यन्त्र (yantra)

यन्त्र

Neuter.

(

-न्त्रं

)

1.

A

machine

in

general,

any

implement

or

apparatus.

2.

A

diagram

of

a

mystical

nature,

or

astrological

character.

3.

A

sort

of

vessel.

4.

Restraining,

checking,

controlling.

5.

A

fetter,

a

cord.

6.

A

lock,

a

bolt.

Etymology

यम्

to

check,

Unādi

Affix.

त्र

or

यत्रि-अच्

।

यन्त्र॑

neuter

hold

that is

means

for

holding,

prop,

support,

fence,

barrier

trace

(

of

a

carriage

)

in general

any

instrument

or

machine.

यन्त्र

(

कि

)

यन्त्रति,

यन्त्रयति

1.

10.

a.

To

restrain,

subdue.

यन्त्र

(

यन्त्रं

)

1.

Neuter.

A

machine

a

diagram

a

sort

of

vessel

restraining.

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

machine

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

instrument

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

engine

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

motor

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

mechanical

contrivance

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

barrier

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

means

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

amulet

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

rein

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

implement

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

fetter

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

implement

for

holding

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

mystical

diagram

supposed

to

possess

occult

powers

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

trace

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

prop

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

appliance

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

band

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

apparatus

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

surgical

instrument

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

any

instrument

for

holding

or

restraining

or

fastening

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

restraint

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

tie

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

device

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

any

instrument

or

apparatus

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

support

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

force

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

thong

दलन-यन्त्र

-

dalana-yantra

-

Neuter

-

crushing

machine

श्वेतन-यन्त्र

-

zvetana-yantra

-

Neuter

-

bleacher

[

machine

]

यन्त्र

-

yantra

-

Neuter

-

engine

अभियन्त्री

-

abhiyantrI

-

Feminine

-

engineer

अभियन्ता

-

abhiyantA

-

Masculine

-

engineer

शामकयन्त्र

-

zAmakayantra

-

Neuter

-

fireengine

अन्वेषणविधि

-

anveSaNavidhi

-

Masculine

-

searchengine

[

computer

]

अन्वेषणयन्त्र

-

anveSaNayantra

-

Neuter

-

searchengine

[

computer

]

गवेषक

-

gaveSaka

-

Neuter

-

searchengine

[

computer

]

जालाभियन्ता

-

jAlAbhiyantA

-

Feminine

-

networkengineer

[

computer

]

जालतन्त्रज्ञ

-

jAlatantrajJa

-

Masculine

-

networkengineer

[

computer

]

जालयन्त्रिक

-

jAlayantrika

-

Masculine

-

networkengineer

[

computer

]

अनुमितिसाधक

-

anumitisAdhaka

-

Neuter

-

inferenceengine

[

computer

]

अनुमितिसाधकयन्त्र

-

anumitisAdhakayantra

-

Neuter

-

inferenceengine

[

computer

]

अनुमितियन्त्र

-

anumitiyantra

-

Neuter

-

inferenceengine

[

computer

]

विदातन्त्रज्ञ

-

vidAtantrajJa

-

Masculine

-

knowledgeengineer

[

computer

]

विज्ञानतन्त्रज्ञ

-

vijJAnatantrajJa

-

Masculine

-

knowledgeengineer

[

computer

]

व्युत्क्रमिकाभियन्त्रण

-

vyutkramikAbhiyantraNa

-

Neuter

-

reverseengineering

[

computer

]

व्युत्क्रमिकविधानशास्त्र

-

vyutkramikavidhAnazAstra

-

Neuter

-

reverseengineering

[

computer

]

तन्त्रांशविधानशास्त्र

-

tantrAMzavidhAnazAstra

-

Neuter

-

softwareengineering

[

computer

]

तन्त्रांशाभियन्त्रण

-

tantrAMzAbhiyantraNa

-

Neuter

-

softwareengineering

[

computer

]

सङ्गणकद्वारायन्त्रण

-

saGgaNakadvArAyantraNa

-

Neuter

-

computeraidedengineering(

CAE

)

[

computer

]

सङ्गणकोपकृतयन्त्रण

-

saGgaNakopakRtayantraNa

-

Neuter

-

computeraidedengineering(

CAE

)

[

computer

]

