Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
नाभि (nAbhi)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
नाभि
Feminine.
(
-भिः-भी
)
1.
The
nave
of
a
wheel.
2.
Musk.
mf.
(
-भिः
or
भी
)
The
navel,
Masculine.
(
-भिः
)
1.
An
emperor,
a
sovereign,
a
lord,
para-
mount.
2.
The
centre,
focus,
chief
point.
3.
A
king,
a
chief.
4.
A
Kshetriya
or
Hindu
of
the
regal
and
military
tribe.
5.
The
son
of
PRIYAVRATA.
6.
A
race,
a
family.
Etymology
नह्
to
bind,
Unādi
affix
इञ्,
and
भ
substituted
for
ह.
नाभि
Feminine.
(
-भिः-भी
)
1
The
nave
of
a
wheel.
2
Musk.
mf.
(
-भिः
and
भिः
or
भी
)
The
navel.
Masculine.
(
-भिः
)
1
An
emperor,
a
sovereign,
a
lord
paramount.
2
A
king,
a
chief.
3
A
Kṣatriya
or
Hindū
of
the
regal
and
military
tribe.
4
The
son
of
PRIYAVRATA.
5
A
race,
a
family.
Etymology
नह
to
bind,
Uṇādi
affix
इञि,
and
भ
substituted
for
ह.
नाभि
[
nābhi
]
भी
[
bhī
],
भी
Masculine.
,
Feminine.
[
नह्-इञ्
भश्चान्तादेशः
Compare.
Uṇâdisūtras.
4.125
]
The
navel
गङ्गावर्तसनाभिर्नाभिः
Dasakumâracharita (Bombay).
2.
Et cætera.
निम्ननाभिःMe.*
84,
28
Raghuvamsa (Bombay).
6.52
अरा
इव
रथनाभौ
प्राणे
सर्वं
प्रतिष्ठितम्
Praśn.
Up.
Any
navel-like
cavity.
Masculine.
The
nave
of
a
wheel
अरैः
संधार्यते
नाभिर्नाभौ
चाराः
प्रतिष्ठिताः
।
स्वामिसेवकयोरेवं
वृत्तिचक्रं
प्रवर्तते
॥
Panchatantra (Bombay).
1.81.
The
centre,
focus,
chief
point
समुद्रनाभ्यां
शाल्वो$भूत्
सौभमास्थाय
शत्रुहन्
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.2.17.
Chief,
leader,
head
कृत्स्नस्य
नाभिर्नृपमण्डलस्य
Raghuvamsa (Bombay).
18.2.
Near
relationship,
community
(
of
race
Et cætera.
)
as
in
सनाभि
quod vide, which see.
A
paramount
sovereign
or
lord
उपगतो$पि
च
मण्डलनाभिताम्
Raghuvamsa (Bombay).
9.15.
A
near
relation.
A
Kṣatriya
Home.
A
field
Nm.
-भिः
Feminine.
Musk.
(
id est, that is.
मृगनाभी
).
[
Name.
B.
नाभि
at
the
end
of
Bahuvrîhi.
Compound.
becomes
नाभ
when
the
Compound.
is
used
as
epithet
as
पद्मनाभः.
]
Compound.
-आवर्तः
the
cavity
of
the
navel.
-कण्टकः,
-कूपिका,
-गु
(
-गो
)
-लकः
ruptured
navel.
-गन्धः
the
odour
of
the
musk
नाभिगन्धैर्मृगाणाम्
Meghadūta (Bombay).
54.
-जः,
-जन्मन्
Masculine.
,
-भूः
epithets
of
Brahmā.
नाडी,
नालम्
the
umbilical
cord
तदङ्कशय्याच्युतनाभिनाला
Raghuvamsa (Bombay).
5.7.
rupture
of
the
navel.
-मूलम्
the
part
of
the
body
immediately
under
the
navel.
वर्धनम्
cutting
or
division
of
the
umbilical
cord.
प्राङ्
नाभिवर्धनात्
पुंसो
जातकर्म
विधीयते
Manusmṛiti.
2.
29.
rupture
of
the
navel.
corpulency.
-वर्षम्
Name.
of
one
of
the
nine
वर्षs
belonging
to
Jambudvīpa
and
named
after
Nābhi,
the
son
of
Agnīdhra.
