पृथ्वी (pRthvI)

पृथ्वी

Feminine.

(

-थ्वी

)

1.

The

earth.

2.

A

pungent

seed.

(

Nigella

Indica.

)

3.

A

medical

substance

and

condiment,

perhaps

the

leaf

of

the

asafœtida

plant,

“Hingupatri.”

4.

The

mother

of

the

seventh

Jina,

or

Jaina

deified

teacher,

SUPĀRSWA.

5.

Cardamoms.

6.

Name

of

a

metre.

Etymology

The

feminine

form

of

पृथु,

or

पृथु

the

king

so

named,

and

ङीप्

Affix.

the

domain

of

king

PṚTHU.

पृथ्वी

(

थ्वी

)

3.

Feminine.

The

earth

a

pun-

gent

seed

a

drug

cardamoms

mother

of

the

7th

Jaina.

पृथ्वी

-

pRthvI

-

Feminine

-

earth

पृथ्वी

-

pRthvI

-

Feminine

-

earth

element

पृथ्वी

Feminine.

(

-थ्वी

)

1

The

earth.

2

A

pungent

seed,

(

Nigella

Indica.

)

3

A

medical

substance

and

condiment,

perhaps

the

leaf

of

the

asafœtida

plant,

Hiṅgupatrī.

4

The

mother

of

the

seventh

Jina,

or

Jains

deified

teacher,

SUPĀRŚVA.

5

Cardamoms.

Etymology

the

feminine

form

of

पृथु,

or

पृथु

the

king

so

named,

and

ङीप्

Affix.

the

domain

of

king

PṚTHU.

पृथ्वी

[

pṛthvī

],

[

पृथु-ङीष्

]

The

earth

पृथ्वि

त्वया

धृता

लोका

देवि

त्वं

विष्णुना

धृता

Sandhyā.

The

earth

as

one

of

the

five

elements.

Large

cardamoms.

Name.

of

a

metre

(

see

App.I.

)

Compound.

-ईशः,

-पतिः,

-पालः,

-भुज्

Masculine.

a

king,

sovereign.

-खातम्

a

cavern.

-गर्भः

an

epithet

of

Gaṇeṣa.

-गृहम्

a

cave,

grotto.

जः

a

tree.

the

planet

Mars.

-जम्

rock-salt

(

गडलवण

).

-तलम्

the

ground,

dry

land.

-धरः

a

mountain.

-भरः

Name.

of

a

metre.

पृथ्वी

[

पृथु-ङीष्

]

1

The

earth.

2

The

earth

as

one

of

the

five

elements.

3

Large

cardamoms.

4

N.

of

a

metre

(

see

App.

I.

)

Comp.

ईशः,

पतिः,

पालः,

भुज्

m.

a

king,

sovereign.

खातं

a

cavern.

गर्भः

an

epithet

of

Gaṇeśa.

गृहं

a

cave,

grotto.

जः

{1}

a

tree.

{2}

the

planet

Mars.

धरः

a

mountain.

पृथ्वी

a

(

वी

),

feminine.

See

below.

पृथ्वी॑

b

feminine.

(

confer, compare.

पृथिवी

)

the

earth

(

also

as

an

element

),

ṛg-veda

et cetera.

et cetera.

Nigella

Indica,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

Boerhavia

Procumbens,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

equal, equivalent to, the same as, explained by.

हिङ्गु-पत्त्री,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

great

cardamoms,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

nalopākhyāna

of

2

kinds

of

metre,

Colebrooke

nalopākhyāna

of

the

mother

of

the

7th

Arhat

of

present

Avasarpiṇī,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

पृथ्वी

pṛthu‿ī́,

Feminine.

the

(

wide

)

earth

land,

🞄realm

ground

earth

(

as

an

element

):

-khāta,

🞄n.

cavern

or

hole

in

the

earth

-gṛha,

Neuter.

🞄dwelling

in

the

earth,

cave

-tala,

Neuter.

surface

🞄of

the

earth,

dry

land

-daṇḍa-pāla,

Masculine.

chief

🞄constable

of

the

country:

-tā,

Feminine.

office

of

—

🞄-dhara,

Masculine.

support

of

the

earth,

mountain

🞄-pati,

Masculine.

lord

of

the

earth,

prince,

king:

🞄-tva,

Neuter.

sovereignty

-pāla,

Masculine.

N.

-bhuj,

🞄m.

enjoyer

of

the

earth,

prince,

sovereign

🞄-bhṛt

Masculine.

supporter

of

the

earth,

prince,

🞄king

-rājya,

Neuter.

dominion

over

the

land,

🞄sovereignty

-rūpa,

Masculine.