उपकरण

-

upakaraNa

-

Neuter

-

engine

तन्त्रज्ञ

-

tantrajJa

-

Masculine

-

engineer

यन्त्रनिर्माणविद्या

-

yantranirmANavidyA

-

Feminine

-

engineering

अग्निशमित्र

-

agnizamitra

-

n

-

fire-engine

जलयन्त्र

-

jalayantra

-

Neuter

-

water

engine

वारियन्त्र

-

vAriyantra

-

Neuter

-

water-engine

शृङ्ग

-

zRGga

-

Neuter

-

water-engine

पीडज्वाल

गन्त्र

-

pIDajvAla

gantra

-

Neuter

-

Diesel

engine

मुख्य-

अभियन्त्रि

-

mukhya-

abhiyantri

-

Masculine

-

chief

engineer

जलयन्त्रक

-

jalayantraka

-

Neuter

-

watering-engine

रसायनिक

अभियन्ता

-

rasAyanika

abhiyantA

-

Masculine

-

chemical

engineer

आत्मवह

गन्त्र

-

Atmavaha

gantra

-

Neuter

-

automobile

engine

रसायनिक

अभियन्त्रणा

-

rasAyanika

abhiyantraNA

-

Feminine

-

chemical

engineering

अभियन्त्रणा-

रसायन

-

abhiyantraNA-

rasAyana

-

Neuter

-

engineering

chemistry

सहस्रघातिन्

-

sahasraghAtin

-

Neuter

-

particular

engine

of

war

सयन्त्रजलशैल

-

sayantrajalazaila

-

Adjective

-

having

engines

and

water

and

a

rock

यन्त्रारुढ

-

yantrAruDha

-

Adjective

-

fixed

or

mounted

on

the

revolving

engine

यन्त्र

yantra

Neuter

motor

ईर्यचक्रिका

IryacakrikA

Feminine

motorbike

यन्त्रद्विचक्रिका

yantradvicakrikA

Feminine

motor

bike

ईर्यचक्रिका

IryacakrikA

Feminine

motorcycle

स्कुन्दन

skundana

Neuter

motor

scooter

स्चोत्र

scotra

Neuter

motor

scooter

सञ्चालनयन्त्र

saJcAlanayantra

Neuter

motor

स्वयम्प्रेरितरथ

svayampreritaratha

Masculine

motorcar

राजमार्ग

rAjamArga

Masculine

motorway

महापथ

mahApatha

Masculine

motorway

स्वयम्प्रेरितवाहन

svayampreritavAhana

Neuter

motorcar

यन्त्र

r.

1st

and

10th

cls.

(

यन्त्रति

यन्त्रयति

)

To

restrain:

see

यत्रि.

यन्त्र

Neuter.

(

-न्त्रं

)

1

A

machine

in

general,

any

implement

or

apparatus.

2

A

diagram

of

a

mystical

nature,

or

astrological

character.

3

A

sort

of

vessel.

4

Restraining,

checking,

controlling.

Etymology

यम

to

check,

Uṇādi

Affix.

त्र.

यन्त्रम्

[

yantram

],

[

यन्त्र्-अच्

]

That

which

restrains

or

fastens,

any

prop

or

support,

a

stay

as

in

गृहयन्त्र

(

see

the

quotation

under

this

word.

).

A

fetter,

band,

fastening,

tie,

thong,

rein

छेदने

चैव

यन्त्राणाम्

Manusmṛiti.

8.292.

A

surgical

instrument,

especially

a

blunt

instrument

(

Opposite of.

शस्त्र

).

Any

instrument

or

machine,

an

appliance,

a

contrivance,

implement

in

general

कूपयन्त्र

Mṛichchhakaṭika

1.6

'a

machine

for

drawing

up

water

from

a

well'

so

तैल˚

(

Compare.

यन्त्रं

तिलपीडनकम्

Chandu

Paṇdita

on

Naishadhacharita.

1.6

22.87

)

जल˚

Et cætera.

A

bolt,

lock,

key

यन्त्रैरुद्घाटयामास

सो$पश्यत्

तत्र

बालकम्

Mahâbhârata (Bombay).

*

3.39.6.

Restraint,

force.

An

amulet,

a

mystical

or

astronomical

diagram

used

as

an

amulet.

A

boring

machine

दन्तौघयन्त्रोद्भवश्वभ्राली

Naishadhacharita.

22.15.

Compound.

-आरूढa.

mounted

on

the

revolving

engine

भ्रामयन्

सर्वभूतानि

यन्त्रारूढानि

मायया

Bg.

-आलयः

a

printing-press.

-उपलः

a

mill,

mill-stone.

-करण्डिका

a

kind

of

magical

basket.

-कर्मकृत्

Masculine.

an

artist,

artisan.

-कोविदः

a

mechanist

Rāmāyana

2.8.2

(

com.

यन्त्रकोविदाः

क्षेपणीयादि-

यन्त्रकरणकुशलाः

).

गृहम्

an

oil-mill.

a

manufactory.

a

torture-chamber

Buddh.

गोलः

a

kind

of

pea.

a

canon-ball.

-चेष्टितम्

any

magical

work,

an

enchantment.

-तक्षन्

Masculine.

a

of

machines.

a

preparer

of

charms.

-तोरणम्

a

mechanical

arch

(

fitted

with

contrivances

to

move

it

).

-दृढ

Adjective.

secured

by

a

bolt

(

as

a

door

).

-धारागृहम्

a

room

fitted

with

shower-bath

a

bath-room.

-नालम्

a

mechanical

pipe

or

tube.

-पुत्रकः,

-पुत्रिका

a

mechanical

doll,

a

puppet

furnished

with

contrivances,

such

as

strings,

for

moving

the

limbs.

-पेषणी

a

hand-mill.

-प्रवाहः

an

artificial

stream

of

water

यन्त्रप्रवाहैः

शिशिरैः

परीतान्

Raghuvamsa (Bombay).

16.49.-बद्ध

Adjective.

having

a

mechanical

contrivance

यन्त्रबद्धतलाव-

पातं

कारयेत्

Kau.

Atmanepada.

1.2.

-मार्गः

a

canal

or

an

aqueduct.

-मुक्तम्

a

kind

of

weapon.

-विधिः

Masculine.

the

science

of

surgical

instruments.

-शरः

an

arrow

or

any

missile

shot

off

by

means

of

machinery.

