Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
पेयम् (peyam)
पेयम्
नपुंलिङ्गम्
-
पा+ण्यत्
"पानीय,
मद्य
या
शर्बत
आदि
या
भात
का
मांड,
चावलों
की
लपसी"
Synonyms
पेयम्,
इरा
(Noun)
यद्
पीयते।
"पानीयम्
इति
एकं
पेयम्
अस्ति।"
Synonyms
पानीयम्,
पानकम्,
पेयम्,
पान्तः,
गरः,
प्रपाणम्
(Noun)
शर्करादिमिश्रितं
जलम्।
"शर्करायाः
अपेक्षया
गुडमिश्रितं
पानीयम्
अधिकं
रुचिकरं
भवति।"
Synonyms
जलम्,
वारि,
अम्बु,
अम्भः,
पयः,
सलिलम्,
सरिलम्,
उदकम्,
उदम्,
जडम्,
पयस्,
तोयम्,
पानीयम्,
आपः,
नीरम्,
वाः,
पाथस्,
कीलालम्,
अन्नम्,
अपः,
पुष्करम्,
अर्णः,
पेयम्,
सलम्,
संवरम्,
शंवरम्,
संम्बम्,
संवत्सरम्,
संववरः,
क्षीरम्,
पायम्,
क्षरम्,
कमलम्,
कोमलम्,
पीवा,
अमृतम्,
जीवनम्,
जीवनीयम्,
भुवनम्,
वनम्,
कबन्धम्,
कपन्धम्,
नारम्,
अभ्रपुष्पम्,
घृतम्,
कं,
पीप्पलम्,
कुशम्,
विषम्,
काण्डम्,
सवरम्,
सरम्,
कृपीटम्,
चन्द्रोरसम्,
सदनम्,
कर्वुरम्,
व्योम,
सम्बः,
सरः,
इरा,
वाजम्,
तामरस,
कम्बलम्,
स्यन्दनम्,
सम्बलम्,
जलपीथम्,
ऋतम्,
ऊर्जम्,
कोमलम्,
सोमम्,
अन्धम्,
सर्वतोमुखम्,
मेघपुष्पम्,
घनरसः,
वह्निमारकः,
दहनारातिः,
नीचगम्,
कुलीनसम्,
कृत्स्नम्,
कृपीटम्,
पावनम्,
शरलकम्,
तृषाहम्,
क्षोदः,
क्षद्मः,
नभः,
मधुः,
पुरीषम्,
अक्षरम्,
अक्षितम्,
अम्ब,
अरविन्दानि,
सर्णीकम्,
सर्पिः,
अहिः,
सहः,
सुक्षेम,
सुखम्,
सुरा,
आयुधानि,
आवयाः,
इन्दुः,
ईम्,
ऋतस्ययोनिः,
ओजः,
कशः,
कोमलम्,
कोमलम्,
क्षत्रम्,
क्षपः,
गभीरम्,
गम्भनम्,
गहनम्,
जन्म,
जलाषम्,
जामि,
तुग्र्या,
तूयम्,
तृप्तिः,
तेजः,
सद्म,
स्रोतः,
स्वः,
स्वधा,
स्वर्गाः,
स्वृतिकम्,
हविः,
हेम,
धरुणम्,
ध्वस्मन्वतु,
नाम,
पवित्रम्,
पाथः,
अक्षरम्,
पूर्णम्,
सतीनम्,
सत्,
सत्यम्,
शवः,
शुक्रम्,
शुभम्,
शम्बरम्,
वूसम्,
वृवूकम्,
व्योमः,
भविष्यत्,
वपुः,
वर्वुरम्,
वर्हिः,
भूतम्,
भेषजम्,
महः,
महत्,
महः,
महत्,
यशः,
यहः,
यादुः,
योनिः,
रयिः,
रसः,
रहसः,
रेतम्
(Noun)
सिन्धुहिमवर्षादिषु
प्राप्तः
द्रवरुपो
पदार्थः
यः
पान-खान-सेचनाद्यर्थम्
उपयुज्यते।
"जलं
जीवनस्य
आधारम्।
/अजीर्णे
जलम्
औषधं
जीर्णे
बलप्रदम्।
आहारकाले
आयुर्जनकं
भुक्तान्नोपरि
रात्रौ
न
पेयम्।"
1
{@“पा
पाने”@}
2
‘पाने
पिबति,
रक्षायां
पाति,
पायति
शोषणे।।’
3
इति
देवः।
4
पायकः-यिका,
5
पायकः-यिका,
पिपासकः-सिका,
6
पेपीयकः-यिका
पाता-त्री,
पाययिता-त्री,
पिपासिता-त्री,
पेपीयिता-त्री
7
पिबन्-न्ती,
पाययन्-न्ती,
पिपासन्-न्ती
--
पास्यन्-न्ती-ती,
पाययिष्यन्-न्ती-ती,
पिपासिष्यन्-न्ती-ती
--
8
व्यतिपिबमानः,
9
पाययमानः,
व्यतिपिपासमानः,
पेपीयमानः
10
व्यतिपास्यमानः,
पाययिष्यमाणः,
व्यतिपिपासिष्यमाणः,
पेपीयिष्यमाणः
11
दधिपीः-दधिप्यौ-दधिप्यः
--
--
--
12
पीतम्-पीतः-पीतवान्,
