रम्भा (rambhA)

रम्भा

[

rambhā

],

1

A

plantain

tree

विजितरम्भमूरुद्वयम्

Gîtagovinda.

1

पिबोरु

रम्भातरुपीवरोरु

Naishadhacharita.

22.43

2.37.

Name.

of

Gaurī.

Name.

of

an

apsaras,

wife

of

Nalakūbara

and

considered

as

the

most

beautiful

woman

in

the

paradise

of

Indra

तरुमूरुयुगेन

सुन्दरी

किमु

रम्भां

परिणाहिना

परम्

।

तरुणीमपि

जिष्णुरेव

तां

धनदापत्यतपः

फल-

स्तनीम्

॥

Naishadhacharita.

2.37.

A

harlot.

Sounding,

roaring.

the

lowing

of

cows.

A

kind

of

rice.

Compound.

-ऊरु

Adjective.

(

-रु

or

-रू

Feminine.

)

having

thighs

like

the

interior

of

a

plantain

tree,

id est, that is.

full,

round,

and

hence

lovely

रम्भोरूरवतरितुं

सरस्यनिच्छुः

Sisupâlavadha.

8.19

Raghuvamsa (Bombay).

6.35.

Compound.

-तृतीया

Name.

of

the

3rd

day

of

the

bright

half

of

मार्गशीर्ष

(

ज्येष्ठ

?

)

and

the

observance

of

the

day.

रम्भा

a

(

आ

),

feminine.

,

see

next.

रम्भा

b

feminine.

the

plantain

(

Musa

Sapientum

),

kāvya literature

kathāsaritsāgara

et cetera.

a

sort

of

rice,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

cotton

string

round

the

loins,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

courtezan,

kāvya literature

(

v.l.

for

वेश्या

)

a

kind

of

metre,

Colebrooke

nalopākhyāna

of

Gaurī

or

of

Dākṣāyaṇī

in

the

Malaya

mountains,

Catalogue(s)

of

a

celebrated

Apsaras

(

wife

of

Nala-kūbara

and

carried

off

by

Rāvaṇa

sometimes

regarded

as

a

form

of

Lakṣmi

and

as

the

most

beautiful

woman

of

Indra's

paradise

),

mahābhārata

kāvya literature

et cetera.

रम्भा

c

feminine.

a

sounding,

roaring,

lowing

et cetera.

,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

सम-वृत्तम्,

अक्षराणि →

36,

पादेऽक्षराणि →

9

मात्राः →

14

सङ्ख्याजातिः

-

बृहती

मात्रा-विन्यासः

दा

दा

द

द

द

द

दा

दा

दा

लक्षण-मूलम् →

आनन्दमिश्र-जालक्षेत्रम्

रम्भा

स्त्रीलिङ्गम्

-

रम्भ्

+

अच्

+

टाप्

केले

का

पौधा

रम्भा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"गौरी

का

नाम,

नलकुबेर

की

पत्नी

(

जो

इन्द्र

के

स्वर्ग

में

अत्यंत

सुन्दरी

)मानी

जाती

है"

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬಾಳೆಯ

ಗಿಡ

निष्पत्तिः

रम्भ

(

राभस्ये

)

-

"घञ्"

(

३-३-१९

)

प्रयोगाः

"तरुमूरुयुगेन

सुन्दरी

किमु

रम्भां

परिणाहिना

परम्"

उल्लेखाः

नैष०

२-३७

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಒಬ್ಬ

ಅಪ್ಸರಸ್ಸು

/ನಳಕೂಬರನ

ಪತ್ನಿ

/ಸ್ವರ್ಗಲೋಕದಲ್ಲೇ

ಅತಿಸುಂದರಿಯಾದ

ಹೆಂಗಸು

विस्तारः

"रम्भा

कदल्यप्सरसोः"

-

मेदि०

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವೇಶ್ಯೆ

/ಸೂಳೆ

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ದನಗಳ

ಕೂಗು

/ಹಸುಗಳು

ಕೂಗುವ

ಧ್ವನಿ

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ

ಅರಚುವುದು

/ಗಾಬರಿಯಿಂದ

ಕೂಗಿಕೊಳ್ಳುವುದು

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬಿಳಿಯ

ಎಲೆಯ

ಬಾಳೆಯ

ಗಿಡ

विस्तारः

"कदली

दीर्घपर्णी

च

रम्भा

च

गौरपर्णिका"

-

वैज०

रम्भा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ನೂಲಿನ

ಉಡುದಾರ

/ನಡುವಿಗೆ

ಕಟ್ಟುವ

ನೂಲಿನ

ದಾರ

विस्तारः

"मौर्वीत्वेकलमात्रिका

।

सौत्री

तु

घटिनी

रम्भा"

-

वैज०

ramBA

{%

f.