-सद्मन्

Neuter.

an

oil-mill.-सूत्रम्

the

cord

attached

to

the

mechanism

of

a

doll

or

puppet.

यंत्रं

[

यंत्र्-अच्

]

1

That

which

restrains

or

fastens,

any

prop

or

support,

a

stay

as

in

गृहयंत्र

(

see

the

quotation

under

this

word

).

2

A

fetter,

band,

fastening,

tie,

thong.

3

A

surgical

instrument,

especially

a

blunt

instrument

(

opp.

शस्त्र

).

4

Any

instrument

or

machine,

an

appliance,

a

contrivance,

implement

in

general

कूपयंत्र

Mk.

10.

59

‘a

machine

for

drawing

up

water

from

a

well’

so

तैल°,

जल°

&c.

5

A

bolt,

lock.

6

Restraint,

force.

7

An

amulet,

a

mystical

or

astronomical

diagram

used

as

an

amulet.

Comp.

आलयः

a

printing-press.

उपलः

a

mill,

mill-stone.

करंडिका

a

kind

of

magical

basket.

कर्मकृत्

m.

an

artist,

artisan.

गृहं

{1}

an

oil-mill.

{2}

a

manufactory.

गोलः

a

kind

of

pea.

चेष्टितं

any

magical

work,

an

enchantment.

तक्षन्

m.

{1}

a

of

machines.

{2}

a

preparer

of

charms.

तोरणं

a

mechanical

arch

(

fitted

with

contrivances

to

move

it

).

दृढ

a.

secured

by

a

bolt

(

as

a

door

).

नालं

a

mechanical

pipe

or

tube.

पुत्रकः,

पुत्रिका

a

mechanical

doll,

a

puppet

furnished

with

contrivances,

such

as

strings,

for

moving

the

limbs.

पेषणी

a

hand-mill.

प्रवाहः

an

artificial

stream

of

water

R.

16.

49.

मार्गः

a

canal

or

an

aqueduct.

शरः

an

arrow

or

any

missile

shot

off

by

means

of

machinery.

यन्त्र

a

See

col.

3.

यन्त्र

b

neuter gender.

any

instrument

for

holding

or

restraining

or

fastening,

a

prop,

support,

barrier,

ṛg-veda

et cetera.

et cetera.

a

fetter,

band,

tie,

thong,

rein,

trace,

manu-smṛti

mahābhārata

a

surgical

instrument

(

especially.

a

blunt

one,

such

as

tweezers,

a

vice

et cetera.

,

opp.

to

शस्त्र

),

suśruta

vāgbhaṭālaṃkāra

any

instrument

or

apparatus,

mechanical

contrivance,

engine,

machine,

implement,

appliance

(

as

a

bolt

or

lock

on

a

door,

oars

or

sails

in

a

boat,

et cetera.

),

mahābhārata

kāvya literature

et cetera.

(

confer, compare.

कूप-,

जल-,

तैल-य्°

ibc.

or

ifc.

often

equal, equivalent to, the same as, explained by.

mechanical,

magical

)

restraint,

force

(

°त्रेण

indeclinable, either an indeclinable participle or an adverb or a case used adverbially.

forcibly,

violently

),

Monier-Williams' Sanskrit-English Dictionary, 1st edition with marginal notes

an

amulet,

mystical

diagram

supposed

to

possess

occult

powers,

kathāsaritsāgara

pañcarātra

(

confer, compare.

Religious Thought and Life in India, also called 'brāhmanism and hindūism,' by Sir M. Monier-Williams

203

).

यन्त्र

यन्त्र,

यन्त्रय,

यन्त्रिन्,

&c.

See

p.

809,

cols.

2,

3.

यन्त्र,

अम्,

n.

a

means

or

instrument

for

holding

or

restraining

or

fastening

anything,

a

prop,

support,

stay,

fence,

barrier

a

fetter,

band,

fastening,

tie,

thong,

cord,

rein,

trace,

harness

a

surgical

instru-

ment

(

especially

any

blunt

instrument,

such

as

tweezers,

a

vice,

&c.,

opposed

to

शस्त्र

)

any

instrument,

machine,

engine,

implement,

apparatus,

vessel,

appliance,

(

कूप-यन्त्र,

a

machine

for

draw-

ing

water

from

a

well

cf.

जल-य्°,

तैल-य्°,

गोल-

य्°

)

a

lock,

bolt,

&c.

restraining,

restraint,

con-

straint,

force,

(

यन्त्रेण,

forcibly,

violently

)

an

amulet,

a

diagram

of

a

mystical

nature

or

astrological

character

used

as

an

amulet.

—यन्त्र-करण्डिका,

f.

a

kind

of

magical

basket.

—यन्त्रकर्म-कृत्,

त्,

m.

a

person

who

makes

instruments

or

machines,

a

machinist,

artisan.

—यन्त्र-गरुड,

अस्,

m.

an

image

of

Garuḍa

mechanically

contrived

to

move

by

itself.

—यन्त्र-गृह,

अम्,

n.

an

oil-mill

a

manu-

factory.

—यन्त्र-गोल,

अस्,

m.

a

kind

of

pea.

—यन्त्र-चेष्टित,

अम्,

n.

any

magical

work

or

operation,

enchantment.

—यन्त्र-तक्षन्,

आ,

m.

a

constructer

of

machines,

maker

of

instruments

a

preparer

of

charms

or

spells.

