्रेषु
कुशला
लोकाचारविवर्जिताः
Pt.
5.
43.
आत्मन्
m.
the
soul
of
the
universe.
आदिः
{1}
the
beginning
of
the
world.
{2}
the
creator
of
the
world.
आयत
a.
atheistical,
materialistic.
(
तः
)
a
materialist,
an
atheist,
a
follower
of
Cārvāka.
(
तं
)
materialism,
atheism
(
for
some
account
see
the
first
chapter
of
the
Sarvadarśanasamgraha
).
आयतिकः
an
atheist,
a
materialist.
ईशः
{1}
a
king
(
lord
of
the
world
).
{2}
Brahman.
{3}
quick-silver.
उक्तिः
f.
{1}
a
proverb,
popular
saying
Pt.
1.
371.
{2}
common
talk,
public
opinion.
उत्तर
a.
extraordinary,
uncommon,
unusual
लोकोत्तरा
च
कृतिः
Bv.
1.
69,
70
U.
2.
7.
(
रः
)
a
king.
एकबंधुः
an
epithet
of
Śākyamuni.
एषणा
desire
for
heaven.
कंटकः
{1}
a
troublesome
or
wicked
man,
the
curse
of
mankind.
{2}
an
epithet
of
Rāvaṇa
see
कंटक.
कथा
a
popular
legend.
कर्तृ,
कृत्
m.
the
creator
of
the
world.
कल्प
a.
{1}
resembling
the
world.
{2}
regarded
by
the
world.
(
ल्पः
)
a
period
or
age
of
the
world.
कांत
a.
liked
by
the
people,
popular
V.
5.
21.
कारणकारणः
an
epithet
of
Śiva.
गतिः
f.
actions
of
men.
गाथा
a
song
handed
down
among
people.
चक्षुस्
n.
the
sun.
चारित्रं
the
ways
of
the
world.
जननी
an
epithet
of
Lakṣmī.
जित्
m.
{1}
an
epithet
of
Buddha.
{2}
any
conqueror
of
the
world.
{3}
a
sage.
ज्ञ
a.
knowing
the
world.
ज्येष्ठः
an
epithet
of
Buddha.
तत्त्वं
knowledge
of
mankind.
तंत्रं
course
of
the
world.
तुषारः
camphor.
त्रयं,
त्रयी
the
three
worlds
taken
collectively
उत्खातलोकत्रयंकटकेऽपि
R.
14.
73.
द्वारं
the
gate
of
heaven.
धानुः
a
particular
division
of
the
world.
धातृ
m.
an
epithet
of
Śiva.
नाथः
{1}
Brahman.
{2}
Viṣṇu.
{3}
Śiva.
{4}
a
king,
sovereign.
{5}
a
Buddha.
नेतृ
m.
an
epithet
of
Śiva.
पः,
पालः
{1}
a
regent
or
guardian
of
a
quarter
of
the
world
ललिताभिनयं
तमद्य
भर्ता
मरुतां
द्रष्टुमनाः
सलोकपालः
V.
2.
18
R.
2.
75,
12.
89,
17.
78
(
the
lokapālas
are
eight
see
अष्टदिक्पाल
).
{2}
a
king,
sovereign.
पक्तिः
f.
esteem
of
mankind,
general
respectability.
पतिः
{1}
an
epithet
of
Brahman.
{2}
of
Viṣṇu.
{3}
a
king,
sovereign.
पथः,
पद्धतिः
f.
the
general
or
usual
way,
the
universally
accepted
way.
पितामहः
an
epithet
of
Brahman.
प्रकाशनः
the
sun.
प्रवादः
general
rumour,
current
report,
popular
talk.
प्रसिद्ध
a.
well-known,
universally
known.
बंधुः,
बांधवः
{1}
the
sun.
{2}
Śiva.
बाह्य,
वाह्य
a.
{1}
excluded
from
society,
excommunicated.
{2}
differing
from
the
world,
eccentric,
singular.
