Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
बाहुः (bAhuH)
बाहुः
[
bāhuḥ
],
[
बाध्
कु
धस्य
हः
Tv.
]
The
arm
शान्तमिदमाश्रम-
पदं
स्फुरति
च
बाहुः
कुतः
फलमिहास्य
Sakuntalâ (Bombay).
1.16
so
महाबाहुः
Et cætera.
The
fore-arm.
The
fore-foot
of
an
animal.
A
door-post.
The
base
of
a
right-angled
triangle
(
in
geom.
).
(
In
medic.
)
The
whole
upper
extremity
of
the
body
(
Opposite of.
सक्थि
).
The
bar
of
a
chariotpole.
The
shadow
of
the
gnomon
on
a
sun-dial.
The
arm
as
a
measure
of
length
(
Equal or equivalent to, same as.
12
Aṅgulas
).
The
limb
of
a
bow.
-हू
(
Dual.
)
The
lunar
mansion
Ārdrā.
Compound.
-अन्तरम्
the
chest
संवर्त्य
मुष्टिं
सहसा
जघान
बाह्वन्तरे
शैलनिकाशरूपः
Rāmāyana
6.7.154.
-उत्क्षेपम्
Indeclinable.
having
raised
or
tossed
up
the
arms
बाहूत्क्षेपं
क्रन्दितुं
च
प्रवृत्ता
Sakuntalâ (Bombay).
5.3.
-कर
Adjective.
active
with
the
arms
Parasmaipada.
III.
2.21.
-कण्टकम्
a
mode
in
fighting
'एकां
जङ्घां
पदा$$
क्रम्य
परामुद्यम्य
पाठ्यते
।
केतकीपत्रवच्छत्रुर्युद्धं
तद्बाहुकण्टकम्
॥'
बाहु-
कण्टकयुद्धेन
तस्य
कर्णो$थ
युध्यतः
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.5.4.
-कुण्ठ,
-कुब्जa.
crippled
in
the
arms.
-कुन्थः
a
wing
(
of
a
bird
).-चापः
the
distance
measured
by
the
extended
arms.
जः
a
man
of
the
Kṣatriya
caste
Compare.
बाहू
राजन्यः
कृतः
Rigveda (Max Müller's Edition).
1.9.12
also
Manusmṛiti.
1.31
स
बाहुजो
महाबाहुस्तदु-
वाह
महाबलम्
Śiva
B.
Naishadhacharita.
12.12.
a
parrot.
sesamum
growing
spontaneously.
-ज्या
a
sine
(
in
math.
).
-तरणम्
crossing
a
river
(
with
the
arms
).
-त्रः,
-त्रम्,
-त्राण
vantbrass
(
armour
for
the
arms
).
दण्डः
a
long,
staff-like
arm.
punishment
with
the
arm
or
fist.
-दन्तकम्
Name.
of
a
Nītiśāstra
treatise.
-निःसृतम्
a
mode
of
fighting
(
by
which
a
sword
is
twisted
out
of
a
person's
hand
).
-पाशः
a
particular
attitude
in
fighting.
the
arm
thrown
round,
as
in
the
act
of
embracing.
-प्रचालकम्
Indeclinable.
shaking
the
arms.
-प्रति-
बाहौ
the
opposite
sides
of
a
figure.
-प्रसारः,
-प्रसारणम्
stretching
the
arms
(
for
embracing
Et cætera.
)
-प्रहरणः
a
boxer.
(
-णम्
)
boxing.
फलम्
(
in
geom.
)
the
result
for
the
base
sine.
(
in
astro.
)
the
sine
of
an
arc
of
a
circle
of
position
contained
between
the
sun
and
the
prime
verticle.
बन्धनम्
encircling
arms.
(
-नः
)
the
shoulder-blade.
-बलम्
strength
of
arm,
muscular
strength.
-भङ्गिः
Feminine.
bending
or
twisting
the
arms.-भूषण,
-भूषा
an
ornament
worn
on
the
arm,
an
armlet.