N.

of

a

prince

-īśa,

🞄m.

lord

of

earth,

prince,

king

-hara,

Masculine.

N..

सम-वृत्तम्,

अक्षराणि →

68,

पादेऽक्षराणि →

17

मात्राः →

24

सङ्ख्याजातिः

-

अत्यष्टिः

मात्रा-विन्यासः

द

दा

द

द

द

दा

द

दा।

द

द

द

दा

द

दा

दा

द

दा॥

यतिः

-

८

लक्षण-मूलम् →

वृत्तरत्नाकरः

गणविन्यासः

-

ज

स

ज

स

य

ल

ग॥

प्रसिद्धिः

-

५

पृथ्वी

पृथ्वी

स्त्रीलिङ्गम्

-

पृथु+ङीष्

"पृथिवी,

धरा"

पृथ्वी

स्त्रीलिङ्गम्

-

पृथु+ङीष्

"पाँच

मूल

तत्त्वों

में

से

एक,

पृथ्वी"

पृथ्वी

स्त्रीलिङ्गम्

-

पृथु+ङीष्

बड़ी

इलायची

पृथ्वी

स्त्रीलिङ्गम्

-

पृथु+ङीष्

एक

छंद

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

निष्पत्तिः

स्त्रियां

वा

"ङीप्"

(

४-१-४४

)

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಭೂಮಿ

/ಧರೆ

/ಮನುಷ್ಯರ

ವಾಸಸ್ಥಾನ

निष्पत्तिः

प्रथ

(

प्रख्याने

)

-

"कुः"

सम्प्रसारणञ्ज

(

उ०

१-२८

)

।

गुणवाचित्वात्व्

वा

"ङीष्"

(

४-१-४४

)

व्युत्पत्तिः

पृथुः

स्थूलत्वगुणयुक्ता

प्रयोगाः

"संविव्युरम्बरविकारि

चमूसमुत्थं

पृथ्वीरजः

करभकण्ठकडारमाशाः"

उल्लेखाः

माघ०

५-३

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಕರಿಜೀರಿಗೆ

विस्तारः

"सुषवी

करकी

पृथ्वी

पृथुः

कालोपकुञ्चिका"

-

अम०

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ದಪ್ಪಜಾತಿಯ

ಯಾಲಕ್ಕಿ

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಸ್ಥೂಲ

ಹೆಂಗಸು

पृथ्वी

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವೃತ್ತರತ್ನಾಕರದಲ್ಲಿ

ಉಕ್ತವಾದ

ಹದಿನೇಳನೆಯ

ಛಂದಸ್ಸಿನ

ಒಂದು

ವೃತ್ತ

प्रयोगाः

"जसौ

जसयला

वसुग्रहयतिश्च

पृथ्वी

गुरुः"

उल्लेखाः

वृ०

र०

pfTu

{%

(

I

)

a.

(

f.

थु

or

थ्वी

compar.

प्रथीयस्

super.

प्रथिष्ठ

)

%}

1.

Wide,

expansive,

spacious,

सिंधोः

पृथुमपि

तनुं

दूरभावात्प्रवाहम्

Megh.i.46

2.

ample,

abundant

3.

great,

large,

R.xi.25

4.

numerous

5.

important.

pfTvI

{%

f.

%}

1.

The

earth

2.

the

earth

considered

as

one

of

the

five

elements

3.

large

cardamoms

4.

name

of

a

metre.

(

See

App.

I.

)