—यन्त्र-दृढ,

अस्,

आ,

अम्,

secured

by

a

lock

or

bolt

(

as

a

door

).

—यन्-

त्र-धारा-गृह,

अम्,

n.

a

room

fitted

up

with

a

kind

of

shower-bath,

a

bath-room

with

flowing

water

[

cf.

धारा-गृह।

]

—यन्त्र-नाल,

अम्,

n.

a

me-

chanical

pipe

or

tube,

the

pipe

of

a

well.

—यन्त्र-

पुत्रक,

अस्,

इका,

m.

f.

a

mechanical

doll

or

puppet

fitted

with

strings

or

any

contrivance

for

moving

the

limbs.

—यन्त्र-पेषणी,

f.

a

hand-mill.

—यन्त्र-

प्रकाश,

अस्,

m.,

N.

of

a

work

(

attributed

to

Madana-pāla

).

—यन्त्र-प्रवाह,

अस्,

m.

an

arti-

ficial

stream

of

water,

machine

for

watering.

—यन्-

त्र-मय,

अस्,

ई,

अम्,

consisting

of

a

machine,

arti-

ficially

made

or

constructed.

—यन्त्र-मातृका,

f.,

N.

of

one

of

the

sixty-four

Kalās.

—यन्त्र-मार्ग,

अस्,

m.

an

aqueduct,

canal.

—यन्त्र-मुक्त,

अस्,

आ,

अम्,

thrown

by

any

kind

of

machine

(

said

of

wea-

pons

).

—यन्त्र-युक्त,

अस्,

आ,

अम्,

furnished

with

(

all

necessary

)

implements

or

apparatus,

(

यन्त्र-

युक्ता

नौः,

a

boat

fitted

out

with

oars,

sails,

&c.

)

—यन्त्र-वत्,

आन्,

अती,

अत्,

possessing

or

furnished

with

a

machine.

—यन्त्र-शर,

अस्,

m.

a

missile

shot

off

by

machinery.

—यन्त्र-सूत्र,

अम्,

n.

the

cord

attached

to

a

jointed

doll

or

puppet.

—यन्त्रा-

कार

(

°र-आक्°

)

and

यन्त्रोद्धर

(

°र-उद्°

),

अस्,

m.,

N.

of

two

works.

—यन्त्रारूढ

(

°र-आर्°

),

अस्,

आ,

अम्,

fixed

or

mounted

on

the

revolving

engine

(

of

the

universe

).

—यन्त्रालय

(

°र-आल्°

),

अस्,

m.

a

printing-office,

press.

—यन्त्रोत्क्षिप्तोपल

(

°र-

उत्°,

°त-उप्°

),

अस्,

m.

a

stone

shot

off

by

a

machine

(

sling,

ballista,

&c.

).

—यन्त्रोपल

(

°र-उप्°

),

अस्,

अम्,

m.

n.

a

mill-stone,

mill.

यन्त्र

yan-trá,

Neuter.

means

of

holding,

support,

🞄barrier

(

V.

)

leather-thong,

traces

(

of

a

carriage

)

🞄(

blunt

surgical

)

instrument

(

opp.

🞄knives

)

apparatus,

appliance,

mechanical

🞄contrivance,

engine,

machine

bolt,

lock

(

on

🞄a

door

)

means

of

propulsion

(

in

a

boat,

🞄=

oars,

sails

etc.

)

°—

or

—°,

mechanical

(

elephant,

🞄etc.

)

magical

(

car

)

amulet,

mystical

🞄diagram

used

as

an

amulet.

यन्त्र

यन्त्र,

i.

e.

यम्

+

त्र,

Neuter.

1.

An

engine

or

machine

in

general,

any

implement,

or

apparatus,

Man.

7,

75

Johns.

Sel.

39,

30

Rājat.

5,

104.

2.

A

thong,

Man.

8,

292.

3.

A

sort

of

vessel,

Hit.

iii.

d.

52.

4.

A

mystical

diagram,

Rāmatap.

Up.

1,

13.

5.

Restraining.

--

Compound

कोदण्ड-,

Neuter.

a

bow,

Rājat.

5,

104.

कूट-,

Neuter.

a

trap

for

deer,

birds,

etc.

गृह-,

Neuter.

an

apparatus

for

raising

flags

on

a

house,

Kumāras.

6,

41.

घटिका-

(

thus

to

be

corrected,

Pañc.

212,

4

),

and

घटी-,

Neuter.

the

rope

and

bucket

of

a

well,

Mārk.

P.

12,

20.

जल-,

Neuter.

a

machine

for

raising

water,

Hariv.

8425.

ताल-,

Neuter.

1.

a

small

pair

of

pincers,

Suśr.

1,

23,

16.

2.

a

lock.

तैल-,

Neuter.

an

oil

mill,

Bhāg.

P.

5,

21,

13.

तोय-,

Neuter.

a

clepsydra,

Sūryas.

13,

21.

धारा-,

Neuter.

a

water-spout,

Prab.

79,

11.

ध्रज-,

Neuter.

an

apparatus

for

planting

the

staff

of

a

standard,

Rām.

4,

13,

20.

नाडी-,

Neuter.

any

tube-

like

apparatus,

Suśr.

1,

23,

17.

महा-,

Neuter.

any

great

mechanical

work,

Man.

11,

63.