पायितः,
पिपासितः,
पेपीयितः-तवान्
13
उत्पिबः-विपिबः-पिबः,
14
रुधिरपायी
15,
16
मधुपायी
17,
18
क्षीरपायी,
19
सुरापः-शीधुपः-सुरापी-शीधुपी,
20
मधुपः,
पादपः,
क्षीरपा21,
22
द्विपः-
23
-कच्छपः,
24
कुण्डपाय्यः
25
26,
27
क्षीरपीवा-क्षीरपीवरी,
28
29
घृतपावा,
30
कीलालपाः,
पीवा,
31
गजपायी,
32
पपिः,
33
पपिवान्,
34
पामा,
35
दधिपायः,
पापः,
36
पिपासुः,
पेप्यः
पातव्यम्,
पाययितव्यम्,
पिपासितव्यम्,
पेपीयितव्यम्
37
प्रपानीयम्-प्रपाणीयम्,
पायनीयम्,
पिपासनीयम्,
पेपीयनीयम्
पेयम्,
पाय्यम्,
पिपास्यम्,
पेपीय्यम्
38
ईषत्पानः
39
-
40
दुष्पानः-सुपानः
--
--
पीयमानः,
पाय्यमानः,
पिपास्यमानः,
पेपीय्यमानः
41
प्रपा,
पायः,
पिपासः,
पेपीयः
42
पातुम्,
पाययितुम्,
पिपासितुम्,
पेपीयितुम्
43
सम्पीतिः,
सपीतिः,
44
क्षीरपायिका,
पायना,
पिपासा,
पेपीया
45
क्षीरपाणाः,
46
सुरापाणाः,
सौवीरपाणाः,
कषायपाणाः
47
48
मधुपानम्,
49
क्षीरपाणम्-क्षीरपानम्
50,
सुरापाणः-सुरापानः
51,
52
पयःपानम्
53
54,
पायनम्,
पिपासनम्,
पेपीयनम्
पीत्वा,
पाययित्वा,
पिपासित्वा,
पेपीयित्वा
55
निपाय,
प्रपाय्य,
प्रपिपास्य,
प्रपेपीय्य
पायम्
२,
पीत्वा
२,
पायम्
२,
पाययित्वा
२,
पिपासम्
२,
पिपासित्वा
२,
पेपीयम्
२
पेपीयित्वा
२
56
इत्यादिना
उण्प्रत्यये
रूपम्।
]
]
पायुः,
57
इत्यादिना
कन्प्रत्ययः।
पाकः
=
असुर-
विशेषः,
अर्भकश्च।
]
]
पाकः,
58
59
इत्यादिना
थक्प्रत्यये,
ईत्त्वे
च
रूपम्।
पिबति
तेजांसि
इति
पीथः
=
आदित्यः
मकरश्च।
]
]
पीथः,
60
पप्रत्यये
बाहुलकात्
ह्रस्वनुमागमयोः
निपातितयो
रूप-
मेवम्।
पिबन्त्यस्यामिति
पम्पा
=
सरोविशेषः।
]
]
पम्पा,
61
रूपम्।
पिबन्त्यनेनेति
पात्रम्
=
भाजनम्।
]
]
पात्रम्,
62
इत्यसुन्प्रत्यये
इकारश्चान्तादेशः।
पयः
=
जलं
क्षीरं
च।
]
]
पयः,
63
पेरुः।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
९८७
)
02
→
(
१-भ्वादिः-९२५।
सक।
अनि।
पर।
)
03
→
(
श्लो।
५
)
04
→
[
[
२।
‘आतो
युक्
चिण्कृतोः’
(
७-३-३३
)
इति
युगागमः।
एवं
णमुलादिष्वपि
यथासम्भवं
युक्
ज्ञेयः।
]
]
05
→
[
[
३।
ण्यन्तात्
सर्वत्र
‘शाच्छासाह्वाव्यावेपां
युक्’
(
७-३-३७
)
इति
युगागमो
ज्ञेयः।
आदन्तलक्षणपुगागमस्य
बाधकोऽयम्।
]
]
06
→
[
[
४।
यङन्ते
सर्वत्र,
‘घुमास्थागापाजहातिसां
हलि’
(
६-४-६६
)
इति
ईत्वम्।
अभ्यासे
गुणः।
]
]
07
→
[
[
५।
शतरि,
‘पाघ्राध्मास्थाम्नादाण्दृश्यर्तिसर्तिशदसदां
पिबजिघ्र--’
(
७-३-७८
)
इत्यादिना
पिबादेशोऽङ्गस्य
भवति।
आदेशस्यादन्तत्वाद्
गुणाभावः
इति
वृत्तिः।
‘पिबतेर्गुणप्रतिषेधः’
(
वा।
७-३-७८
)
इति
वचनमत्र
प्रमाणम्।
‘लोपः
पिबतेः--’
(
७-४-४
)
इत्यत्र
‘पिबतेः’
इति
निर्देशात्
गुणो
न’
इति
वर्धमानः।
]
]
08
→
[
[
६।
‘कर्तरि
कर्मव्यतीहारे’
(
१-३-१४
)
इति
