Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
पवन (pavana)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
पवन
Masculine, Feminine, Neuter
(
-नः-ना-नं
)
Pure,
clean.
Masculine.
(
-नः
)
1.
Air,
wind,
physical
or
personified,
as
a
deity.
2.
Winnowing
grain.
3.
The
domestic
fire.
Neuter.
(
-नं
)
1.
A
potter's
kiln.
2.
Water.
3.
Purifying,
purification.
Etymology
पू
to
be
or
make
pure,
Affix.
ल्युट्
or
युच्.
पवन
-
pavana
-
Masculine
-
wind
वात
-
vAta
-
Masculine
-
wind
वातायन
-
vAtAyana
-
Neuter
-
window
गवाक्ष
-
gavAkSa
-
Neuter
-
window
[
computer
]
चित्रायण
-
citrAyaNa
-
Neuter
-
window
[
computer
]
शीतानिल
-
zItAnila
-
Masculine
-
coldwind
क्रियाशीलगवाक्ष
-
kriyAzIlagavAkSa
-
Neuter
-
activewindow
[
computer
]
सक्रियगवाक्ष
-
sakriyagavAkSa
-
Neuter
-
activewindow
[
computer
]
वायुरहो
वायुः
-
vAyurahovAyuH
-
Sentence
-
Toomuchofwind/Toowindy.
कृपया
वातायनस्य
द्वारस्य
उद्घाटनं
कृत्वा
धूमपानं
करोतु
-
kRpayAvAtAyanasyadvArasyaudghATanaMkRtvAdhUmapAnaMkarotu
-
Sentence
-
Pleasesmokeafteropeningthewindow.
लोलघट
-
lolaghaTa
-
wind
अगति
-
agati
-
Adjective
-
wind
स्यन्दन
-
syandana
-
Adjective
-
wind
अञ्चती
-
aJcatI
-
Feminine
-
wind
अनिल
-
anila
-
Masculine
-
wind
मरुत्
-
marut
-
Masculine
-
wind
मारुत
-
mAruta
-
Masculine
-
wind
वायु
-
vAyu
-
Masculine
-
wind
सूक
-
sUka
-
Masculine
-
wind
सुमर
-
sumara
-
Masculine
-
wind
पवन
pavana
Masculine
wind
वात
vAta
Masculine
wind
वातायन
vAtAyana
Neuter
window
गवाक्ष
gavAkSa
Neuter
window
[
computer
]
चित्रायण
citrAyaNa
Neuter
window
[
computer
]
शीतानिल
zItAnila
Masculine
cold
wind
क्रियाशीलगवाक्ष
kriyAzIlagavAkSa
Neuter
active
window
[
computer
]
सक्रियगवाक्ष
sakriyagavAkSa
Neuter
active
window
[
computer
]
वायुरहो
वायुः
vAyuraho
vAyuH
Sentence
Too
much
of
wind
/
Too
windy.
कृपया
वातायनस्य
द्वारस्य
उद्घाटनं
कृत्वा
धूमपानं
करोतु
kRpayA
vAtAyanasya
dvArasya
udghATanaM
kRtvA
dhUmapAnaM
karotu
Sentence
Please
smoke
after
opening
the
window.
लोलघट
lolaghaTa
wind
अगति
agati
Adjective
wind
स्यन्दन
syandana
Adjective
wind
अञ्चती
aJcatI
Feminine
wind
अनिल
anila
Masculine
wind
मरुत्
marut
Masculine
wind
मारुत
mAruta
Masculine
wind
वायु
vAyu
Masculine
wind
सूक
sUka
Masculine
wind
सुमर
sumara
Masculine
wind
पवन
[
pavana
],
Adjective.
Clean,
pure
महतां
पदपद्मजं
परागं
पवनानां
पवनं
ह्युपादिशन्ति
Rām.
Ch.2.3.
-नः
[
पू-ल्यु
]
Air,
wind
सर्पाः
पिबन्ति
पवनं
न
च
दुर्बलास्ते
Subhāṣ
Bhagavadgîtâ (Bombay).