सु-,

Adjective.

with

machines,

Hit.

iii.

d.

52.

सूत्र-,

Neuter.

1.

a

loom.

2.

a

shuttle.

स्त्री-,

Neuter.

a

woman

who

works

like

an

artificial

machine,

Pañc.

i.

d.

204.

स्व-माया-,

Adjective.

formed

by

his

art,

Kathās.

29,

18.

एक

ध्यान

में

इस्तेमाल

किया

डिजाइन

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र

+

अच्

"जो

नियन्त्रण

करता

है,

या

कसता

है,

थूणी,

खंभा,

सहारा

टेक

जैसा

कि

गृहयंत्र

में

"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"बेड़ी,

पट्टी,

कसना,

कंठबंध

या

ग्रंथि,

चमड़े

का

तस्मा

"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

शल्योपयोगी

उपकरण

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"कोई

भी

उपकरण

या

मशीन,

यन्त्र,

साधन,

सामान्य

उपकरण

"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"चटकनी,

कुंडी,

ताला

"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"नियंत्रण,

बल"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

ताबीज़

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"जो

रोकता,

या

बांधता

है"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"सहारा,

थूनी"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"बेड़ी,

हथकड़ी"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

शल्य

क्रिया

का

उपकरण

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"मशीन,

संयत्र"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"कुंडी,

ताला,

चाबी"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

"प्रतिबन्ध,

शक्ति"

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

ताबीज

यन्त्रम्

नपुंलिङ्गम्

-

यन्त्र+अच्

छिद्र

करने

की

मशीन

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಕೋಟೆಯ

ಕಂದಕದ

ಹೊರಗಡೆ

/ಶತ್ರುಗಳನ್ನು

ತಡೆಯಲು

ಇಟ್ಟಿರುವ

ಚಕ್ರ

निष्पत्तिः

यम

(

उपरमे

)

-

"ष्ट्रन्"

(

उ०

४-१५९

)

विस्तारः

"वारकादीनि

यन्त्राणि

परिखाया

बहिर्भुवि"

-

वैज०

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಅಗಳಿ

/ಬಾಗಿಲಿನ

ಅಡ್ಡಪಟ್ಟಿ

ಅಥವಾ

ಬೀಗ

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಭೀತಿ

ಮತ್ತು

ರೋಗನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ

ದೇವತೆ

ಮತ್ತು

ಮಂತ್ರಗಳನ್ನು

ಬರೆದಿರುವ

ಲೋಹದ

ತಗಡು

/ತಾಯಿತಿ

/ರಕ್ಷಾಕಂಡ

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಉಪಕರಣ

/ಸಾಧನ

/ಕೆಲಸಕ್ಕೆ

ಸಹಾಯಕವಾದ

ಸಾಮಾನು

प्रयोगाः

"गृहयन्त्रपताकश्रीरपौरादरनिर्मिता"

उल्लेखाः

कुमा०

६-४१

विस्तारः

कूपयन्त्रम्

-

ಬಾವಿಯಿಂದ

ನೀರನ್ನು

ಎಳೆಯುವ

ರಾಟೆ.

गृहयन्त्रम्

-

ಮನೆಯ

ಮೇಲೆ

ಧ್ವಜವನ್ನು

ಕಟ್ಟುವ

ಕಂಬ.

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಸಂಯಮ

/ಅಂಕೆ

/ನಿರ್ಬಂಧ

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬೈರಿಗೆ

/ಬಡಗಿಯು

ಮರವನ್ನು

ಕೊರೆಯುವ

ಸಾಧನ

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಔಷಧವನ್ನು

ಕುದಿಯಿಸಿ

ಪಾಕಮಾಡುವ

ಭಾಂಡ

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ದೇವತೆಗಳನ್ನು

ಆವಾಹನೆ

ಮಾಡುವ

ಚಕ್ರ

ಮೊದಲಾದುದು

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಅಗ್ನಿಯನ್ನು

ಉಗುಳುವ

ಬಂದೂಕ

ಫಿರಂಗಿ

ಮೊದಲಾದುದು

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವೈದ್ಯನು

ಶಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸೆಯನ್ನು

ಮಾಡುವಾಗ

ಉಪಯೋಗಿಸುವ

ಮೊಂಡಾದ

ಹರಿತವಲ್ಲದ

ಒಂದು

ಆಯುಧ

/ಚಿಮುಟ

ಇಕ್ಕಳ

ಮೊದಲಾದುದು

यन्त्र

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮರ

ಮೊದಲಾದುವುಗಳಿಂದ

ನಿರ್ಮಿತವಾದ

ಯಂತ್ರದಂತಿರುವ

ಪ್ರಕೃತಿಯೆಂಬ

ಯಂತ್ರ

प्रयोगाः

"ईश्वरः

सर्वभूतानां

हृद्देशेऽर्जुन

तिष्ठति

।

भ्रामयन्

सर्वभूतानि

यन्त्रारूढानि

मायया

॥"

उल्लेखाः

गीता०

१८-६१

yaMtra

{%

n.

%}

1.

A

prop,

a

support,

गृहयंत्रपताकाश्रीरपौरादरनिर्मिता

K.S.vi.41

2.

a

fetter,

a

cord,

a

fastening

3.

any

instrument

or

machine,

a

contrivance,

हिंस्रयंत्रविधानं

च

व्यसनान्यात्मविक्रमः

Yaj.iii.240

4.

a

surgical

instrument,

especially

any

blunt

instrument,

(

op.

to

शस्त्र

)

5.

a

lock,

a

bolt

6.

restraint,

force

7.

an

amulet,

a

mystical

diagram

used

as

a

charm.