शानच्।
सन्नन्ते
तु
‘पूर्ववत्
सनः’
(
१-३-६२
)
इति
शानजिति
ज्ञेयम्।
]
]
09
→
[
[
७।
धातोरस्य
निगरणार्थत्वेऽपि,
‘न
पादमि--’
(
१-३-८९
)
इति
परस्मैपदनिषेधात्
ण्यन्तात्
‘णिचश्च’
(
१-३-७४
)
इति
शानज्भवत्येव।
]
]
10
→
[
पृष्ठम्०८५३+
२९
]
11
→
[
[
१।
क्विपि,
‘घुमास्थागापा--’
(
६-४-६६
)
इत्यादिना
ईत्वे
रूपमेवम्।
]
]
12
→
[
[
२।
निष्ठायाम्,
ईत्वे
रूपमेवम्।
एवं
क्तिन्क्त्वाप्रत्ययादिष्वपि
ईत्वं
ज्ञेयम्।
पीतः
इत्यत्र,
प्रत्यवसानार्थत्वादस्य
धातोः
(
प्रत्यवसानम्
=
गलबिलाधःसंयोगानुकूल-
व्यापारः
)
अधिकरणे
क्तप्रत्ययो
ज्ञेयः।
अर्शआद्यजन्तत्वेन
‘पीता
गावः’
इत्यादिषु
स्थलेषु
प्रयोग
उपपन्नः।
]
]
13
→
[
[
३।
‘पाघ्राध्माधेट्दृशः
शः’
(
३-१-१३७
)
इति
कर्तरि
शप्रत्ययः।
तस्य
शित्त्वात्
‘पाघ्रा--’
(
७-३-७८
)
इत्यादिना
पिबादेशे,
पररूपे
च
रूपम्।
निरुपसृष्टादेवायं
शप्रत्यय
इति
केचित्।
सोपसृष्टादेवेति
परे
साधयन्ति।
]
]
14
→
[
[
४।
‘सुप्यजातौ
णिनिस्ताच्छील्ये’
(
३-२-७८
)
इत्यनेन
णिनिप्रत्ययः।
रुधिरपायी
=
राक्षसादिः।
]
]
15
→
[
[
आ।
‘राक्षसाः
कपिमादाय
पतिं
रुधिरपायिणाम्।।’
भ।
का।
९-९५।
]
]
16
→
[
[
५।
‘बहुलमाभीक्ष्ण्ये’
(
३-२-८१
)
इति
णिनिप्रत्ययः।
आभीक्ष्ण्यम्
=
पौनःपुन्यम्।
]
]
17
→
[
[
B।
‘उपेयुर्मधुपायिन्यः
क्रोशन्त्यस्तं
कपिस्त्रियः।।’
भ।
का।
६।
१२७।
]
]
18
→
[
[
६।
‘व्रते’
(
३-२-८०
)
इति
णिनिप्रत्ययः।
क्षीरपानं
व्रतं
यस्य
स
एवमुच्यते।
]
]
19
→
[
[
७।
‘गापोष्टक्’
(
३-२-८
)
इति
कर्मण्युपपदे
टक्प्रत्ययः।
तत्र
‘पिबतेः
सुराशी-
ध्वोरिति
वक्तव्यम्’
(
वा।
३-२-८
)
इति
वचनात्
उपपदनियमः।
स्त्रियां
टित्त्वात्
ङीप्
भवति
सुरापी-शीधुपी
इति।
अन्योपपदेषु
तु
‘आतोऽनुपसर्गे
कः’
(
३-२-३
)
इति
कप्रत्यये
टापि
क्षीरपा
इत्यादिकं
भवतीति
विशेषः।
]
]
20
→
[
[
C।
‘व्रीडजाड्यमभजन्
मधुपा
सा
स्वां
मदात्
प्रकृतिमेति
हि
सर्वः।।’
शि।
व।
१०-१८।
]
]
21
→
[
ब्राह्मणी
]
22
→
[
[
८।
‘सुपि
स्थः’
(
३-२-४
)
इत्यत्र,
‘सुपि’
इति
योगविभागात्
कप्रत्ययः।
द्वाभ्यां
पिबतीति
द्विपः
=
गजः।
]
]
23
→
[
[
ड्।
‘शर्मदं
मारुतिं
दूतं
विषमस्थः
कपिद्विपम्।’
भ।
का।
६-८९।
]
]
24
→
[
[
९।
‘क्रतौ
कुण्डपाय्यसञ्चाय्यौ’
(
३-१-१३०
)
इत्यनेन
ण्यति,
आयादेशश्च
निपा-
तितः।
कुण्डेन
पीयतेऽस्मिन्
सोम
इति
क्रतुविशेषेऽभिधेये
कुण्डपाय्यशब्दः
साधुः।
]
]
25
→
[
[
E।
‘कुण्डपाय्यवतां
कच्चिदग्निचित्यावतां
तथा।’
भ।
का।
६-६८।
]
]
26
→
[
क्रतुः
]
27
→
[
[
१०।
‘आतो
मनिन्क्वनिब्वनिपश्च’
(
३-२-७४
)
इत्यनेन
क्वनिपि
ईत्वे
क्षीरपीवा
इति
रूपम्।
स्त्रियाम्,
‘वनो
र
च’
(
४-१-७
)
इति
ङीप्
रेफश्च
भवति।
]
]
28
→
[
पृष्ठम्०८५४+
२४
]
29
→
[
[
१।
‘आतो
मनिन्--’
(
३-२-७४
)
इत्यनेन
