पदार्थ (padArtha)

पदार्थ

Masculine.

(

-र्थः

)

1.

Thing,

substantial

or

material

form

of

being.

2.

A

category

of

predicament

in

Logic,

of

which

seven

are

enumerated

viz:--substance,

quality,

action,

identity,

variety,

relation

and

non-existence

or

annihilation.

They

are

sixteen

according

to

Nyaya

Philosophy

six

according

to

the

Vaiseshika,

twenty-five

according

to

Sānkhya,

twenty

six

according

to

Pātanjala,

and

two

according

to

Vaidantica.

3.

The

meaning

of

a

word

or

sentence.

4.

A

head,

a

topic.

Etymology

पद

word,

thing,

and

अर्थ

meaning.

पदार्थ

masculine

the

meaning

of

a

word

or

the

thing

corresponding

to

it

thing,

object,

matter

man,

person

category

or

predicament

(

ph.

).

पदा_र्थ

(

र्थः

)

1.

Masculine.

Thing

essence

meaning

objects

of

natural

science

category.

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

substance

वस्तुक

-

vastuka

-

Adjective

-

substance

मात्रा

-

mAtrA

-

Feminine

-

substance

सार

-

sAra

-

Masculine

-

substance

गुणाश्रय

-

guNAzraya

-

Masculine

-

substance

योगक्षेम

-

yogakSema

-

Masculine

-

substance

द्रव्य

-

dravya

-

Neuter

-

substance

द्रविण

-

draviNa

-

Neuter

-

substance

द्रविणस्

-

draviNas

-

Neuter

-

substance

द्रव्यत्व

-

dravyatva

-

Neuter

-

substance

हिरण्य

-

hiraNya

-

Neuter

-

substance

नामन्

-

nAman

-

Neuter

-

substance

वित्त

-

vitta

-

Neuter

-

substance

व्युत्पादन

-

vyutpAdana

-

Neuter

-

derivation

[

Chem.

,

preparation

of

an

organic

substance

from

another

compound

]

द्रव्यतस्

-

dravyatas

-

Indeclinable

-

in

substance

अवपीडक

-

avapIDaka

-

Masculine

-

sternutatory

[

substance

that

causes

sneezing

]

कृष्णिका

-

kRSNikA

-

Feminine

-

black

substance

द्रवद्रव्य

-

dravadravya

-

Neuter

-

fluid

substance

शुक्ल

-

zukla

-

Neuter

-

white

substance

क्षोद

-

kSoda

-

Masculine

-

ground

substance

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

substance

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

that

which

corresponds

to

the

meaning

of

a

word

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

category

[

Logic

]

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

person

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

thing

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

head

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

predicament

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

object

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

man

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

principle

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

material

object

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

subject

पदार्थ

-

padArtha

-

Masculine

-

meaning

of

a

word

भौतिक

पदार्थ

-

bhautika

padArtha

-

Masculine

-

body

[

material

object

]

विश्रामस्थ

पदार्थ

-

vizrAmastha

padArtha

-

Masculine

-

body

at

rest

पदार्थ

padArtha

Masculine

predicament

व्यसन

vyasana

Neuter

evil

predicament

or

plight

समानाधिकरण

samAnAdhikaraNa

Neuter

same

predicament

or

category

धर्मास्तिकाय

dharmAstikAya

Masculine

category

or

predicament

of

virtue

समानाधिकरण

samAnAdhikaraNa

Adjective

being

in

the

same

category

or

predicament

or

government

पदार्थ

Masculine.

(

-र्थः

)

1

Thing,

substantial

or

material

form

of

being.

2

A

category

or

predicament

in

Logic,

of

which

seven

are

enumerated,

viz.

substance,

quality,

action,

identity,

variety,

relation,

and

annihilation

another

enumeration

gives

sixteen.

3

The

meaning

of

a

word

or

sentence.

Etymology

पद

word,

thing,

and

अथ

meaning.

पदार्थ

masculine gender.

the

meaning

of

a

word,

vājasaneyi-saṃhitā-prātiśākhya

prabodha-candrodaya

bhāgavata-purāṇa

et cetera.

(

ifc.

also

-क,

patañjali

)

that

which

corresponds

to

the

m°

of

a

w°,

a

thing,

material

object,

man,

person,

varāha-mihira

kāvya literature

purāṇa

a

head,

subject

(

16

with

Naiyāyikas

)

a

category,

predicament

(

7

with

Vaiśeṣikas,

25

with

Sāṃkhyas,

7

with

Vedāntins

)

a

principle

(

-त्रितय

neuter gender.

a

triad

of

principles,

Religious Thought and Life in India, also called 'brāhmanism and hindūism,' by Sir M. Monier-Williams

119

)

पदार्थ

pada‿artha,

Masculine.

thing

corresponding

🞄to

a

word,

substance,

object

subject,

topic

🞄category

(

ph.

)

meaning

of

a

word.

पदार्थ

पदार्थ,

i.

e.

पद-अर्थ,

Masculine.