%}

1.

A

plantain

tree,

गतिर्जनमनोरमा

विजितरम्भमूरुद्वयम्

Git.G.x.

2.

a

name

of

Gaurī

3.

name

of

an

Apsaras,

the

wife

of

Nalakūbara,

and

the

most

beautiful

nymph

of

Indra’s

paradise,

रम्भा

स्नुषा

धनपतेरिव

सा

तवापि

B.R.ii.

रम्भा

f.

(

r.

रम्भ्

s.

आ

)

nom.

pr.

Apsarasae.

रम्भा

स्त्री

रम्भा,

देवाङ्गना,

कदली

रम्भा

देवाङ्गना

प्रोक्ता

रम्भा

स्यात्

कदली

मता

॥

३

॥

verse

2.1.1.3

page

0008

Synonyms

रम्भा

(Noun)

अप्सरस्सु

एका।

"रम्भायाः

वर्णनं

पुराणे

प्राप्यते।"

Synonyms

कदली,

तृणसारा,

गुच्छफला,

वारणवुषा,

रम्भा,

मोचा,

काष्ठीला,

अंशुमत्फला,

वारवुषा,

सुफला,

सुकुमारा,

सकृत्फला,

हस्तिविषाणी,

गुच्छदन्तिका,

निःसारा,

राजेष्टा,

बालकप्रिया,

ऊरुस्तम्भा,

भानुफला,

वनलक्ष्मीः,

कदलकः,

मोचकः,

रोचकः,

लोचकः,

वारवृषा,

वारणवल्लभा

(Noun)

वृक्षविशेषः-सः

वृक्षः

यस्य

पर्णानि

दीर्घाणि

तथा

च

फलं

गुरुतरं

मधुरं

पुष्टम्

अस्ति।

"तस्य

प्राङ्गणे

कदली

अस्ति।"

Synonyms

कदली,

तृणसारा,

गुच्छफला,

वारणवुषा,

रम्भा,

मोचा,

काष्ठीला,

अंशुमत्फला,

वारवुषा,

सुफला,

सुकुमारा,

सकृत्फला,

हस्तिविषाणी,

गुच्छदन्तिका,

निःसारा,

राजेष्टा,

बालकप्रिया,

ऊरुस्तम्भा,

भानुफला,

वनलक्ष्मीः,

कदलकः,

मोचकः,

रोचकः,

लोचकः,

वारवृषा,

वारणवल्लभा

(Noun)

फलविशेषः

तत्

फलम्

यद्

गुरुतरम्

मधुरम्

तथा

च

पुष्टम्।

"सः

कदलीम्

अत्ति।"