(
ह्यः
)
an
outcast.
भावन,
भाविन्
a.
promoting
the
welfare
of
the
world.
मर्यादा
an
established
or
current
custom.
मातृ
f.
an
epithet
of
Lakshmī.
मार्गः
an
established
cuslom.
यात्रा
{1}
worldly
affairs,
the
course
of
worldly
life,
business
of
the
world
एवं
किलेयं
लोकयात्रा
Mv.
7
यावदयं
संसारस्तावत्प्रसिद्धैवेयं
लोकयात्रा
Ve.
3.
{2}
a
popular
usage
or
custom.
{3}
worldly
existence,
career
in
life
Māl.
4,
6.
{4}
support
of
life,
maintenance.
रक्षः
a
king,
sovereign.
रंजनं
pleasing
the
world,
popularity.
रवः
popular
talk
or
report.
लेखः
a
public
document.
लोचनं
the
sun.
वचनं
a
popular
rumour
or
report.
वादः
public
rumour
common
talk,
popular
report
मां
लोकवादश्रवणादहासीः
R.
14.
61.
वार्ता
popular
report,
public
rumour.
विद्विष्ट
a.
disliked
by
men,
generally
or
universally
disliked.
विधिः
{1}
a
mode
of
proceeding
prevalent
in
the
world.
{2}
the
creator
of
the
world.
विश्रुतं
a.
farfamed,
universally
known,
famous,
renowned.
विश्रुति
f.
{1}
world-wide
fame.
{2}
unfounded
rumour,
mere
report.
वृत्तं
{1}
the
way
of
the
world,
a
custom
prevalent
in
the
world.
{2}
an
idle
talk
or
gossip.
वृत्तांतः,
व्यवहारः
{1}
the
course
or
ways
of
the
world,
general
custom
Ś.
5.
{2}
course
of
events.
व्ययहार
a.
commonly
used,
universally
current.
व्रतं
general
practice
or
way
of
the
world.
श्रुतिः
f.
{1}
a
popular
report.
{2}
world-wide
fame.
संसृति
f.
fate,
destiny.
संकरः
general
confusion
in
the
world.
संग्रहः
{1}
the
whole
universe.
{2}
the
welfare
of
the
world.
{3}
worldly
experience.
{4}
propitiation
of
mankind.
साक्षिक
a.
attested
by
witnesses.
साक्षिन्
m.
{1}
an
epithet
of
Brahman.
{2}
fire.
सिद्ध
a.
{1}
current
among
the
people,
usual,
customary.
{2}
generally
received
or
accepted.
स्थितिः
f.
{1}
existence
or
conduct
of
the
universe,
worldly
existence
the
stability
or
permanence
of
the
world
Bh.
2.
22.
{2}
a
universal
law.
हास्य
a.
world-derided,
the
butt
of
general
ridicule.
हित
a.
beneficial
to
mankind
or
to
the
world.
(
तं
)
general
welfare.