1.

The

meaning

of

a

word,

Nyāya

S.

2,

131.

2.

Substance,

thing,

Bhāg.

P.

3,

11,

2.

3.

A

category,

Bhāṣāp.

1.

पदार्थः

पुंलिङ्गम्

पदम्-अर्थः

-

शब्द

का

अर्थ

पदार्थः

पुंलिङ्गम्

पदम्-अर्थः

-

वस्तु

या

पदार्थ

पदार्थः

पुंलिङ्गम्

पदम्-अर्थः

-

शीर्षक

या

विषय

(

नैयायिक

इसके

आगे

१६

उपशीर्षक

गिनाते

हैं

)

पदार्थः

पुंलिङ्गम्

पदम्-अर्थः

-

"अभिधेय,

वह

वस्तु

जिसका

कुछ

नाम

रक्खा

जा

सके,

प्रवर्ग"

पदार्थ

पदविभागः

पुल्लिङ्गः

कन्नडार्थः

ಶಬ್ದದಿಂದ

ಹೇಳಲ್ಪಡುವ

ವಸ್ತು

-

ದ್ರವ್ಯ

ಮೊದಲಾದುದು

व्युत्पत्तिः

पदस्यार्थः

विस्तारः

ಜಾತಿ

ಆಕೃತಿ

ಮತ್ತು

ವ್ಯಕ್ತಿ

ಈ

ಮೂರೂ

ಸೇರಿ

ಪದಾರ್ಥವೆನಿಸುವುದು.

ಪದಾರ್ಥವು

ಭಾವ

ಮತ್ತು

ಅಭಾವ

ಎಂದು

ಎರಡು

ವಿಧ.

ಭಾವಪದಾರ್ಥಗಳು

१

)

द्रव्यम्

२

)

गुणः

३

)

कर्म

४

)

सामान्यम्

५

)

विशेषः

६

)

समवायः

ಎಂದು

ಆರು

ವಿಧ.

ಇದು

ತಾರ್ಕಿಕರ

ಮತ.

ಅದ್ವೈತ

ಸಿದ್ಧಾಂತದಲ್ಲಿ

ತತ್ತ್ವ

(

ಚಿತ್‍

)

ಮತ್ತು

ಅತತ್ತ್ವ

(

ಅಚಿತ್‍

)

ಎಂದು

ಎರಡು

ವಿಧ.

ವಿಶಿಷ್ಟಾದ್ವೈತ

ಸಿದ್ಧಾಂತದಲ್ಲಿ

चित्,

अचित्

ಮತ್ತು

ईश्वरः

ಎಂದು

ಪದಾರ್ಥಗಳು

ಮೂರು.

ದ್ವೈತಸಿದ್ಧಾಂತದಲ್ಲಿ

स्वतन्त्रः

ಮತ್ತು

परतन्त्रः

ಎಂದು

ಪದಾರ್ಥಗಳು

ಎರಡು.

ಶೈವದರ್ಶನದಲ್ಲಿ

१

)

पतिः

२

)

पशुः

३

)

पाशः

ಎಂದು

ಪದಾರ್ಥಗಳು

ಮೂರು.

pada-arTa

{%

m.

%}

1.

a

thing,

an

object

2.

the

meaning

of

a

word

3.

a

head,

a

topic

4.

a

category

(

they

are

six

according

to

the

Vaiśeshikas,

twenty-five

according

to

the

Sānkhyas,

twenty-six

according

to

the

Pātanjalas

and

two

according

to

the

Vedāntins

).

९,

अङ्क,

अन्तर,

अम्बुजासन,

उपेन्द्र,

ऋद्धि,

कपाट,

कवाट,

कवि,

कूप,

केशव,

क्षत,

खग,

खचर,

खेगामी,

खेचर,

गम्भीर,

गाम्भीर,

गो,

ग्रह,

छिद्र,

तामिस्र,

तार्क्ष्यध्वज,

दिविसद्,

दुर्गा,

द्वार,

नन्द,

नभोग,

नव,

निधान,

निधि,

पट,

पदार्थ,

बल,

बिल,

मिति,

यन्त्र,

रत्न,

रन्ध्र,

लब्ध,

लब्धि,

वट,

विल,

विवर,

शुषिर,

सुषिर,

हरि

भाव

पु

भाव,

आत्मन्,

मनस्,

सप्तपद,

पूज्यतम,

पदार्थ

आत्मा

भावो

मनो

भावो

भावः

सप्तपदेऽपि

च

।

भावः

पूज्यतमो

लोके

पदार्थो

भाव

उच्यते

॥

१४

॥

verse

1.1.1.14

page

0002

पदार्थ

meaning

of

a

word,

significa-

tion

of

a

word

that

which

corresponds

to

the

meaning

of

a

word

sense

of

a

word.

Gram-

marians

look

upon

both-the

generic

notion

and

the

individual

object

as

Padārtha

or

meaning

of

a

word,

and

support

their

view

by

quoting

the

sūtras

of

Pāņini

जात्याख्यायामेकस्मिन्

बहुवचनमन्यतरस्याम्

I.