1.31
पवनपदवी,
पवनसुतः
Et cætera.
The
vital
air,
breath.
Name.
of
Viṣṇu.
A
householder's
sacred
fire.
A
purifier
(
wind
)
परितो
दुरितानि
यः
पुनीते
शिव
तस्मै
पवनात्मने
नमस्ते
Kirâtârjunîya.
18.37.
Name.
of
the
number
five
(
from
the
5
vital
airs
).
नम्
Purification.
Winnowing.
A
sieve,
strainer.
Water.
A
potter's
kiln
(
Masculine.
also
).-नी
A
broom.
Compound.
-अशनः,
-भुज्
Masculine.
a
serpent.
आत्मजः
an
epithet
of
Hanumat.
of
Bhīma.
fire.
-आशः
a
serpent,
snake.
˚नाशः
an
epithet
of
Garuḍa.
a
peacock.
-चक्रम्
Whirl-wind.
जः,
तनयः,
भूः,
सुतः
epithets
of
Hanumat
संक्षोभं
पवनभुवा
जवेन
नीताः
Sisupâlavadha.
4.59.
of
Bhīma.
-पदवी
The
sky,
air
त्वामारूढं
पवनपदवीम्
(
प्रेक्षिष्यन्ते
पथिकवनिताः
)
Meghadūta (Bombay).
8.-वाहनः
fire.
-विजयः
a
kind
of
book
dealing
with
omens
relating
to
breath
exhaled
and
inhaled.
व्याधिः
an
epithet
of
Uddhava,
a
friend
and
counsellor
of
Kṛiṣṇa.
rheumatism.
पवन
a.
Clean,
pure.
नः
[
पूल्यु
]
1
Air,
wind
सर्पाः
पिबंति
पवन
न
च
दुर्बलास्ते
Subhāṣ.
पवनपदवी,
पवनसुतः
&c.
2
N.
of
Viṣṇu.
3
A
householder's
sacred
fire.
नं
1
Purification.
2
Winnowing.
3
A
sieve,
strainer.
4
Water.
5
A
potter's
kiln
(
m.
also
).
नी
A
broom.
Comp.
अशनः,
भुज्
m.
a
serpent.
आत्मजः
{1}
an
epithet
of
Hanumat.
{2}
of
Bhīma.
{3}
fire.
आशः
a
serpent,
snake.
°नाशः
{1}
an
epithet
of
Garuḍa.
{2}
a
peacock.
तनयः,
सुतः
{1}
epithets
of
Hanumat.
{2}
of
Bhīma.
वाहनः
fire.
व्याधिः
{1}
an
epithet
of
Uddhava,
a
friend
and
counsellor
of
Kṛṣṇa.
{2}
rheumatism.
पवन,
अम्,
n.
the
act
of
purifying,
purification
winnowing
an
instrument
for
purifying,
sieve,
strainer,
&c.
water
(
अस्
),
m.
‘the
purifier,
’
wind,
air,
the
wind
of
the
body
Wind
personified
(
as
regent
of
the
Nakṣatra
Svāti
and
of
the
North-west
region
)
a
N.
of
the
number
five
(
Ved.
)
a
house-
holder's
sacred
fire
N.
of
a
son
of
Manu
Uttama
of
the
author
of
a
Gāndharva-veda
(
अस्,
अम्
),
m.
n.
a
potter's
kiln
(
ई
),
f.
a
broom
N.
of
a
river
(
अस्,
आ,
अम्
),
clean,
pure.
—पवन-क्षिप्त,
अस्,
आ,
अम्,
tempest-tossed.
—पवन-तनय,
अस्,
m.
‘son
of
the
Wind,
’
an
epithet
of
Hanu-mat.
—पवन-वा-
हन,
अस्,
m.
‘having
wind
as
a
vehicle,
’
fire.
—प-
वन-विजय,
अस्,
m.
‘victory
over
the
wind
or
breath,
’
N.
of
a
mystic
work.