Synonyms

दुर्गा,

उमा,

कात्यायनी,

गौरी,

ब्रह्माणी,

काली,

हैमवती,

ईश्वरा,

शिवा,

भवानी,

रुद्राणी,

सर्वाणी,

सर्वमङ्गला,

अपर्णा,

पार्वती,

मृडानी,

लीलावती,

चणडिका,

अम्बिका,

शारदा,

चण्डी,

चण्डा,

चण्डनायिका,

गिरिजा,

मङ्गला,

नारायणी,

महामाया,

वैष्णवी,

महेश्वरी,

कोट्टवी,

षष्ठी,

माधवी,

नगनन्दिनी,

जयन्ती,

भार्गवी,

रम्भा,

सिंहरथा,

सती,

भ्रामरी,

दक्षकन्या,

महिषमर्दिनी,

हेरम्बजननी,

सावित्री,

कृष्णपिङ्गला,

वृषाकपायी,

लम्बा,

हिमशैलजा,

कार्त्तिकेयप्रसूः,

आद्या,

नित्या,

विद्या,

शुभह्करी,

सात्त्विकी,

राजसी,

तामसी,

भीमा,

नन्दनन्दिनी,

महामायी,

शूलधरा,

सुनन्दा,

शुम्यभघातिनी,

ह्री,

पर्वतराजतनया,

हिमालयसुता,

महेश्वरवनिता,

सत्या,

भगवती,

ईशाना,

सनातनी,

महाकाली,

शिवानी,

हरवल्लभा,

उग्रचण्डा,

चामुण्डा,

विधात्री,

आनन्दा,

महामात्रा,

महामुद्रा,

माकरी,

भौमी,

कल्याणी,

कृष्णा,

मानदात्री,

मदालसा,

मानिनी,

चार्वङ्गी,

वाणी,

ईशा,

वलेशी,

भ्रमरी,

भूष्या,

फाल्गुनी,

यती,

ब्रह्ममयी,

भाविनी,

देवी,

अचिन्ता,

त्रिनेत्रा,

त्रिशूला,

चर्चिका,

तीव्रा,

नन्दिनी,

नन्दा,

धरित्रिणी,

मातृका,

चिदानन्दस्वरूपिणी,

मनस्विनी,

महादेवी,

निद्रारूपा,

भवानिका,

तारा,

नीलसरस्वती,

कालिका,

उग्रतारा,

कामेश्वरी,

सुन्दरी,

भैरवी,

राजराजेश्वरी,

भुवनेशी,

त्वरिता,

महालक्ष्मी,

राजीवलोचनी,

धनदा,

वागीश्वरी,

त्रिपुरा,

ज्वाल्मुखी,

वगलामुखी,

सिद्धविद्या,

अन्नपूर्णा,

विशालाक्षी,

सुभगा,

सगुणा,

निर्गुणा,

धवला,

गीतिः,

गीतवाद्यप्रिया,

अट्टालवासिनी,

अट्टहासिनी,

घोरा,

प्रेमा,

वटेश्वरी,

कीर्तिदा,

बुद्धिदा,

अवीरा,

पण्डितालयवासिनी,

मण्डिता,

संवत्सरा,

कृष्णरूपा,

बलिप्रिया,

तुमुला,

कामिनी,

कामरूपा,

पुण्यदा,

विष्णुचक्रधरा,

पञ्चमा,

वृन्दावनस्वरूपिणी,

अयोध्यारुपिणी,

मायावती,

जीमूतवसना,

जगन्नाथस्वरूपिणी,

कृत्तिवसना,

त्रियामा,

जमलार्जुनी,

यामिनी,

यशोदा,

यादवी,

जगती,

कृष्णजाया,

सत्यभामा,

सुभद्रिका,

लक्ष्मणा,

दिगम्बरी,

पृथुका,

तीक्ष्णा,

आचारा,

अक्रूरा,

जाह्नवी,

गण्डकी,

ध्येया,

जृम्भणी,

मोहिनी,

विकारा,

अक्षरवासिनी,

अंशका,

पत्रिका,

पवित्रिका,

तुलसी,

अतुला,

जानकी,

वन्द्या,

कामना,

नारसिंही,

गिरीशा,

साध्वी,

कल्याणी,

कमला,

कान्ता,

शान्ता,

कुला,

वेदमाता,

कर्मदा,

सन्ध्या,

त्रिपुरसुन्दरी,

रासेशी,

दक्षयज्ञविनाशिनी,

अनन्ता,

धर्मेश्वरी,

चक्रेश्वरी,

खञ्जना,

विदग्धा,

कुञ्जिका,

चित्रा,

सुलेखा,

चतुर्भुजा,

राका,

प्रज्ञा,

ऋद्भिदा,

तापिनी,

तपा,

सुमन्त्रा,

दूती,

अशनी,

कराला,

कालकी,

कुष्माण्डी,

कैटभा,

कैटभी,

क्षत्रिया,

क्षमा,

क्षेमा,

चण्डालिका,

जयन्ती,

भेरुण्डा

(Noun)

सा

देवी

यया

नैके

दैत्याः

हताः

तथा

च

या

आदिशक्तिः

अस्ति

इति

मन्यते।

"नवरात्रोत्सवे

स्थाने

स्थाने

दुर्गायाः

प्रतिष्ठापना

क्रियते।"

ரம்பா4

:

வாழை

மரம்,

ஒரு

அப்சரஸ்.

Rambhā^1,

an

Apsaras.

§

103

(

Aṃśāvat.

):

I,

65,

2558

(

daughter

of

Prādhā

).--§

191

(

Arjuna

):

I,

123,

4818

(

danced

at

the

birth

of

Arjuna

).--§

269

(

Vaiśravaṇasabhāv.

):

II,

10,

392

(

in

the

palace

of

Kubera

).--§

336

(

Indralokābhigamanap.