१,

अंशुमान्,

अचला,

अब्ज,

अमृतांशु,

अवनि,

आदि,

आस्य,

इन्दु,

इला,

उडुपति,

उर्वरा,

उर्वी,

ऋक्षेश,

एक,

एणधर,

औषधीश,

क,

कलाधर,

कलि,

कु,

कुमुदाकरप्रिय,

क्षपाकर,

क्षमा,

क्षिति,

क्षोणि,

क्षोणी,

क्षमा,

गो,

गोत्र,

गोत्रा,

ग्लौ,

चन्द्र,

चन्द्रमस्,

जगती,

जैवातृक,

ज्या,

तनु,

दाक्षायणीप्राणेश,

धरणी,

धरा,

धरित्री,

नायक,

निशाकर,

निशेश,

पितामह,

पृथिवी,

पृथ्वी,

प्रालेयांशु,

ब्रह्मा,

भुवन्यु,

भू,

भूमि,

मही,

मुख,

मृगलाञ्छन,

मृगाङ्क,

मेदिनी,

रजनीकर,

रजनीश,

रात्रिप,

रात्रीश,

रुग्ण,

रूप,

लपन,

वक्त्र,

वदन,

वसुधा,

वसुन्धरा,

वाक्,

विधु,

विरञ्चि,

विश्वम्भरा,

शशधर,

शशभृत्,

शशलाञ्छन,

शशाङ्क,

शशि,

शशी,

शीतकर,

शीतकिरण,

शीतद्युति,

शीतमयूख,

शीतरश्मि,

शीतांशु,

शुभ्रभानु,

श्वेत,

श्वेतांशु,

सितरश्मि,

सुधांशु,

सोम,

स्थिरा,

हरिणधृत्,

हरिणाङ्क,

हिमकर,

हिमगु,

हिमरश्मि,

हिमांशु

पृथ्वी

f.

(

magna,

lata,

fem.

a

पृथु

)

terra,

cf.

मही

usi-

tatius

est

पृथिवी,

quod

e

पृथ्वी

inserto

इ

ortum

esse

censeo.

(

*

)

(

Cambro-brit.

prîz

«mould

or

earth».

)

(

*

)

Wilsonus

deducit

पृथ्वी

a

पृथु

nomine

regis,

प्रथिवी

vero

a

rad.

प्रथ्

celebrem

esse.

धरा

स्त्री

धरा,

पृथ्वी,

धारा,

धृति

धरा

पृथ्वी

धरा

धारा

धरः

शैलो

धरा

धृतिः

।

verse

2.1.1.57

page

0011

क्षिति

स्त्री

क्षिति,

पृथ्वी,

क्षय

खलो

ह्रस्वः

खलः

क्रूरः

क्षितिः

पृथ्वी

क्षितिः

क्षयः

।

verse

3.1.1.15

page

0014

Pṛthvī,

see

Pṛthivī.

pṛthvī

(

IE

7-1-2

),

‘one’.

Synonyms

पृथ्वी

(Noun)

सप्तदशवर्णैः

युक्तः

वर्णवृत्तविशेषः।

"पृथ्व्याः

अष्टने

नवमे

च

स्थाने

यतिः

तथा

अन्ते

लघुः

गुरुश्च

भवति।"

Synonyms

पृथिवी,

भूः,

भूमिः,

अचला,

अनन्ता,

रसा,

विश्वम्भरा,

स्थिरा,

धरा,

धरित्री,

धरणी,

क्षौणी,

ज्या,

काश्यपी,

क्षितिः,

सर्वसहा,

वसुमती,

वसुधा,

उर्वी,

वसुन्धरा,

गोत्रा,

कुः,

पृथ्वी,

क्ष्मा,

अवनिः,

मेदिनी,

मही,

धरणी,

क्षोणिः,

क्षौणिः,

क्षमा,

अवनी,

महिः,

रत्नगर्भा,

सागराम्बरा,

अब्धिमेखला,

भूतधात्री,

रत्नावती,

देहिनी,

पारा,

विपुला,

मध्यमलोकवर्त्मा,

धारणी,

गन्धवती,

महाकान्ता,

खण्डनी,

गिरिकर्णिका,

धारयित्री,

धात्री,

अचलकीला,

गौः,

अब्धिद्वीपा,

इडा,

इडिका,

इला,

इलिका,

इरा,

आदिमा,

ईला,

वरा,

आद्या,

जगती,

पृथुः,

भुवनमाता,

निश्चला,

श्यामा

(Noun)

मर्त्याद्यधिष्ठानभूता।

"पृथिवी

पञ्चमम्

भूतम्"

Synonyms

पुनर्नवा,

शोथघ्नी,

वर्षाभूः,

प्रावृषायणी,

कठिल्लकः,

वृश्चीराः,

चिराटिका,

विशाखः,

कठिल्लः,

शशिवाटिका,

पृथ्वी,

सितवर्षाभूः,

घनपत्रः

(Noun)

औषधीयोषधिः

या

द्वित्र्यङ्गुला

उन्नता

एवं

वर्षकाले

उद्भवति

उष्णकाले

निर्गच्छति

च।

"पुनर्नवायाः

लघुफलं

श्लेष्मबीजयुक्तं

भवति।"

Synonyms

पृथ्वी,

धरती,

धरा,

भू,

वसुन्धरा,

धरणी,

धरित्री,

अवनी,

उर्वी,

रत्नगर्भा,

वसुधा,

क्षितिः,

महिः,

मही,

अचलकीला,

अचला,

भूमण्डलः,

पृथिवीमण्डलम्,

विश्वम्भरा,

प्रथी,

विश्वधारिणी,

मेदिनी,

विश्वधेना

(Noun)

