Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
पुत्र (putra)
पुत्र
-
putra
-
Masculine
-
son
मातुलस्य
पुत्र
-
mAtulasyaputra
-
Masculine
-
cousin
पितृव्यस्य
पुत्र
-
pitRvyasyaputra
-
Masculine
-
cousin
मातृभगिन्याः
पुत्र
-
mAtRbhaginyAHputra
-
Masculine
-
cousin
पितृभगिन्याः
पुत्र
-
pitRbhaginyAHputra
-
Masculine
-
cousin
पुत्र
-
putra
-
Adjective
-
used
to
form
diminutives
पुत्र
-
putra
-
Adjective
-
species
of
plant
पुत्र
-
putra
-
Masculine
-
child
पुत्र
-
putra
-
Masculine
-
species
of
small
venomous
animal
पुत्रः
[
putrḥ
],
1
A
son
(
the
word
is
thus
derived:
पुन्नाम्नो
नरकाद्
यस्मात्
त्रायते
पितरं
सुतः
।
तस्मात्
पुत्र
इति
प्रोक्तः
स्वयमेव
स्वयंभुवा
॥
Manusmṛiti.
9.138
the
word,
therefore,
should
be
strictly
written
पुत्त्रः
).
A
child,
young
one
of
an
animal.
A
dear
child
(
a
term
of
endearment
in
addressing
young
persons
).
(
At
the
end
of
Compound.
)
Anything
little
or
small
of
its
kind
as
in
असिपुत्रः,
शिलापुत्रः
Et cætera.
(
Astrol.
)
The
fifth
mansion
from
जन्मलग्न.
-त्रौ
(
Dual.
)
A
son
and
daughter.
Compound.
अन्नादः
one
who
lives
at
a
son's
expense,
one
who
is
maintained
by
his
son.
a
mendicant
of
a
particular
order
see
कुटीचक.
-अर्थिन्
Adjective.
wishing
for
a
son.
-आचार्य
Adjective.
one
having
a
son
for
his
teacher
Meghadūta (Bombay).
3.
16.
आदिनी
an
unnatural
mother.
a
tigress.-इष्टिः,
-इष्टिका
Feminine.
a
sacrifice
performed
to
obtain
male
issue
गृहीत्वा
पञ्चवर्षीयं
पुत्रेष्टिं
प्रथमं
चरेत्.
-ऐश्वर्यम्
a
resignation
of
property
or
power
by
a
father
to
his
son.
-कर्मन्
Neuter.
a
ceremony
on
the
birth
of
a
son.
-काम
Adjective.
desirous
of
sons.
-काम्या
a
wish
for
sons
अथाभ्यर्च्य
विधातारं
प्रयतौ
पुत्रकाम्यया
Raghuvamsa (Bombay).
1.35.
-कार्यम्
a
ceremony
relating
to
a
son.
-कृत्
Masculine.
an
adopted
son.
-कृतकः
one
who
is
adopted
as
a
son,
an
adopted
son
श्यामाकमुष्टिपरिवर्धितको
जहाति
सो$यं
न
पुत्रकृतकः
पदवीं
मृगस्ते
Sakuntalâ (Bombay).
4.14.
-जग्धी
an
unnatural
mother
(
who
eats
her
own
children.
)
-जात
Adjective.
one
to
whom
a
son
is
born.
-दारम्
son
and
wife.
-धर्मः
filial
duty.
-पौत्रम्,
-त्राः
sons
and
grandsons.
-पौत्रीण
Adjective.
transmitted
from
son
to
son,
hereditary
लक्ष्मीं
परंपरीणां
त्वं
पुत्रपौत्रीणतां
नय
Bhaṭṭikâvya.
5.15.
-प्रतिनिधिः
a
substitute
for
a
son.
(
Exempli gratia, for example.
an
adopted
son
).
-प्रवरः
the
eldest
son.
-लाभः
obtaining
a
son.
-वधः
Feminine.
a
daughter-in-law.
-सखः
'a
friend
of
children',
one
who
is
fond
of
children.
-सूः
a
mother
of
a
son.
-हीन
Adjective.
sonless,
childless.
-संकरिन्a.
mixing
or
confusing
sons
by
mixed
marriages.
-हतः
an
epithet
of
Vasiṣṭha
(
whose
hundred
sons
where
killed
).
(
-ती
)
an
unnatural
mother.
पुत्रः
1
A
son
(
the
word
is
thus
derived:
पुन्नाम्नो
नरकाद्यस्मात्त्रायते
पितरं
सुतः
।
तस्मात्पुत्र
इति
प्रोक्तः
स्वयमेव
स्वयंभुवा
॥
Ms.
9.
138
the
word,
therefore,
should
be
strictly
written
पुत्त्रः
)
2
A
child,
the
young
one
of
an
animal.
3
A
dear
child
(
a
term
of
endearment
in
addressing
young
persons
).
4
(
At
the
end
of
comp.
)
Anything
little
or
small
of
its
kind
as
in
असिपुत्रः,
शिलापुत्रः
&c.
त्रौ
(
du.
)
A
son
and
daughter.
Comp.
अन्नादः
{1}
one
who
lives
at
a
son's
expense,
one
who
is
maintained
by
his
son.
{2}
a
mendicant
of
a
particular
order
see
कुटीचक.
अर्थिन्
a.
wishing
for
a
son.
आचार्य
a.
one
having
a
son
for
his
teacher.
आदिनी
{1}
an
unnatural
mother.
{2}
a
tigress.
इष्टिः,
इष्टिका
f.
a
sacrifice
performed
to
obtain
male
issue.
कर्मन्
n.
a
ceremony
on
the
birth
of
a
son.
काम
a.
desirous
of
sons.
काम्या
a
wish
for
sons
R.
1.
35.
कार्यं
a
ceremony
relating
to
a
son.
कृत्
m.
an
adopted
son.
कृतकः
one
who
is
adopted
as
a
son,
an
adopted
son
श्यामाकमुष्टिपरिवर्धितको
जहात
सोयं
न
पुत्रकृतकः
पदवीं
मृगस्ते
Ś.
4.
13.
जग्धी
ad
unnatural
mother
(
who
eats
her
own
children
).
जात
a.
one
to
whom
a
son
is
born.
दारं
son
and
wife.
धर्मः
filial
duty.
पौत्रं
त्राः
sons
and
grandsons.
पौत्रीण
a.
transmitted
from
son
to
son,
hereditary
Bk.
5.
15.
प्रतिनिधिः
a
substitute
for
a
son
(
e.
g.
an
adopted
son
).
लाभः
obtaining
a
son.
वधूः
f.
a
daughter-in-law.
सखः
‘a
friend
of
children’,
one
who
is
fond
of
children.
हीन
a.
sonless,
childless.
संकरिन्
a.
mixing
or
confusing
sons
by
mixed
marriages.
हतः
an
epithet
of
Vasiṣṭha
(
whose
hundred
sons
were
killed
).
(
ती
)
an
unnatural
mother.
पुत्र॑
masculine gender.
(
etymology.
doubtful,
perhaps
from.
√
2.
पुष्
traditionally
said
to
be
a
comp.
पुत्-त्र,
‘preserving
from
the
hell
called
Put’,
manu-smṛti
ix,
138
)
a
son,
child,
ṛg-veda
et cetera.
et cetera.
(
also
the
young
of
an
animal
confer, compare.
pāṇini
viii,
1,
15,
Sch.
ifc.
it
forms
diminutives
confer, compare.
दृषत्-प्°
and
शिला-प्°
vocative case.
sg.
dual number.
plural number.
often
used
to
address
young
persons,
‘my
son,
my
children
et cetera.
’
dual number.
‘two
sons’
or
‘a
son
and
a
daughter’
confer, compare.
pāṇini
i,
2,
68
)
a
species
of
small
venomous
animal
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
पुत्रक
),
Catalogue(s)
पुत्र
पुत्र,
अस्,
m.
(
perhaps
connected
with
पितृ
said
to
be
fr.
rt.
1.
पू,
but
according
to
others
fr.
rt.
1.
पुष्
traditionally
said
to
be
a
comp.
पुत्-त्र,
‘preserving
from
the
hell
called
Put,
’
Manu
IX.
138
),
a
son,
child,
the
young
of
an
animal
(
at
the
end
of
a
comp.
)
used
as
a
diminutive
to
express
‘any
little
thing
of
its
kind’
[
cf.
शिला-प्°
]
the
fifth
mansion
from
the
point
of
conjunction
of
the
sun
and
a
zodiacal
sign
(
in
astrol.
),
the
fifth
house
N.
of
a
son
of
Brahmiṣṭha
of
a
son
of
Priya-vrata
of
a
son
of
a
Brāhman
(
औ
),
m.
du.
two
sons,
a
son
and
daughter
(
ई
),
f.
a
daughter
a
doll
[
cf.
दारु-प्°
]
(
at
the
end
of
a
comp.
)
used
as
a
diminutive
to
express
‘any
little
thing
of
its
kind’
[
cf.
असि-प्°
]
an
epithet
of
Pārvatī
a
species
of
plant.
पुत्र
in
the
voc.
sing.
is
sometimes
used
as
a
mode
of
addressing
young
persons,
‘my
son,
’
‘my
child
’
[
cf.
Pers.
pusr,
‘a
son
’
Gr.
πῶλο-ς,
πωλ-ίο-ν
Lat.
pullu-s,
(
Marci-
)por,
pu-er,
pu-
era,
pu-su-s,
pusa,
pû-pu-s,
pû-pa,
pûpilla,
pu-
tu-s
Goth.
fula
(
n
)
=
Old
Germ.
folo,
‘a
foal
’
Armor.
paotr,
‘a
boy.’
]
—पुत्र-कन्दा,
f.
a
bulbous
plant
supposed
to
cause
fecundity
(
=
लक्ष्-
मणा-कन्द
).
—पुत्र-कर्मन्,
अ,
n.
a
ceremony
or
sacrifice
on
the
birth
of
a
son.
—पुत्र-कलत्र-
नाश-भीत,
अस्,
आ,
अम्,
fearful
or
apprehensive
of
the
destruction
of
wife
and
children.