-वीथिः
a
road
proceeding
from
the
central
part
of
a
village
or
town
Kāmikāgama
25.1.
नाभि
भी
m.
f.
[
नह्-इञ्
भश्चांतादेशः
cf.
Uṇ.
4.
125
]
1
The
navel
गंगावर्तसनाभिर्नाभिः
Dk.
2
&c.
निम्ननाभिः
Me.
82
R.
6.
52
Me.
28.
2
Any
navel-like
cavity.
m.
1
The
nave
of
a
wheel
Pt.
1.
81.
2
The
centre,
focus,
chief
point.
3
Chief,
leader,
head
कृत्स्नस्य
नाभिर्नृपमंडलस्य
R.
18.
20.
4
Near
relationship,
community
(
of
race
&c.
)
as
in
सनाभि
q.
v.
5
A
paramount
sovereign
or
lord
R.
9.
15.
6
A
near
relation.
7
A
Kṣatriya.
8
Home.
भिः
f.
Musk.
(
i.
e.
मृगनाभि
).
(
N.
B.
नाभि
at
the
end
of
Bah.
comp.
becomes
नाभ
when
the
comp.
is
used
as
an
epithet
as
पद्मनाभः.
)
Comp.
आवर्तः
the
cavity
of
the
navel.
कंटकः,
गु
(
गो
)
लकः
ruptured
navel.
जः,
जन्मन्
m.,
भूः
epithets
of
Brahmā.
नाडी,
नालं
{1}
the
umbilical
cord.
{2}
rupture
of
the
navel.
मूलं
the
part
of
the
body
immediately
under
the
navel.
वर्धनं
{1}
cutting
or
division
of
the
umbilical
cord.
{2}
rupture
of
the
navel.
{3}
corpulency.
ना॑भि
feminine.
(
prob.
from.
√
1.
नभ्,
‘to
burst
asunder
or
into
a
hole’
ifc.
feminine.
इ
or
ई,
vāmana's kāvyālaṃkāravṛtti
v,
49
)
the
navel
(
also
n°-string
confer, compare.
-कृन्तन
),
a
navel-like
cavity,
ṛg-veda
et cetera.
et cetera.
(
in
later
language
also
masculine gender.
and
f(
°भी
).
)
the
nave
of
a
wheel,
ib.
(
also
masculine gender.
,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
,
and
°भी
feminine.
)
centre,
central
point,
p°
of
junction
or
of
departure,
home,
origin,
especially.
common
o°,
affinity,
relationship
a
near
relation
or
friend,
ib.
(
masculine gender.
,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
)
musk:
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
मृग-न्°
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
ना॑भि
masculine gender.
a
chief
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
central
point
)
of
(
genitive case.
),
raghuvaṃśa
xviii,
19
(
confer, compare.
मण्डल-नाभि-ता
)
a
sovereign
or
lord
paramount
(
equal, equivalent to, the same as, explained by.
मुख्य-राज्
),
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
नाभि
नाभि,
इस्,
or
नाभी,
f.
(
according
to
lexicographers
also
m.
probably
fr.
नभ्,
an
older
form
of
rt.
1.
नह्,
to
bind,
connect
),
the
navel
any
navel-like
cavity
the
nave
of
a
wheel
(
e.
g.
त्रि-नाभि
चक्रम्,
a
three-naved
wheel,
a
wheel
with
a
triple
nave
or
centre,
Ṛg-veda
I.
164,
2
)
the
centre,
focus,
central
point,
middle,
point
of
junction
or
that
which
holds
the
parts
of
anything
together,
point
of
concentration,
chief
point,
chief,
head,
(
hence
नाभिर्
नृप-मण्डलस्य
in
Raghu-v.
XVIII.
19
=
the
chief
of
the
circle
of
kings
)
the
close
connection
of
relations,
near
relationship,
com-
munity
of
race
or
family
home
a
near
relation
musk
(
=
मृग-नाभि
)
(
इस्
),
m.
a
sovereign,
a
lord
paramount
a
chief
a
Kṣatriya
or
Hindū
of
the
regal
and
military
tribe
N.
of
a
grandson
of
Priya-vrata
[
cf.