वनिपि
रूपमेवम्।
]
]
30
→
[
[
२।
‘अन्येभ्योऽपि
दृश्यन्ते’
(
३-२-७५
)
इति
विच्प्रत्यये
रूपम्।
]
]
31
→
[
[
३।
‘कर्तर्युपमाने’
(
३-२-७९
)
इति
णिनिप्रत्ययः।
गज
इव
पिबतीति
गजपायी।
]
]
32
→
[
[
४।
‘आदृगमहन--’
(
३-२-१७१
)
इति
तच्छीलादिषु
किः
किन्
वा
प्रत्ययः,
तस्य
लिङ्वद्भावातिदेशात्
द्विर्वचनम्।
‘आतो
लोप
इटि
च’
(
६-४-६४
)
इति
आकारलोपः।
अभ्यासे
ह्रस्वः।
]
]
33
→
[
[
५।
‘विभाषा
पूर्वाह्णापराह्णाभ्याम्’
(
४-३-२४
)
इत्यत्र
भाष्ये
‘पपुष
आगतम्--
पपिवद्रूप्यम्--’
इति
प्रयुक्तत्वात्
छान्दसोऽपि
क्वसुः
क्वचिद्
भाषायामपि
भवतीति
ज्ञायते।
क्वसौ,
द्विर्वचने,
‘वस्वेकाजाद्घसाम्’
(
७-२-६७
)
इती-
डागमे
च
रूपमेवम्।
]
]
34
→
[
[
६।
‘आतो
मनिन्--’
(
३-२-७४
)
इति
मनिन्प्रत्यये
रूपम्।
]
]
35
→
[
[
७।
‘अण्
कर्मणि
च’
(
३-३-१२
)
इति
क्रियार्थक्रियायामण्।
कप्रत्ययापवादः।
]
]
36
→
[
[
आ।
‘इतः
स्म
मित्रावरुणौ
किमेतौ
किमश्विनौ
सोमरसं
पिपासू।’
भ।
का।
२।
४१।
]
]
37
→
[
[
८।
‘शेषे
विभाषाऽकखादावषान्त
उपदेशे’
(
८-४-१८
)
इति
णत्वविकल्पः।
]
]
38
→
[
[
९।
‘आतो
युच्’
(
३-३-१२८
)
इति
ईषदाद्युपपदेषु
खलपवादो
युच्प्रत्ययः।
‘दुष्पानः’
इत्यत्र
‘षात्
पदान्तात्’
(
८-४-३५
)
इति
निषेधाण्णत्वं
न।
]
]
39
→
[
[
B।
‘भवतु
वपुषा
यावांस्तावान्
अगस्त्यरुषा
पुनः
विधिरयमपाम्
ईषत्पानस्तपांसि
नमोऽस्तु
वः।।’
अनर्घराघवे
७।
१४।
]
]
40
→
[
[
C।
‘दुष्पानः
पुनरेतेन
कपिना
भृङ्गसंभृतः।’
भ।
का।
९।
१०८।
]
]
41
→
[
[
१०।
‘घञर्थे
कविधानम्
स्थास्नापाहाव्यधिहनियुध्यर्थम्’
(
वा।
३-३-५८
)
इति
घञर्थे
कप्रत्ययः।
प्रपिबन्त्यस्यामिति
प्रपा
=
पानीयशाला।
]
]
42
→
[
पृष्ठम्०८५५+
२४
]
43
→
[
[
१।
‘स्थागापापचो
भावे’
(
३-३-९५
)
इति
स्त्रियां
सोपसर्गादपि
क्तिन्प्रत्ययः।
समाना
पीतिः
इति
विशेषणसमासे
‘समानस्य
च्छन्दसि--’
(
६-३-८४
)
इत्यत्र
‘समानस्य’
इति
योगविभागात्
सभावः।
सपीतिः
=
सहपानम्।
]
]
44
→
[
[
२।
‘पर्यायार्हर्णोत्पत्तिषु
ण्वुच्’
(
३-३-१११
)
इति
अर्हार्थे
ण्वुच्।
‘शायिकाऽद्य
तव
प्रापद्,
अर्हसि
क्षीरपायिकाम्।’
इति
प्र।
सर्वस्वे।
]
]
45
→
[
[
३।
‘पानं
देशे’
(
८-४-९
)
इति
णत्वम्।
अत्र
क्षीरं
पानं
येषां
ते
क्षीरपाणाः
इति
वृत्तिः।
क्षीरपाणादयः
शब्दाः
देशविशेषवाचकाः।
क्षीरपाणा
उशीनराः।
सुरापाणः
प्राच्याः।
सौवीरपाणा
बाहीकाः।
कषायपाणा
गन्धाराः।
]
]
46
→
[
[
आ।
‘सुरापाणपरिक्षीबं
रिपुदर्पहरोदयम्।’
भ।
का।
९।
९६।
]
]
47
→
(
वा
उशीनरादयः।
)
48
→
[
[
४।
देशविशेषाभिधानाभावादत्र
णत्वं
न।
]
]
49
→
[
[
५।
‘वा
भावकरणयोः’
(
८-४-१०
)
इति
णत्वविकल्पः।
भावार्थे--क्षीरपाणम्--
क्षीरपानम्
इति,
करणार्थे
सुरापाणः-सुरापानः
इति
चोदाहरणमिति
ज्ञेयम्।
]
]
50
→
[
वर्तते