९,

अङ्क,

अन्तर,

अम्बुजासन,

उपेन्द्र,

ऋद्धि,

कपाट,

कवाट,

कवि,

कूप,

केशव,

क्षत,

खग,

खचर,

खेगामी,

खेचर,

गम्भीर,

गाम्भीर,

गो,

ग्रह,

छिद्र,

तामिस्र,

तार्क्ष्यध्वज,

दिविसद्,

दुर्गा,

द्वार,

नन्द,

नभोग,

नव,

निधान,

निधि,

पट,

पदार्थ,

बल,

बिल,

मिति,

यन्त्र,

रत्न,

रन्ध्र,

लब्ध,

लब्धि,

वट,

विल,

विवर,

शुषिर,

सुषिर,

हरि

यन्त्र

n.

(

r.

यम्

s.

त्र

)

machina,

machinamentum,

compages.

BH.

18.

61.

कूट

पु

कूट,

अनृत,

यन्त्र,

आयोधन,

माया,

उत्कट

कूटाख्यानृतयन्त्रायोधनमायोत्कटादिषु

।

verse

2.1.1.14

page

0008

yantra

(

SITI

),

a

mechanical

contrivance,

as

for

diverting

water.

(

HA

),

a

mystic

diagram.

यन्त्र

n.

°

=

समूह,

S

I,

49,

6.

यन्त्रं,

क्लीबम्

(

यच्छत्यत्रेति

।

यम

+

“गुधृवीपचिवचि-यमिसदिक्षदिभ्यस्त्रः

।”

उणा०

४

।

१६६

।इति

त्रः

।

)

देवाद्यधिष्ठानम्

॥

(

यथा,

देवी-भागवते

।

३

।

२६

।

२१

।“अर्च्चाभावे

तथा

यन्त्रं

नवार्णमन्त्रसंयुतम्

।स्थापयेत्

पीठपूजार्थं

कलसं

तत्र

पार्श्वतः

॥

”

)पात्रभेदः

।

नियन्त्रणम्

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

अग्नियन्त्रम्

।

इति

महाभारतटीकायां

नील-कण्ठः

॥

कामान्

वन्दूक

इत्यादि

भाषा

॥

*

॥

वाद्यम्

।

यथा,

--“यन्त्रस्य

गुणदोषौ

न

विचार्य्यौ

मधुसूदन

!

।अहं

यन्त्रं

भवान्

यन्त्री

न

मे

दोषा

न

मे

गुणाः

॥

”इति

महाभारतम्

॥

दारुयन्त्रादि

।

कल

इति

भाषा

।

यथा,

--“ईश्वरः

सर्व्वभूतानां

हृद्देशेऽर्ज्जुन

!

तिष्ठति

।भ्रामयन्

सर्व्वभूतानि

यन्त्रारूढानि

मायया

॥

”इति

श्रीभगवद्गीतायाम्

।

१८

।

६१

॥

अस्यार्थः

।

“सर्व्वभूतानां

हृन्मध्ये

इश्वरोऽन्तर्यामीतिष्ठति

।

किं

कुर्व्वन्

सर्व्वाणि

भूतानि

माययानिजशक्त्या

भ्रामयंस्तत्तत्कर्म्मसु

प्रवर्त्तयन्

यथादारुयन्त्रमारूढानि

कृत्रिमाणि

भूतानि

सूत्र-धारो

लोके

भ्रामयति

तद्बदिति

।

यद्बा

यन्त्राणिशरीराणि

आरूढानि

भूतानि

देहाभिभानिनोजीवान्

भ्रामयन्नित्यर्थः

।”