नाभि-गुप्त,
नाभि-वर्ष
],
son
of
Agnīdhra
and
father
of
Ṛṣabha
of
the
father
of
Ṛṣabha,
first
Arhat
of
the
present
Ava-sarpiṇī
[
cf.
नाभ,
2.
नभ्य,
अन्य-न्°,
घन-न्°,
&c.:
cf.
also
Gr.
ὀμφ-αλό-ς,
ὅμφαξ:
Lat.
umb-il-īcu-s,
umbo:
Old
Germ.
nab-a,
‘nave
’
nabulo,
‘navel:’
Angl.
Sax.
nafu,
nafela:
Mod.
Germ.
nabe,
na-
bel:
Lett.
nabba,
‘navel:’
Lith.
namba,
‘navel.’
]
—नाभा-नेदिष्ठ,
अस्,
m.
(
नाभा
loc.
sing.
for
नाभौ
),
N.
of
a
son
of
Manu
Vaivasvata
and
author
of
two
Ṛg-veda
hymns,
(
Ṛg-veda
X.
61,
62.
)
—नाभानेदिष्ठ,
अस्,
ई,
अम्,
or
नाभाने-
धिष्ठीय,
अस्,
आ,
अम्,
relating
to
or
composed
by
Nābhā-nediṣṭha
(
अम्
),
n.,
scil.
सूक्तम्,
N.
of
a
Vedic
hymn.
—नाभि-कण्टक,
अस्,
m.
ruptured
or
protruded
navel
(
=
commonly
गोण्ड
).
—नाभि-गु-
डक,
अस्,
m.
a
protruding
or
ruptured
navel.
—ना-
भि-गुप्त,
अस्,
m.
(
?
),
‘protected
by
Nābhi,
’
N.
of
a
Varṣa
in
Kuśa-dvīpa,
(
the
king
of
Kuśa-dvīpa
was
Hiraṇya-retas,
a
son
of
Priya-vrata,
who
divided
the
seven
Varṣas
of
his
Dvīpa
among
his
seven
sons
Nābhi
was
probably
the
N.
of
one
of
these
seven
sons
cf.
नाभि-वर्ष।
)
—नाभि-गोलक,
अस्,
m.
a
protruding
or
ruptured
navel
(
=
नाभि-गुडक
)।
—नाभि-च्छेदन,
अम्,
n.
cutting
or
separating
the
umbilical
cord.
—नाभि-ज,
अस्,
m.
or
नाभि-
जन्मन्,
आ,
m.
an
epithet
of
Brahmā,
(
this
deity
appearing
on
the
lotus
which
sprang
from
the
navel
of
Viṣṇu.
)
—नाभि-द्वार,
अम्,
n.
the
aperture
of
the
navel.
—नाभि-नाडी,
f.
or
नाभि-नाला,
f.
or
नाभि-नाल,
अम्,
n.
the
umbilical
cord
[
cf.
गर्-
भ-नाडी।
]
—नाभि-भू,
ऊस्,
m.
‘born
from
the
navel,
’
an
epithet
of
Brahmā
[
cf.
नाभि-ज।
]
—ना-
भि-मूल,
अम्,
n.
the
part
of
the
body
immediately
under
the
navel.
—नाभि-वर्धन,
अम्,
n.
division
of
the
umbilical
cord
rupture
of
the
navel,
umbilical
hernia
corpulency.
—नाभि-वर्ष,
अस्,
अम्,
m.
n.
the
Varṣa
governed
by
Nābhi,
son
of
Āgnīdhra
(
=
भारत-वर्ष
).
—नाभ्य्-आवर्त,
अस्,
m.
the
cavity
of
the
navel.
नाभि
nā́bhi,
Feminine.
,
(
C.
)
Masculine.
navel,
navel-cord
🞄(
also
ī
)
nave
of
a
wheel
(
also
ī
)
hub,
centre
🞄home
relationship
relative
Masculine.
musk
animal
🞄chief
(
esp.
among
kings
)
-kṛntana,
Neuter.
cutting
🞄the
navel-cord
-gandha,
Masculine.
scent
of
🞄musk
-tva,
Neuter.
condition
of
a
navel.
नाभि
नाभि
(
नभ्
+
इ
?
),
Feminine.
(
also
नाभी
नाभी
),
and
Masculine.
