Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel

पयस् (payas)

 
Shabda Sagara English

पयस्

Neuter.

(

-यः

)

1.

Water.

2.

Milk.

3.

Semen

virile.

4.

Boiled-rice.

5.

Night.

Etymology

पय्

to

go,

असुन्

Unādi

Affix.

Capeller Eng English

प॑यस्

neuter

juice,

fluid,

especially

water

or

milk

semen

virile,

strength,

vital

power

plural

drops,

floods,

streams.

Yates English

पयस्

(

यः

)

5.

Neuter.

Water

milk.

Spoken Sanskrit English

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

species

of

grass

[

Andropogon

-

Bot.

]

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

semen

virile

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

night

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

rain

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

power

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

water

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

strength

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

milk

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

juice

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

vital

spirit

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

fluid

पयस्

-

payas

-

Neuter

-

any

fluid

or

juice

Wilson English

पयस्

Neuter.

(

-यः

)

1

Water.

2

Milk.

Etymology

पय

to

go,

असुन्

Uṇādi

Affix.

Apte English

पयस्

[

payas

],

Neuter.

Water

Bhágavata (Bombay).

8.2.4

पयसा

कमलं

कमलेन

पयः

पयसा

कमलेन

विभाति

सरः.

Milk

पयःपानं

भुजङ्गानां

केवलं

विषवर्धनम्

Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).

3.4

Raghuvamsa (Bombay).

2.36,

63

14,

78

(

where

both

senses

are

intended

).

Semen

virile.

Food.

Vedic.

Night.

Vital

spirit,

power,

strength

(

Ved

).

(

पयस्

is

changed

to

पयो

before

soft

consonants

).

Compound.

गलः,

डः

hail.

an

island.

-घनम्

hail.-चयः

(

पयश्चयः

)

a

reservoir

or

lake.

-जम्

a

lotus

पातामेतौ

पयोजोदरललिततलौ

पङ्कजाक्षस्य

पादौ

विष्णुपादादि

स्तोत्रम्

12.

˚योनिः

(

same

as

पद्मयोनि

Equal or equivalent to, same as.

Brahmadeva

)

पयोजयोनिः

प्रणिधाय

मानसं

व्यधत्त

यस्यामरविन्दलोचनः

Śāhendra

3.37.-जन्मन्

Masculine.

a

cloud.

-दः

a

cloud

Meghadūta (Bombay).

7

मत्तः

सदाचारशुचे

कलङ्कः

पयोदवातादिव

दर्पणस्य

Raghuvamsa (Bombay).

14.37.

˚सुहृद्

Masculine.

a

peacock.

धरः

a

cloud

पयोधरघनीभावस्तावदम्बरमध्यगः

आश्लेषोप-

गमस्तत्र

यावन्नेव

प्रवर्तते

Subh.

Ratn.

(

this

refers

both

to

a

cloud

and

a

woman's

breast

).

a

woman's

breast

पद्मापयोधरतटी

Gîtagovinda.

1

विपाण्डुभिर्म्लानतया

पयोधरैः

Kirâtârjunîya.

4.24.

(

where

the

word

means

'a

cloud'

also

)

Raghuvamsa (Bombay).

14.22.

an

udder

पयोधरीभूतचतुःसमुद्रां

जुगोप

गोरूप-

धरामिवोर्वीम्

Raghuvamsa (Bombay).

2.3.

the

cocoa-nut

tree.

the

backbone

or

spine

(

कशेरुक

).

-धस्

Masculine.

the

ocean.

a

pond,

lake,

a

piece

of

water.

a

rain-cloud.

-धारागृहम्

a

bath-room

with

flowing

water.

-धिः,

-निधिः

the

ocean

प्रयान्ति

नद्यस्त्वरितं

पयोनिधिम्

Ritusamhâra (Bombay).

2.7

Naishadhacharita.

4.5.

-पूरः

a

pool,

lake.

-भृत्

Masculine.

,

-मुच्

Masculine.

a

cloud

यदि

नासारभृतः

पयोभृतः

Sisupâlavadha.

16.61

करीव

सिक्तं

पृषतैः

पयोमुचाम्

Raghuvamsa (Bombay).