-भेदिन्
Masculine.
an
epithet
of
Viṣṇu.
मूलम्
the
armpit.
the
shoulderblade.
-युद्धम्
a
hand-to-hand
or
close
fight,
personal
or
pugilistic
encounter,
boxing
बाहुयुद्धं
हि
मल्लानामशास्त्रमृषिभिः
स्मृतम्
।
मृतस्य
तत्र
न
स्वर्गो
यशो
नेहापि
विद्यते
॥
Mallaśāstram.
-योधः,
-योधिन्
Masculine.
a
pugilist,
boxer.
-रक्षा
armour
for
the
upper
arm.
-लता
an
arm-like
creeper.
˚अन्तरम्
the
breast,
bosom.
-लोहम्
bell-metal
(
कांस्य
).
विक्षेपः
the
act
of
throwing
about
the
arms,
moving
the
arms.
swimming.-विघट्टनम्,
-विघट्टितम्
a
particular
attitude
in
wrestling.
-वीर्यम्
strength
of
arms.
-व्यायामः
athletic
exercise.
-शालिन्
Masculine.
an
epithet
of
Śiva.
of
Bhīma.
-शिखरम्
the
upper
part
of
the
arm,
the
shoulder.-संभवः
a
man
of
the
Kṣatriya
caste.
-सहस्रभृत्
Masculine.
an
epithet
of
king
Kārtavīrya
(
also
called
सहस्रार्जुन
).
बाहुः
[
बाध्
कु
धस्य
हः
Tv.
]
1
The
arm
शांतमिदमाश्रमपदं
स्फुरति
च
बाहुः
कुतः
फलमिहास्य
Ś.
1.
16
so
महाबाहुः
&c.
2
The
fore-arm.
3
The
forefoot
of
an
animal.
4
A
door-post.
5
The
base
of
a
right-angled
triangle
(
in
geom.
).
6
(
In
medic.
)
The
whole
upper
extremity
of
the
body
(
opp.
सक्थि
).
7
The
bar
of
a
chariot-pole.
8
The
shadow
of
the
gnomon
on
a
sun-dial.
हू
(
du.
)
The
lunar
mansion
Ārdrā.
Comp.
उत्क्षेपं
ind.
having
raised
or
tossed
up
the
arms
बाहूत्क्षेपं
क्रंदितुं
च
प्रवृत्ता
Ś.
5.
30.
कुंठ,
कुब्ज
a.
crippled
in
the
arms.
कुंथः
a
wing
(
of
a
bird
).
चापः
the
distance
measured
by
the
extended
arms.
जः
{1}
a
man
of
the
Kṣatriya
caste
cf.
बाहू
राजन्यः
कृतः
Rv.
10.
90.
12
also
Ms.
1.
31.
{2}
a
parrot.
{3}
sesamum
growing
spontaneously.
ज्या
a
sine
(
in
math.
).
त्रः,
त्रं,
त्राण
vantbrass
(
armour
for
the
arms
).
दंडः
{1}
a
staff-like
arm.
{2}
punishment
with
the
arm
or
fist.
पाशः
{1}
a
particular
attitude
in
fighting.
{2}
the
arm
thrown
round,
as
in
the
act
of
embracing.
प्रतिबाहौ
the
opposite
sides
of
a
figure.
प्रसारः
प्रसारणं
stretching
the
arms
(
for
embracing
&c.
).
प्रहरणः
a
boxer.
(
णं
)
boxing.
फलं
(
in
geom.
)
the
result
for
the
base
sine.
बलं
strength
of
arm,
muscular
strength.
भूषणं,
भूषा
an
ornament
worn
on
the
arm,
an
armlet.
भेदिन्
m.
an
epithet
of
Viṣṇu.
मूलं
{1}
the
armpit.
{2}
the
shoulderblade.
युद्धं
a
hand-to-hand
or
close
fight,
personal
or
pugilistic
encounter,
boxing.
याधेः,
योधिन्
m.
a
pugilist,
boxer.