1.
The
navel,
Man.
1,
92.
2.
The
nave
of
a
wheel,
MBh.
1,
726.
3.
Centre,
Bhāg.
P.
5,
16,
7.
4.
Chief,
Ragh.
18,
19.
5.
Musk,
Megh.
53.
6.
(
Masculine.
?
)
The
musk
animal,
Bhāg.
P.
3,
21,
44.
7.
Masculine.
A
proper
name,
5,
2,
19.
--
Compound
ऊर्ण-,
Masculine.
a
spider,
2,
5,
5.
चक्र-,
Feminine.
the
nave
of
a
wheel,
Suśr.
1,
354,
7.
निस्-,
Adjective.
not
reaching
to
the
navel,
Kumāras.
7,
7.
मृग-,
Masculine.
musk.
विस-,
Masculine.
a
quantity
of
lotusses.
वृद्ध-,
Adjective.
corpulent.
स-,
I.
Adjective.
1.
uterine,
Man.
9,
192.
2.
like,
resembling.
3.
affectionate.
II.
Masculine.
1.
an
uterine
bro-
ther.
2.
a
paternal
kinsman,
Man.
5,
72.
--
Cf.
A.S.
nafu,
nafela
ὀμϕαλός
Lat.
umbilicus.
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
"नह्
+
इञ्,
भश्चान्तदेशः"
सूंडी
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
"नह्
+
इञ्,
भश्चान्तदेशः"
नाभि
के
समान
गर्त
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
पहिए
की
नाह
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"केन्द्र,
किरणबिन्दु,
मुख्य
बिंदु"
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"मुख्य,
अग्रणी,
प्रधान"
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"निकट
की
रिश्तेदारी,
बिरादरी,
समुदाय"
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
सर्वोपरि
प्रभु
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
निकटसंबंधी
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
क्षत्रिय
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
जन्मभूमि
नाभिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
कस्तूरी
नाभिः
"पुं*
,
स्त्रीलिङ्गम्
"
-
नह्+इञ्
सुंडी
नाभिः
"पुं*
,
स्त्रीलिङ्गम्
"
-
नह्+इञ्
सुंडी
के
समान
कोई
भी
गहराई
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
पहिए
की
नाह
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
"केन्द्र,
मुख्य
बिन्दु"
नाभिः
पुंलिङ्गम्
-
-
खेत
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಉದರಾವರ್ತ
/ಹೊಕ್ಕುಳು
निष्पत्तिः
णह
(
बन्धने
)
-
"इञ्"
भश्चान्तादेशः
(
उओ
४-१२५
)
प्रयोगाः
"नृपं
तमावर्तमनोज्ञनाभिः
सा
व्यत्यगादन्यवधूर्भवित्री"
उल्लेखाः
रघु०
६-५२
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಬಂಡಿಯ
ಚಕ್ರದ
ತೂಬು
/ಚಕ್ರದ
ಮಧ್ಯಭಾಗ
प्रयोगाः
"अरैः
सन्धार्यते
नाभिः
नाभौ
चाराः
प्रतिष्ठिताः"
उल्लेखाः
पञ्चतं०
१-५९
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಒಬ್ಬ
ಕ್ಷತ್ರಿಯ
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಪ್ರಧಾನ
/ಮುಖ್ಯ
प्रयोगाः
"कृत्स्नस्य
नाभिर्नृपमण्डलस्य"
उल्लेखाः
रघु०
१८-२०
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಚಕ್ರವರ್ತಿ
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಸಮೀಪದ
ಬಂಧುತ್ವ
/ಹತ್ತಿರದ
ನೆಂಟು
नाभि
पदविभागः
पुल्लिङ्गः,
स्त्री.
कन्नडार्थः
ಅಗ್ನೀಧ್ರ
ರಾಜನ
ಒಂಭತ್ತು
ಮಂದಿ
ಮಕ್ಕಳಲ್ಲೊಬ್ಬ
प्रयोगाः
"आग्नीध्रो
नाभिकिम्पुरुषहरिवर्षेलावृतरम्यकहिरण्मयकुरुभद्राश्वकेतुमालसञ्ज्ञान्नव
पुत्रानजनयत्"
उल्लेखाः
भाग०
५-२-१९
नाभि
f.