]
51
→
[
कंसः
]
52
→
[
[
६।
‘कर्मणि
च
येन
संस्पर्शात्
कर्तुः
शरीरसुखम्’
(
३-३-११६
)
इति
ल्युट्।
अत्र
पयःपानेन
पयःपानकर्तुः
शरीरसुखसद्भावादीदृशस्थलेषु
ल्युट्
इति
ज्ञेयम्।
]
]
53
→
[
[
B।
‘पयःपानमिवाशंसुः
महानायादशोभनः।।’
भ।
का।
७।
७९।
]
]
54
→
[
सुखम्
]
55
→
[
[
७।
‘न
ल्यपि’
(
६-४-६९
)
इति
ईत्वनिषेधः।
‘निपीय
यस्य--’
(
नैषधे
१-१
)
इत्या-
दयः
प्रयोगाः
‘पीङ्
पाने’
इत्यस्माल्ल्यपि
साधव
इति
ज्ञेयम्।
]
]
56
→
[
[
८।
‘कृवापा--’
[
द।
उ।
१-८६
]
57
→
[
[
९।
‘इण्भीकापा--’
[
द।
उ।
३-२१
]
58
→
[
पृष्ठम्०८५६+
२३
]
59
→
[
[
१।
‘पातॄ--’
[
द।
उ।
६-३२
]
60
→
[
[
२।
औणादिके
[
द।
उ।
७-७
]
61
→
[
[
३।
औणादिके
त्रप्रत्यये
[
द।
उ।
८-९०
]
62
→
[
[
४।
‘पिबतेरि
च’
[
द।
उ।
९-५०
]
63
→
[
[
५।
औणादिके
रुप्रत्यये,
धात्वन्तस्य
एकारे
च
रूपम्।
पेरुः
=
आदित्यः।
]
]
1
{@“पा
रक्षणे”@}
2
‘पाने
पिबति,
रक्षायां
पाति,
पायति
शोषणे।।’
3
इति
देवः।
4
पायकः-यिका,
5
पालकः-
6
गोपालकः-लिका,
पिपासकः-सिका,
7
पापायकः-यिका
8
पाता-पात्री,
पालयिता-त्री,
पिपासिता-त्री,
पापायिता-त्री
9
पान्-न्ती-
10
ती,
पालयन्-न्ती,
पिपासन्-न्ती
--
पास्यन्-न्ती-ती,
पालयिष्यन्-न्ती-ती,
पिपासिष्यन्-न्ती-ती
--
11
12
व्यतिपानः,
पालयमानः,
13
व्यतिपिपासमानः,
पापायमानः
व्यतिपास्यमानः,
पालयिष्यमाणः,
व्यतिपिपासिष्यमाणः,
पापायिष्यमाणः
14
नपात्-नपातौ-नपातः,
15
तनूनपात्,
अपान्नपात्,
अपोनपात्
पातम्-तः-तवान्,
पालितः,
पिपासितः,
पापायितः-तवान्
16
विश्वपाः-सुपाः,
17
गोपः-नृपः,
18
अधिपः,
19
पायः,
20
गोपायी,
21
नगरपायी,
22
पपिवान्,
पालः,
23
गोपालः,
पिपासुः,
पापाः
पातव्यम्,
पालयितव्यम्,
पिपासितव्यम्,
पापायितव्यम्
24
प्रपाणीयम्-प्रपानीयम्,
पालनीयम्,
पिपासनीयम्,
पापायनीयम्
पेयम्,
पाल्यम्,
पिपास्यम्,
पापाय्यम्
25
ईषत्पानः-दुष्पानः-सुपानः
--
--
पायमानः,
पालयमानः,
पिपास्यमानः,
पापाय्यमानः
26
पायः,
पालः,
पिपासः,
पापायः
पातुम्,
पालयितुम्,
पिपासितुम्,
पापायितुम्
पातिः,
27
सम्पातिः,
पालना,
पिपासा,
पापाया
पात्वा,
पालयित्वा,
पिपासित्वा,
पापायित्वा
प्रपाय,
प्रपाल्य,
प्रपिपास्य,
प्रपापाय्य
पायम्
२,
पात्वा
२,
पालम्
२,
पालयित्वा
२,
पिपासम्
२,
पिपासित्वा
२,
पापायम्
२
पापायित्वा
२
28
पतिः,
29
निपातनात्
धातोरित्वम्।
पातीति
पिता
=
जनकः।
]
]
पिता,
30
इति
पप्रत्यये
रूपम्।
दुर्जनैः
पायते
इति
पापम्
=
कायवाङ्मनोदुश्चरितम्।
]
]
पापम्,
31
इति
डुम्सुन्प्रत्यये,
टिलोपे
च
रूपम्।
पातीति
पुमान्
=
नरः।
]
]
पुमान्,
32
पाथः।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
९८८
)
02
→
(
२-अदादिः-१०५६।
सक।
अनि।
पर।
)
03
→
(
श्लो।
५
)
04
→
[
[
६।
‘आतो
युक्
चिण्कृतोः’
(