इति

श्रीधरस्वामी

॥

अथ

पूजाधारयन्त्रम्

।

तत्र

नारदीये

।“आपोऽग्निर्हृदयं

चक्रं

विष्णोः

क्षेत्रसमुद्भवम्

।यन्त्रञ्च

प्रतिमास्थानमर्च्चने

सर्व्वदा

हरेः

॥

”गौतमीये

।“शालग्रामे

मणौ

यन्त्रे

प्रतिमामण्डलेषु

च

।नित्यं

पूजा

हरेः

कार्य्या

न

तु

केवलभूतले

॥

”योगिनीतन्त्रे

।“लिङ्गस्थां

पूजयेद्देवीं

पुस्तकंस्थां

तथैव

च

।मण्डलस्थां

महामायां

यन्त्रस्थां

प्रतिमासु

च

।जलस्थां

वा

शिलास्थां

वा

पूजयेत्

परमेश्वरीम्

॥

”एतत्

सर्व्वं

यन्त्राभावे

।

कौलावलीये

।“यत्रापराजितापुष्पं

जवापुष्पञ्च

विद्यते

।करवीरे

शुक्लरक्ते

द्रोणं

वा

यत्र

तिष्ठति

।तत्र

देवी

वसेन्नित्यं

तद्यन्त्रे

चण्डिकार्च्चनम्

॥

”एतत्

सर्व्वयन्त्राभावे

।

तथा

च

।“यन्त्रं

मन्त्रमयं

प्रोक्तं

मन्त्रात्मा

देवतैव

हि

।देहात्मनोर्यथा

भेदो

यन्त्रदेवतयोस्तथा

॥

”तथा

।“आदौ

लिखेद्यन्त्रराजं

देवतायाश्च

विग्रहम्

।कामक्रोधादिदोषोत्थसर्व्वदुःखनियन्त्रणात्

॥

यन्त्रमित्याहुरेतस्मिन्

देवः

प्रीणाति

पूजितः

।विना

यन्त्रेण

पूजायां

देवता

न

प्रसीदति

॥

दुःखनिर्यन्त्रणाद्यन्त्रमित्याहुस्तन्त्रवेदिनः

॥

”इति

यन्त्रपूजाप्राधान्यम्

॥

*

॥

अथ

धारणयन्त्राणि

।

तत्रादौ

भुवनेश्वरी-यन्त्रम्

।

शारदायाम्

।“आलिख्याष्टदिगर्गलान्युदरगं

पाशादिकंत्र्यक्षरंकोष्ठेष्वङ्गमनून्

परेषु

विलिखेदष्टार्णमन्त्रद्बयम्

।अच्पूर्व्वापरषट्कयुग्

लयवरान्

व्योमास-नानर्गले-ष्वालिख्येन्द्रजलाधिपादिगुणशः

पंक्तिद्वयात्तत्-परम्

॥

कोष्ठेष्वष्टयुगार्णमात्मसहितां

युग्मस्वरान्तर्गतांमायां

केशरगां

दलेषु

विलिखेन्मलं

त्रिपंक्ति-क्रमात्

।त्रिः

पाशाङ्कुशवेष्टितञ्च

लिपिभिर्व्वीतं

क्रमाद्-व्युत्क्रमात्पद्मस्थेन

घटेन

पङ्कजमुखेनावेष्टितं

तद्बहिः

॥

”घटार्गलमिदं

यन्त्रं

मन्त्रिणां

श्रीप्रदं

महत्

।पाशश्रीशक्तिकन्दर्पकामशक्तीन्दिराङ्कुशाः

॥

प्रथमोऽष्टाक्षरो

मन्त्रस्ततः

कामिनि

रञ्जिनि

।स्वाहान्तोऽष्टाक्षरः

सद्भिरपरः

परिकीर्त्तितः

॥

ह्रीं

गौरि

रुद्रदयिते

योगेश्वरि

सवर्म्मफट्

।द्विठान्तः

षोडशार्णोऽयं

मन्त्रः

सद्भिरुदीरितः

॥

”इति

घटार्गलयन्त्रम्

॥

*

॥

“तारे

हुँ

विलिखेत्

सरोजकुहरे

साध्याभि-धानान्वितंमन्त्रार्णान्

वसुसंख्यकान्

वसुदलेष्वालिख्यतद्बाह्यतः

।शक्त्या

त्रिः

परिवेष्टितं

घटगतं

पद्मस्थमब्जा-ननंयन्त्रं

वश्यकरं

ग्रहादिभयहृल्लक्ष्मीप्रदंकीर्त्तिदम्

॥

”इति

त्वरितायन्त्रम्

॥

*

॥

“पद्मं

भानुदलान्वितं

प्रविलिखेत्

तत्कर्णिकायांपुन-स्तारं

शक्तिगबीजसाध्यसहितं

तत्केशरेषुक्रमात्

।मर्दिन्यामनुसम्भवान्

युगलशो

वर्णान्

पुनःपत्रगान्मन्त्रार्णान्

गुणशो

विधाय

विलिखेदन्त्यंतदन्त्ये

दले

॥

”मन्त्रस्तु

।“उत्तिष्ठ

पुरुषि

किं

स्वपिषि

भयं

मे

समुपस्थितम्

।यदि

शक्यमशक्यं

वा

तन्मे

भगवति

शमयस्वाहा

॥

मातृकार्णेन

संवीतं

भूपुरद्वयमध्यगम्

।यन्त्रञ्च

विन्ध्यवासिन्याः

प्रोक्तं

सर्व्वसमृद्धिदम्

॥

रक्षाकरं

विशेषेण

क्षुद्रभूतादिनाशनम्

।राज्यदं

भ्रष्टराज्यानां

वश्यदं

वश्यमिच्छताम्

॥

सुतार्थिनीनां

सुतदं

रोगिणां

रोगशान्तिदम्

।बहुना

किमिहोक्तेन

यन्त्रं

यत्

कामदो

मणिः

॥

”इति

वनदुर्गायन्त्रम्

॥

*

॥

अथ

लक्ष्मीयन्त्रम्

।“वेदादिस्थितसाध्यनामयुगशः

श्रीशक्ति-मारान्वितंकिञ्जल्केषु

दिनेशपत्रविलसन्मन्त्राक्षरं

तद्बहिः

।पद्मं

व्यञ्जनकेशरं

स्वरलसत्पत्राष्टयुग्मं

धरा-विम्बाभ्यां

वषडन्तया

त्वरितया

यन्त्रं

लिखेद्-बेष्टितम्

।भूपुरद्वयकोणेषु

हक्षौ

लेख्यौ

पुनः

पुनः

।महालक्ष्मीयन्त्रमिदं

सर्व्वैश्वर्य्यफलप्रदम्

॥

सर्व्वदुःखप्रशमनं

सर्व्वापद्बिनिवारकम्

।बहुना

किमिहोक्तेन

परमस्मान्न

विद्यते

॥

”