1
)
modiolus
rotae.
2
)
umbilicus.
MEGH.
29.
80.
3
)
moschus.
(
Germ.
vet.
naba
f.
modiolus
rotae,
nabalo
m.
umbilicus
gr.
ὀμϕαλός
litteris
transpositis
e
νοϕαλος,
mutato
ν
in
μ
propter
sequentem
labialem,
nisi
ex
ο-ναϕαλος,
ejecto
α,
praefixo
ο,
sicut
in
ὄνυξ,
ὀϕϱύς,
ὀδούς,
ὄνομα
ita
lat.
umbilicus
e
nubilicus
vel
u-nabilicus,
sicut
unguis
ex
u-naguis,
v.
नख.
)
नाभि
पु
नाभि,
आदिम-क्षत्रिय,
चक्र_पिण्डिका,
कुटुम्ब_अग्रणी,
निम्नोदगा
आदिमः
क्षत्रियो
नाभिर्नाभिश्चक्रस्य
पिण्डिका
।
कुटुम्बस्याग्रणीर्नाभिर्नाभिर्निम्नोदगा
मता
॥
५७
॥
verse
1.1.1.57
page
0004
1.
Nābhi
develops
from
the
literal
sense
of
‘navel’
the
figurative
meaning
of
‘relationship,
’^1
or,
concretely,
‘relation.’^2
1
)
i.
105,
9
164,
33
ii.
3,
9
40,
4,
etc.
Av.
xii.
1,
40
Vājasaneyi
Saṃ-
hitā,
x.
8
xi.
12
xx.
1,
etc.
2
)
Rv.
i.
163,
12
vi.
47,
28
Vāja-
saneyi
Saṃhitā,
xiii.
42-44.
50,
etc.
2.
Nābhi,
‘nave’
of
a
chariot
wheel,
is
mentioned
in
the
Rigveda^1
and
later.^2
See
also
Ratha,
and
cf.
Nabhya.
1
)
v.
43,
8
vi.
39,
4
viii.
41,
6.
2
)
Av.
iii.
30,
6
x.
8,
34
xi.
7,
4
Kāṭhaka
Saṃhitā,
xi.
4
Bṛhadāraṇyaka
Upaniṣad,
ii.
5,
11
Chāndogya
Upani-
ṣad,
vii.
15,
1
Aitareya
Āraṇyaka,
iii.
2,
4
Kauṣītaki
Upaniṣad,
iii.
8.
नाभि
पुं।
रथचक्रमध्यमण्डलाकारः
समानार्थकाः
पिण्डिका,
नाभि
2।8।56।2।2
चक्रं
रथाङ्गं
तस्यान्ते
नेमिः
स्त्री
स्यात्प्रधिः
पुमान्.
पिण्डिका
नाभिरक्षाग्रकीलके
तु
द्वयोरणिः॥
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
अचलनिर्जीवः,
अचलनिर्जीववस्तु
नाभि
पुं।
क्षत्रियः
समानार्थकाः
मूर्धाभिषिक्त,
राजन्य,
बाहुज,
क्षत्रिय,
विराज्,
राजन्,
नाभि
3।3।137।1।1
क्षत्रियेऽपि
च
नाभिर्ना
सुरभिर्गवि
च
स्त्रियाम्.