—पवन-व्याधि,
इस्,
m.
an
epithet
of
Ud-dhava,
the
friend
and
counsellor
of
Kṛṣṇa
morbid
condition
of
wind,
rheumatism,
&c.
—पवनात्मज
(
°न-आत्°
),
अस्,
m.
‘son
of
the
Wind
’
fire
an
epithet
of
Hanu-
mat
the
monkey-hero.
—पवनाश
(
°न-आश
),
or
पवनाशन
(
°न-अश्°
),
अस्,
m.
‘feeding
on
air,
’
a
serpent,
snake.
—पवनाश-नाश,
अस्,
m.
‘snake-destroyer,
’
a
peacock
Garuḍa
the
bird
and
vehicle
of
Viṣṇu.
—पवनाशिन्
(
°न-आश्°
),
ई,
m.
‘feeding
on
air,
’
a
serpent.
—पवनाहत
(
°न-
आह्°
),
अस्,
आ,
अम्,
struck
or
shaken
by
the
wind
rheumatic.
—पवनोद्भ्रान्त-कारिन्
(
°न-उद्°
),
ई,
इणी,
इ,
‘agitating
the
air,
’
epithet
of
a
particular
mode
of
fighting.
—पवनोद्भ्रान्त-वीचि,
इस्,
इस्,
m.
f.
a
wave
tossed
up
by
the
winds.
पवन
páv-ana,
Masculine.
(
purifier
),
wind,
breeze,
🞄air
god
of
wind
vital
air
breath
domestic
🞄(
sacred
)
fire
Neuter.
instrument
for
purifying,
🞄winnowing-fan
whisk
sieve,
strainer
potterʼs
🞄kiln
-kṣipta,
pp.
tempest-tossed
🞄-java,
Masculine.
(
swift
as
the
wind
),
N.
of
a
horse
🞄-tanaya,
Masculine.
son
of
the
wind,
ep.
of
Hanumat
🞄and
of
Bhīmasena
-āghāta,
Masculine.
gust
🞄of
wind
-ātmaja,
Masculine.
son
of
the
wind,
fire
🞄ep.
of
Bhīmasena.
बयार
पवनः
पुंलिङ्गम्
-
पू
+
ल्युट्
"हवा,
वायु"
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
पवित्रीकरण
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
फटकना
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"चलनी,
झरना"
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
पानी
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
कुम्हार
का
आवा
पवनम्
पुंलिङ्गम्
-
-
कुम्हार
का
आवा
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
पू+ल्युट्
"पवित्र
करना,
पिछोड़ना"
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
पू+ल्युट्
छलनी
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
पू+ल्युट्
पानी
पवनम्
नपुंलिङ्गम्
-
पू+ल्युट्
कुम्हार
का
आँवा
पवन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಿಷ್ಣು
निष्पत्तिः
पूञ्
(
पवने
)
"ल्युः"
(
३-१-१३४
)
व्युत्पत्तिः
सर्वदा
सर्वत्र
स्वभावादेव
पवति
प्रयोगाः
"पवनः
पावनोऽनिलः"
उल्लेखाः
वि०
स०
पवन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಾಯು/ಗಾಳಿ
निष्पत्तिः
पूञ्
(
पवने
)"युच्"
(
उ०
२-७८
)
व्युत्पत्तिः
पुनाति
प्रयोगाः
"उपवनपवनानुपातदक्षैरलिभिलाभि
यदङ्गनागणस्य"
उल्लेखाः