लता
an
armlike
creeper.
°अंतरं
the
breast,
bosom.
विक्षेपः
{1}
the
act
of
throwing
about
the
arms,
moving
the
arms.
{2}
swimming.
वीर्यं
strength
of
arm.
व्यायामः
athletic
exercise.
शालिन्
m.
{1}
an
epithet
of
Śiva.
{2}
of
Bhīma.
शिखरं
the
upper
part
of
the
arm,
the
shoulder.
संभबः
a
man
of
the
Kṣatriya
caste.
सहस्रभृत्
m.
an
epithet
of
king
Kārtavīrya
(
also
called
सहस्रार्जुन
).
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्
+
कु,
धस्य
हः"
भुजा
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्
+
कु,
धस्य
हः"
कलई
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्
+
कु,
धस्य
हः"
पशु
का
अगला
पैर
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्
+
कु,
धस्य
हः"
द्वार
की
चौखट
का
बाज़ू
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्
+
कु,
धस्य
हः"
समकोण
त्रिभुज
का
आधार
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
भुजा
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
चौखट
का
बाजू
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
पशु
का
अगला
पाँव
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
समकोण
त्रिकोण
की
आधार
रेखा
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
रथ
का
पोल
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
सूर्य
घड़ी
पर
शङ्कु
की
छाया
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
"बारह
अंगुल
की
नाप,
एक
हाथ
की
नाप"
बाहुः
पुंलिङ्गम्
-
"बाध्+कु,
हकारादेशः"
धनुष
का
अवयव
Synonyms
अर्गला,
अपिहिति,
बाहुः,
विष्कम्भः,
विष्कम्भी,
शलाका,
हुडुक्कः
(Noun)
द्वारबन्धकलोहादिभिः
विनिर्मितम्
उपकरणम्।
"अस्मिन्
द्वारे
अर्गला
नास्ति।"
Synonyms
शाखा,
स्कन्धः,
शिखा,
बाहुः,
लङ्का
(Noun)
वृक्षाङ्गविशेषः।
"बालकाः
आम्रस्य
शाखासु
हिन्दोलयन्ति।"
Synonyms
बाहुः,
भुजा,
करः,
प्रवेष्टः,
दोः,
दोषः,
बाहः,
आयाती,
च्यवना,
अनीशू,
अप्लवाना,
विनङ्गृसौ,
गभस्ती,
कवस्नौ,
भूरिजौ,
क्षिपस्ती,
शक्करी,
भरित्रे
(Noun)
अवयवविशेषः-
कक्षाद्यङ्गुल्यग्रपर्यन्तावयवविशेषः
येन
वस्तूनि
ध्रियन्ते
कार्यं
च
क्रियते।
"बलिनौ
भीमस्य
बाहू।
/
ऋष्टयोः
वो,
मरुतो
अंसयोरधि
सह
ओजो
बाह्वोः
वा
बलम्
हितम्।"
பா3ஹு:
:
தோள்,
மேல்
கை.