—पुत्र-काम,
अस्,
आ,
अम्,
Ved.
desirous
of
sons
or
children.
—पुत्रकामेष्टि
(
°म-इष्°
),
इस्,
f.,
Ved.
an
obla-
tion
or
sacrifice
made
by
one
desirous
of
offspring.
—पुत्रकाम्य,
Nom.
P.
—पुत्रकाम्यति,
&c.,
to
wish
for
or
be
desirous
of
a
son.
—पुत्रकाम्या,
f.,
Ved.
wish
for
sons
or
children,
affection
for
progeny.
—पुत्र-कार्य,
अम्,
n.
a
ceremony
relating
to
a
son.
—पुत्र-कृत्,
त्,
त्,
m.
f.
an
adopted
child.
—पुत्र-कृतक,
अस्,
आ,
अम्,
adopted
as
a
child
or
son.
—पुत्र-कृत्य,
अम्,
n.
the
duty
of
a
son.
—पुत्र-कृथ,
अस्
or
अम्,
m.
or
n.
(
?
),
Ved.
the
bringing
forth
or
procreation
of
children.
—पुत्र-
क्रम-दीपिका,
f.,
N.
of
a
work
by
Rāma-bhadra
on
the
law
of
inheritance.
—पुत्र-घ्न,
अस्,
ई,
अम्,
child-killing
scil.
योनि,
in
which
the
fetus
dies.
—पुत्र-जग्धी,
f.
‘one
who
has
devoured
her
children,
’
an
unnatural
mother.
—पुत्र-जात,
अस्,
आ,
अम्,
one
to
whom
a
son
is
born,
having
a
son.
—पुत्र-जीव
or
पुत्रञ्-जीव
or
पुत्रञ्-जीवक,
अस्,
m.
‘giving
life
to
children,
’
the
tree
Putranjiva
Roxburghii
(
from
the
fruit
of
which
necklaces
are
made,
supposed
to
be
of
prolific
efficacy,
and
when
worn
by
children
to
keep
them
in
good
health
).
—पुत्र-ता,
f.
or
पुत्र-त्व,
अम्,
n.
sonship,
filial
relation.
—पुत्र-तीर्थ,
अम्,
n.,
N.
of
the
119th
and
120th
chapters
of
the
Bhūmi-khaṇḍa
or
second
part
of
the
Padma-Purāṇa.
—पुत्र-द,
अस्,
आ,
अम्,
giving
sons
or
offspring
(
आ
),
f.,
N.
of
various
plants
(
=
बन्ध्या-कर्कोटकी,
गर्भ-दात्री,
and
लक्ष्मणा-कन्द
).
—पुत्र-दात्री,
f.
‘child-giver,
’
N.
of
a
plant
growing
in
Mālava,
supposed
to
be
of
prolific
efficacy.
—पुत्र-दार,
अम्,
n.
son
and
wife,
child
and
wife.
—पुत्र-धर्म,
अस्,
m.
filial
duty.
—पुत्रधर्म-तस्,
ind.
according
to
the
ceremonies
usual
on
the
birth
of
a
son.
—पुत्र-
निवेशन,
अम्,
n.
the
habitation
or
abode
of
a
son.
—पुत्र-पङ्क्ति,
इस्,
f.
a
line
or
assemblage
of
sons.
—पुत्र-पुत्रादिनी
(
°र-आद्°
),
f.
(
probably
)
‘devouring
sons
and
grandsons,
’
an
unnatural
mother.
—पुत्र-पौत्र,
अम्,
n.,
आस्,
m.
pl.
sons
and
grandsons.
—पुत्रपौत्रिन्,
ई,
इणी,
इ,
having
sons
and
grandsons.
—पुत्रपौत्रीण,
अस्,
आ,
अम्,
transmitted
to
sons
and
grandsons,
transmitted
from
son
to
son
hereditary.
—पुत्रपौत्रीण-ता,
f.
transmission
to
sons
and
grandsons,
transmission
from
son
to
son,
hereditary
descent.
—पुत्र-प्रतिनिधि,
इस्,
m.
a
substitute
for
a
son
(
as
an
adopted
son
&c.
).
—पुत्र-प्रदा,
f.
‘giving
sons
or
children,
’
epi-
thet
of
a
species
of
Solanum
(
=
क्षविका
).
—पुत्र-
प्रिय,
अस्,
m.
‘fond
of
offspring,
’
epithet
of
a
kind
of
bird.
—पुत्र-फल-भक्तृ,
ता,
त्री,
तृ,
enjoy-
ing
the
advantage
of
having
a
son.
—पुत्र-भद्रा,
f.
a
species
of
plant
(
=
बृहज्-जीवन्ती
).
—पुत्र-
भाग,
अस्,
m.
the
share
or
portion
of
a
son.
—पुत्र-भाव,
अस्,
m.
the
being
a
son,
the
state
or
condition
of
a
son,
sonship.
—पुत्र-मय,
अस्,
ई,
अम्,
Ved.
consisting
of
a
son,
formed
of
a
son.
—पुत्र-लाभ,
अस्,
m.
the
obtaining
of
a
son.
—
1.
पुत्र-वत्,
आन्,
अती,
अत्,
or
पुत्र-वल,
अस्,
आ,
अम्,
having
a
son
or
sons,
possessing
offspring.
—
2.
पुत्र-वत्,
ind.
like
a
son,
as
with
a
son,
as
on
the
birth
of
a
son.
—पुत्र-वधू,
ऊस्,
f.
a
son's
wife,
daughter-in-law.
—पुत्र-विद्य,
अम्,
n.,
Ved.
obtaining
sons.
—पुत्र-शृङ्गी,
f.
=
अज-शृङ्गी,
q.
v.
—पुत्र-श्रेणी,
f.
‘having
a
row
of
offspring,
i.
e.
of
shoots
or
suckers,
’
the
plant
Salvinia
Cucullata.
—पुत्र-सख,
अस्,
m.
a
friend
of
children,
one
who
is
fond
of
children.
—पुत्र-सङ्करिन्,
ई,
इणी,
इ,
mixing
or
confusing
sons
or
children
(
through
mixed
marriages
).
—पुत्र-सङ्ग्रह,
अस्,
m.
(
per-
haps
)
N.
of
a
work
by
Śaunaka
on
adoption.
—पुत्र-सू,
ऊस्,
f.
the
mother
of
a
son
[
cf.
पुत्रिका-प्रसू।
]
—पुत्र-हत,
अस्,
आ,
अम्,
‘whose
sons
have
been
killed,
’
an
epithet
of
Vasiṣṭha
(
ई
),
f.
‘one
who
has
killed
her
son,
’
an
unnatural
mother.
—पुत्र-हीन,
अस्,
आ,
अम्,
sonless,
childless.
—पु-
त्रहीन-त्व,
अम्,
n.
sonlessness,
childlessness.
—पु-
त्राचार्य
(
°र-आच्°
),
अस्,
आ,
अम्,
having
a
son
for
one's
teacher
(
अस्
),
m.
a
father
instructed
in
sacred
science
by
his
son.
—पुत्रादिनी
(
°र-आद्°
),
f.
‘son-
devouring,
’
an
unnatural
mother
(
according
to
a
Scholiast
when
used
literally
spelt
with
two
त्ऽस्,
e.
g.
पुत्त्रादिनी
व्याघ्री,
a
tigress
that
devours
her
young
cf.
पुत्र-जग्धी,
पुत्र-हती।
)
—पुत्रान्-
नाद
(
°र-अन्न-अद
),
अस्,
आ,
अम्,
eating
the
food
of
a
son,
living
at
a
son's
expense
(
अस्
),
m.
one
who
is
maintained
by
his
son.
—पुत्रार्थिन्
(
°र-अर्°
),
ई,
इनी,
इ,
wishing
for
a
son.
—पुत्री-
करण-मीमांसा,
f.,
N.
of
a
treatise
by
Nanda-
paṇḍita
on
the
adoption
of
sons.
—पुत्री-कृ,
cl.
8.
P.
A.
-करोति,
-कुरुते,
-कर्तुम्,
to
adopt
as
a
son.
—पुत्री-कृत,
अस्,
आ,
अम्,
adopted
as
a
son.
—पु-
त्रेप्सु
(
°र-ईप्°
),
उस्,
उस्,
उ,
wishing
for
a
son.
—पुत्रेष्टि
(
°र-इष्°
),
इस्,
or
पुत्रेष्टिका
(
°र-
इष्°
),
f.
a
sacrifice
performed
to
obtain
male
children,
one
performed
at
the
time
of
adoption.
—पुत्रै-
श्वर्य
(
°र-ऐश्°
),
अम्,
n.
‘son's
proprietorship,
’
a
resignation
of
property
or
power
by
a
father
to
his
son.
—पुत्रैषणा
(
°र-एष्°
),
f.,
Ved.
desire
or
longing
for
a
son.
पुत्र
putrá,
Masculine.
son,
child
young
of
an
animal,
🞄whelp
du.
two
sons
or
son
and
daughter
🞄vc.
(
sg.,
du.,
Plural
)
often
used
in
addressing
🞄[
Page164-2
]
🞄young
persons:
ī,
Feminine.
daughter
(
a
)
-ka,
Masculine.
son,
🞄boy:
often
used
as
a
term
of
endearment
🞄N.
of
the
reputed
founder
of
Pāṭaliputra
🞄-kāmyā́,
Feminine.
wish
for
a
son
or
children
-kṛta-ka,
Adjective.
adopted
as
a
child
-kṛtya,
Neuter.
duty
🞄of
a
son
-kṛthá,
Masculine.
Neuter.
procreation
of
children
🞄-tā,
Feminine.
,
-tva,
Neuter.
sonship
-dāra,
Neuter.
sg.
🞄son
and
wife,
and
child
-niveśana,
Neuter.
🞄sonʼs
abode
-pura,
Neuter.
N.
of
a
town
-pautra,
Neuter.
sg.
or
Masculine.
Plural
sons
and
grandsons:
-ka,
🞄n.
sg.
id.