2.58

and

सरूपाणामेकशेष

एकविभक्तौ

I.

2.64

cf.

किं

पुनराकृतिः

पदार्थ

अाहोस्विद्

द्रव्यम्

।

उभयमित्याह

।

कथं

ज्ञायते

।

उभयथा

ह्याचार्येण

सूत्राणि

प्रणीतानि

।

अाकृतिं

पदार्थे

मत्वा

जात्याख्यायामित्युच्यते

|

द्रव्यं

पदार्थे

मत्वा

सरूपाणामित्येकशेष

अारभ्यते,

M.

Bh.

in

I.

1.

first

Āhnika.

In

rules

of

grammar

the

meaning

of

a

word

is

generally

the

vocal

element

or

the

wording,

as

the

science

of

grammar

deals

with

words

and

their

formation

cf.

स्वं

रूपं

शब्दस्याशब्द-

संज्ञा,

P.

I.

1.

68.

The

possession

of

vocal

element

as

the

sense

is

technically

termed

शब्दपदार्थकता

as

opposed

to

अर्थपदार्थकता

cf.

सोसौ

गोशब्दः

स्वस्मात्पदार्थात्

प्रच्युतो

यासौ

अर्थपदा-

र्थकता

तस्याः

शब्दपदार्थकः

संपद्यते

M.

Bh.

I.

1.44

V.

3.

The

word

पदार्थ

means

also

the

categories

or

the

predicaments

in

connection

with

the

different

Śāstrās

or

lores

as

for

instance,

the

25

categories

in

the

Sāmkhyaśāstra

or

7

in

the

Vaiśeșika

system

or

16

in

the

NyayaŚāstra.

The

Vyākaranaśā-

stra,

in

this

way

to

state,

has

only

one

category

the

Akhandavākyas-

phota

or

the

radical

meaning

given

by

the

sentence

in

one

stroke.

पदार्थ

/

PADĀRTHA.

See

under

pañcabhūta.

पदार्थः,

पुंलिङ्गम्

पदानां

घटपटादीनां

अर्थोऽभिधेयः

।तत्पर्य्यायः

।

भावः

२

धर्म्मः

३

तत्त्वम्

४

सत्त्वम्५

वस्तु

६

।

इति

जटाधरः

॥

*

॥

(

पदार्था

हिदर्शनमतभेदेन

नानाविधाः

।

तत्र

वैशेषिकाणांमते

।

)

सप्त

पदार्थाः

।

यथा,

--“द्रव्यं

गुणास्तथा

कर्म्म

सामान्यं

सविशेषकम्

।समवायस्तथाभावः

पदार्थाः

सप्त

कीर्त्तिताः

॥

”“सप्तानामपि

साधर्म्म्यं

ज्ञेयत्वादिकमिष्यते

।द्रव्यादयः

पञ्च

भावा

अनेके

समवायिनः

॥

सत्तावन्तस्त्रयस्त्वाद्या

गुणादिर्निर्गुणक्रियः

॥

”इति

भाषापरिच्छेदे

।

२,

१४

॥

“एते

पदार्था

वैशेषिकप्रसिद्धाः

।

नैयायिकाना-मप्यविरुद्धाः

।”

इति

सिद्धान्तमुक्तावली

॥

गोत-मोक्तषोडशपदार्थास्तु

न्यायशब्दे

द्रष्टव्याः

॥

(

कपिलमते

प्रकृत्यादयः

पञ्चविंशतिः

।

पातञ्जल-मते

तु

ईश्वरेण

सह

षड्विंशतिः

।

वेदान्तमतेआत्मानात्मभेदात्

द्विविधः

।

तत्र

आत्मापिद्विविधः

ईश्वरजीवाद्युपाधिभेदात्

।

एतावपिविद्याविद्याभेदेन

द्विविधौ

।

केवलमविद्योप-हितत्वाद्भेदव्यवहारः

।

अनात्मापि

कारण-सूक्ष्मस्थूलभेदात्

त्रिविधः

इति

॥

)

पदार्थ

पुंलिङ्गम्

६

त०

।

शब्दाभिधेये

द्रव्यादौ

।

पदार्थाश्च

दर्शन-भेदेन

नानाविधाः

तत्तद्दर्शनमतप्रदर्शने

उक्ता

यथावैशेषिकाणां

द्रव्यादयः

षट्,

सप्त

वा,

नैयायिकमते

प्रमा-णादयः

षोडश,

सांख्यानां

प्रकृत्यादयः

पञ्चविंशतिः,

पातञ्जलानां

सेश्वराः

प्रकृत्यादयः

षडविंशतिः

।

वेदा-न्तिनाम्

चिदचिटात्मकौ

द्वावित्येवं

वोध्यम्

।

पदार्थ

Masculine.

Wortbedetung,

Wortentsprechung,

d.

h.

Ding,

Gegenstand

Hauptbegriff,

Kategorie

(

ph.

).