दुनिया
लोकः
पुंलिङ्गम्
-
लोक्+घञ्
"विषय,
भोग्यवस्तु"
Synonyms
लोकः
(Noun)
विश्वस्य
कश्चित्
विशिष्टः
भागः
यस्मिन्
विभिन्नाः
जीवाः
निवसन्ति।
"जीवलोकः
देवलोकः
ब्रह्मलोकः
मनुष्यलोकः
इत्यादयः
लोकाः
सन्ति।"
Synonyms
लोकः
(Noun)
कस्यापि
अनुभवाः
ये
निर्धारयन्ति
यद्
सः
वस्तूनि
कथं
पश्यति।
"वयम्
अन्यस्मिन्
लोके
वसामः।"
Synonyms
प्रजा,
क्षेत्रम्,
जनता,
राज्यं,
देशः,
जनपदः,
जगत्,
जनाः,
लोकः
(Noun)
क्षेत्रवासिनः।
"एषा
प्रजा
मूल्यवृद्धिकारणात्
त्रस्ता।"
Synonyms
संसारः,
विश्वम्,
जगत्,
जगद्,
लोकः
(Noun)
विश्वस्थानां
सर्वेषां
जनानाम्
एकवद्भावः।
"निखिले
संसारे
महात्मा
गांधीमहोदयाः
आदरणीयाः
सन्ति।"
Synonyms
भुवनम्,
लोकः
(Noun)
पृथिव्याः
अधोरुर्ध्वभागे
च
कल्पितानि
चतुर्दशस्थानानि।
"धर्मग्रन्थानुसारेण
पृथिव्याः
अधः
सप्त
तथा
च
उपरि
सप्त
लोकाः
सन्ति।
/
इह
हि
भुवनान्यन्ये
धीराश्चतुर्दश
भुञ्जते।"
Synonyms
लोकः,
जनपदः,
प्रजा,
जनाः
(Noun)
एकात्
अधिकाः
व्यक्तयः।
"जनानां
हितार्थे
कार्यं
करणीयम्।"
லோக:
:
பூவுலகம்,
ஜனங்கள்,
பிரஜைகள்,
கூட்டம்,
பார்வை,
தோற்றம்.
लोकः,
पुंलिङ्गम्
(
लोक्यते
इति
।
लोक्
+
घञ्
।
)
भुव-नम्
।
जनः
।
इत्यमरः
॥
सप्तलोकनामानियथा,
--“भूर्भुवः
स्वर्म्महश्चैव
जनश्च
तप
एव
च
।सत्यलोकश्च
सप्तैते
लोकास्तु
परिकीर्त्तिताः
॥
”इत्यग्निपुराणम्
॥
अपि
च
।“भूर्लोको
भुवः
स्वर्लोकस्त्रैलोक्यमिदमुच्यते
।महर्ज्जनस्तपः
सत्यः
सप्त
लोकाः
प्रकीर्त्तिताः
॥
भूर्लोकः
पार्थिवो
लोकः
अन्तरीक्षं
भुवःस्मृतः
।भाव्यो
लोको
दिवि
ह्येतच्छेषादूर्द्ध्वं
यथाक्रमम्
॥
भूतस्याधिपतिर्ह्यग्निस्ततो
भूतपतिस्तु
सः
।वायुर्नभसोऽधिपतिस्तेन
वायुर्नभस्पतिः
।भाव्यस्य
सूर्य्याधिपतिस्तेन
सूर्य्यो
दिवस्पतिः
॥
गन्धर्व्वाप्सरसश्चैव
गुह्यकाः
सह
राक्षसैः
।भूर्लोकवासिनः
सर्व्वे
अन्तरीक्षचरान्
शृणु
॥
मरुतः
सप्तभिः
स्कन्दै
रुद्रास्तथैव
चाश्विनौ
।आदित्या
वसवः
सर्व्वे
तथैव
च
गवाङ्गनाः
॥
चतुर्थे
तु
महर्लोके
तिष्ठन्ते
कल्पवासिनः
।प्रजानां
पतिभिः
सर्व्वैः
सेव्यते
पञ्चमो
महान्
॥
मनुः
सनत्कुमाराद्या
वैराजश्च
सुतास्त्रयः
।षष्ठे
तु
संस्थिता
ह्मेते
देवा
देवविरोधकाः