-pautrin,
Adjective.
having
sons
and
grandsons
🞄-priya,
Adjective.
dear
to
or
beloved
by
oneʼs
🞄son
-bhāga,
Masculine.
heritage
of
a
son
-bhāṇḍa,
🞄n.
(
?
)
substitute
for
a
son
-vat,
ad.
like
a
son
🞄or
sons
as
in
the
case
of
the
son
(
á
)
-vat,
🞄a.
having
a
son,
sons,
or
children
possessed
🞄of
a
son
in
the
true
sense
of
the
word.
पुत्र
पुत्र,
perhaps
पू
+
त्र,
I.
Masculine.
1.
A
son,
Man.
9,
138.
2.
du.
Two
sons.
3.
A
son
and
a
daughter,
Nal.
23,
26.
4.
pl.
Children,
young
ones,
MBh.
12,
3306.
II.
Feminine.
त्री,
A
daughter,
Pañc.
190,
1.
--
Compound
अ-,
Adjective.
,
Feminine.
रा,
sonless.
आर्य-,
Masculine.
the
son
of
an
Ārya,
used
to
denote:
1.
a
prince,
Rām.
6,
8,
38.
2.
the
son
of
an
elder
brother,
2,
23,
26.
3.
a
husband
(
by
his
wife
),
3,
49,
9.
कुल-,
Masculine.
the
son
of
a
respectable
family.
गाधि-,
Masculine.
the
son
of
Gādhi,
i.
e.
Viśvāmitra.
तरुण-,
Adjective.
,
Feminine.
रा,
having
young
ones,
Rām.
3,
53,
51.
जीव-,
Adjective.
one
of
whom
a
son
or
children
are
alive.
दास्यास्-
(
gen.
sing.
of
दासी,
see
दास
),
Masculine.
the
son
of
a
female
slave,
a
contemptible
person.
धरा-,
Masculine.
the
planet
Mars.
नन्द-पुत्री,
Feminine.
a
name
of
Durgā.
निशा-,
Masculine.
pl.
a
class
of
demons.
पाटलि-,
Neuter.
the
name
of
a
town,
the
Palibothra
of
the
ancients.
मरुत्-,
Masculine.
Bhīmasena,
the
second
of
the
Pāṇḍavas.
राजपुत्र,
i.
e.
राजन्-,
I.
Masculine.
1.
the
son
of
a
king.
2.
a
man
of
the
military
tribe.
3.
a
soldier.
4.
the
planet
Mercury.
II.
Feminine.
त्री।
1.
a
princess.
2.
a
woman
of
the
Kṣatriya
tribe.
3.
a
kind
of
brass.
4.
the
musk
shrew.
लक्ष्मी-,
Masculine.
1.
Kāma.
2.
a
horse.
शिला-,
Masculine.
a
muller
or
roller
for
grind-
ing
condiments
on
a
flat
stone.
स-,
Adjective.
together
with
(
his
)
son,
Rājat.
5,
42.
सत्प्°,
i.
e.
सन्त्-,
Adjective.
having
sons
living,
Man.
9,
154.
सुर्य-,
I.
Masculine.
1.
Varuṇa.
2.
Saturn,
Pañc.
i.
d.
238.
3.
Yama.
II.
Feminine.
री।
1.
lightning.
2.
the
Yamunā
river.
बेटा
पुत्रः
पुंलिङ्गम्
-
युत्
+
त्रै
+
क
बेटा
पुत्रः
पुंलिङ्गम्
-
युत्
+
त्रै
+
क
"बच्चा,
किसी
जानवर
का
बच्चा"
पुत्रः
पुंलिङ्गम्
-
युत्
+
त्रै
+
क
प्रिय
वत्स
(
छोटे
बच्चों
को
प्यार
से
संबोधित
करने
का
शब्द
पुत्रः
पुंलिङ्गम्
-
युत्
+
त्रै
+
क
"कोई
भी
छोटी
वस्तु
यथा-
असिपुत्र,
शिलापुत्र
आदि"
putra
{%
(
I
)
m.
%}
1.
A
son
(
the
word
is
thus
derived
by
Manu-
पुत्रान्नो
नरकाद्यस्मात्त्रायते
पितरं
सुतः
।
तस्मात्पुत्र
इति
प्रोक्तः
स्वयमेव
स्वयंभुवा
ix.138
),
R.xviii.30
2.
a
term
of
endearment
used
in
addressing
young
people
3.
(
at
the
end
of
a
compound
)
anything
little
of
its
kind,
e.g.
शिलापुत्र.
५,
अक्ष,
अनिल,
अनुत्तर,
अर्थ,
असु,
आशुग,
इन्द्रिय,
इषु,
कङ्कपत्री,
करणीय,
कलङ्क,
कामगुण,
कामदेव,
खग,
तत्त्व,
तन्मात्र,
धी,
नाराच,
नालीक,
पक्षि,
पञ्च,
पतङ्ग,
पत्रिन्,
पर्व,
पवन,
पाण्डव,
पुत्र,
पृषत्क,
प्राण,
बाण,
भाव,
भूत,
भेदक,
मरुत्,
महाभूत,
महाव्रत,
मार्गण,
रत्न,
लेय,
लेयक,
वध,
वर्ष्मन्,
वात,
वायु,
विशिख,
विषय,
व्रत,
शर,
शरीर,
शस्त्र,
शिलीमुख,
शूक,
श्वसन,
समिति,
सायक,
स्मरबाण,
स्मरेषु
नन्दन
पु
नन्दन,
स्वजन,
पुत्र,
स्वर्गवाटिका
नन्दनः
स्वजनः
पुत्रो
नन्दनः
स्वर्गवाटिका
॥
६०
॥
verse
2.1.1.60
page
0011
सूनु
पु
सूनु,
पुत्र,
अनुज
पार्थारौ
श्रवणे
कर्णः
सूनुः
पुत्रे
तथाऽनुजे
॥
३०
॥
verse
3.1.1.30
page
0015
पुम्
/
PUM,
put,
PUTRA.
pum
alias
put
is
a
hell.
Those
who
die
without
children
go
to
this
hell
and
he
who
saves
one
from
this
hell
is
called
putra.
(
Śloka
38,
Chapter
74,
Ādi
Parva
).Puṁnāmno
narakādyastu
Trāyate
pitaraṁ
sutaḥ
।
Tasmāt
putra
iti
proktaḥ
Svayameva
svayambhuvā
।।
(
Śloka
138,
Chapter
9,
manusmṛti
).
(
Because
a
son
of
his
own,
by
birth,
saves
a
father
from
the
hell
called
‘Put’
he
is
called
putra
).
There
are
twelve
different
kinds
of
‘Putras’
(
sons
).1
)
Aurasaputra.
A
son
born
to
a
wife
of
his
own
caste
begot
by
the
husband
himself
is
called
aurasaputra.2
)
Kṣetrajaputra.
If
one
dies
without
children
or
is
impotent
or
possessed
of
a
disease,
his
wife
is
lawfully
allowed
to
lie
with
the
brother
of
the
husband
to
get
a
child.
The
son
born
of
such
a
union
is
called
Kṣetrajaputra.3
)
Dattaputra.
When
one
is
worrying
miserably
for
getting
a
son
and
if
at
that
time
a
husband
and
wife
willingly
hand
over
a
son
born
to
them
by
mutual
consent
with
the
following
words:
“This
son
becomes
your
own
from
now”
with
a
religious
sprinkling
of
water,
such
a
son
is
called
Dattaputra.4
)
Kṛtrimaputra.
A
son
adopted
from
one's
own
caste
for
the
purpose
of
doing
the
obsequial
ceremonies
for
the
manes
is
called
Kṛtrimaputra.
5
)
Gūḍhotpanna.
A
son
born
to
one's
wife
by
another
man
is
called
Gūḍhotpanna.6
)
Apaviddhaputra.
When
a
son
is
rejected
by
either
a
father
or
mother
or
by
both
and
that
son
is
taken
care
of
and
brought
up
by
another
man,
that
son
becomes
an
apaviddhaputra.7
)
Kānīnaputra.
If
a
son
is
born
to
a
virgin
before
marriage
while
living
with
her
father,
that
son
is
called
a
Kānīnaputra.8
)
Sahoḍhaputra.
When
a
girl
is
married
while
pregnant
the
son
born
to
her
after
marriage
is
called
a
Sahoḍhaputra.9
)
Krītakaputra.
A
son
purchased
and
brought
up
by
a
sonless
man
is
called
Krītakaputra.10
)
Paunarbhavaputra.
A
son
born
to
a
woman
after
becoming
a
widow
or
after
being
divorced
by
her
husband
by
her
willingly
going
with
another
man
is
called
a
Paunarbhavaputra.11
)
Svayaṁdattaputra.
When
a
son
after
becoming
an
orphan
or
after
being
abandoned
by
his
parents
goes
willingly
to
another
man
and
remains
with
him
as
his
son,
that
son
is
called
Svayaṁdattaputra.12
)
Śaudra
(
pāraśava
)
putra.
A
son
born
to
a
brahmin
of
a
śūdra
wife.
Putra
is,
with
Sūnu,
the
usual
name
for
‘son’
from
the
Rigveda
onwards.^1
The
original
sense
of
the
word
was
apparently
‘small,
’
or
something
analogous.^2
The
form
Putraka^3
is
often
used
with
the
distinct
intention
of
an
affec-
tionate
address
to
a
younger
man,
not
merely
a
son
proper.
Reference
is
frequently
made
to
the
desire
for
a
son.^4
Cf.
Pati.
1
)
Rv.
ii.
29,
5
v.
47,
6
vi.
9,
2,
etc.
Av.
iii.
30,
2,
etc.
2
)
Delbrück,
Die
indogermanischen
Ver-
wandtschaftsnamen,
454.
3
)
Rv.
viii.
69,
8
Aitareya
Brāh-
maṇa,
v.
14
vi.
33
(
here
the
narrative
uses
Putra
the
reported
words
have
Putraka
)
Satapatha
Brāhmaṇa,
xi.
6,
1,
2
Pañcaviṃśa
Brāhmaṇa,
xiii.