७-३-३३
)
इति
युगागमः।
एवं
घञादिष्वपि
ज्ञेयम्।
]
]
05
→
[
[
७।
‘पातेर्लुग्
वक्तव्यः’
(
वा।
७-३-३७
)
इति
ण्यन्ते
सर्वत्र
लुगागमः।
]
]
06
→
[
[
८।
गवां
पालकः
गोपालकः।
‘नित्यं
क्रीडाजीविकयोः’
(
२-२-१७
)
इत्यनेन
जीविकार्थ-
कस्य
नित्यसमासः।
]
]
07
→
[
[
९।
‘गापोर्ग्रहणे
इण्पिबत्योर्ग्रहणम्’
(
वा।
२-४-७७
)
इति
वचनादस्य
लुग्विकरणत्वेन,
‘लुग्विकरणालुग्विकरणयोरलुग्विकरणस्य’
(
परिभाषा
९१
)
इत्यनेन
च
‘घुमास्था-
गापा--’
(
६-४-६६
)
इत्यादिषु
नास्य
ग्रहणम्।
तेन
ईत्वादिकमस्य
नेति
ज्ञेयम्।
तेन
यङन्ताण्ण्वुलि
द्वित्वे,
अभ्यासह्रस्वे
च,
‘दीर्घोऽकितः’
(
७-४-८३
)
इत्यभ्या-
सस्य
दीर्घः।
एवं
यङन्ते
सर्वत्र
ज्ञेयम्।
]
]
08
→
[
[
आ।
‘यद्भागिभाजोऽपि
हि
जानते
तान्
ज्ञेयं
यदष्टादश
यश्च
पाता’
वा।
वि।
२।
५३।
]
]
09
→
[
[
१०।
शत्रन्तात्
स्त्रियाम्,
‘आच्छीनद्योर्नुम्’
(
७-१-८०
)
इति
नुम्बिकल्पः।
]
]
10
→
[
[
B।
‘पान्त्यः
शिशून्,
धान्यधनानि
रान्त्यो,
लान्त्यश्च
काश्चित्
कुसुमानि
दान्त्यः।।’
धा।
का।
२।
४९।
]
]
11
→
[
पृष्ठम्०८५७+
२७
]
12
→
[
[
१।
‘कर्तरि
कर्मव्यतीहारे’
(
१-३-१४
)
इति
कर्मव्यतीहारे
शानच्।
]
]
13
→
[
[
२।
सन्नन्तात्
‘पूर्ववत्
सनः’
(
१-३-६२
)
इत्यनेन
कर्मव्यतीहारे
शानच्।
]
]
14
→
[
[
३।
न
पातीति
नपात्
=
नप्ता।
‘नभ्राण्नपात्--’
(
६-३-७५
)
इत्यत्र
निपातनात्
नञ्तत्पुरुषे
नञः
प्रकृतिभावः,
क्विपि
तुगागमश्च।
तन्वा
न
पातीति
तनून-
पात्
=
अग्निरिन्द्रश्च।
अपोनपात्,
अपांनपात्
इत्यपि
देवताविशेषवाचके
पदे।
सर्वेऽप्येते
क्विबन्ताः।
प्रक्रिया
पूर्ववत्।
]
]
15
→
[
[
आ।
‘बभार
बाष्पैर्द्विगुणीकृतं
तनुः
तनूनपाद्
धूमवितानमाधिजैः।।’
शि।
व।
१।
६२।
]
]
16
→
[
[
४।
विश्वं
पातीति
विश्व
पाः।
‘अन्येभ्योऽपि
दृश्यन्ते’
(
३-२-७५
)
इति
विचि
रूपमेवम्।
एवं
सुपाः
इत्यत्रापि।
]
]
17
→
[
[
५।
‘आतोऽनुपसर्गे
कः’
(
३-२-३
)
इति
कर्मण्युपपदे
कर्तरि
कप्रत्ययः।
एवं
नृपः
इत्यादिष्वपि
ज्ञेयम्।
]
]
18
→
[
[
६।
‘आतश्चोपसर्गे’
(
३-१-१३६
)
इति
कर्तरि
कप्रत्ययः।
]
]
19
→
[
[
७।
‘श्याऽऽद्व्यध--’
(
३-१-१४१
)
इत्यादिना
आदन्तलक्षणे
कर्तरि
णप्रत्यये
रूपम्।
]
]
20
→
[
[
८।
‘व्रते’
(
३-२-८०
)
इति
णिनिप्रत्यये
युगागमः।
]
]
21
→
[
[
९।
‘सुप्यजातौ
णिनिस्ताच्छील्ये’
(
३-२-७८
)
इति
णिनिप्रत्ययः।
]
]
22
→
[
[
१०।
छान्दसोऽपि
क्वसुरत्र
धातौ
भवतीति
‘विभाषा
पूर्वाह्णापराह्णाभ्याम्’
(
४-३-२४
)
इत्यत्र
भाष्ये
‘पपुष
आगतं
पपिवद्रूप्यम्--’
इति
प्रयोगाज्ज्ञायते।
तेन
क्वसुप्रत्यये,
लिड्वद्भावेन
द्विर्वचने,
‘आतो
लोप
इटि
च’
(
६-४-६४
)
इत्याकार-
लोपे,
‘वस्वेकाजाद्घसाम्’
(
७-२-६७
)
इतीडागमे
च
रूपम्।
]
]
23
→
[
[
११।
गाः
पालयतीति
गोपालः।
‘कर्मण्यण्’