):

III,

43,

1784

(

danced

in

the

palace

of

Indra

).--§

565

(

Gālavacarita

):

V,

117,

3975

(

reme…

yāthā…Tumburuś

caiva

Rºayā

).--§

721

(

Ānuśāsanik.

):

XIII,

3,

191

(

pañcacūḍā…Apsarāḥ,

transformed

into

a

rock

by

Viśvāmitra

).--§

731b

(

Ashṭāvakra-Diksaṃv.

):

XIII,

19,

1424

(

danced

in

the

palace

of

Kubera

).--§

775

(

Ānuśāsanik.

):

XIII,

166,

7641

(

enumeration

).

Rambhā^2:

§

532

(

Sītāsāntvana

):

III,

282,

16152

(

vadhūṃ,

wife

of

Nalakūbara?,

Rāvaṇa

violated

her

and

was

therefore

cursed

by

Nalakūbara

).

रम्भा

१

/

RAMBHĀ

I

.1

)

General.

One

of

the

most

beautiful

of

the

apsarā

women.

urvaśī,

tilottamā

and

rambhā

are

really

reputed

for

their

beauty.2

)

Birth.

All

the

famous

Celestial

women

were

daughters

of

Kaśyapaprajāpati

by

his

wife

Pradhā.

Devarṣi

(

kaśyapa

)

begot

the

following

daughters

of

his

wife

Pradhā

i.e.

alambuṣā,

miśrakeśī,

vidyutparṇā,

tilottamā,

aruṇā,

rakṣitā,

rambhā,

manoramā,

Subāhū,

keśinī,

suratā

and

surajā.

(

Ādi

Parva,

Chapter

65

).3

)

rāvaṇa

cursed.

rāvaṇa

raped

rambhā

and

nalakūbara

cursed

him.

(

See

under

nalakūbara

)4

)

purūravas

and

rambhā.

indra

once

killed

an

asura

chief

named

māyādhara

and

held

a

festival

in

honour

of

the

victory.

At

the

festival

rambhā

danced

before

her

preceptor

tumburu.

purūravas

too

was

present

on

the

occasion

and

he

ridiculed

rambhā

for

her

mistakes

in

dancing.

Moreover

he

claimed

that

he

was

a

greater

master

of

dance

than

tumburu

preceptor

of

rambhā.

Enraged

by

this

claim

tumburu

cursed

that

purūravas

would

be

separated

from

his

wife

urvaśī.

(

kathāsaritsāgara,

Lāvāṇakalambaka,

Taraṅga

3

).5

)

rambhā

and

suṣeṇa.

There

was

a

King

called

suṣeṇa

on

mount

citrakūṭa.

This

handsome

bachelor

prince

used

to

sit

alone

in

the

lotus

pond

near

his

palace.

When

once

rambhā

passed

through

the

sky

above

the

pond

her

eyes

met

those

of

suṣeṇa

and

she

alighted

on

the

spot

and

the

long

talk

between

the

two

ended

in

their

marriage.

suṣeṇa

enjoyed

life

there

for

a

long

time

with

rambhā

without

knowing

that

she

was

an

apsarā

woman.

He

had

attempted

many

a

time

to

know

the

real

facts

about

her,

to

no

purpose.

rambhā

did

not

even

think

about

her

native

Svarga.

Her

companion,

a

yakṣī,

showered

gold

all

over

Suṣeṇa's

kingdom.

In

due

course

rambhā

delivered

a

beautiful

female

child

and

then

she

told

the

King

that

she

was

rambhā

and

that

she

had

continued

as

his

wife

till

then

as

she

felt

love

towards

him.

She

further

told

him

that

now

she

had

begot

a

daughter,

she

was

leaving

him

and

that

she

had

a

curse

upon

her

which

had

been

redeemed

now.

She

also

assured

him

that

they

would

meet

in

Svarga

in

case

the

daughter

was

duly

wedded.

rambhā

departed

to

Svarga.

suṣeṇa

named

the

child

Sulocanā

and

when

she

came

of

age

he

married

her

to

Vatsamaharṣi

and

then

went

to

Devaloka

where

he

lived

happily

with

rambhā

for

a

long

time.

(

kathāsaritsāgara,

Madanamañcukālambaka,

Taraṅga

2

).6

)

Other

information.

(

1

)

The

powerful

asura

called

caturāsya

once

felt

a

great

yearning

for

rambhā

and

her

maid

svayamprabhā

managed

things

for

him.

He

built

a

garden-city

and

presented

it

to

svayamprabhā

in

return

for

her

service

stated

above.