3.3

6.5.

-मानुषी

a

water-nymph.

-रयः

the

current

of

a

river.

-राशिः

the

ocean.

-वाहः

a

cloud

प्रावृषेण्यं

पयोवाहं

विद्युदैरावताविव

Raghuvamsa (Bombay).

1.36.

-व्रतः,

-व्रतम्

subsisting

on

mere

milk

(

as

a

vow

)

दिनमेकं

पयोव्रतः

Manusmṛiti.

11.144.

Compare.

अदितिपयोव्रतम्

Bhágavata (Bombay).

8.16.

Apte 1890 English

पयस्

n.

1

Water.

2

Milk

पयःपानं

भुजंगानां

केवलं

विषवर्धनं

H.

3.

4

R.

2.

36,

63

14.

78

(

where

both

senses

are

intended

).

3

Semen

virile.

4

Food.

5

Ved.

Night.

6

Vital

spirit,

power,

strength

(

Ved.

).

(

पयस्

is

changed

to

पंयो

before

soft

con-sonants

).

Comp.

गलः,

डः

{1}

hail.

{2}

an

island.

घनं

hail.

चयः

(

पयश्चयः

)

a

reservoir

or

lake.

जन्मन्

m.

a

cloud.

दः

a

cloud

Me.

7

R.

14.

37.

°सुहृद्

m.

a

peacock.

धरः

{1}

a

cloud.

{2}

a

woman's

breast

पद्मापयोधरतटी

Gīt.

1

विपांडुभिर्म्लानतया

पयोधरैः

Ki.

4.

24

(

where

the

word

means

‘a

cloud’

also

)

R.

14.

22.

{3}

an

udder

R.

2.

3.

{4}

the

cocoa-nut

tree.

{5}

the

backbone

or

spin

(

कशेरुक

).

धस्

m.

{1}

the

ocean.

{2}

a

pond,

lake,

a

piece

of

water.

{3}

a

rain-cloud.

धारागृहं

a

bath-room

with

flowing

water.

धिः,

निधिः

the

ocean

Rs.

2.

7

N.

4.

50.

पूरः

a

pool,

lake.

मुच्

m.

a

cloud

R.

3.

3

6.

5.

राशिः

the

ocean.

वाहः

a

cloud

R.

1.

36.

व्रतं

subsisting

on

mere

milk

(

as

a

vow

).

Monier Williams Cologne English

प॑यस्

neuter gender.

(

1.

पी

)

any

fluid

or

juice,

(

especially.

)

milk,

water,

rain

semen

virile,

(

met.

)

vital

spirit,

power,

strength,

ṛg-veda

et cetera.

et cetera.

a

species

of

Andropogon,

bhāvaprakāśa

nalopākhyāna

of

a

Sāman,

śrauta-sūtra

of

a

Virāj,

ṛg-veda-prātiśākhya

night,

naighaṇṭuka, commented on by yāska

i,

7.

Monier Williams 1872 English

पयस्

पयस्,

अस्,

n.

(

fr.

rt.

1.

पी

or

rt.

पिन्व्

but

said

to

be

fr.

rt.

1.

पा,

to

drink

),

juice,

fluid,

vital

spirit,

power,

strength

(

Ved.

)

water,

rain

milk

semen

virile

N.

of

a

Sāman

N.

of

a

Virāj

night

(

Ved.

).

—पयः-कन्दा,

f.

Batatas

Paniculata

(

=

क्षीर-विदारी

).

—पयः-पयोष्णी,

f.

=

प-

योष्णी,

q.

v.

—पयः-पान,

अम्,

n.

drinking

milk,

a

draught

of

milk.

—पयः-पूर,

अस्,

m.

a

pool,

lake.

—पयः-फेनी,

f.

a

species

of

small

shrub

(

=

दुग्ध-फेनी

).

—पयश्-चय,

अस्,

m.

a

reser-

voir,

piece

of

water,

lake.

—पयस्-प,

अस्,

m.

‘milk-drinker,

a

cat

night.

—पयस्-पा,

आस्,

आस्,

अम्,

Ved.

milk-drinking,

drinking

milk.