(
३-२-१
)
इति
ण्यन्तादस्मादण्प्रत्ययः।
]
]
24
→
[
[
१२।
‘शेषे
विभाषा--
(
८-४-१८
)
इत्यनेन
णत्ववि
कल्पः।
]
]
25
→
[
[
१३।
‘आतो
युच्’
(
३-३-१२८
)
इति
ईषदाद्युपपदेषु
खलपवादो
युच्।
]
]
26
→
[
पृष्ठम्०८५८+
२९
]
27
→
[
[
१।
‘क्तिच्क्तौ
च
संज्ञायाम्’
(
३-३-१७४
)
इति
संज्ञायां
क्तिच्।
पुंल्लिङ्गोऽयम्।
सम्पातिः
=
जटायुभ्राता।
]
]
28
→
[
[
२।
‘पातेर्डतिः’
(
द।
उ।
१।
२७।
)
इति
डतिप्रत्ययः।
पातीति
पतिः
=
नायकः।
]
]
29
→
[
[
३।
औणादिके
(
द।
उ।
२।
३।
)
तृन्प्रत्यये,
तृच्प्रत्यये
वा
रूपम्।
तत्र
[
द।
उ।
२।
३।
]
30
→
[
[
४।
‘पानीविषिभ्यः
पः’
[
द।
उ।
७।
२।
]
31
→
[
[
५।
‘पातेर्डुम्सुन्’
[
द।
उ।
९।
४८।
]
32
→
[
[
६।
‘पातेर्बले
जुट्
च
\n\n
उदके
थुट्
च,
अन्ने
च’
[
द।
उ।
९-६३
तः
५।
इति
बलेऽभिधेये
जुडागमे
पाजः
=
अग्निः
\n\n
जलेऽभिधेये
अन्ने
च,
थुडागमे
पाथः
=
जलमन्नं
च।
]
]
1
{@“पि
गतौ”@}
2
पायकः-यिका,
पायकः-यिका,
3
पिपीषकः-षिका,
4
पेपीयकः-यिका
पेता-त्री,
पाययिता-त्री,
पिपीषिता-त्री,
पेपीयिता-त्री,
5
पियन्
6
-न्ती-ती,
पाययन्-न्ती,
पिपीषन्-न्ती
--
पेष्यन्-न्ती-ती,
पाययिष्यन्-न्ती-ती,
पिपीषिष्यन्-न्ती-ती
--
--
पाययमानः,
पाययिष्यमाणः,
--
पेपीयमानः,
पेपीयिष्यमाणः
सुपित्-पितौ-पितः
--
--
--
पितम्-तः,
पायितः,
पिपीषितः,
पेपीयितः-तवान्
पयः,
पायः,
पिपीषुः,
पेप्यः
पेतव्यम्,
पाययितव्यम्,
पिपीषितव्यम्,
पेपीयितव्यम्
पयनीयम्,
पायनीयम्,
पिपीषणीयम्,
पेपीयनीयम्
पेयम्,
पाय्यम्,
पिपीष्यम्,
पेपीय्यम्
ईषत्पयः-दुष्पयः-सुपयः
--
--
पीयमानः,
पाय्यमानः,
पिपीष्यमाणः,
पेपीय्यमानः
7
8
पयः,
पायः,
पिपीषः,
पेपीयः
पेतुम्,
पाययितुम्,
पिपीषितुम्,
पेपीयितुम्
पितिः,
पायना,
पिपीषा,
पेपीया
पयनम्,
पायनम्,
पिपीषणम्,
पेपीयनम्
पित्वा,
पाययित्वा,
पिपीषित्वा,
पेपीयित्वा
प्रपित्य,
प्रपाय्य,
प्रपिपीष्य,
प्रपेपीय्य
पायम्
२,
पित्वा
२,
पायम्
२,
पाययित्वा
२,
पिपीषम्
२,
पिपीषित्वा
२,
पेपीयम्
२
पेपीयित्वा
२।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
९९१
)
02
→
(
६-तुदादिः-१४०५।
सक।
अनि।
पर।
)
03
→
[
[
२।
सन्नन्तात्
ण्वुलि,
‘इको
झल्’
(
१-२-९
)
इति
सनः
कित्त्वे,
‘अज्झनगमां
सनि’
(
६-४-१६
)
इति
दीर्घः।
एवं
सन्नन्ते
सर्वत्र
ज्ञेयम्।
]
]
04
→
[
[
३।
यङन्तात्
ण्वुलि,
‘अकृत्सार्वधातुकयोः--’
(
७-४-२५
)
इति
दीर्घः।
एवं
यङन्ते
सर्वत्र
ज्ञेयम्।
]
]
05
→
[
[
४।
शतरि,
‘तुदादिभ्यः--’
(
३-१-७७
)
इति
शप्रत्यये,
‘अचि
श्नुधातुभ्रुवाम्--’
(
६-४-७७
)
इतीयङादेशः।
]
]
06
→
[
[
B।
‘व्यापारेऽत्र
तदाऽमरानपि
रियन्
आशाः
पियन्
आधित-
क्रौर्योत्क्षीणधनुष्प्रसूतनिनदः
कंसे
व्यकारीद्
गरम्।’
धा।
का।
२।
८३।
]
]
07
→
[
पृष्ठम्०८६०+
२५
]
08
→
[
[
१।
भावे,