*

॥

अथ

त्रिपुरभैरवीयन्त्रम्

।“मध्याद्यं

नवयोनिषु

प्रविलिखेद्बीजानि

वर्णांस्त्रिशोगायत्त्र्याः

पुनरष्टपत्रविवरेष्वालिख्य

लिप्या-वृतम्

।भूविम्बद्वितयेन

मन्मथयुजा

कोणेषु

संवेष्टितंयन्त्रं

त्रैपुरमीरितं

त्रिभुवनप्रक्षोभणं

श्रीप्रदम्

॥

”गायत्त्री

तु

।“मन्मथं

त्रिपुरादेवि

विद्महे

पदमुद्धरेत्

।उक्त्वा

कामेश्वरिपदं

प्रवदेदथ

धीमहि

॥

अन्ते

च

प्रवदेद्भूयस्तन्नः

क्लिन्ने

प्रचोदयात्

।गायत्त्र्यषा

समाख्याता

त्रैपुरी

सर्व्वसिद्धिदा

॥

”यन्त्रान्तरम्

।“वह्नेर्गेहयुगान्तरस्थमदने

मायां

लिखेद्वाग्भवंषट्कोणेष्वथ

सन्धिषु

प्रविलिखेत्

हुंकार-मावेष्टितम्

।स्त्रींबीजेन

समीरितं

त्रिभुवनप्रक्षोभणं

त्रैपुरंयन्त्रं

पञ्चमनोभवात्मकमिदं

सौन्दर्य्यसम्पत्-करम्

॥

”इति

त्रिपुरायन्त्रम्

॥

*

॥

अथ

श्रीविद्यायन्त्रम्

।“विशेषं

धारणं

यन्त्रं

प्रसङ्गात्

कथयामि

ते

॥

रेफहकारयोर्मध्ये

देवीनामभिमुख्यकम्

।साध्यनाम

द्वितीयान्तं

तस्योर्द्धे

विलिखेन्मनुम्

॥

तत्रैव

मातृकां

सर्व्वां

विलिखेच्चक्रबाह्यतः

।पञ्चगव्यामृतेनैव

मूलेन

परिवेष्टयेत्

॥

तत्र

प्राणं

प्रतिष्ठाप्य

विद्यामष्टोत्तरं

शतम्

।तत्

स्पृष्ट्वा

प्रजपेन्मन्त्रं

देवीध्यानपरायणः

॥

हेम्नो

मध्यगतं

कृत्वा

रजतस्याथवा

पुनः

।करे

धृत्वा

जगद्बश्यं

हृदये

स्त्रीषु

वल्लभम्

॥

कण्ठे

धनं

लभेद्भाले

स्तम्भनं

जम्भनं

भवेत्

।शिखायां

मोक्षमाप्नोति

तस्माद्यत्नेन

धार-येत्

॥

”

*

॥

अथ

गणेशयन्त्रम्

।“बीजं

षट्कोणमध्ये

स्फुरदनलपुरे

तारगंदिक्षु

लक्ष्मी-मायाकन्दर्पभूमीस्तदनुरसपुटेष्वालिखेद्बीज-षट्कम्

।तत्सन्धिष्वङ्गमन्त्रान्

वसुदलकमले

मूलमन्त्रस्यवर्णान्शिष्टान्

पत्रेषु

विद्वान्

विलिखतु

गुणशश्चान्त्य-मन्त्ये

पलाशे

॥

आवीतं

लिपिभिः

क्रमोत्क्रमवशात्

पाशा-ङ्कुशाभ्यामपिभूविम्बद्बितयेन

विष्टितमिदं

यन्त्रं

गणाधीशितुः

।लाक्षाकुङ्कुमरोचनामृगमदैर्भूर्जोदरे

हेम्नि

वासंलिख्याभिवहन्

लभेत

सकलैः

संप्रार्थनीयांश्रियम्

॥

उक्तं

महागणपतेर्व्विधानं

सुरपूजितम्

।सर्व्वसिद्धिकरं

पुंसां

समस्तपुरुषार्थदम्

॥

”

*

॥

अथ

श्रीरामयन्त्रम्

।“तारं

मध्ये

विलिखतु

मनुं

षट्सु

कोणेषु

सन्धि-ष्वङ्गं

मायां

स्मरमपि

लिखेत्

कोणगण्डेषुपश्चात्

।किञ्जल्केषु

स्वरगणमतो

पत्रमध्येषु

माला-मन्त्रस्यार्णान्

गुहमुखमितानष्टमे

पञ्चवर्णान्

॥

दशाक्षरेण

संवेष्ट्य

कादिवर्णैश्च

भूपुरे

।दिग्विदिक्षु

लिखेद्बीजे

नरसिंहवराहयोः

॥

नमो

भगवते

ब्रूयाच्चतुर्थ्या

रघुनन्दनम्

।रक्षोघ्नविषदायान्ते

मधुरादि

समीरयेत्

॥

प्रसन्नवदनायेति

पश्चादमिततेजसे

।बलाय

पश्चाद्रामाय

विष्णवे

तदनन्तरम्

।प्रणवादिनमोऽन्तोऽयं

मालामन्त्रः

प्रकीर्त्तितः