सौरमालायां

सूर्यं

परितः

भ्रममाणः

सूर्यात्

तृतीयः

मर्त्याद्यधिष्ठानभूतः

ग्रहगोलः।

"चन्द्रः

पृथ्वेः

उपग्रहः

अस्ति।"

Synonyms

पृथ्वी

(Noun)

वर्तमान-अवसर्पिण्याः

सप्तमस्य

अर्हतस्य

माता

।

"कोशेषु

पृथ्वी

उल्लिखिता"

Synonyms

पृथ्वी

(Noun)

वर्तमान-अवसर्पिण्याः

सप्तमस्य

अर्हतस्य

माता

।

"कोशेषु

पृथ्वी

उल्लिखिता"

Synonyms

पृथ्वी

(Noun)

एकं

वृत्तम्

।

"पृथ्वी

कोशे

परिगणिता"

*Pṛthvī

=

Pṛthivī

(

the

Earth

):

XIII,

2129

(

saṃvādaṃ

Vāsudevasya

Pºvyāś

ca,

C.

by

error

ºthyāº

),

7125

(

daughter

of

Pṛthu

Vainya

).

पृथ्वी

स्त्री।

भूमिः

समानार्थकाः

भू,

भूमि,

अचला,

अनन्ता,

रसा,

विश्वम्भरा,

स्थिरा,

धरा,

धरित्री,

धरणि,

क्षोणि,

ज्या,

काश्यपी,

क्षिति,

सर्वंसहा,

वसुमती,

वसुधा,

उर्वी,

वसुन्धरा,

गोत्रा,

कु,

पृथिवी,

पृथ्वी,

क्ष्मा,

अवनि,

मेदिनी,

मही,

विपुला,

गह्वरी,

धात्री,

गो,

इला,

कुम्भिनी,

क्षमा,

भूतधात्री,

रत्नगर्भा,

जगती,

सागराम्बरा,

इडा,

भूत,

इरा,

रोदस्,

रोदसी

2।1।3।2।4

सर्वंसहा

वसुमती

वसुधोर्वी

वसुन्धरा।

गोत्रा

कुः

पृथिवी

पृथ्वी

क्ष्मावनिर्मेदिनी

मही॥

विपुला

गह्वरी

धात्री

गौरिला

कुम्भिनी

क्षमा।

भूतधात्री

रत्नगर्भा

जगती

सागराम्बरा।

अवयव

==>

भूरन्ध्रम्,

मृद्

==>

अतिनिम्नप्रदेशः,

कुमुदयुक्तदेशः,

सर्वसस्याढ्यभूमिः,

निर्जलदेशः,

हलाद्यकृष्टभूमिः,

शरावत्याः_अवधेः_प्राग्दक्षिणदेशः,

शरावत्याः_अवधेः_पश्चिमोत्तरदेशः,

भारतस्य_पश्चिमसीमाप्रदेशः,

भारतभूमेः_मध्यदेशः,

विन्ध्यहिमाद्रिमध्यदेशः,

नडाधिकदेशः,

कुमुदबहुलदेशः,

बहुवेदसदेशः,

बालतृणबहुलदेशः,

सपङ्कदेशः,

जलाधिकदेशः,

अश्मप्रायमृदधिकदेशः,

वालुकाबहुलदेशः,

सिकतायुक्तदेशः,

नद्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,

वृष्ट्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,

स्वधर्मपरराजयुक्तदेशः,

सामान्यराजयुक्तदेशः,

नद्यादिसमीपभूमिः,

पाषाणादिनिबद्धा_भूः,

गृहरचनापरिच्छिन्नदेशः,

गृहरचनावच्छिन्नवास्तुभूमिः,

ग्रामादिसमीपदेशः,

पर्वतः,

मेखलाख्यपर्वतमध्यभागः,

पर्वतसमभूभागः,

अद्रेरधस्थोर्ध्वासन्नभूमिः,

यागार्थं_संस्कृतभूमिः,

स्वभूमिः,

पर्वतादयः,

विजनः,

अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,

भयङ्करयुद्धभूमिः,

प्रेतभूमिः,

यज्ञे_स्तावकद्विजावस्थानभूमिः,

ऊषरदेशः,

देशः,

जन्मभूमिः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी

पृथ्वी

स्त्री।

कृष्णवर्णजीरकः

समानार्थकाः

सुषवी,

कारवी,

पृथ्वी,

पृथु,

काला,

उपकुंञ्चिका

2।9।37।1।3

सुषवी

कारवी

पृथ्वी

पृथुः

कालोपकुञ्जिका।

आर्द्रकं

शृङ्गबेरं

स्यादथच्छत्रा

वितुन्नकम्.।

पदार्थ-विभागः

खाद्यम्,

प्राकृतिकखाद्यम्

पृथ्वी

स्त्री।

हिङ्गुपत्रम्

समानार्थकाः

कारवी,

पृथ्वी,

बाष्पिका,

कबरी,

पृथु

2।9।40।2।2

सहस्रवेधि

जतुकं

बाल्हीकं

हिङ्गु

रामठम्.