—पयस्-

वत्,

आन्,

अती,

अत्,

Ved.

full

of

sap

or

juice,

succulent,

juicy,

liquid

full

of

strength

or

of

milk,

milky,

containing

water

or

milk

or

semen

(

वत्यस्

),

f.

pl.

rivers

(

Ved.

).

—पयस्-वल,

अस्,

आ,

अम्,

rich

in

milk,

yielding

milk

abundantly

(

अस्

),

m.

a

goat.

—पयस्-विन्,

ई,

इनी,

इ,

abounding

in

sap

or

milk,

juicy,

succulent,

milky

(

इनी

),

f.

a

milch

cow

a

she-goat

a

river

N.

of

a

river

the

night

N.

of

various

plants

containing

milky

juice

(

=

काकोली,

क्षीर-काकोली,

दुग्ध-फेनी,

क्षीर-विदारी

)

N.

of

a

deity.

—पयो-गड,

अस्,

m.

‘water-drop

(

?

),

hail

(

अस्

or

अम्

),

m.

n.

an

island.

—पयो-ग्रह,

अस्,

m.,

Ved.

an

oblation

of

milk.

—पयो-घन,

अस्,

m.

‘water-lump,

hail.

—पयो-जन्मन्,

आ,

m.

‘birthplace

of

water,

a

cloud.

—पयो-द,

अस्,

आ,

अम्,

yielding

milk

(

अस्

),

m.

‘water-giver,

a

cloud

N.

of

a

son

of

Yadu

(

),

f.,

N.

of

one

of

the

Mātṛs

attending

on

Skanda.

—पयोद-सुहृद्,

त्,

m.

‘friend

of

the

clouds,

the

peacock.

—पयो-

दुह्,

धुक्,

क्,

क्,

Ved.

milking

giving

semen

(

?

).

—पयो-धर,

अस्,

m.

‘water-holder,

a

cloud

‘containing

milk,

a

woman's

breast

an

udder

the

root

of

Scirpus

Kysoor

a

species

of

sugar-cane

(

=

कोष-कार

)

the

cocoa-nut

a

species

of

Cyperus

(

in

prosody

)

an

amphibrach.

—पयो-धस्,

आस्,

m.

a

rain-cloud

a

piece

of

water,

pond,

lake

the

ocean.

—पयो-धा,

आस्,

आस्,

अम्,

Ved.

sucking

milk

(

as

a

calf

).

—पयो-धारा,

f.

a

stream

of

water

N.

of

a

river.

—पयोधारा-गृह,

अम्,

n.

=

धारा-गृह,

a

bath-room

with

flowing

water,

shower-bath.

—प-

यो-धि,

इस्,

m.

‘receptacle

of

waters,

the

ocean.

—पयोधिक,

अम्,

n.

‘sea-foam,

cuttle-fish

bone.

—पयो-निधन,

अम्,

n.,

N.

of

a

Sāman.

—पयो-

निधि,

इस्,

m.

‘receptacle

of

waters,

the

ocean.

—पयो-मुख,

अस्,

आ,

अम्,

having

milk

on

the

surface,

milk-faced.

—पयो-मुच्,

क्,

क्,

क्,

yielding

or

giving

milk

(

क्

),

m.

‘water-discharging,

a

cloud.

—पयो-ऽमृत-तीर्थ,

अम्,

n.,

N.

of

a

Tīrtha.

—पयो-राशि,

इस्,

f.

a

piece

of

water,

the

ocean.

—पयो-लता,

f.

the

plant

Batatas

Paniculata.

—प-

यो-वाह,

अस्,

m.

‘water-bearer,

a

cloud.

—पयो-

वृध्,

त्,

त्,

त्,

Ved.

full

of

sap,

superabounding

with

water,

overflowing.

—पयो-व्रत,

अम्,

n.

the

act

of

subsisting

on

mere

milk

in

consequence

of

a

vow,

(

regarded

as

an

expiation

for

receiving

an

unsuitable

present,

if

continued

for

a

month

with

prayer

and

residence

in

a

cow-house

)

offering

milk

to

Viṣṇu

and

subsisting

upon

it

for

twelve

days

also

for

one

or

for

three

days

as

a

religious

act

(

अस्,

आ,

अम्

),

one

who

subsists

upon

mere

milk

in

consequence

of

a

vow.