3,
21,
etc.
4
)
Rv.
x.
183,
1
Av.
vi.
81,
3
xi.
1,
1
Taittirīya
Saṃhitā,
vi.
5,
6,
1
vii.
1,
8,
1
Taittirīya
Brāhmaṇa,
i.
1,
9,
1.
पुत्र
पुं।
पुत्रः
समानार्थकाः
आत्मज,
तनय,
सूनु,
सुत,
पुत्र,
दायाद
2।6।27।2।5
तदा
कौलटिनेयोऽस्याः
कौलटेयोऽपि
चात्मजः।
आत्मजस्तनयः
सूनुः
सुतः
पुत्रः
स्त्रियां
त्वमी॥
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
चलसजीवः,
मनुष्यः
पु(
त्र
)त्त्रः,
पुंलिङ्गम्
लग्नात्
पञ्चमस्थानम्
।
यथा,
--“पुत्त्रस्थेऽर्के
नरोऽसौ
प्रथमसुतहतः
सिंहराशौसुपुत्त्रः
॥
”इत्यादि
ज्योतिस्तत्त्वम्
॥
(
पुनाति
पित्रादीनिति
।
पू
+
“पुवो
ह्नस्वश्च
।”उणा
०४
।
१६४
।
इति
क्त्रः
धातोर्ह्नस्वत्वञ्च
।तकारद्वये
तु
पुन्नामनरकात्
त्रायते
इति
।
पुत्
+त्रै
+
डः
।
पितॄन्
पातीति
व्युत्पत्या
पृषोदरा-दित्वात्
साधुः
।
इति
रामायणे
।
२
।
१०७
।
१२
।श्लोकटीकायां
रामानुजः
।
)
पुंसन्तानः
।
पुन्नाम-नरकत्राता
।
पुत
इति
वेटा
इति
च
भाषा
।तत्पर्य्यायः
।
आत्मजः
२
तनयः
३
सूनुः
४सुतः
५
।
इत्यमरः
।
२
।
६
।
२७
॥
तनूजः
६अपत्यम्
७
दायादः
८
कुलाधारकः
९
नन्दनः१०
आत्मजन्मा
११
द्वितीयः
१२
प्रसूतिः
१३स्वजः
१४
।
इति
शब्दरत्नावली
॥
अस्यनिरुक्तिर्यथा,
--“पुन्नाम्नो
नरकाद्यस्मात्
पितरं
त्रायते
सुतः
।तस्मात्
पुत्त्र
इति
प्रोक्तः
स्वयमेव
स्वयम्भुवा
॥
”इति
महाभारते
।
१
।
७४
।
३७
॥
(
यथा
च
रामायणे
।
२
।
१०७
।
१२
।“पुन्नाम्नो
नरकात्
यस्मात्
पितरं
त्रायते
सुतः
।तस्मात्
पुत्त्र
इति
प्रोक्तः
पितॄन्
यः
पातिसर्व्वतः
॥
”
)स
च
द्वादशविधः
यथा,
--“औरसः
क्षेत्रजश्चैव
दत्तः
कृत्रिम
एव
च
।गूढोत्पन्नोऽपविद्धश्च
दायादा
बान्धवाश्च
षट्
॥
कानीनश्च
सहोढश्च
क्रीतः
पौनर्भवस्तथा
।स्वयन्दत्तश्च
शौद्रश्च
षडदायादबान्धवाः
॥
”
*
॥
तेषां
लक्षणानि
यथा,
--“स्वे
क्षेत्रे
संस्कृतायान्तु
स्वयमुत्पादयेद्धि
यम्
।तमौरसं
विजानीयात्
पुत्त्रम्प्रथमकल्पितम्
॥
१
॥
यस्तल्पजः
प्रमीतस्य
क्लीवस्य
व्याधितस्य
वा
।स्वधर्म्मेण
नियुक्तायां
स
पुत्त्रः
क्षेत्रजः
स्मृतः
॥
२
॥
माता
पिता
वा
दद्यातां
यमद्भिः
पुत्त्रमापदि
।सदृशं
प्रीतिसंयुक्तं
स
ज्ञेयो
दत्रिमः
सुतः
॥
३
॥
सदृशन्तु
प्रकुर्य्याद्यं
गुणदोषविचक्षणम्
।पुत्त्रं
पुत्त्रगुणैर्युक्तं
स
विज्ञेयश्च
कृत्रिमः
॥
४
॥
उत्पद्यते
गृहे
यस्य
न
च
ज्ञायेत
कस्य
सः
।स
गृहे
गूढ
उत्पन्नस्तस्य
स्याद्यस्य
तल्पजः
॥
५
॥
भातापितृभ्यामुत्सृष्टन्तयोरन्यतरेण
वा
।यं
पुत्त्रं
परिगृह्णीयादपविद्धः
स
उच्यते
॥
६
॥
पितृवेश्मनि
कन्या
तु
यं
पुत्त्रञ्जनयेद्रहः
।तं
कानीनं
वदेन्नाम्ना
वोढः
कन्यासमुद्भवम्
॥
७
॥
या
गर्भिणी
संस्क्रियते
ज्ञाताज्ञातापि
वासती
।वोढुः
स
गर्भो
भवति
सहोढ
इति
चोच्यते
॥
८
॥
क्रीणीयाद्यस्त्वपत्यार्थं
मातापित्रोर्यमन्तिकात्
।स
क्रीतकः
सुतस्तस्य
सदृशोऽसदृशोऽपि
वा
॥
९
॥
या
पत्या
वा
परित्यक्ता
विधवा
वा
स्वयेच्छया
।उत्पादयेत्
पुनर्भूत्वा
स
पौनर्भव
उच्यते
॥
१०
॥
मातापितृविहीनो
यस्त्यक्तो
वा
स्यादकारणात्
।आत्मानं
स्पर्शयेद्यस्मै
स्वयं
दत्तस्तु
स
स्मृतः
॥
११यं
ब्राह्मणस्तु
शूद्रायां
कामादुत्पादयेत्
सुतम्
।स
पारयन्नेव
शवस्तस्मात्
पारशवः
स्मृतः
॥
१२
॥
क्षेत्रजादीन्
सुतानेनानेकादश
यथोदितान्
।पुत्त्रप्रतिनिधीनाहुः
क्रियालोपान्मनीषिणः
॥
”इति
मानवे
९
अध्यायः
॥
*
॥
चतुर्व्विधपुत्त्रा
यथा,
--सुमना
उवाच
।“ऋणसम्बन्धिनः
केचित्
केचिन्न्यासापहारकाः
।रिपवश्च
प्रियाश्चेति
स्वकर्म्मवशवर्त्तिनः
॥
भेदैश्चतुर्भिर्जायन्ते
पुत्त्रा
मित्राः
स्त्रियस्तथा
।भार्य्या
पिता
च
माता
च
भृत्याः
स्वजनबान्धवाः
॥
स्वेन
स्वेन
हि
जायन्ते
सम्बन्धेन
महीतले
।न्यासापहारभावेन
यस्य
यस्य
कृतं
भुवि
॥
न्यासस्वामी
भवेत्
पुत्त्रो
गुणवान्
रूपवान्
भुवि
।येन
चापहृतं
न्यासं
तस्य
गेहे
न
संशयः
॥
न्यासापहरणाद्दुःखं
स
दत्त्वा
दारुणं
गतः
।न्यासस्वामी
स
पुत्त्रोऽभून्न्यासापहारकस्य
च
॥
गुणवान्
रूपवांश्चैव
सर्व्वलक्षणसंयुतः
।भक्तिञ्च
दर्शयेत्तस्य
पुत्त्रो
भूत्वा
दिने
दिने
॥
प्रियवाक्यधरो
वापि
बहुस्नेहं
प्रदर्शयेत्
।स्वीयं
द्रव्यं
समुद्राढ्यं
प्रीतिमुत्पाद्य
चातुलाम्
॥
भुक्त्रा
तु
पोषणात्तेन
तदादाय
पुनर्व्रजेत्
।यथा
तेन
प्रदत्तं
तन्न्यासापहरणात्
पुरा
॥
दुःखमेवं
महत्
कृत्वा
दारुणं
प्राणनाशनम्
।तादृशं
तस्य
दद्यात्
स
पुत्त्रो
भूत्वा
महागुणैः
॥
अल्पायुषस्तथा
भूत्वा
मरणं
यान्ति
ते
तथा
।दुःखं
दत्त्वा
प्रयान्त्येवं
प्रकृत्यैवं
पुनः
पुनः
॥
यदाह
पुत्त्र
पुत्त्रेति
प्रलापं
हि
करोति
सः
।तदा
हास्यं
करोत्येष
कः
स
पुत्त्रो
हि
कस्य
च
॥
अनेनापि
कृतं
न्यासं
मदीयं
परिचारिणा
।द्रव्यापहारोऽपि
पिता
पूर्व्वमद्यैव
तस्य
च
॥
पिशाचत्वं
मया
दत्तमद्यैव
हि
दुरात्मनः
।द्रव्यापहरणेनापि
मम
प्राणा
गताः
किल
॥
दुःखेन
महता
चैव
यदाहं
पीडितः
पुरा
।तथा
दुःखं
प्रदत्त्वाहं
द्रव्यं
मुद्राढ्यमुत्तमम्
॥
भोगेन
सर्व्वमादाय
चिराद्विश्वास्य
सौम्यवत्
।गतोऽस्मि
स्वगृहञ्चाद्य
कस्याहं
सुत
ईदृशः
॥
न
चैषोऽपि
पिता
पूर्व्वमद्यैव
न
च
कस्यचित्
।पिशाचत्वं
मया
दत्तमद्यैव
च
दुरात्मनः
॥
एवमुक्त्रा
प्रयात्येव
तं
प्रहस्य
पुनः
पुनः
।प्रयात्यनेन
मार्गेण
दुःखं
दत्त्वा
सुदारुणम्
॥
एवं
न्यासस्य
सम्बन्धात्
पुत्त्राः
किन्ते
भवन्ति
वै
।संसारे
दुःखबहुला
दृश्यन्ते
यत्र
तत्र
हि
॥
१
॥
ऋणसम्बन्धिनः
पुत्त्रान्
प्रवक्ष्यामि
तवाग्रतः
।ऋणं
यस्य
गृहीत्वा
यः
प्रयाति
मरणं
किल
॥
अन्नदाता
सुतो
भूत्वा
भ्राता
वाथ
पिता
प्रियः
।मित्ररूपेण
वर्त्तेत
अन्तर्द्दष्टः
सदैव
सः
॥
गुणं
नैव
प्रपश्येत
स
क्रूरो
निष्ठुराकृतिः
।जल्पते
निष्ठुरं
वाक्यं
सदैव
स्वजनेषु
च
॥
नित्यं
मिष्टं
समश्नाति
भोगान्
भुञ्जीत
नित्यशः
।द्यूतकर्म्मरतो
नित्यं
चौरकर्म्मणि
नित्यशः
॥
गृहाद्द्रव्यं
बलाद्धर्त्ता
वार्य्यमाणः
प्रकुप्यति
।पितरं
मातरञ्चैव
कुत्सते
च
दिने
दिने
॥
द्रावकस्त्रासकश्चैव
बहुनिष्ठुरजल्पकः
।वञ्चयित्वैव
मुद्राञ्च
हृत्वा
सुखेन
तिष्ठति
॥
जातकर्म्मादिभिर्ब्बाल्ये
द्रव्यं
गृह्णाति
दारुणः
।पुनर्व्विवाहसंयोगान्नानाभेदैरनेकधा
॥
एवं
संक्षीयते
द्रव्यं
नैवमेतद्ददात्यपि
।गृहक्षेत्रादिकं
सर्व्वं
ममैव
हि
न
संशयः
॥
पितरं
मातरञ्चैव
वदत्येवं
दिने
दिने
।सुदण्डैर्मुषलैश्चैव
कषाघातैस्तु
दारुणैः
॥
मृते
तु
तस्मिन्
पितरि
तथा
मातरि
निष्ठुरम्
।निःस्नेहो
निर्घृणश्चैव
जायते
नात्र
संशयः
॥
श्राद्धकार्य्याणि
दानानि
न
करोति
कदाचन
।एवंविधास्त्रयः
पुत्त्रा
भवन्ति
च
महीतले
॥
२
॥
रिपुपुत्त्रं
प्रवक्ष्यामि
तवाग्रे
द्विजपुङ्गव
!