॥
सत्यस्तु
सप्तमो
लोको
ह्यपुनर्भववासिनाम्
।ब्रह्मलोकः
समाख्यातो
ह्यप्रतीघातलक्षणः
॥
महीतलात्
सहस्रांशस्तत
ऊर्द्ध्वं
दिवाकरः
।दश
तानि
ध्रुवे
यावद्द्बिगुणे
द्बिगुणान्तरे
॥
दशयोजनकोट्यास्तु
मेरुरूर्द्ध्वं
ध्रुवः
स्मृतः
।त्रयोविंशतिलक्षाणि
त्रैलोक्येशैक
उच्यते
॥
द्विगुणेषु
सहस्रेषु
योजनानां
शतेषु
च
।लोकान्तरमथैवैकं
ध्रुवादूर्द्ध्वं
विधीयते
॥
देवदानवगन्धर्व्वयक्षराक्षसपन्नगाः
।भूतविद्याधराश्चैव
अष्टौ
ते
देवयोनयः
॥
ते
ब्रह्माण्डस्य
मध्यस्थाः
परतस्तमसावृतम्
।ततोऽग्निवायुराकाशं
ततो
भूतादिरुच्यते
॥
ततो
महान्
प्रधानञ्च
प्रकृतिः
पुरुषस्ततः
।पुरुषादीश्वरो
ज्ञेयो
यस्य
शक्त्यावृतं
जगत्
।शिवोमाभानुदेवानां
परापरतरा
मताः
॥
”इति
देवीपुराणे
त्रैलोक्याभ्युदये
ग्रहगति-र्नामाध्यायः
॥
*
॥
दिक्पालानां
लोका
यथा,
“प्रजापतिस्तु
भगवान्
गुणतः
प्रेक्ष्य
देवताम्
।आघिपत्येषु
शुक्लेषु
न्ययोजयत
योगवित्
॥
त्रयाणामपि
लोकानां
देवतानां
द्विजोत्तमाः
।चकार
शक्रं
राजानं
दैत्यानां
दितिपूर्व्वजम्
॥
पूर्व्वस्यां
कौशिको
राजा
दक्षिणस्यां
यमोदिशि
।वरुणः
पश्चिमायान्तु
उत्तरस्यां
सदा
धनी
॥
”
*
॥
पुण्यवतां
लोका
यथा,
--“एवं
विभज्य
राज्यानि
पुरा
प्रोक्तानि
यानि
च
।लोकांश्च
विदधे
दिव्यान्
ददावथ
पृथक्
पृथक्
॥
कस्यचित्
सूर्य्यसङ्काशान्
कस्यचिद्वह्रिनिर्म्म-लान्
।कस्यचिद्धिष्ण्यविद्योतान्
कस्यचिच्चन्द्रनिर्म्म-लान्
॥
नानावर्णान्
काममयाननेकशतयोजनान्
।स
तान्
सुकृतिनां
लोकान्
पावनाय
च
संस्थि-तान्
॥
भानूर्द्ध्वे
ये
तपस्यन्ति
सौम्यास्तारागणाः
सदा
।एते
सुकृतिनां
लोका
ये
शान्ताः
पुण्यकर्म्मभिः
।ये
यजन्ति
मखैः
पुण्यैः
समाप्तवरदक्षिणैः
।स्वदारनिरता
दान्ता
ऋजवः
सत्यवादिनः
॥
दीनानुग्रहकर्त्तारो
ब्रह्मण्या
लोकपूजिताः
।योगयुक्ता
महात्मानो
यान्ति
तत्र
तपोज्ज्वलाः
॥
सर्व्वं
सहाः
क्षमायुक्ता
कोपिता
ये
तमोजिताः
।एवं
नियोज्य
तनयान्
स्वयं
लोकपितामहः
।पौष्करं
ब्रह्मसदनमारुरोह
प्रजापतिः
॥
सर्व्वे
स्वयम्भुदत्तेषु
पावनेषु
दिवौकसः
।रेमिरे
स्वेषु
लोकेषु
महेन्द्रेणाभिपालिताः
॥
”इति
वह्रिपुराणे
वाराहप्रादुर्भावनामाध्यायः
॥
(
जनार्थे
विषयोऽस्य
यथा,
--“यथा