—पयोष्णि-जाता,

f.

an

epithet

of

the

river

Sarasvatī.

—पयोष्णी,

f.

(

fr.

पयस्

and

उष्ण

),

‘warm

as

milk,

N.

of

a

river

that

rises

in

the

Vindhya

mountain.

Macdonell English

पयस्

páy-as,

Neuter.

[

2.

]

juice,

fluid

vital

🞄sap,

strength

milk

water

rain.

Benfey English

पयस्

पयस्

(

akin

to

1.

पा,

cf.

also

पी

),

Neuter.

1.

Juice.

2.

Water,

Bhartṛ.

2,

29.

3.

Milk,

Man.

2,

107.

--

Compound

अप-,

Adjective.

without

water,

Kirāt.

5,

12.

घर्म-,

Neuter.

sweat,

Śiś.

9,

35.

Hindi Hindi

पानी

Apte Hindi Hindi

पयस्

नपुंलिङ्गम्

-

"पय्

+

असुन्,

पा

+

असुन्,

इकारादेश्च"

पानी

पयस्

नपुंलिङ्गम्

-

"पय्

+

असुन्,

पा

+

असुन्,

इकारादेश्च"

दूध

पयस्

नपुंलिङ्गम्

-

"पय्

+

असुन्,

पा

+

असुन्,

इकारादेश्च"

वीर्य

Shabdartha Kaustubha Kannada

पयस्

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಕ್ಷೀರ/ಹಾಲು

निष्पत्तिः

पीङ्(

पाने

)

"असुन्"

(

उ०

४-१८९

)

व्युत्पत्तिः

पीयते

प्रयोगाः

"दुग्ध्वा

पयः

पत्रपुटे

मदीयं

पुत्रोपभुङ्क्ष्वेति

तमादिदेश"

उल्लेखाः

रघु०

२-३५

पयस्

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಜಲ/ನೀರು

प्रयोगाः

"नेदीयो

जितमिति

लज्जयेव

तासामालोले

पयसि

महोत्पलं

ममज्ज"

उल्लेखाः

माघ०

८-४८

पयस्

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಅನ್ನ/ಆಹಾರ

L R Vaidya English

payas

{%

n.

%}

1.

Water,

Megh.i.13,

24,

40,

R.i.67

2.

milk,

R.ii.36

(

where

the

word

is

used

in

senses

1

and

2

),

63

3.

semen

virile.

Bopp Latin

पयस्

n.

(

r.

पी

bibere

s.

अस्

)

1

)

aqua.

MEGH.

23.

25.

41.

2

)

lac.

Anekartha-Dvani-Manjari Sanskrit

पयस्

क्ली

पयस्,

क्षीर,

जल

राजा

चन्द्रो

नृपे

राजा

पयः

क्षीरं

पयो

जलम्

verse

3.1.1.87

page

0013

Lanman English

páyas,

n.

milk.

[

√pī.

]