माघ०
७-२७
पवन
पदविभागः
पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः
ಧಾನ್ಯವನ್ನು
ತೂರುವುದು
पवन
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಆವಿಗೆ/ಕುಂಬಾರನು
ಮಡಕೆಗಳನ್ನು
ಬೇಯಿಸುವ
ಜಾಗ
निष्पत्तिः
पूञ्
(
पवने
)
अधि०
"ल्युट्"
(
३-३-११७
)
व्युत्पत्तिः
पुनात्यत्र
पवन
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಜಲ/ನೀರು
निष्पत्तिः
पूञ्
कर०
"ल्युट्"
(
३-३-११७
)
विस्तारः
"पवनं
कुम्भकारस्य
पाकस्थाने
नपुंसकम्।
निष्पावमरुतोः
पुंसि"
मेदि०
पवन
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಶುದ್ಧಮಾಡುವುದು/ಪವಿತ್ರಗೊಳಿಸುವುದು
निष्पत्तिः
पूञ्
भावे
"ल्युट्"
(
३-३-११५
)
५,
अक्ष,
अनिल,
अनुत्तर,
अर्थ,
असु,
आशुग,
इन्द्रिय,
इषु,
कङ्कपत्री,
करणीय,
कलङ्क,
कामगुण,
कामदेव,
खग,
तत्त्व,
तन्मात्र,
धी,
नाराच,
नालीक,
पक्षि,
पञ्च,
पतङ्ग,
पत्रिन्,
पर्व,
पवन,
पाण्डव,
पुत्र,
पृषत्क,
प्राण,
बाण,
भाव,
भूत,
भेदक,
मरुत्,
महाभूत,
महाव्रत,
मार्गण,
रत्न,
लेय,
लेयक,
वध,
वर्ष्मन्,
वात,
वायु,
विशिख,
विषय,
व्रत,
शर,
शरीर,
शस्त्र,
शिलीमुख,
शूक,
श्वसन,
समिति,
सायक,
स्मरबाण,
स्मरेषु
७,
अग,
अचल,
अद्रि,
अनिल,
अश्व,
ऋषि,
कलत्र,
कुलाचल,
क्षितिभृत्
क्ष्माधर,
क्ष्माभूत्,
गन्धन्वह,
गन्धवह,
गिरि,
घोटा,
छन्द,
छन्दस्,
तत्त्व,
तापस,
तुरग,
तुरङ्ग,
दिविचर,
द्वीप,
धरणिधर,
धराधर,
धरित्रीधर,
धातु,
धी,
नग,
पन्नग,
पर्वत,
पवन,
भय,
भूधर,
भूध,
भूभृत्,
मरुत्,
महीधर,
महीघ्र,
मातृका,
मारुत,
मुनि,
यति,
लोक,
वक्री,
वाजि,
वात,
वायु,
वार,
वासर,
व्यसन,
शिला,
शिलोच्चय,
शैल,
सप्त,
समीर,
समीरण,
स्थिर,
स्वर,
हय
४९,
अनिल,
तान,
पवन,
मरुत्,
वायु
pavana
(
nt.?
=
Pali
id.
),
wood,
forest
so
Pali
comms.
regularly,
cf.
MN
〔i.117.23〕
araññe
pavane
(
clearly
near-synonym
of
arañña
),
comm.
〔ii.85.2〕
vanasaṇḍe
DN
comm.
〔ii.680.14—15〕
(
on
DN
〔ii.254.6〕
)
pavanaṃ
vuccati
vanasaṇḍo
use
of
the
word
in
Pali
and
BHS
clearly
refers
to
life
in
the
wilds,
contrasting
with
life
in
society
Tib.
on
SP
〔13.2〕
nags
tshal,
wood
etym.
of
the
word
not
certain,
but
unlikely
to
be
connected
with
Skt.
pravaṇa
(
PTSD
others
=
upavana,
see
PTSD
):
pavane
vasanti
SP
〔11.13〕
(
Nep.
mss.
ya
vane
)
〔13.2〕
(
Nep.
mss.
hi
vane
)
ekāntasthāyī
pavane
(
Nep.
mss.
ha
vane
)
vasāmi
〔90.1〕
°ne
vaseyaṃ
LV
〔393.2〕
(
v.l.
upavane,
unmetr.
)
viharatha
pavane
udagracittā
Mv
〔ii.361.18〕
pavanaṃ
vrajitvā
Mv
〔ii.382.14〕,
going
into
the
forest.
All
these
vss,
but
in
Pali
also
in
prose.