(

Kamba

rāmāyaṇa,

kiṣkindhā

Kāṇḍa

).(

ii

)

The

Sage

gautama

alias

śaradvān

experienced

seminal

emission

on

seeing

rambhā

and

from

the

semen

was

born

kṛpī

whom

in

due

course

of

time

Droṇācārya

married.

(

kathāsaritsāgara,

Madanamañcukālambaka,

Taraṅga

6

).(

iii

)

indra

once

deputed

rambhā

to

break

the

vigorous

tapas

viśvāmitra

was

observing.

She

approached

him

in

the

guise

of

a

nightingale

and

with

her

song

disturbed

his

meditation.

The

muni

cursed

her

as

follows

and

turned

her

into

a

rock.

“Oh!

evil

woman

rambhā,

you

have

cheated

me,

who

have

mastered

desire

and

anger

and

so

you

be

turned

into

a

rock

for

a

thousand

years.

The

great

brahmin

ascetic,

bhūritejas

will

absolve

you

from

my

curse

and

you

will

then

resume

your

own

form.”

(

vālmīki

rāmāyaṇa.

Bālakāṇḍa,

Canto

64

).(

iv

)

rambhā

gave

a

dance

performance

on

the

occasion

of

the

birthday

celebrations

of

arjuna.

(

Ādi

Parva,

Chapter

122,

Verse

62

).(

v

)

She

had

lived

for

sometime

in

the

court

of

kubera

serving

him.

(

Sabhā

Parva,

Chapter

10,

Verse

10

).(

vi

)

When

arjuna

lived

in

Svarga

as

Indra's

guest

rambhā

danced

in

honour

of

the

former.

(

Anuśāsana

Parva,

Chapter

43,

Verse

29

).(

vii

)

On

another

occasion

she

danced

in

Kubera's

court

in

honour

of

aṣṭāvakra

muni.

(

anuśāsana

parva,

Chapter

19,

Verse

44

).

रम्भा

२

/

RAMBHĀ

II.

Wife

of

Mayāsura.

The

couple

had

the

following

seven

children

i.e.

māyāvī,

dundubhi,

mahiṣa

kālaka,

Ajakarṇa,

and

mandodarī.

(

brahmāṇḍa

purāṇa,

3.

6.

28-29

).

रम्भा

स्त्री।

रम्भानामाप्सरा

समानार्थकाः

रम्भा

1।1।52।2।3

स्त्रियां

बहुष्वप्सरसः

स्वर्वेश्या

उर्वशीमुखाः।

घृताची

मेनका

रम्भा

उर्वशी

च

तिलोत्तमा।

सुकेशीमञ्जुघोषाद्याः

कथ्यम्तेऽप्सरसो

बुधैः।

हाहा

हूहूश्चैवमाद्या

गन्धर्वास्त्रिदिवौकसाम्.।

स्वामी

==>

इन्द्रः

सम्बन्धि1

==>

देवः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

आत्मा,

देवयोनिः

रम्भा

स्त्री।

कदली

समानार्थकाः

कदली,

वारणबुसा,

रम्भा,

मोचा,

अंशुमत्फला,

काष्ठीला

2।4।113।1।3

कदली

वारणबुसा

रम्भा

मोचांशुमत्फला।

काष्ठीला

मुद्गपर्णी

तु

काकमुद्गा

सहेत्यपि॥

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

अचलसजीवः,

ओषधिः

रम्भा,

स्त्रीलिङ्गम्

(

रभि

+

अच्

।

टाप्

।

)

कदली

।(

यथा,

नैषधे

।

२

।

३७

।“तरुमूरुयुगेन

सुन्दरीकिमु

रम्भां

परिणाहिना

परम्

॥

”

)अप्सरोविशेषः

।

इति

मेदिनी

।

मे,

७

॥

(

यथा,

महाभारते

।

१

।

६५

।

५०

।“अरुणा

रक्षिता

चैव

रम्भा

तद्बन्मनोरमा

॥

”

)गौरी

।

इति

शब्दरत्नावली

॥

(

सा

तु

पीठस्थ-शक्तीनामन्यततमा

।

यथा,

देवीभागवते

।७

।

३०

।

५८

।“गौरी

प्रोक्ता

कान्यकुब्जे

रम्भा

कु

मलया-चले

॥

”

)गोध्वनिः

।

इति

हेमचन्द्रः

।

६

।

४२

॥

वेश्या

।इति

धरणिः

॥