Dhatu Pata (Krishnacharya) Sanskrit

धातुः →

पयस्

मूलधातुः →

धात्वर्थः →

प्रसृतौ

गणः →

कण्ड्वादिः

कर्मकत्वं →

इट्त्वं →

उपग्रहः →

रूपम् →

पयस्यति

Wordnet Sanskrit

Synonyms

जलम्,

वारि,

अम्बु,

अम्भः,

पयः,

सलिलम्,

सरिलम्,

उदकम्,

उदम्,

जडम्,

पयस्,

तोयम्,

पानीयम्,

आपः,

नीरम्,

वाः,

पाथस्,

कीलालम्,

अन्नम्,

अपः,

पुष्करम्,

अर्णः,

पेयम्,

सलम्,

संवरम्,

शंवरम्,

संम्बम्,

संवत्सरम्,

संववरः,

क्षीरम्,

पायम्,

क्षरम्,

कमलम्,

कोमलम्,

पीवा,

अमृतम्,

जीवनम्,

जीवनीयम्,

भुवनम्,

वनम्,

कबन्धम्,

कपन्धम्,

नारम्,

अभ्रपुष्पम्,

घृतम्,

कं,

पीप्पलम्,

कुशम्,

विषम्,

काण्डम्,

सवरम्,

सरम्,

कृपीटम्,

चन्द्रोरसम्,

सदनम्,

कर्वुरम्,

व्योम,

सम्बः,

सरः,

इरा,

वाजम्,

तामरस,

कम्बलम्,

स्यन्दनम्,

सम्बलम्,

जलपीथम्,

ऋतम्,

ऊर्जम्,

कोमलम्,

सोमम्,

अन्धम्,

सर्वतोमुखम्,

मेघपुष्पम्,

घनरसः,

वह्निमारकः,

दहनारातिः,

नीचगम्,

कुलीनसम्,

कृत्स्नम्,

कृपीटम्,

पावनम्,

शरलकम्,

तृषाहम्,

क्षोदः,

क्षद्मः,

नभः,

मधुः,

पुरीषम्,

अक्षरम्,

अक्षितम्,

अम्ब,

अरविन्दानि,

सर्णीकम्,

सर्पिः,

अहिः,

सहः,

सुक्षेम,

सुखम्,

सुरा,

आयुधानि,

आवयाः,

इन्दुः,

ईम्,

ऋतस्ययोनिः,

ओजः,

कशः,

कोमलम्,

कोमलम्,

क्षत्रम्,

क्षपः,

गभीरम्,

गम्भनम्,

गहनम्,

जन्म,

जलाषम्,

जामि,

तुग्र्या,

तूयम्,

तृप्तिः,

तेजः,

सद्म,

स्रोतः,

स्वः,

स्वधा,

स्वर्गाः,

स्वृतिकम्,

हविः,

हेम,

धरुणम्,

ध्वस्मन्वतु,

नाम,

पवित्रम्,

पाथः,

अक्षरम्,

पूर्णम्,

सतीनम्,

सत्,

सत्यम्,

शवः,

शुक्रम्,

शुभम्,

शम्बरम्,

वूसम्,

वृवूकम्,

व्योमः,

भविष्यत्,

वपुः,

वर्वुरम्,

वर्हिः,

भूतम्,

भेषजम्,

महः,

महत्,

महः,

महत्,

यशः,

यहः,

यादुः,

योनिः,

रयिः,

रसः,

रहसः,

रेतम्

(Noun)

सिन्धुहिमवर्षादिषु

प्राप्तः

द्रवरुपो

पदार्थः

यः

पान-खान-सेचनाद्यर्थम्

उपयुज्यते।

"जलं

जीवनस्य

आधारम्।

/अजीर्णे

जलम्

औषधं

जीर्णे

बलप्रदम्।

आहारकाले

आयुर्जनकं

भुक्तान्नोपरि

रात्रौ

पेयम्।"

Tamil Tamil

பயஸ்

:

தண்ணீர்,

பால்.

Vedic Reference English

Payas

denotes

the

‘milk’

of

the

cow

in

the

Rigveda^1

and

later.^2

More

generally

it

has

also

the

sense

of

‘sap’

or

‘fluid’

found

in

plants,

^3

and

giving

them

life

and

strength.

In

other

passages

it

denotes

the

‘water’

of

heaven.^4

A

vow

to

live

for

a

time

on

milk

alone

occurs

in

the

Śatapatha

Brāhmaṇa.^5

1

)

i.

164,

28

ii.

14,

10

iv.

3,

9

v.

85,

2

x.

30,

13

63,

3,

etc.

2

)

Av.

iv.

11,

4

xii.

1,

10

Vājasaneyi

Saṃhitā,

iv.

3.

Cf.

Go

and

Kṣīra.

3

)

Av.

iii.

5,

1

x.

1,

12

xiii.

1,

9

Vājasaneyi

Saṃhitā,

xvii.

1

xviii.

36,

etc.

So

of

Soma,

Rv.

ix.

97,

14.

4

)

Rv.

i.

64,

5

166,

3

iii.