सभा
संसदि
सभ्ये
च
त्रिष्वध्यक्षेऽपि
वल्लभः॥
पत्नी
==>
क्षत्रियपत्नी
==>
राजा
पदार्थ-विभागः
समूहः,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
चलसजीवः,
मनुष्यः
नाभिः,
पुंलिङ्गम्
(
नह्यते
बध्नाति
विपक्षादीनिति
।नह
बन्धे
+
“नहो
भश्च
।”
उणां
४
।
१२५
।इति
इञ्
भश्चान्तादेशः
।
)
मुख्यनृपः
।
चक्र-मध्यम्
।
(
यथा,
पञ्चतन्त्रे
।
१
।
९३
।“अरैः
सन्धार्य्यते
नाभिर्नाभौ
चाराः
प्रतिष्ठिताः
।स्वामिसेवकयोरेवं
वृत्तिचक्रं
प्रवर्त्तते
॥
”
)क्षत्त्रियः
।
इति
मेदिनी
।
भे,
५
॥
प्रियव्रतराज-पौत्त्रः
।
(
अग्नीध्रस्य
पुत्त्रः
।
यथा,
ब्रह्माण्डे
।३५
अध्याये
।“तस्य
पुत्त्रा
बभूबुस्तु
प्रजापतिसमा
नव
।ज्येष्ठो
नाभिरिति
ख्यातस्तस्य
किंपुरुषोऽनुजः
॥
”“नाभये
दक्षिणं
वर्षं
हिमवन्तं
पिता
ददौ
॥
”
)गोत्रम्
।
इति
संक्षिप्तसारोणादिवृत्तिः
॥
(
प्रधा-नम्
।
इति
विश्वः
॥
यथा,
रघुः
।
१८
।
२०
।“सुतोऽभवत्
पङ्कजनाभकल्पंकृत्स्नस्य
नाभिर्नृ
पमण्डलस्य
॥
”महादेवः
।
यथा,
महाभारते
।
१३
।
१७
।
९२
।“नाभिर्नन्दिकरो
भावः
पुष्करः
स्थपतिःस्थिरः
॥
”
)
नाभिः,
पुं
स्त्रीलिङ्गम्
(
नह
बन्धे
+
इञ्
भश्चान्तादेशः
।
)प्राण्यङ्गम्
।
इति
मेदिनी
।
भे,
६
॥
नाइ
इतिभाषा
।
तत्पर्य्यायः
।
नाभी
२
तुन्दकूपी
३
।
इतिशब्दरत्नावली
॥
उदरावर्त्तः
४
।
इति
राज-निर्घण्टः
॥
(
यथा,
पञ्चदश्याम्
।
६
।
११७
।“विष्णुर्नाभेः
समुद्भूतो
वेधाः
कमलजस्ततः
।विष्णुरेवेश
इत्याहुर्लोके
भागवता
जनाः
॥
”
)“स
च
गर्भस्थस्य
सप्तभिर्म्मासैर्भवति
।”
इतिसुखबोधः
॥
(
“तस्य
चेन्नाभिः
पच्येत
तां
लोध्र-मधुकप्रियङ्गुदारुहरिद्राकल्कसिद्धेन
तैलेनाभ्य-ज्यादेषामेवतैलौषधानां
चूर्णेनावचूर्णयेदेषनाडी-कल्पनविधिरुक्तः
सम्यक्
॥
”
इति
चरके
शरीर-स्थाने
अष्टमेऽध्याये
॥
)
अस्मिन्
स्थाने
मणि-पुरनामदशदलपद्ममस्ति
।
यथा,
--“तदूर्द्ध्वे
नाभिदेशे
तु
मणिपूरं
महत्प्रभम्
।मेघाभं
विद्युदाभञ्च
बहुतेजोमयं
ततः
॥
मणिवद्भिन्नं
तत्
पद्मं
मणिपूरं
तथोच्यते
।दशभिश्च
दलैर्युक्तं
डादिफान्ताक्षरान्वितम्
।शिवेनाधिष्ठितं
पद्मं
विश्वालोकनकारणम्
॥
”इति
तन्त्रम्
॥
कस्तूरिकामदे,
स्त्री
।
इति
मेदिनी
।
भे,
६
॥
नाभि
पुंलिङ्गम्
नह--इञ्
मश्चान्तादेशः
।
१
क्षत्रिये
२
मुख्यनृपे३
चक्रमध्यांशे
रथचक्रस्थपिण्ड्याम्
।
४
आग्नीघ्रनृपपुत्रभेदे५
तन्नामके
वर्षभेदे
च
“तस्यानुह
वा
आत्मजान्
सराजवर
आग्नीध्रोनाभिकिंपुरुषहरिवर्षेलावृतरम्यकहि-रण्मयकुरुमद्राश्वकेतुमालसंज्ञान्नव
पुत्रानजनयत्
।
आ-ग्नीध्रसुतास्ते
मातुरनुग्रहादौत्पत्तिकेनैव
संहनन
वलो-पेताः
पित्रा
विभक्ता