।बाल्ये
वयसि
संप्राप्ते
रिपुवद्वर्त्तते
सदा
॥
पितरं
मातरञ्चैव
क्रीडमानो
हि
ताडयेत्
।ताडतित्वा
प्रयात्येवं
प्रहस्यैव
पुनः
पुनः
॥
पुनरायाति
तं
तत्र
पितरं
मातरं
पुनः
।सक्रोधो
वर्त्तते
नित्यं
वैरकर्म्मणि
सर्व्वदा
॥
पितरं
मारयित्वा
तु
मातरञ्च
पुनः
पुनः
।प्रयात्येवं
स
दुष्टात्मा
पूर्व्ववैरानुभावतः
॥
३
॥
*
॥
अथातः
संप्रवक्ष्यामि
यस्माल्लभ्यो
भवेत्
प्रियः
।जातमात्रः
प्रियं
कुर्य्याद्बाल्ये
नटनक्रीडनैः
॥
वयः
प्राप्य
प्रियं
कुर्य्यान्मातापित्रोरनन्तरम्
।भक्त्या
संतोषयेन्नित्यं
तावुभौ
परिपालयेत्
॥
स्नेहेन
वचसा
चैव
प्रियसम्भाषणेन
च
।मृधौ
गुरू
समाज्ञाय
स्नेहेन
रुदते
पुनः
॥
श्राद्धकर्म्माणि
सर्व्वाणि
पिण्डदानादिकां
क्रियाम्
।करोत्येवं
सुदुःखात्तस्तेभ्यो
यात्रां
प्रयच्छति
॥
ऋणत्रयान्वितः
स्नेहान्निर्य्यापयति
निश्चितः
।यस्माल्लभ्यं
भवेत्
कान्त
प्रयच्छति
न
संशयः
।पुत्त्रो
भूत्वा
महाप्राज्ञः
अनेन
विधिना
किल
॥
४
॥
उदासीनं
प्रवक्ष्यामि
तवाग्रे
प्रिय
!
साम्प्रतम्
॥
उदासीनेन
भावेन
सदैव
परिवर्त्तते
।ददाति
नैव
गृह्णाति
न
क्रुध्यति
न
तुष्यति
॥
नैवोपयाति
संत्यज्य
उदासीनो
द्विजोत्तम
!
।तवाग्रे
कथितं
सर्व्वं
पुत्त्राणां
गतिरीदृशी
॥
यथा
पुत्त्रास्तथा
भार्य्या
पिता
माताथ
बान्धवाः
।भृत्याश्चान्ये
समाख्याताः
पशवस्तुरगास्तथा
।गजा
महिष्यो
दास्यश्च
ऋणसम्बन्धिनस्त्वमी
॥
”
*सुपुत्त्रलक्षणं
यथा,
--वशिष्ठ
उवाच
।“पुत्त्रस्य
लक्षणं
पुण्यं
तवाग्रे
प्रवदाम्यहम्
।पुण्यप्रसक्तो
यस्यात्मा
सत्यधर्म्मरतः
सदा
।बुद्धिमान्
ज्ञानसम्पन्नस्तपस्वी
वाग्विदांवरः
॥
सर्व्वकर्म्मसु
सन्
धीरो
वेदाध्ययनतत्परः
।सर्व्वशास्त्रप्रवक्ता
च
देवब्राह्मणपूजकः
॥
याजकः
सर्व्वयज्ञानां
दाता
त्यागी
प्रियंवदः
।विष्णुध्यानपरो
नित्यं
शान्तो
दान्तः
सुहृत्सदा
॥
पितृमातृपरो
नित्यं
सर्व्वस्वजनवत्सलः
।कुलस्य
तारको
विद्वान्
कुलस्य
परिपोषकः
॥
एवं
गुणैः
सुसंयुक्तः
सुपुत्त्रः
सुखदायकः
॥
”
*
॥
पुत्त्रस्य
जङ्गमतीर्थत्वं
यथा,
--“सर्व्वतीर्थाद्वरं
तीर्थं
पुत्त्रतीर्थमुदाहृतम्
।यद्वेणो
वैष्णवद्वेषी
सर्व्वधर्म्मबहिष्कृतः
॥
पृथुना
पुत्त्रतीर्थेन
पवित्रोऽगात्
परं
पदम्
॥
सत्पुत्त्रं
परमं
तीर्थं
प्राप्य
मुञ्चन्ति
पूर्व्वजाः
।पितापि
ऋणमुक्तः
स्याज्जाते
पुत्त्रे
महात्मनि
॥
”वैष्णवपुत्त्रस्य
पूर्व्वपुरुषत्रातृत्वं
यथा,
--“वैष्णवो
यदि
पुत्त्रः
स्यात्
सतारयति
पूर्व्वजान्
।पितॄनधस्तना
वंशास्तारयन्त्यतिपावनाः
॥
”
*
॥
कुपुत्त्रजनने
पितॄणां
नरकगमनं
यथा,
--“तथा
यदि
कुपुत्त्रः
स्यात्तेन
मज्जन्ति
पूर्व्वजाः
।सुघोरे
नरके
दीनाः
शपन्ति
च
मुहुर्मुहुः
॥
यथा
जलं
कुप्लवेन
तरन्मज्जति
मूढधीः
।तथा
पिता
कुपुत्त्रेण
तमस्यन्धे
निमज्जति
॥
जातमात्रे
कुले
जन्तौ
संशेरते
पितामहाः
।किमेषोऽधो
नयेदस्मानूर्द्ध्वं
वा
वैष्णवो
भवन्
॥
”इति
पाद्मे
भूमिखण्डे
११
।
१२
।
१८
।
१२०
।अध्यायाः
॥
*
॥
सप्तविधपुत्त्रा
यथा,
--“वरजो
वीर्य्यजश्चैव
क्षेत्रजः
पालकस्तथा
।विद्यामन्त्रसुतानाञ्च
ग्रहीता
सप्तमः
सुतः
॥
”इति
ब्रह्मवैवर्त्ते
प्रकृतिखण्डे
५६
अध्यायः
॥
*
॥
पुत्त्रमुखदर्शने
पुण्यं
यथा,
--पार्व्वत्युवाच
।“गृहमागत्य
प्राणेश
!
तपसां
फलदायकम्
।कल्पे
कल्पे
ध्यासते
यं
तं
पश्यागत्य
मन्दिरम्
॥
शीघ्रं
पुत्त्रमुखं
पश्य
पुण्यबीजं
महोत्सवम्
।पुन्नामनरकत्राणकारणं
भवतारणम्
॥
स्नातञ्च
सर्व्वतीर्थेषु
सर्व्वयज्ञेषु
दक्षिणा
।पुत्त्रस्य
दर्शनस्यास्य
कलां
नार्हन्ति
षोडशीम्
॥
सर्व्वदानेन
यत्
पुण्यं
यत्
पृथिव्याः
प्रदक्षिणम्
।पुत्त्रदर्शनपुण्यस्य
कलां
नार्हन्ति
षोडशीम्
॥
सर्व्वैस्तपोभिर्यत्
पुण्यं
यदेवानशनर्व्रतैः
।सत्पुत्त्रोद्भवपुण्यस्य
कलां
नार्हन्ति
षोडशीम्
॥
यद्विप्रभोजनैः
पुण्यं
यदेव
सुरसेवनैः
।सत्पुत्त्रप्राप्तिपुण्यस्य
कलां
नार्हन्ति
षोडशीम्
॥
”इति
ब्रह्मवैवर्त्ते
गणपतिखण्डे
९
अध्यायः
॥
*
॥
पुत्त्रोत्सवविधिर्यथा,
--“परं
पुत्त्रोत्सवं
नन्दश्चकार
परमादरात्
।ददौ
यशोदा
गोपीभ्यो
ब्राह्मणेभ्यो
ददौ
मुदा
।धनानि
नानावस्तूनि
तैलसिन्दूरमेव
च
॥
”अपि
च
।“नन्दः
सचेलः
स्नात्वा
च
धृत्वा
धौते
च
वाससी
।पारम्पर्य्यविधं
तत्र
चकार
हृष्टमानसः
॥
ब्राह्मणान्
भोजयामास
कारयामास
मङ्गलम्
।वाद्यानि
वादयामास
वन्दिभ्यश्च
ददौ
धनम्
॥
ततो
नन्दश्च
सानन्दं
ब्राह्मणेभ्यो
ददौ
धनम्
।सद्रत्नानि
प्रवालानि
हीरकाणि
च
सादरम्
॥
तिलानां
पर्व्वतान्
सप्त
सुवर्णं
काञ्चनं
मुने
!