पू
(
पू꣡ङ्
पवने
-
भ्वादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
पवनम्
अनीयर् →
पवनीयः
-
पवनीया
ण्वुल् →
पावकः
-
पाविका
तुमुँन् →
पवितुम्
तव्य →
पवितव्यः
-
पवितव्या
तृच् →
पविता
-
पवित्री
क्त्वा →
पवित्वा
/
पूत्वा
ल्यप् →
प्रपूय
क्तवतुँ →
पवितवान्
/
पूतवान्
-
पवितवती
/
पूतवती
क्त →
पवितः
/
पूतः
-
पविता
/
पूता
शानच् →
पवमानः
-
पवमाना
पू
(
पू꣡ञ्
पवने
-
क्र्यादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
पवनम्
अनीयर् →
पवनीयः
-
पवनीया
ण्वुल् →
पावकः
-
पाविका
तुमुँन् →
पवितुम्
तव्य →
पवितव्यः
-
पवितव्या
तृच् →
पविता
-
पवित्री
क्त्वा →
पूत्वा
ल्यप् →
प्रपूय
क्तवतुँ →
पूतवान्
/
पूनवान्
-
पूतवती
/
पूनवती
क्त →
पूतः
/
पूनः
-
पूता
/
पूना
शतृँ →
पुनन्
-
पुनती
शानच् →
पुनानः
-
पुनाना
Synonyms
पवित्र,
मेध्य,
पूत,
पावन,
पवन,
शुचि,
शौचोपेत
(Adjective)
धर्मेण
शुद्धः।
"काशी
इति
पवित्रं
स्थानम्
अस्ति।"
Pavana^1
=
Vāyū
(
the
Wind
),
q.v.
Pavana^2
=
Śiva
(
1000
names^1
).--Do.^3
=
Vishnu
(
1000
names
).
Pavana
(
‘purifier’
)
in
the
Atharvaveda^1
denotes
an
instrument
for
purifying
grain
from
husks,
etc.
either
a
‘sieve’
or
a
‘winnowing
basket’
may
be
meant.
In
the
Sūtras^2
it
is
mentioned
as
used
for
cleaning
the
bones
of
the
dead
after
cremation.
1
)
iv.
34,
2
xviii.
3,
11.
Cf.
Nirukta,
vi.
9.
2
)
Āśvalāyana
Gṛhya
Sūtra,
iv.
5,
7.
पवन
पुं।
वायुः
समानार्थकाः
श्वसन,
स्पर्शन,
वायु,
मातरिश्वन्,
सदागति,
पृषदश्व,
गन्धवह,
गन्धवाह,
अनिल,
आशुग,
समीर,
मारुत,
मरुत्,
जगत्प्राण,
समीरण,
नभस्वत्,
वात,
पवन,
पवमान,
प्रभञ्जन,
क,
शार,
हरि
1।1।63।1।3
नभस्वद्वातपवनपवमानप्रभञ्जनाः।
प्रकम्पनो
महावातो
झञ्झावातः
सवृष्टिकः।
प्राणोऽपानः
समानश्चोदानव्यानौ
च
वायवः।
हृदि
प्राणो
गुदोऽपानः
समानो
नाभिमण्डले।
उदानः
कण्ठदेशे
स्याद्व्यानः
सर्वशरीरगः।
अन्नप्रवेशनं
मूत्राद्युत्सर्गोऽन्नविपाचनम्.