बाहुः,
पुंलिङ्गम्
स्त्रीलिङ्गम्
(
बाधते
शत्रून्
इति
।
बाध
+“अर्जिदृशिकम्यमिपंसिबाधामृजिपशि
तुक्
धुक्दीर्घहकाराश्च
।”
उणा०
१
।
२८
।
इति
कुप्रत्य-योऽन्तस्य
हकारादेशश्च
।
)
कक्षाद्यङ्गुल्यग्र-पर्य्यन्तावयवविशेषः
।
तत्पर्य्यायः
।
भुजः
२प्रवेष्टः
३
दोः
४
।
इत्यमरः
।
२
।
६
।
८०
।दोषः
५
बाहः
६
।
इति
जटाधरशब्दरत्ना-वल्यौ
॥
तद्वैदिकपर्य्यायाः
।
आयती
१
च्यवना
२अनीशू
३
अप्लवाना
४
विनंगृसौ
५
गभस्ती
६कवस्नौ
७
बाहू
८
भूरिजौ
९
क्षिपस्ती
१०शक्करी
११
भरित्रे
१२
।
इति
द्वादश
बाहु-नामानि
।
इति
वेदनिर्घण्टौ
२
अध्यायः
॥
*
॥
(
यथा
ऋग्वेदे
।
५
।
५७
।
६
।“ऋष्टयो
वो
मरुतो
अंसयोरधिसह
ओजो
बाह्वोर्वो
बलं
हितम्
॥
”नृपत्वसूचकबाहुलक्षणम्
।
यथा,
--“निर्मांस्रौ
चैव
भग्नाल्पौ
श्लिष्टौ
च
विपुलौ
भुजौ
।आजानुलम्बिनौ
बाहू
वृत्तौ
पीनौ
नृपेश्वरे
॥
”इति
गारुडे
६६
अध्यायः
॥
(
अस्य
शुभाशुभलक्षणमुक्तं
यथा
सामुद्रके
।“उद्वद्धबाहुः
पुरुषो
वधबन्धनमाप्नुयात्
।दीर्घबाहुर्भवेद्राजा
समुद्रवचनं
यथा
॥
प्रलम्बबाहुरैश्वर्य्यं
प्राप्नुयाद्गुणसंयुतम्
।ह्रस्वबाहुर्भवेद्दासः
परप्रेष्यकरस्तथा
॥
वामावर्त्तभुजा
ये
तु
ये
च
दीर्घभुजा
नराः
।संपूर्णबाहवो
ये
तु
राजानस्ते
प्रकीर्त्तिताः
॥
पुरुषस्य
दक्षिणबाहुस्पन्दने
स्त्रियो
वामबाहु-स्पन्दने
शुभं
तद्वीपरीते
तु
अशुभम्
।
यथाशाकुन्तले
१
अङ्के
।“शान्तमिदमाश्रमपदं
स्फुरति
च
बाहुः
कुतःफलमिहास्य
।अथवा
भवितव्यानां
द्वाराणि
भवन्ति
सर्व्वत्र
॥
”बाहुर्दक्षिणबाहुः
।
फलं
वरस्त्रीलाभरूपम्
॥
“वामेतरभुजस्पन्दो
वरस्त्रीलाभसूचकः
॥
”इतिवचनात्
॥
)कूर्परस्य
ऊर्द्धभागः
।
यथा,
--“मुखं
बाहू
प्रबाहू
च
मनः
सर्व्वेन्द्रियाणि
च
।रक्षत्वव्याहतैश्वर्य्यस्तव
नारायणोऽव्ययः
॥
”अस्य
टीका
।
बाहू
प्रबाहू
च
कूर्परस्य
ऊर्द्ध्वा-धोभागौ
।
इति
विष्णुपुराणे
।
५
।
५
॥
वा(
बा
)हुः,
पुंलिङ्गम्
(
बाधते
शत्रूनिति
।
बाधृ
लोडने+
“अर्त्तिदृशिकमीति
।”
उणा०
।
१
।
२८
।इति
कुः
हकारादेशश्च
।
)
कक्षावध्यङ्गुल्यग्र-पर्य्यन्तावयवः
।
यथा
।
भुजवाहुः
प्रवेष्टो
द्योरि-त्यमरः
॥
वहत्यनेन
वाहुः
नाम्नीति
उण्
।
घञिवाहोऽदन्तः
।
वाहोऽश्वभुजयोः
पुमान्
।
इतिदामोदरः
।
स्त्रियां
वाहा
च
।
वाहो
वाहाभुजा
वाहुर्दोषो
दोषा
च
दोः