‘एरच्’
(
३-३-५६
)
इत्यच्प्रत्ययः।
घञपवादः।
]
]
1
{@“पै
शोषणे”@}
2
‘पाने
पिबति,
रक्षायां
पाति,
पायति
शोषणे।।’
3
इति
देवः।
4
पायकः-यिका,
5
पायकः-यिका,
पिपासकः-सिका,
6
पापायकः-यिका
पाता-पात्री,
पाययिता-त्री,
पिपासिता-त्री,
पापायिता-त्री
7
पायन्-न्ती,
पाययन्-न्ती,
पिपासन्-न्ती
--
पास्यन्-न्ती-ती,
पाययिष्यन्-न्ती-ती,
पिपासिष्यन्-न्ती-ती
--
8
व्यतिपायमानः,
पाययमानः,
व्यतिपिपासमानः,
पापायमानः
व्यतिपास्यमानः,
पाययिष्यमाणः,
व्यतिपिपासिष्यमाणः,
पापायिष्यमाणः,
पाः-पौ-पः
--
--
--
9
10
पातम्-तः,
पायितः,
पिपासितः,
पापायितः-तवान्
11
पायः,
12
सुपः,
पायः,
पिपासुः,
पापः
पातव्यम्,
पाययितव्यम्,
पिपासितव्यम्,
पापायितव्यम्
पानीयम्,
पायनीयम्,
पिपासनीयम्,
पापायनीयम्
पेयम्,
पाय्यम्,
पिपास्यम्,
पापाय्यम्
13
ईषत्पानःदुष्पानः-सुपानः
--
--
पायमानः,
पाय्यमानः,
पिपास्यमानः,
पापाय्यमानः
पायः,
पायः,
पिपासः,
पापायः
पातुम्,
पाययितुम्,
पिपासितुम्,
पापायितुम्
पातिः,
14
सुपा,
पायना,
पिपासा,
पापाया
पानम्,
पायनम्,
पिपासनम्,
पापायनम्
पात्वा,
पाययित्वा,
पिपासित्वा,
पापायित्वा
प्रपाय,
प्रपाय्य,
प्रपिपास्य,
प्रपापाय्य
पायम्
२,
पात्वा
२,
पायम्
२,
पाययित्वा
२,
पिपासम्
२,
पिपासित्वा
२,
पापायम्
२
पापायित्वा
२।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
१०६२
)
02
→
(
१-भ्वादिः-९२०।
अक।
अनि।
पर।
)
03
→
(
श्लो।
५
)
04
→
[
[
१।
‘आतो
युक्
चिण्कृतोः’
(
७-३-३३
)
इति
युगागमः।
एवं
घञ्प्रत्यये,
णमुलि
च
युगागमो
ज्ञेयः।
]
]
05
→
[
[
२।
‘शाच्छासाह्वाव्यावेपां
युक्’
(
७-३-३७
)
इति
ण्यन्ते
सर्वत्र
युगागमः।
आदन्त-
लक्षणपुगागमस्यापवादः।
सूत्रेऽत्र
लाक्षणिकस्यापि
पाधातोरस्य
ग्रहणम्
इति
व्याख्यातारः।
]
]
06
→
[
[
३।
‘गापोर्ग्रहणे
इण्पिबत्योर्ग्रहणम्’
(
वा।
२-४-७७
)
इति
वचनात्
ईत्वबिधायके
सूत्रे
यङन्ते,
नास्य
ग्रहणमिति
क्तप्रत्ययादिषु
च
ईत्वमस्य
धातोर्नेति
ज्ञेयम्।
तेनैवं
रूपम्।
]
]
07
→
[
[
४।
‘--
अशिति’
(
६-१-४५
)
इत्युक्तत्वादात्त्वं
न।
तेन
शतरि
आयादेशे
रूपमेवम्।
]
]
08
→
[
[
५।
कर्मव्यतीहारे
शानच्।
एवं
सन्नन्तेऽपि
प्रकृतेरात्मनेपदनिमित्तमेव
शानज्निमित्तमिति
ज्ञेयम्।
]
]
09
→
[
पृष्ठम्०८९६+
२५
]
10
→
[
[
आ।
‘अपातमाल्यं
शयितं
सुवानकाशत्विषि
स्ताततनौ
फणीन्द्रे।।’
धा।
का।
२-३२।
]
]
11
→
[
[
१।
आदन्तलक्षणे
णप्रत्यये
युगागमे
च
रूपमेवम्।
]
]
12
→
[
[
२।
‘आतश्चोपसर्गे’
(
३-१-१३६
)
इति
कर्तरि
कप्रत्ययः।
]
]
13
→
[
[
३।
ईषदाद्युपपदेषु,
‘आतो
युच्’
(
३-३-१२८
)
इति
खलपवादो
युच्।
अनादेशः।
]
]
14
→
[
[
४।
स्त्रियां
भावादौ,
‘आतश्चोपसर्गे’
(
३-३-१०६
)
इत्यङ्।
]
]
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.