लोकस्य
स्वार्गादिस्तथा
पुरुषस्य
गर्भा-धानं
यथा
कृतयुगमेवं
बाल्यम्
।
यथा
त्रेतातथा
यौवनं
यथा
द्वापरस्तथा
स्थाविर्य्यं
यथाकलिरेवमातुर्य्यं
यथा
युगान्तस्तथा
मरणमित्येव-मनुमानेनानुक्तानामपि
लोकपुरुषयोरवयव-विशेषाणामग्निवेशसामान्यं
विद्यात्
।”“तत्र
संयोगापेक्षी
लोकशब्दः
षड्धातुसमुदायोहि
सामान्यतः
सर्व्वलोकः
।
तस्य
हेतुरुत्-पत्तिर्वृद्धिरुपप्लवो
वियोगश्च
तत्र
हेतुरुत्पत्ति-कारणं
उत्पत्तिर्जन्म
वृद्धिराप्यायनं
उपप्लवोदुःखागमः
षड्धातु
विभागो
वियोगः
सजीवापगमः
स
प्राणनिरोधः
स
भङ्गः
स
लोक-स्वभावः
।”
इति
चरके
शारीरस्थाने
पञ्चमे-ऽध्याये
॥
“तस्मिन्
क्रिया
सोऽधिष्ठानं
कस्मात्
लोकस्यद्वैविध्यात्
।
लोकोहि
द्विविधः
स्थावरोजङ्गमश्च
।
द्बिविधात्मक
एवाग्नेयः
सौम्यश्चतद्भूयस्त्वात्
।
पञ्चात्मको
वा
।”
इति
सुश्रुतेसूत्रस्थाने
प्रथमेऽध्याये
॥
*
॥
)
1
{@“लोकृ
दर्शने”@}
2
‘दर्शने
लोकते
लोकेर्भाषार्थे
णौ
तु
लोकयेत्।।’
3
इति
देवः।
लोककः-किका,
लोककः-किका,
लुलोकिषकः-षिका,
लोलोककः-किका
लोकिता-त्री,
लोकयिता-त्री,
लुलोकिषिता-त्री,
लोलोकिता-त्री
लोकन्-न्ती,
लोकयन्-न्ती,
लुलोकिषन्-न्ती
--
लोकिष्यन्-न्ती-ती,
लोकयिष्यन्-न्ती-ती,
लुलोकिषिष्यन्-न्ती-ती
--
लोकमानः,
लोकयमानः,
लुलोकिषमाणः,
लोलोक्यमानः
लोकिष्यमाणः,
लोकयिष्यमाणः,
लुलोकिषिष्यमाणः,
लोलोकिष्यमाणः
लोक्-लोग्-लोकौ-लोकः
--
--
--
लोकितम्-तः,
लोकितः,
लुलोकिषितः,
लोलोकितः-तवान्
लोकः,
आलोकः,
अवलोकः
--
--
--
4
उलूकः,
लोकनः,
विलोकः,
प्रलोकी,
भयलोकी,
लोकः,
लुलोकिषुः,
लोलुकः
लोकितव्यम्,
लोकयितव्यम्,
लुलोकिषितव्यम्,
लोलोकितव्यम्
लोकनीयम्,
लोकनीयम्,
लुलोकिषणीयम्,
लोलोकनीयम्
लोक्यम्,
लोक्यम्,
लुलोकिष्यम्,
लोलोक्यम्
ईषल्लोकः-दुर्लोकः-सुलोकः
--
--
--
लोक्यमानः,
लोक्यमानः,
लुलोकिष्यमाणः,
लोलोक्यमानः
लोकः,
लोकः,
लुलोकिषः,
लोलोकः
5
लोकितुम्,
लोकयितुम्,
लुलोकिषितुम्,
लोलोकितुम्
लोका,
लोकना,
लुलोकिषा,
लोलोका
लोकनम्,
आलोकनम्-
6
अवलोकनम्,
लोकनम्,
लुलोकिषणम्,
लोलोकनम्
लोकित्वा,
लोकयित्वा,
लुलोकिषित्वा,
लोलोकित्वा
7
आलोक्य,
आलोक्य,
आलुलोकिष्य,
आलोलोक्य
लोकम्
२,
लोकित्वा
२,
लोकम्
२,