भाषणादि
निमेषादि
तद्व्यापाराः
क्रमादमी॥
==>
महावायुः,
सवृष्टिकः_वायुः,
शरीरवायुः
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
आत्मा,
देवता
पवन
नपुं।
धान्यादीनाम्_बहुलीकरणम्
समानार्थकाः
निष्पाव,
पवन,
पव
3।2।24।1।5
लवोऽभिलावो
लवने
निष्पावः
पवने
पवः।
प्रस्तावः
स्यादवसरस्त्रसरः
सूत्रवेष्टनम्.।
पदार्थ-विभागः
,
क्रिया
पवनं,
क्लीबम्
(
पूयते
अग्निसंयोगेन
यस्मिन्
।
पू
+आधारे
ल्युट्
।
)
कुम्भकारस्य
आमघटादिपाक-स्थानम्
।
पोयान्
इति
भाषा
।
इति
मेदिनी
।ने,
८४
॥
(
यथा,
--“यः
कुम्भकारपवनोपरिपङ्कलेप-स्तापाय
केवलमसौ
न
तु
तापशान्त्यै
॥
”
)इत्युद्भटः
॥
)पयनमिति
प्रमादपाठः
।
जलम्
।
इति
शब्द-माला
॥
प्रयते
त्रि
।
इति
शब्दरत्नावली
।(
भावे
ल्युट्
।
)
पवित्रीकरणञ्च
॥
पवनः,
पुंलिङ्गम्
(
पुनातीति
।
पू
+
बहुलमन्यत्रापीतियुच्
।
)
निष्पावः
।
वायुः
।
इति
मेदिनी
।
ने,
८४
॥
(
यथा,
गीतायाम्
।
१०
।
३१
।“पवनः
पवतामस्मि
रामः
शस्त्रभृतामहम्
॥
”
)अष्टौ
वाह्यपवना
यथा,
सिद्धान्तशिरोमणौ
।“भूवायुरावह
इह
प्रवहस्तदूर्द्ध्वःस्यादुद्वहस्तदनु
संवहसंज्ञकश्च
।अन्यः
परोऽपि
सुवहः
परिपूर्व्वकोऽस्मा-द्वाह्यः
परावह
इमे
पवनाः
प्रसिद्धाः
॥
”सप्त
पवनाधिपा
यथा,
ज्योतिस्तत्त्वे
।“शाकः
शराब्धिसंयुक्तो
मुनिभिर्भागहारितः
।आवहादिक्रमेणैव
सप्त
वाताः
प्रकीर्त्तिताः
॥
आवहः
प्रवहश्चैव
सम्बहो
निवहस्तथा
।उद्वहो
विवहो
वायुः
सप्त
वाताः
प्रकीर्त्तिताः
॥
”अन्यद्वायुशब्दे
द्रष्टव्यम्
॥
(
प्राणवायुः
।
यथा,
हठयोगदीपिकायाम्
।
३
।
७५
।“अनेनैव
विधानेन
प्रयाति
पवनो
लयम्
।ततो
न
जायते
मृत्युर्ज्जरारोगादिकं
तथा
॥
”उत्तममनुपुत्त्रविशेषः
।
यथा,
भागवते
।
८
।
१
।
२३
।“तृतीय
उत्तमो
नाम
प्रियव्रतसुतो
मनुः
।पवनः
सृञ्जयो
यज्ञहोत्राद्यास्तत्सुता
नृप
!
॥
”
)
पवन
नपुंलिङ्गम्
पू--ल्युट्
।
१
निष्पावे
शूर्पवातेन
धान्यादेः
शोधनेआधारे
ल्युट्
।
२
कुम्भकारस्य
आमघटादिपाकस्थाने(
पोयान
)
मेदि०
।
करणे
ल्युट्
।
३
जले
शब्दमा०
कर्त्तरिल्यु
।
४
वायौ
पुंलिङ्गम्
अमरः
पवनाश्च
आवहादयः
सप्तअनिलशब्दे
१६
४
पृ०
दर्शिताः
।
वत्सरभेदे
तेषां
क्रमेणै-केकवत्सराधिपतित्वम्
तच्च
ज्योतिस्तत्त्वे
उक्तं
यथा“शाकः
शराब्धिसंगुण्यो
मुनिभिर्भाग
हारितः
।
आव-हादिक्रमेणैव
सप्त
वाताः
प्रकीर्त्तिताः”
गुण्या
शाकाङ्कः
।गुण्यकः
४५
भाक्तकः
७
५
प्रयते
त्रीषु लिङ्गेषु
शब्दर०
।
६
विष्णौपु०
“पवनः
पावनोऽनिलः”
विष्णुसं०
।
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.