तत्पत्री

कारवी

पृथ्वी

बाष्पिका

कबरी

पृथुः॥

अवयव

==>

हिङ्गुवृक्षनिर्यासः

पदार्थ-विभागः

अवयवः

पृथ्वी,

स्त्रीलिङ्गम्

(

पृथुः

स्थूलत्वगुणयुक्ता

।

“वोतो

गुण-वचनात्

।”

४

।

१

।

४४

।

इति

ङीष्

।

)

पृथिवी

।(

यथा,

देवीभागवते

।

३

।

१३

।

८

।“मधुकैटभयोर्मेदसंयोगोत्

मेदिनी

स्मृता

।धारणाच्च

धरा

प्रोक्ता

पृथ्वी

विस्तारयोगतः

॥

”

)पृथोर्दुहितृत्वस्वीकारादेतन्नाम

।

यथा,

अग्नि-पुराणे

।“दुहितृत्वमनुप्राप्ता

देवी

पृथ्वी

तथोच्यते

॥

”हिङ्गुपत्री

।

कृष्णजीरकः

।

इत्यमरः

।

२

।

९

।३७,

२

।

९

।

४०

॥

(

एतस्याः

पर्य्यायो

यथा,

--“कृष्णजीरः

सुगन्धश्च

तथैवोद्गारशोधनः

।कालाजाजीतु

सुषवी

कालिका

चोपकालिका

॥

पृथ्वीका

कारवी

पृथ्वी

पृथुः

कृष्णोपकुञ्चिका

।उपकुञ्ची

च

कुञ्ची

च

बृहज्जीरक

इत्यपि

॥

”इति

भावप्रकाशस्य

पूर्व्वखण्डे

प्रथमे

भागे

॥

)वृत्तार्हन्माता

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

पुनर्नवा

।स्थूलैला

।

इति

राजनिर्घण्टः

॥

(

सप्तदशाक्षर-पादकश्च्छन्दोभेदः

।

इति

छन्दोमञ्जरी

॥

अस्यलक्षणादिकं

छन्दःशब्दे

द्रष्टव्यम्

॥

)

पृथ्वी

स्त्री

पृथत्वगुणयुक्ता

स्त्री

ङीष्

।

१

पृथुत्वयुक्तायांस्त्रियां

२

भूमौ

३

हिङ्गुपत्र्यां

४

कृष्णजीरके

च

।

५

स्थूलै-लायाम्

६

पुनर्नवायाम्

मेदि०

।

७

वृत्तार्हन्मातृभेदे

हेम०स्वार्थे

क

।

पृथ्वीका

।

वृहदेलायाम्

हिङ्गुपत्र्यांकृष्णजीरके

च

।

तत्र

पृथिव्याः

पृथुराजेन

दुहितृत्वस्यकल्पनात्

पुंयोगे

ङीष्

।

“दुहितृत्वमनुप्राप्ता

देवी

पृथ्वीतथोच्यते”

अग्निपु०

।

“जसौ

जसयलावसुग्रहयतिश्च

पृथ्वीगुरुः

वृ०

र०

उक्ते

८

सप्तदशाक्षरपादके

छन्दीभेदे

।

पृथ्वी॑

s.

पृथु.

पृथ्वी

(

°—

)

=

पृथिवी

(

°—

).

पृथ्वी

पृथ्वी

(

feminine

de

पृथु

)

la

terre.

Nigelle

de

l'Inde

cardamome.

Sorte

de

drogue.

Np.

de

femme.

पृथ्वीका

feminine

nigelle

cardamome.

पृथ्वी-

Feminine.

terre

(

aussi

comme

élément

),

et.

v.

{%pṛthu-.

%}

Neuter.

d'un

mètre

(

4

×

17

syll.

).

°पति-

°भृत्-

°प्रशास्तृ-

पृथ्वीश-

Masculine.

roi,

prince

°पतित्व-

°राज्य-

nt.

souveraineté,

royauté.

°रूप-

Masculine.

Neuter.

d'un

prince.