पुमान्
।
इतिकोषान्तरम्
॥
इति
तट्टीकायां
भरतः
॥
कूर्प-रस्योर्द्ध्वभागो
वाहुस्तस्याधोभागः
प्रवाहुः
।यथा,
--“मुखं
वाहू
प्रवाहू
च
मनः
सर्व्वेन्द्रियाणि
च
।रक्षत्वव्याहतैश्वर्य्यस्तव
नारायणोऽव्ययः
॥
”इति
विष्णुपुराणे
५
अंशे
५
अध्यायः
॥
वाहुप्रवाहू
च
कूर्परस्योर्द्ध्वाधोभागौ
।
इतितट्टीका
॥
अन्यत्
पवर्गीयवकारादिबाहुशब्देद्रष्टव्यम्
॥
*
॥
अस्य
शुभाशुभलक्षणं
यथा,
--“निर्मांसौ
चैब
भग्नाल्पौ
श्लिष्टौ
च
विपुलौ
भुजौ
।आजानुलम्बिनौ
वाहू
वृत्तौ
पीनौ
नृपेश्वरे
॥
निःस्वानां
रोमशौ
ह्नस्वौ
श्रेष्ठौ
करिकरप्रभौ
।हस्ताङ्गुलय
एव
स्युरायुर्दा
ललिताः
शुभाः
॥
मेधाविनाञ्च
सूक्ष्माः
स्युर्भृत्यानां
चिपिटाःस्मृताः
।स्थूलाङ्गुलीभिर्निःस्वाः
स्युर्नताःस्युर्वहिरन्तदाः
॥
कपितुल्यकरा
निःस्वा
व्याघ्रतुल्यकरैर्धनम्
।मणिबन्धैर्निगूढैश्च
सुश्लिष्टशुभसन्धिभिः
॥
नृपा
हीनैः
करच्छेदः
सशब्दैर्धनवर्ज्जिताः
।पितृवित्तविहीनाश्च
निम्नात्
करतलान्नराः
॥
संवृत्तैश्चैव
निम्नैश्च
धनिनः
परिकीर्त्तिताः
।प्रोक्ता
नरकदातारो
विषमैर्विषमा
नराः
॥
करैः
करतलैश्चैव
लाक्षाभैरीश्वरास्तलैः
।परदाररताः
पीतै
रूक्षैर्निःस्वा
नरा
मताः
॥
तुषतुल्यनखाः
क्लीवाः
कुटिलैः
स्फुटितैर्नराः
।निःस्वाश्चक्रनखैस्तद्वद्बिवर्णैः
परतर्ककाः
॥
ताम्रैर्भूपा
धनाढ्याश्च
अङ्गुष्ठैः
सयवैस्तथा
।अङ्गुष्ठमूलजैः
प्रेष्यः
स्याद्दीर्घाङ्गुलिपर्व्वकः
॥
दीर्घायुः
सुभगश्चैव
निर्धनो
विरलाङ्गुलिः
।घनाङ्गुलिश्च
सधनस्तिस्रो
रेखाश्च
यस्य
वै
॥
नृपतेः
करतलगा
मणिबन्धे
समुत्थिताः
।युगमीनाङ्कितकरो
भवेत्
सत्रप्रदो
नरः
॥
वज्राकाराश्च
धनिनां
मत्स्यपुच्छनिभा
बुधे
।शङ्खातपत्रशिविकागजपद्मोपमा
नृपे
॥
कुम्भाङ्कुशपताकाभा
मृणालाभा
निरीश्वरे
।दामाभाश्च
गवाढ्यानां
स्वस्तिकाभा
नृपेश्वरे
॥
चक्रासितोमरधनुःकुन्ताभा
नृपतेः
करे
।उदूखलाभा
यज्ञाढ्ये
वेदीभाश्चाग्निहोत्रिणि
॥
वापीदेशकुलाभाश्च
त्रिकोणाभाश्च
धार्म्मिके
।अङ्गुष्ठमूलगा
रेखाः
पुत्त्राः
सूक्ष्माश्च
दारिकाः
॥
प्रदेशिनीगता
रेखा
कनिष्ठामूलगामिनी
।शतायुषञ्च
कुरुते
छिन्नया
तरुतो
भयम्
।निस्वाश्च
बहुरेखाः
स्युर्निर्द्रव्याश्चिवुकैः
कृशैः
॥
”इति
गारुडे
६६
अध्यायः
॥
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.