33,

1.

4

iv.

57,

8,

etc.

5

)

Payo-vrata,

‘one

who

undergoes

a

vow

(

to

subsist

)

on

(

nothing

but

)

milk,

ix.

5,

1,

1

et

seq.

Kauṣītaki

Brāhmaṇa,

viii.

9.

The

Dīkṣita

subsists

on

it

alone.

Amarakosha Sanskrit

पयस्

नपुं।

जलम्

समानार्थकाः

अप्,

वार्,

वारि,

सलिल,

कमल,

जल,

पयस्,

कीलाल,

अमृत,

जीवन,

भुवन,

वन,

कबन्ध,

उदक,

पाथ,

पुष्कर,

सर्वतोमुख,

अम्भस्,

अर्णस्,

तोय,

पानीय,

नीर,

क्षीर,

अम्बु,

शम्बर,

मेघपुष्प,

घनरस,

कम्,

गो,

काण्ड,

घृत,

इरा,

कुश,

विष

1।10।3।2।1

आपः

स्त्री

भूम्नि

वार्वारि

सलिलं

कमलं

जलम्.

पयः

कीलालममृतं

जीवनं

भुवनं

वनम्.।

अवयव

==>

जलकणः,

मलिनजलम्

वैशिष्ट्यवत्

==>

निर्मलः

==>

जलविकारः,

मलिनजलम्,

अर्घ्यार्थजलम्,

पाद्यजलम्,

शुण्डानिर्गतजलम्,

ऋषिजुष्टजलम्,

अब्ध्यम्बुविकृतिः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

जलम्

पयस्

नपुं।

दुग्धम्

समानार्थकाः

दुग्ध,

क्षीर,

पयस्

2।9।51।1।4

तत्तु

शुष्कं

करीषोऽस्त्री

दुग्धं

क्षीरं

पयस्समम्.

पयस्यमाज्यदध्यादि

द्रप्स्यं

दधि

घनेतरत्.।

==>

नवप्रसूतगोः_क्षीरम्

पदार्थ-विभागः

खाद्यम्,

पानीयम्

Vachaspatyam Sanskrit

पयस्

नपुंलिङ्गम्

पा--पाने

कर्मणि

असुन्

इकारश्चान्तादेशः

दुग्धे२

जले

मेदि०

अन्ने

रात्रौ

निघण्टुः

Capeller German

प॑यस्

Neuter.

Feuchtigkeit,

bes.

Wasser

o.

Milch

Saft,

Kraft

der

männliche

Same

Pl.

Tropfen,

Ströme.

प॑यस्

Neuter.

penis.

Grassman German

páyas,

n.

[

von

].

Milch,

pl.

Milch,

Milchtränke,

Milchströme

sehr

häufig,

namentlich

in

Verbindung

mit

duh

(

s.

d.

)

oder

pī,

pinv

in

bildlichem

Sinne

gebraucht.

Eine

andere

Bedeutung

hat

das

Wort

im

RV.

überhaupt

nicht.

Die

scheinbaren

Bedeutungen:

„Saft,

Wasser,

männlicher

Samen,

Opfertrank“

beruhen

auf

bildlicher

Darstellung.

So

wird

der

Somasaft

als

des

Somakrautes

Milch

(

aṃśós

[

Page774

]

páyas

{819,

12}

)

bezeichnet,

wie

er

auch

des

Somakrautes

Biestmilch

(

aṃśós

pīyū́ṣam

{204,

1}

)

heisst

daher

heisst

es

vom

Soma,

dass

er

von

Milch

strotze

(

páyasā

pínvamānas

{809,

14}

)

oder

die

Welten

von

seiner

Milch

strotzend

mache

(

pinvat

{780,

3}

)

häufig

erscheint

dann

das

Bild

mehr

oder

minder

vollständig

durchgeführt

(

am

vollständigsten

{798,

2}

),

namentlich

in

Verbindung

mit

duh

(

{754,

4}

{837,

1}

{746,

3}

{774,

20}

)

oder

wenn

vom

Soma

gesagt

wird,

dass

er

seine

Milch

(

páyas

)

mit

der

Milch

der

Kühe

(

páyasā

gónām

)

vermische

{809,

43}.