।रौप्यं
धान्याचलं
वस्त्रं
गोसहस्रं
मनोहरम्
॥
दधि
दुग्धं
शर्कराञ्च
नवनीतं
घृतं
मधु
।मिष्टान्नं
लड्डुकौघञ्च
स्वादूनि
मोदकानि
च
॥
भूमिञ्च
सर्व्वशस्याढ्यां
वायुवेगांस्तुरङ्गमान्
।ताम्बूलानि
च
तैलानि
दत्त्वा
हृष्टो
बभूव
ह
॥
”पुत्त्रप्रशंसा
यथा,
--“धनं
धान्यञ्च
रत्नं
वा
तत्
सर्व्वं
पुत्त्रहेतुकम्
।न
भक्षितं
यत्
पुत्त्रेण
तद्द्रव्यं
निष्फलं
भुवि
॥
शतकूपाधिका
वापी
शतवापीसमं
सरः
।सरःशताधिको
यज्ञः
पुत्त्रो
यज्ञशताद्बरः
॥
तपोदानोद्भवं
पुण्यं
जन्मान्तरसुखप्रदम्
।सुखप्रदोऽपि
सत्पुत्त्रः
प्राणेभ्योऽपि
सुनिश्चितम्
।पुत्त्रादपि
परो
बन्धुर्न
भूतो
न
भविष्यति
॥
”पुत्त्रात्
पराजये
आनन्दयुक्तत्वं
यथा,
--“नन्दः
सपुलको
हृष्टः
सभायां
साश्रुलोचनः
।आनन्दयुक्ता
मनुजा
यदि
पुत्त्रैः
पराजिताः
॥
”इति
ब्रह्मवैवर्त्ते
श्रीकृष्णजन्मखण्डे
९
।
१४
।
२१अध्यायाः
॥
*
॥
बहवः
पुत्त्राः
काम्याः
।
यथा,
--“एष्टव्या
बहवः
पुत्त्रा
यद्येकोऽपि
गयां
व्रजेत्
।यजेद्वा
चाश्वमेधेन
नीलं
वा
वृषमुत्सृजेत्
॥
”मातापित्रोराज्ञाकारिकनिष्ठपुत्त्रस्यापि
राज्य-भागित्वं
यथा,
--ययातिरुवाच
।“पुत्त्रो
यस्त्वनुवर्त्तेत
स
राजा
पृथिवीपतिः
।भवन्तः
प्रतिजानन्तु
पुरू
राज्येऽभिषिच्यताम्
॥
प्रकृतयः
ऊचुः
।यः
पुत्त्रो
गुणसम्पन्नो
मातापित्रोर्हितः
सदा
।सर्व्वं
सोऽर्हति
कल्याणं
कनीयानपि
स
प्रभुः
॥
”इति
मात्स्ये
२२
।
३४
अध्यायौ
॥
*
॥
सत्पुत्त्रोत्पत्तिमात्रेण
पुन्नामनरकत्राणं
स्वर्ग-गमनञ्च
।
यथा,
--“सत्पुत्त्रेण
मुनिश्रेष्ठाः
समुत्पन्नेन
दुर्म्मतिः
।उत्ततारान्वियात्
स्वर्गं
पुन्नामनरकाद्द्रुतम्
॥
”इत्यग्निपुराणम्
॥
अपि
च
।“सत्पुत्त्रेण
च
जातेन
वेणोऽपि
त्रिदिवं
ययौ
।पुन्नामनरकात्त्रातः
स
तेन
सुमहात्मना
॥
”इति
विष्णुपुराणे
।
१
।
१३
।
४१
॥
*
॥
विद्यादिरहितस्य
पुत्त्रस्य
निन्दा
यथा,
--“तया
गवा
किं
क्रियते
या
न
दोग्ध्री
न
गर्भिणी
।कोऽर्थः
पुत्त्रेण
जातेन
यो
न
विद्वान्न
धार्म्मिकः
॥
एकेनापि
सुपुत्त्रेण
विद्यायुक्तेन
धीमता
।कुलं
पुरुषसिंहेन
चन्द्रेण
गगनं
यथा
॥
एकेनापि
सुवृक्षेण
पुष्पितेन
सगन्धिना
।वनं
सुवासितं
सर्व्वं
सुपुत्त्रेण
कुलं
यथा
॥
एको
हि
गुणवान्
पुत्त्रो
निर्गुणेन
शतेन
किम्
।चन्द्रो
हन्ति
तमांस्येको
न
च
ज्योतिः
सहस्रशः
॥
लालयेत्
पञ्च
वर्षाणि
दश
वर्षाणि
ताडयेत्
।प्राप्ते
तु
षोडशे
वर्षे
पुत्त्रं
मित्रवदाचरेत्
॥
जायमानो
हरेद्दारान्
वर्द्धमानो
हरेद्धनम्
।म्रियमाणो
हरेत्
प्राणान्
नास्ति
पुत्त्रसमो
रिपुः
॥
शौर्य्ये
तपसि
दाने
वा
यस्य
न
प्रथितं
यशः
।विद्यायामर्थलाभे
वा
मातुरुच्चार
एव
सः
॥
”इति
गारुडे
११४
।
११५
अध्यायौ
॥
*
॥
स
च
मध्यमोत्तमाधमभेदेन
त्रिविधः
।
यथा,
--“यदुपात्तं
यशः
पित्रा
धनं
वीर्य्यमथापि
वा
।तन्न
हापयते
यस्तु
स
नरो
मध्यमः
स्मृतः
॥
तद्वीर्य्याभ्यधिकं
यस्तु
पुनरन्यत्
स्वशक्तितः
।निष्पादयति
तं
प्राज्ञा
वदन्ति
नरमुत्तमम्
॥
यः
पित्रा
समुपात्तानि
धनवीर्य्ययशांसि
च
।न्यूनतां
नयति
प्राज्ञास्तमाहुः
पुरुषाधमम्
॥
”इति
मार्कण्डेयपुराणम्
॥
*
॥
अपि
च
।“उत्तमश्चिन्तितं
कुर्य्यात्
प्रीक्तकारी
च
मध्यमः
।अधमोऽश्रद्धया
कुर्य्यादकर्त्तोच्चरितं
पितुः
॥
”इति
महाभारतम्
॥
(
अनुरूपपुत्त्रप्राप्त्युपायो
यथा,
--“ततः
समाप्ते
कर्म्मणि
पूर्व्वं
दक्षिणपादमभि-हरन्ती
प्रदक्षिणमग्निमनु
परिक्रामेत्
ततोब्राह्मणान्
स्वस्ति
वाचयित्वा
सह
भर्त्राज्यशेषंप्राश्नीयात्
।
पूर्व्वं
पुमान्
पश्चात्
स्त्री
नचोच्छिष्ट-मवशेषयेत्
।
ततस्तौ
सह
संवसेतामष्टरात्रं
तथा-विधपरिच्छदावेव
तथेष्टं
पुत्त्रं
जनयेताम्
।
या
तुस्त्री
श्यामं
लोहिताक्षं
व्यूढोरस्कं
महाबाहुंपुत्त्रमाशासीत
।
या
वा
कृष्णं
कृष्णमृदुदीर्घकेशंशुक्लाक्षं
शुक्लदन्तं
तेजस्विनमात्मवन्तम्
।
एषएवानयोरपि
होमविधिः
किन्तु
परिवर्हवर्ण-वर्ज्यं
स्यात्
पुत्त्रवर्णानुरूपस्तु
यथाशीरेव
तयोःपरिवर्होऽन्यः
कार्य्यः
स्यात्
।
द्बिजेभ्यः
शूद्रा
तुनमस्कारमेव
कुर्य्यात्
देवगुरुतपस्विसिद्धेभ्यश्च
।या
या
च
यथाविधं
पुत्त्रमाशासीत
तस्यास्तस्या-स्तान्तां
पुत्त्राशिषमनुनिशम्य
तांस्तान्
जन-पदान्
मनसानुपरिक्रामयेत्
।
ततो
या
यायेषां
येषां
जनपदानां
मनुष्याणामनुरूपं
पुत्त्र-माशासीत
सा
सा
तेषां
तेषां
जनपदानामा-हारविहारोपचारपरिच्छदाननुविधीयस्वेतिवाच्या
स्यात्
।
इत्येतत्
सर्व्वं
पुत्त्राशिषां
समृद्धि-करं
कर्म्म
व्याख्यातम्
।”“तथा
च
कुर्व्वती
शनैः
शनैः
पूर्व्वं
प्रवाहेतततोऽनन्तरं
बलवत्तरमिति
तस्याञ्च
प्रवाह-माणायां
स्त्रियः
शब्दं
कुर्य्युः
प्रजाताः
प्रजाताधन्यं
धन्यं
पुत्त्रमिति
तथास्या
हर्षेणाप्यायन्तेप्राणाः
।”
इति
चरके
शारीरस्थानेऽष्टमेऽध्याये
॥
)
पुत्र(
त्त्र
)
पुंलिङ्गम्
पू--क्त्र
ह्रखश्च
पुतो
नरकभेदात्
त्रायते
त्रै--कवा
।
१
स्वजन्यपुरुषे
२
स्वजन्यायां
स्त्रियां
स्त्री
ङीष्