आत्मतुल्यनामानि
यथामागंजन्वुद्वीपवर्षाणि
बिभेजुः”
भाग०
५
।
२
।
२१
“नाभिरपत्यकामोऽप्रजया
मेरुदेव्या
भगवन्तं
यज्ञपुरुषमवहितात्माऽय-जत्”
५
।
३
।
१
भारतवर्षस्यैव
जम्बुद्वीपवर्षमध्यस्थितत्वात्नाभिसंज्ञा
नाभिवर्षशब्दे
वक्तव्यकारणान्तराच्च
तथा
वा
।६
प्राण्यङ्गे
(
नाइ
)
पुंस्त्री
मेदि०
स्त्रियां
ङीप्
वा
।७
उदरावर्त्ते
(
गोँड
)
राजनि०
।
सुषुमृणान्तर्गते
नाभि-ख्याने
च
मणिपूरं
चक्रं
यथाह
तन्त्रसारे
“तदूर्द्ध्वेनाभिदेशे
तु
मणिपूरं
महाप्रभम्
।
मेघामं
विद्यु-दाभञ्च
बहुतेजोम
ततः
।
मणिवद्भिन्नं
तत्
पद्मंमणिपूरं
तथोच्यते
।
दशभिश्च
दलैर्युक्तं
डादिफान्ता-क्षरान्वितम्
।
शिवेनाधिष्ठितं
पद्मं
विश्वालोकनकारणम्”इति
।
८
मृगनाभिजाते
मृगमदे
मेदि०
।
“प्राप्तना-भिनदमज्जनमाशु”
माघः
“प्राप्तनाभिह्रदेति”
पाठःछन्दोमञ्जरीसम्मतः
।
पुंस्त्वे
“समुच्छ्वसत्पङ्कजकोषको-मलैरुपाहितश्रीण्युपनीवि
नाभिभिः”
किरा०
।
श्रेष्ठ-नृपे
“उपगतोऽपि
हि
मण्डलनाभिताम्”
रघुःसोमधारास्रावणार्थं
दशापवित्रस्य
मध्ये
आबध्यमा-नायां
७
स्रुवि
च
।
“अवधूय
पवित्रमुदग्दशमवाङ्नाभि
वितनुयुः”
ताण्ड्य०
ब्रा०
१
।
२
।
७
भाष्यधृतद्राह्मायणसूत्रम्
।
संज्ञायामेतदन्तस्य
अच्
समा०
।
पद्मनामःहिरण्यनाभ
इत्यादि
।
nā́bhi,
f.
[
Cu.
〔403〕
],
ursprünglich
wol:
Oeffnung,
Vertiefung
vgl.
nā́bh
und
Wurzel
nabh
daher
Nabe
des
Rades,
Nabel
des
Leibes,
und
bildlich:
der
Nabel
der
Erde,
des
Himmels,
des
Heiligthums
u.
s.
w.,
d.
h.
ihr
mittelster,
innerster,
heiligster
Ort,
oder,
geistig
aufgefasst,
der
Gegenstand,
auf
den
sich
alles
wie
auf
den
Mittelpunkt
bezieht.
So
bezeichnet
es,
auch
ohne
weiteren
Zusatz,
den
Mittelpunkt
der
Familie,
d.
h.
entweder
den
Heimatssitz,
oder
den
Ursprung
des
Geschlechts
oder
die
engste
Verwandtschaft
so
auch
endlich
concret
den
Verwandten,
besonders
den
Nahverwandten.
Also
1〉
Nabe
des
Rades
2〉
Nabel
des
Leibes
3〉
Nabel
des
Himmels,
der
Erde,
der
Welt,
d.
h.
ihr
räumlicher
oder
geistiger
Mittelpunkt
4〉
der
Nabel
des
Opfers,
Gottesdienstes,
der
Götterwelt,
der
Menschen,
d.
h.
ihr
geistiger
Mittelpunkt:
5〉
das
Heiligthum
als
Mittelpunkt
des
Opfers
6〉
die
Heimatsstätte
7〉
Ursprung
des
Geschlechts
8〉
engste
Verwandtschaft
9〉
Verwandtschaft,
Sippe,
collectiv
auch
in
dem
Sinne
von
Nachkommenschaft
10〉
der
Verwandte.
—
Zweimal
(
{304,
5}
{827,
6}
)
ist
náabhi
zu
sprechen.