So

wird

der

Regen

als

des

Himmels

Milch

(

{417,

5}

{353,

5}

)

dargestellt,

mit

der

die

Marutʼs

die

Erde

befruchten

(

{64,

5}

)

oder

die

Lufträume

benetzen

(

{166,

3}

)

so

wird

die

befruchtende

Kraft

der

Gewässer

als

ihre

Milch

(

apā́m

páyasvat

íd

páyas

{843,

14}

)

aufgefasst,

welche

sie

herbeiführen

(

ā́pas

ghṛtám

páyāṃsi

bíbhratīs

mádhūni

{856,

13}

)

und

den

Menschen

verehren

[

ghṛtávat

páyas

mádhumat

nas

arcata

(

āpas

)

{890,

9}

]

so

erscheint

Wohlstand

und

Nahrung

als

des

Himmels

und

der

Erde

butterreiche

(

ghṛtávat

)

Milch,

welche

die

Sänger

lecken

(

{22,

14}

),

oder

welche

dem

Varuna

reichlich

strömt

(

{891,

8}

)

oder

als

Milch,

welche

Aditi

(

{958,

6},

vgl.

{889,

3}

)

oder

die

grosse

tausendströmige

Kuh

(

sahásradhārā

mahī́

gaús

{337,

5}

{927,

9}

{959,

7}

)

strömen

lässt.

So

werden

die

befruchtenden

Ströme

als

schwellend

von

Milch

(

páyasā

pínvamānās

{267,

4}

{566,

4}

páyasā

pī́piānās

{552,

6}

),

als

Milchkühe,

die

mit

ihrer

Milch

herbeieilen

(

{267,

1}

)

aufgefasst,

und

gebeten,

mit

ihrer

Milch

nicht

zu

geizen

(

{502,

14}

)

in

allen

diesen

Stellen

tritt

das

Bildliche

deutlich

hervor

(

vgl.

noch

sudúghās

in

{552,

6}

und

mā́

ápa

spharīs

in

{502,

14}

),

weniger

in

{934,

1}.

_{934,

2}

wo

rasā́yās

páyāṃsi

als

der

Fluth

(

des

Luftmeeres

)

Milchströme

erscheinen,

welche

die

Kühe

suchende

Sarama

durchschreitet.

So

erscheint

ferner

der

männliche

Same

als

Milch

(

páyas,

vṛ́ṣṇiam

páyas

{105,

2}

śukrám

páyas

{160,

3}

{731,

5}

{766,

1}

),

welche

die

Gattin

herausmelkt

(

duhe

{105,

2},

vgl.

{731,

5}

),

welche

die

Priester

aus

dem

Stiere

Agni

(

{160,

3}

)

oder

Soma

(

{766,

1}

{746,

3}

)

herausziehen

(

dukṣata,

duduhre,

duhanti

),

oder

die

sieben

Sänger

strömen

lassen

(

páyas

pratnásya

rétasas

dúghānās

)

nur

in

{617,

3}

(

pitúr

páyas

práti

gṛbhṇāti

mātā́

)

tritt

das

Bildliche

zurück.

So

werden

endlich

die

Opfertränke

als

des

Himmels

(

divás

{940,

1}

),

oder

des

Opfers

(

ṛtásya

{79,

3}

{289,

13}

)

Milch

oder

die

ins

Feuer

gegossene

Schmelzbutter

als

die

Milch

aufgefasst,

welche

die

Götter

sich

aneignen

{827,

3}

durchgeführt

ist

das

Bild

in

{289,

13}.

-as

{22,

14}

{23,

16}

{62,

9}

{64,

6}

{66,

2}

{104,

4}

{105,

2}

{121,

5}

{160,

3}

{164,

27}

{180,

3}

{204,

1}.

_{204,

2}

{265,

10}

{353,

2}.

_{353,

5}

{398,

13}

{439,

2}

{489,

22}

{493,

10}

{508,

7}

{590,

3}

{611,

2}

{617,

3}

{702,

13}

{718,

7}

{723,

2}

{731,

5}

{743,

5}

{746,

3}

{754,

4}

{766,

1}

{774,

9}.