लोकयित्वा
२,
लुलोकिषम्
२,
लुलोकिषित्वा
२,
लोलोकम्
२
लोलोकित्वा
२।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१५२०
)
02
→
(
१-भ्वादिः-७६।
सक।
सेट्।
आत्म।
)
03
→
(
श्लो।
४०
)
04
→
[
[
१।
‘उलति
नेत्राभ्यां
दहति
उलूकः।
ऊर्ध्वालोकनादिति
निरुक्तम्’
इति
अमर-
टीकायां
क्षीरस्वामिना
उक्तम्।
द।
उ।
वृत्तौ
तु
(
३-४६
)
‘उत्क्रम्य
दृष्टि-
विषयमालोकयतीति
उलूकः
कौशिकः’
इत्येवं
दृश्यते।
अत्राहोज्ज्वलदत्तः--
‘सर्वस्वे
तु
ऊर्ध्वौ
कर्णावस्येति
पृषोदरादित्वात्
उलूक
इत्यपि
साधितम्’
इति।
]
]
05
→
[
पृष्ठम्११७९+
२३
]
06
→
[
[
आ।
‘अक्लिन्दनीयान्
शुधितात्मनो
जनान्
प्रशीकते
यः
करुणावलोकनैः।’
धा।
का।
१-११।
]
]
07
→
[
[
B।
‘आलोक्य
प्रियतममंशुके
विनीवौ
यत्तस्थे
नमितमुखेन्दु
मानवत्या।’
शि।
वि।
९-८४।
]
]
1
{@“लोकृ
भाषार्थः”@}
2
आस्वदीयः।
‘दर्शने
लोकते
लोकेर्भाषार्थे
णौ
तु
लोकयेत्।।’
3
इति
देवः।
‘--
भामार्थः’
इति
क्षीरस्वामी।
आस्वदीयत्वात्
णिज्विकल्पः।
शुद्ध-ण्यन्त-सन्नन्त-यङन्तरूपाणि
सर्वाणि
पूर्वोक्तभौवादिकलोकतिवत्
4
ऊह्यानि।
लोककः-किका,
लुलोकयिषकः-षिका
लोकयिता-त्री,
लुलोकयिषिता-त्री
5
लोकन्-न्ती,
लुलोकयिषन्-न्ती
लोकयिष्यन्-न्ती-ती,
लुलोकयिषिष्यन्-न्ती-ती
लोकयमानः,
लुलोकयिषमाणः,
लोकयिष्यमाणः,
लुलोकयिषिष्यमाणः
लोक्-
लोकौ-लोकः
लोकितः,
लुलोकयिषितः-तम्-तवान्
लोकः,
लुलोकयिषुः
लोकयितव्यम्,
लुलोकयिषितव्यम्
लोकनीयम्,
लुलोकयिषणीयम्
लोक्यम्,
लुलोकयिष्यम्
लोक्यमानः,
लुलोकयिष्यमाणः
ईषल्लुलोकयिषः-दुर्लुलोकयिषः-सुलुलोकयिषः
--
--
लोकः,
लुलोकयिषः
लोकितुम्,
लुलोकयिषितुम्
लोकना,
लुलोकयिषा
लोकनम्,
लुलोकयिषणम्
लोकयित्वा,
लुलोकयिषित्वा
विलोक्य,
विलुलोकयिष्य
लोकम्
२
-लोकयित्वा
२
लुलोकयिषम्
२
-लुलोकयिषित्वा
२
इति
ण्यन्ते
तत्प्रकृतिकसन्नन्ते
च
रूपाणीति
विशेषः।
6
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१५२१
)
02
→
(
१०-चुरादिः-१७७७।
अक।
सेट्।
उभ।
)
03
→
(
श्लो।
४०
)
04
→
(
१५२०
)
05
→
[
[
१।
आस्वदीयत्वात्
णिजभावपक्षे
शतरि
परस्मैपदमेव।
]
]
06
→
[
पृष्ठम्११८०+
२७
]
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.