।निरुक्ते
तु
२
११
अन्या
व्युत्पत्तिरुक्ता
“पुत्र
पुरु
त्रायतेनिपरणाद्वा
पुत्
नरकं
तस्मात्
त्रायते
वा”
पृषो०
।“पुन्नाम्नो
नरकाद्यस्मात्
पितरं
त्रायते
सुतः
।
तस्मात्पुत्र
इति
पोक्तः”
मनुः
।
तेनास्य
एकतकारता
द्वितका-रता
च
।
तस्यापत्यं
विदा०
अञ्
।
पात्र
तदपत्ये
पुंस्त्री०हरितादि०
यूनि
फक्
।
पौत्रायण
पुत्रस्य
यून्थपत्ये
पुंस्त्री०राजदन्ता०
पतिपशुशब्दाभ्यां
समासे
पतिपशुशब्दयोःपरनि०
।
पत्युःपुत्रः
पुत्रपतिः
पशोः
पुत्रः
पुत्रपशुः
।
स
चगौणमुख्य
भेदेन
द्वादशविधः
द्वादशपुत्रशब्दे
१८०१
पृ०
दृश्यम्अन्यथापि
ते
चतुर्विधाः
यथा
“ऋचसम्बन्धिनः
केचित्
के-चिन्न्यासापहारकाः
।
रिपवश्च
प्रियाश्चेति
स्वकर्मवशव-र्त्तिनः
।
मेदैश्चतुर्भिर्जायन्ते
पुत्रा
मित्राः
स्त्रियस्तथा
।भार्या
पिता
च
माता
च
भृत्याः
स्वजनबान्धवाः
।
स्वेनस्वेन
हि
जायन्ते
सम्बन्धेत
महीतले
।
न्यासापहरणंपूर्वं
यस्य
यस्य
कृतं
भुवि
।
न्यासस्वामी
भवेत्
पुत्रो
गुण-वान्
रूपवान्
भूवि
।
येन
चापहृतो
न्यासस्तस्य
गेहे
नसंशयः
।
न्यासापहरणाद्दुःखं
स
दत्त्वा
दारुणं
गतः
।न्यासस्वामी
स
पुत्रोऽभून्न्यासापहारकस्य
च
।
गुणवान्रूपवाश्चैव
सर्वलक्षणसयुतः
।
मक्तिञ्च
दर्शयेत्तस्य
पुत्रोभूत्वा
दिने
दिने
।
प्रियवाक्यधरो
वापि
वहुस्नेहं
प्रदर्श-येत्
।
स्वीयं
द्रव्यं
समुद्राद्यं
प्रीतिमुत्पाद्य
चातुलाम
।भुक्त्वा
तु
पोषणात्तेन
तदादाय
पुनर्व्रजेत्
।
यथा
तेनप्रदत्तं
तन्न्यासापहरणात्
पुरा
।
दुःखमेवं
महत्
कृत्वादारुणं
प्राणनाशनम्
।
तादृशं
तस्य
दद्यात्
स
पुत्रोभूत्वा
महागुणैः
।
अल्पायुषस्तथा
भूत्वा
मरणं
यान्तिते
तथा
।
दुःखं
दत्त्वा
प्रयान्त्येवं
प्रकृत्यैवं
पुनः
पुनः
।यदाह
पुत्र
पुत्रेति
प्रलापं
हि
करोति
सः
।
तदा
हास्यंकरोत्येष
कः
स
पुत्रो
हि
कस्य
च
।
अनेनापि
हृतोन्यासी
मदीयः
परिचारिणा
।
द्रव्यापहारोऽपि
पितापूर्वमद्यैव
तस्य
च
।
पिशाचत्वं
मया
दत्तमद्यैव
हिदुरात्मनः
।
द्रव्यापहरणेनापि
मम
प्राणा
गताः
किल
।दुःखेन
महता
चैव
यथाहं
पीडितः
पुरा
।
तथा
दुःखंप्रदत्त्वाहं
द्रव्यं
मुद्राड्यमुत्तमम्
।
भोगेन
सर्वमादाय
चि-राद्विश्वास्य
सौम्यवत्
।
गतोऽस्मि
स्वगृहञ्चाद्य
कस्याहंसुत
ईदृशः
।
न
चैषोऽपि
पिता
पूर्बमद्यैव
न
च
कस्य-चित्
।
पिशाचत्वं
मया
दत्तमद्यैव
च
दुरात्मनः
।
एव-मुक्त्वा
प्रयात्येव
तं
प्रहस्य
पुनः
पुनः
।
प्रयात्यनेन
मा-र्गेण
दुःखं
दत्त्वा
सुदारुणम्
।
एवं
न्यासस्य
सम्बन्धात्पुत्राः
केचित्
भवन्ति
वै
।
संसारे
दुःखबहुला
दृश्यन्तेयत्र
तत्र
हि
१
।
ऋणसम्बन्धिनः
पुत्रान्
प्रवक्ष्यामि
तवा-ग्रतः
।
ऋणं
यस्य
गृहीत्वा
यः
प्रयाति
मरणं
किल
।अतस्तस्य
सुतो
भूत्वा
म्राता
वाथ
पिता
प्रियः
।
मित्र-रूपेण
वर्त्तेत
अन्तर्दुष्टः
सदैव
सः
।
गुणं
नैव
प्रपश्येतस
क्रूरो
निष्ठुराकृतिः
।
जल्पते
निष्ठुरं
वाक्यं
सदैवस्वजनेषु
च
।
नित्यमिष्टं
समश्नाति
भोगान्
भुञ्जीत
नि-त्यशः
।
द्यूतकर्मरतो
नित्यं
चौरकर्मणि
नित्यशः
।
गृ-हाद्द्रव्यं
बलाद्धर्त्ता
वार्यमाणः
प्रकुप्यति
।
पितरंमातरञ्चैव
कुत्सते
च
दिने
दिने
।
द्रावकस्त्रासकञ्चैव
वहुनिष्ठुरजल्पकः
।
वञ्चयित्वैव
मुद्राञ्च
हृत्वा
सुखेन
ति-ष्ठति
।
जातकर्मादिभिर्बाल्ये
द्रव्यं
गृह्णाति
दारुणः
।पुनर्विवाहसंयोगान्नानाभेदैरनेकधा
।
एवं
संक्षीयते
द्रव्यंनैवमेतद्ददात्यपि
।
गृहक्षेत्रादिकं
सर्वं
ममैव
हि
नसंशयः
।
पितरं
मातरञ्चैव
वदत्येवं
दिने
दिने
।सुदण्डैर्मूषलैश्चैव
कषाघातैस्तु
दारुणैः
।
मृते
तु
तस्मिन्पितरि
तथा
मातरि
निष्ठुरम्
।
निःस्नेहो
निर्घृणश्चैवजायते
नात्र
संशयः
।
एवांविधास्ततः
पुत्रा
भवन्ति
चमहीतले
२
।
रिपुपुत्रं
प्रवक्ष्यामि
तवाग्रं
द्विजपुङ्गव!
।बाल्ये
वयसि
सम्प्राप्ते
रिपुवद्वर्त्तते
सदा
।
पितरं
मातर-ञ्चैव
क्रीडमानो
हि
ताडयेत्
।
ताडयित्वा
प्रयात्येवंप्रहस्यैव
पुनःपुनः
।
पुनरायासितं
तत्र
पितरं
मातरंपुनः
।
सक्रोघो
वर्त्तते
नित्यं
नैरकर्मणि
सर्वदा
।
पितरंमारयित्वा
तु
मातरञ्च
पुनःपुनः
।
प्रयात्येवं
स
दुष्टात्मापूर्णवैरामुभावतः
३
।
अयातः
संप्रवक्ष्यामि
यस्माल्लभ्यं
भवेत्प्रियम्
।
जातमात्रः
प्रियं
कुर्य्याद्गाल्ये
गमनक्रीडनैः
।वयः
प्राप्य
प्रियं
कुर्य्यान्नातापित्रोरनन्तरम्
।
भक्त्यासन्तोषयेत्
नित्यं
तावुभौ
परिपालयेत्
।
स्नेहेन
वचसाचैष
प्रियसम्भाषणेग
च
।
मृतौ
गुरू
समाज्ञाय
स्नेहेन-रुदते
पुनः
।
श्राद्धकर्माणि
सर्वाणि
पिण्डदानादिकांक्रियाम्
।
करोत्येवं
सुदुःखार्त्तस्तेभ्यो
यात्रां
प्रय-च्छति
।
ऋणत्रयान्वितः
स्नेहान्निर्यापयति
निश्चितः
।यस्माल्लभ्यं
भवेत्
कान्तं
प्रयच्छति
न
संशयः
।
पुत्रोभूत्वा
महाप्राज्ञ
अनेन
विधिना
किल
४
।
उदासीनं
प्रव-क्ष्यामि
तवाग्रे
द्विज
।
साम्प्रतम्
।
उदासीनेन
मावेन
सदैव
परिवर्त्तते
।
ददाति
नैव
गृह्णाति
न
क्रुध्यनि
नतुष्यति
।
नैवोपयाति
संत्यज्य
उदासीनो
द्विजोत्तम!