_{774,

20}

{778,

30}

{783,

1}

{786,

4}

{798,

37}

{803,

3}

{808,

15}

{809,

43}

{822,

3}

[

Page775

]

{827,

3}

{843,

14}

{887,

11}

{889,

3}

{890,

9}

{891,

6}.

_{891,

8}

{899,

9}

{913,

17}

{940,

1}.

-asā

{64,

5}

{79,

3}

{166,

3}

{205,

10}

{267,

1}.

_{267,

4}

{289,

13}

{299,

9}.

_{299,

10}

{337,

5}

{397,

1}

{417,

5}

{502,

14}

{552,

6}

{566,

4}

{780,

3}

{789,

1}

{796,

5}

{798,

2}.

_{798,

4}.

_{798,

17}

{805,

3}

{809,

14}.

_{809,

43}

{819,

12}

{845,

7}

{890,

12}

{901,

4}

{927,

9}

{958,

6}

{959,

7}

{995,

3}.

-asas

[

Ab.

]

{887,

26}.

-asas

[

G.

]

{153,

4}

(

pātám

)

{926,

2}

(

pītím

).

-asi

{186,

4}.

-āṃsi

{91,

18}

{709,

10}

{837,

1}

{856,

13}

{934,

1}.

_{934,

2}.

-obhis

{164,

28}

{317,

8}

{353,

8}

{584,

9}

{774,

5}.

Burnouf French

पयस्

पयस्

neuter

(

पी

)

eau

lait.

Une

des

21

विराट्स्

de

la

gāyatrī.

पयश्चय

masculine

(

चि

)

pièce

d'eau,

amas

d'eau.

पयस

neuter

eau

lait.

पयस्प

masculine

(

पा

)

chat

[

buveur

de

lait

].

पयस्य

a.

(

sfx.

)

de

lait,

laiteux.

--

S.

feminine

sorte

de

drogue.

Toute

plante

produisant

un

suc

laiteux.

पयस्यामि

(

dén.

)

être

ou

devenir

liquide,

s'étendre

comme

de

l'eau.

पयस्विनी

feminine

(

sfx.

विन्

)

rivière

nuit.

Vache

à

lait.

Chèvre.

पयोगड

masculine

goutte

d'eau

grêle.

--

N.

île.

पयोघन

masculine

grêle.

पयेजन्मन्

masculine

nuage.

पयोद

masculine

(

दा

)

nuage.

पयोधर

masculine

(

धृ

)

nuage.

Sein,

mamelle

canne

à

sucre

diverses

plantes

laiteuses.

पयोधस्

et

पयोधि

masculine

(

धा

)

pièce

d'eau

mer.

Nuage.

पयोमुच्

masculine

nuage

pluvieux.

पयोर

masculine

mimosa

catechu,

bot.

पयोव्रत

neuter

pénitence

l'on

s'impose

de

vivre

de

lait

pendant

un

mois.

पयोष्णी

feminine

(

स्ना

)

np.

d'une

rivière

qui

descend

du

mont

Vindhya.

Stchoupak French

पयस्-

nt.

liquide,

lait,

eau,

pluie,

semence

virile

force

vitale

पयोमय-

-ई-

a.

qui

consiste

en

eau.

पयः-पयोष्णी-

Feminine.

=

पयोष्णी-।

पयो-द-

Masculine.

nuage.

°धर-

Masculine.

nuage

mamelle,

sein,

pis

-ई-भू-

devenir

une

mamelle.

°धारा-गृह-

nt.

salle

de

bain

avec

eau

courante.

°धि-

°निधि-

Masculine.

océan.

°भृत्-

Masculine.

nuage.

°मुख-

a.

qui

a

du

lait

à

la

surface.

°मुच्-

ag.

qui

verse

de

l'eau

(

ou

du

lait

)

Masculine.

nuage.

°राशि-

Masculine.

océan.

°वाह-

Masculine.

nuage.

°व्रत-

Masculine.

vœu

de

ne

vivre

que

de

lait

a.

qui

ne

vit

que

de

lait.