-is
1〉
{661,
6}
(
cakré
śritā́
).
—
3〉
pṛthivyā́s
{59,
2}
(
agnís
)
bhúvanasya
{164,
34}.
_{164,
35}
rocanásya
{872,
3}
(
agnís
)
úparasya
āyós
(
bildlich
)
{104,
4}.
—
4〉
ṛtásya
{786,
4}
(
amṛ́tam
)
amṛ́tasya
{354,
1}
{710,
15}
kṣitīnā́m
{59,
1}
(
agnís
).
—
6〉
{105,
9}
{306,
8}.
—
7〉
{164,
33}
{836,
4}
{887,
18}.
_{887,
19}.
—
9〉
{340,
5}
(
pūrviā́
).
—
10〉
asya
(
árvatas
)
{163,
12}
(
ajás
)
váruṇasya
{488,
28}.
-im
1〉
āṇís
nā́
〰
{397,
8}.
—
3〉
bhúvanasya
{185,
5}
víśvasya
{831,
3}
amṛ́tasya
{401,
2}.
—
4〉
yajñā́nām
{448,
2}
(
agním
)
amṛ́tasya
{231,
1}
(
sómāpuṣáṇā
)
{251,
4}
(
agním
).
—
9〉
{950,
2}
(
áraṇīm
)
{194,
9}
{231,
4}
{722,
8}.
-inā
[
I.
]
1〉
īyate
‥
áśvais,
suarvídā
〰
{480,
4}.
-yās
[
Ab.
]
2〉
aus
dem
Nabel
des
Urmenschen
ward
die
Luft
{916,
14}.
-au
[
L.
]
5〉
ṛtásya
{839,
3}.
—
6〉
ajásya
{908,
6}.
-ā
[
L.
]
3〉
pṛthivyā́s
{143,
4}
{194,
7}
{239,
9}
{263,
4}
{784,
7}
{794,
3}
{798,
8}
{827,
6}
divás
{238,
4}
{724,
4}.
—
4〉
te
(
sómasya
)
{791,
4}
4〉
oder
10〉
{722,
8}
nā́bhā
(
sóme
)
nā́bhim
nas
ā́
dade.
—
5〉
{43,
9}
{139,
1}
{239,
5}
{888,
4}
{890,
13}
yajñásya
{632,
22}
{633,
29}.
—
6〉
{142,
10}.
-ayas
10〉
{139,
9}
{785,
1}.
नाभि
नाभि
masculine
feminine
nombril.
--
F.
moyeu
de
roue.
Musc.
--
M.
kṣatriya
chef,
roi
souverain.
नाभिकण्टक
masculine
hernie
ombilicale.
नाभिगुडक
masculine
et
नाभिगोलक
masculine
mms.
नाभिज
et
नाभिजन्मन्
masculine
(
जन्
)
Brahmā,
né
du
nombril
de
Viṣṇu.
नाभिनाला
feminine
cordon
ombilical.
नाभिपद्म
neuter
le
lotus
qui
sort
du
nombril
de
Viṣṇu
et
qui
porte
Brahmā.
नभिभू
masculine
Brahmā.
नाभील
neuter
(
sfx.
इल
)
creux
du
nombril
nombril
saillant
bourrelet
qui
va
d'une
aine
à
l'autre.
Au
fig.
douleur
(
?
)
नाभ्य
a.
(
sfx.
य
)
ombilical.
नाभ्यावर्त
masculine
(
आ
वृत्
)
creux
du
nombril.
नाभि-
Feminine.
Masculine.
nombril,
cordon
ombilical,
fossette
qui
ressemble
au
nombril
(
aussi
-ई-
Feminine.
)
moyeu
d'une
roue
centre,
point
principal
de
(
gén.
ifc.
),
fig.
chef,
souverain
musc,
animal
musqué
-क-
Masculine.
ifc.
nombril,
moyeu.
°गन्ध-
Masculine.
odeur
de
musc.
°गुप्त-
Masculine.
fils
de
Hiraṇyaretas,
son
royaume.
°नाल-
nt.
cordon
ombilical
-आ-
Feminine.
id.
°पद्म-
Masculine.
nombril
(
comparé
à
un
)
lotus.
°वर्धन-
nt.
ablation
du
cordon
ombilical.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.