।तवाग्रे
कथितं
सर्वं
पुत्राणां
गतिरीदृशी
।
यथा
पुत्रा-स्तमा
मार्य्या
पिता
माताथ
बान्धवाः
।
भृत्याश्चान्ये
समा-ख्याताः
पशवस्तुरगास्तथा
।
गजामहिष्यो
दास्यश्च
ऋण-सम्बन्धिनस्त्वमी”
पाद्मे
भूमिख०
११
।
१२
।तत्रैव
१८
।
२०
अ०
सुपुत्रलक्षणं
यथा“पुत्रस्य
लक्षणं
पुण्यं
तवाग्रे
प्रवदाम्यहम्
।
पुण्यप्रसक्तोयस्यात्मा
सत्यधर्मरतः
सदा
।
बुद्धिमान्
ज्ञानसम्पन्नस्तं-पस्वी
वाग्विदांवरः
।
सर्वकर्मसु
सन्
धीरो
येदाध्ययनतत्परः
।
सर्वशास्त्रप्रवक्ता
च
देवब्राह्मणपूजकः
।
याजकःसर्वयज्ञानां
दाता
त्यागी
प्रियंवदः
।
विष्णुध्यानपरोनित्यं
शान्तो
दान्तः
सुहृत्
पियः
।
पितृमातृपरो
निर्त्यसर्वस्वजनवत्सलः
।
कुलख
तारको
विद्वान्
कुलस्य
प-रिपोषकः
।
एवं
गुणैः
सुसंयुक्तः
सुपुत्रः
सुखदायकः”
।वैष्णवपुत्रस्य
पूर्वपुरुषत्रातृत्वं
यथा
“वैष्णवो
यदि
पुत्नःस्यात्
त्रायते
हि
स
पूर्वजान्
।
पितॄनधस्तनान्
वंशा-स्तारयन्ति
च
पावनाः”
कुपुत्रजनने
पितृणां
नरकगमनंयथा
“तथा
यदि
कुपुत्रः
स्यात्तेन
मज्जन्ति
पूर्वजाः
।सुघोरे
नरके
दीनाः
शपन्ति
च
सहुर्मुहुः
।
यथा
जलेकुप्लवेन
तरन्मज्जति
मूढधीः
।
तथा
पिता
कुपुत्रेणतमस्यन्थे
निमज्जति
।
जातमात्रे
कुले
जन्तो
संशेरतेपितामहा
।
किमेषोऽधो
नयेदस्यानूर्णं
वा
वैष्णवो
भ-वन्”
।
३
लन्नावपिके
सञ्चमस्थाते
नीस०
ता०
वर्षक्षा-लीने
४
सहमभेदे
च
।
पुत्रसहवशब्दे
दृश्यम्
।
putrá,
m.,
Sohn,
wahrscheinlich
von
1.
pā
im
passiven
Sinne,
wie
pitṛ́
im
aktiven,
beide
mit
verschiedener
Vokalschwächung.
Insbesondere
wird
2〉
Agni
als
Sohn
der
Kraft
u.
s.
w.
bezeichnet.
Vgl.
ugrá-putra
u.
s.
w.
-a
{314,
11}
{686,
2}
{859,
7}.
—
2〉
sahasas
{40,
2}
{248,
4}.
_{248,
6}
{250,
5}
{252,
4}
{357,
1}.
_{357,
6}
{358,
6}
śavasas
{701,
14}.
-ás
{31,
11}
{32,
9}
{69,
2}.
_{69,
5}
{89,
10}
{155,
3}
{160,
3}
(
pitarós
)
{164,
16}
{181,
4}
{192,
9}
{236,
2}
(
mātarós
)
{287,
2}
{292,
1}
{314,
7}
{338,
4}
(
ádites
)
{357,
9}
{397,
7}
{450,
2}
{457,
14}
{516,
5}
{548,
3}
{617,
3}
{619,
3}
{628,
4}.
_{628,
8}
{639,
27}
{647,
22}
{787,
2}
{809,
30}
{813,
14}
{827,
7}
{857,
10}
{858,
3}
{911,
14}
{966,
2}
{970,
4}
(
śyenásya
).
—
2〉
sáhasas
{198,
6}
{248,
1}
íḍāyās
{263,
3}
ṛṣūṇáam
{379,
1}
hvāriā́ṇaam
{363,
4}.
-ám
{38,
1}
{117,
24}
{125,
3}
(
iṣṭés
)
{291,
3}
{315,
9}
(
agrúvas
)
{326,
16}
(
agrúvas
)
{379,
5}
{516,
4}
(
mātā́‿iva
〰
bibhṛtām
upásthe
)
{557,
2}
(
ádites
)
{624,
6}
{710,
6}
tisrīṇáam
{844,
11}
{848,
3}
{857,
11}
nṛṣádas
{891,
12}
{895,
10}
{927,
12}
niṣṭigryàs
{945,
4}
{957,
5}.
—
2〉
sáhasas
{365,
6}
ūrjás
{96,
3}.
-ā́ya
{401,
6}
{865,
6}
divás
{618,
1}
(
parjányāya
)
[
Page822
]
{863,
1}(
sū́riāya
).
-ásya
{159,
3}
{665,
36}
{860,
10}
śávasas
mahás
{699,
2}
(
índrasya
).
-é
{220,
5}.
-ā́
[
du.
]
pitárā‿iva
〰
{932,
4}.
-ās
[
V.
]
adites
{219,
3}.
-ā́s
{68,
9}
{164,
11}
{508,
9}
(
ápias
)
{542,
2}
bharatásya
{287,
24}
divás
{298,
15}
(
áṅgirasas
)
pṛ́śnes
{412,
5}
(
marútas
)
rudrásya
{507,
3}
(
marútas
)
ádites
{576,
5}
amṛ́tasya
{839,
1}
vṛṣṭihāvyasya
{941,
9}
máma
{985,
3}.
-ā́sas
{89,
9}
{130,
1}
{559,
3}
{839,
5}
divás
{287,
7}
{893,
2}
{903,
2}
ádites
{638,
5}
{898,
8}
{1011,
3}
mahás
〰
ásurasya
vīrā́s
{836,
2}.
-ā́n
{162,
22}
{570,
2}
{911,
41}.
_{911,
45}
{1009,
3}
aruṣásya
{265,
3}
bhrā́tur
{881,
1}.
-aís
{72,
9}
{217,
3}
{898,
9}
{911,
42}.
-ébhyas
{161,
10}.
-ébhias
{548,
26}
{841,
7}.
पुत्र
पुत्र
et
पुत्त्र
masculine
fils
au
du.:
le
fils
et
la
fille.
--
F.
पुत्री
fille.
Cf.
bret.
paotr
lat.
puer.
पुत्रक
masculine
fils.
Un
coquin,
un
drôle.
Esp.
d'arbre.
Le
Śarabha.
Np.
de
montagne.
--
F.
पुत्रका
fille.
पुत्रजीव
et
पुत्रञ्जीव
masculine
esp.
de
nagelia
dont
les
fruits
servent
à
faire
des
chapelets
auxquels
on
attribue
une
vertu
prolifique.
पुत्रदार
neuter
les
enfants
et
la
femme.
पुत्रपौत्रिन्
a.
qui
a
ses
enfants
et
ses
petits-enfants.
पुत्रश्रेणी
feminine
salvinia
cucullata,
bot.
पुत्रसू
feminine
mère
d'un
fils.
पुत्रान्नाद
a.
(
अन्न
अद्
)
nourri
par
son
fils
ou
par
ses
fils.
पुत्रिका
feminine
fille.
Poupée.
Duvet
du
tamarix.
पुत्रिन्
a.
(
sfx.
इन्
)
qui
a
un
fils
qui
a
des
enfants.
--
F.
पुत्रिणी
plante
parasite
syphonanthus
indica,
bot.
पुत्रीय
a.
(
sfx.
ईय
)
et
पुत्र्य
a.
(
sfx.
य
)
qui
a
rapport
au
fils,
aux
enfants.
पुत्रेष्टि
feminine
(
इष्टि
)
sacrifice
que
l'on
offre
pour
avoir
des
enfants.
पुत्र-
Masculine.
fils
(
du.
fils
et
fille
),
enfant
petit
(
d'animal
)
voc.
terme
de
tendresse,
ifc.
diminutif
fils
de
Brahmiṣṭha
de
Priyavrata
-ई-भू-
devenir
un
fils
-ता-
Feminine.
-त्व-
nt.
condition
de
fils,
relation
filiale
-मय-
a.
qui
consiste
en
un
fils
-वन्त्-
a.
qui
a
un
fils,
qui
a
des
enfants
-वत्
comme
un
fils,
comme
avec
un
fils
-ई-
Feminine.
fille.
°कर्मन्-
°कार्य-
nt.
cérémonie
faite
pour
avoir
un
fils.
°काम-
a.
désireux
d'enfants,
qui
désire
un
fils
-इक-
-ई-
a.
fait
pour
obtenir
un
fils
(
sacrifice
)
-या-
Feminine.
désir
d'un
fils,
désir
d'enfants.
°कृतक-
a.
adopté
comme
un
fils.
°दार-
nt.
sg.
ou
Masculine.
Plural
fils
et
femme.
°पशु-
Masculine.
Plural
fils
et
bétail.
°पिण्ड-पालन-
nt.
Neuter.
d'une
cérémonie.
°पितृ-
Masculine.
du.
fils
et
père.
°पुर-
nt.
Neuter.
d'une
ville.
°पूर्णोत्सङ्गा-
a.
Feminine.
(
femme
)
dont
le
giron
est
plein
de
fils,
qui
a
enfanté
beaucoup
de
fils.
°पौत्र-
nt.
sg.
et
Masculine.
Plural
fils
et
petits-fils
-इन्-
a.
qui
a
des
fils
et
des
petits-fils.
°प्रवर-
Masculine.
fils
aîné.
°प्रिय-
a.
cher
à
un
fils
Masculine.
sorte
d'oiseau.
°भाग-
Masculine.
portion
(
d'héritage
)
qui
revient
à
un
fils.
°भाण्ड-
nt.
personne
qui
remplace
un
fils.
°रोदम्
abs.
pleurant
(
la
perte
d'
)un
fils.
°संकरिन्-
a.
qui
a
des
enfants
mélangés
(
par
des
mariages
différents
).
°सहस्रक-
-इका-
a.
qui
a
1.000
fils
°सहस्रिन्-
id.
°स्नेह-
Masculine.
amour
filial,
amour
paternel
-मय-
-ई-
a.
qui
consiste
en
l'amour
pour
un
fils.
पुत्राचार्य-
Masculine.
qui
a
son
fils
pour
maître.
पुत्रर्थिन्-
-(
ण्
)ई-
a.
désireux
d'un
fils.
पुत्रैषणा-
Feminine.
désir
(
d'avoir
)
des
fils.
पुत्रोत्सङ्गा-
a.
Feminine.
enceinte
d'un
fils.
पुत्री-कृत-
a.
v.
adopté
comme
fils.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.