Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
नरः (naraH)
नरः
[
narḥ
],
[
नॄ-नये-अच्
]
A
man,
male
person
संयोजयति
विद्यैव
नीचगापि
नरं
सरित्
।
समुद्रमिव
दुर्धर्षं
नृपं
भाग्यमतः
परम्
॥
H.
Pr.5
Manusmṛiti.
1.96
2.213.
A
man
or
piece
at
chess.
The
pin
of
a
sun-dial.
The
Supreme
Spirit,
the
original
or
eternal
man.
Man's
length
(
Equal or equivalent to, same as.
पुरुष.
quod vide, which see.
).
Name.
of
a
primitive
sage.
Name.
of
Arjuna
see
नरनारायण
below.
A
horse.
(
In
Grammar.
)
A
personal
termination.
The
individual
soul
(
जीवात्मा
)
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.28.5.
Compound.
अङ्गः
the
penis.
eruption
on
the
face.
-अधमः
a
wretch,
miscreant.-अधिपः,
अधिपतिः,
-ईशः,
-ईश्वरः,
-देवः,
-पतिः,
-पालः
a
king
नरपतिहितकर्ता
द्वेष्यतां
याति
लोके
Pt.
नराणां
च
नराधिपम्
Bhagavadgîtâ (Bombay).
1.27
Manusmṛiti.
7.13
Raghuvamsa (Bombay).
2.75
3.42
7.62
Meghadūta (Bombay).
39
Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).
1.311.
-अन्तकः
death.
-अयनः
an
epithet
of
Viṣṇu.
नराणामयनं
यस्मात्
तेन
नारायणः
स्मृतः
Brav.P.
-अशः
a
demon,
goblin.
-आधारः
Name.
of
Śiva.
(
-रा
)
the
earth.
इतरः
a
being
higher
than
a
man,
a
god
Bhágavata (Bombay).
4.6.9.
an
animal.
इन्द्रः
a
king
Raghuvamsa (Bombay).
2.18.
नरेन्द्रकन्यास्तमवाप्य
सत्पतिं
तमोनुदं
दक्षसुता
इवाबभुः
3.33
6.8
Manusmṛiti.
9.253.
a
physician,
dealer
in
antidotes,
curer
of
poisons
तेषु
कश्चि-
न्नरेन्द्राभिमानी
तां
निर्वर्ण्य
Dasakumâracharita (Bombay).
51
सुनिग्रहा
नरेन्द्रेण
फणीन्द्रा
इव
शत्रवः
Sisupâlavadha.
2.88.
(
where
the
word
is
used
in
both
senses
).
˚मार्गः
a
high
street,
main
road.
a
mineralogist
Latin.
D.
B.
उत्तमः
an
epithet
of
Viṣṇu.
of
Buddha.
-ऋषभः
'the
chief
of
men',
a
prince,
king.
-कपालः
a
man's
skull.
-कीलकः
the
murderer
of
a
spiritual
preceptor.-केश(
स
)रिन्
Masculine.
Viṣṇu
in
his
fourth
incarnation
Compare.
नरसिंह
below.
the
chief
of
men.
-चिह्नम्
the
moustaches.
देवः
the
warrior
class
(
क्षत्रिय
)
शिष्ट्वा
वा
भूमि-
देवानां
नरदेवसमागमे
Manusmṛiti.
11.82.
a
king.
-धिः
the
world.-द्विष्
Masculine.
a
demon,
goblin
तेन
मूर्धानमध्वंसन्नरद्विषः
Bhaṭṭikâvya.
15.
94.
-नारायणः
Name.
of
Kṛiṣṇa.
(
-णौ
dual
)
originally
regarded
as
identical,
but
in
mythology
and
epic
poetry,
considered
as
distinct
beings,
Arjuna
being
identified
with
Nara
and
Kṛiṣṇa
with
Nārāyaṇa.
[
In
some
places
they
are
called
देवौ,
पूर्वदेवौ,
ऋषी
or
ऋषिसत्तमौ.
They
are
said
to
have
been
practising
very
austere
penance
on
the
Himālaya,
which
excited
the
fear
of
Indra,
and
he
sent
down
several
damsels
to
disturb
their
austerities.
But
Nārāyaṇa
put
all
of
them
to
shame
by
creating
a
nymph
called
Urvaśī
from
a
flower
placed
on
his
thigh
who
excelled
them
in
beauty
Compare.
स्थाने
खलु
नारायणमृषिं
विलोभयन्त्यस्तदूरुसंभवामिमां
दृष्ट्वा
व्रीडिताः
सर्वा
अप्सरस
इति
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.
]
-पशुः
'a
beast-like
man',
a
beast
in
human
form.
-पुङ्गवः
'best
of
men',
an
excellent
man
शैब्यश्च
नरपुङ्गवः
Bhagavadgîtâ (Bombay).
1.5.
-बलिः
a
human
sacrifice.
-भुज्a.
man-eating,
cannibal.
-भूः
Feminine.
the
Bharatavarṣa,
id est, that is.
India.
-मानिका,
मानिनी,
-मालिनी
'manlike
woman',
a
woman
with
a
beard,
masculine
woman
or
an
amazon.
-माला
a
girdle
of
skulls.
-मेधः
a
human
sacrifice.
-यन्त्रम्
sun-dial.
-यानम्,
-रथः,
-वाहनम्
a
vehicle
drawn
by
men,
a
palanquin
नरयानादवातीर्य
Par-
ṇāl.4.17
Bhágavata (Bombay).
1.59.37.
लोकः
'the
world
of
men',
the
earth,
terrestrial
world.
mankind.
-वाहनः
an
epithet
of
Kubera
विजयदुन्दुभितां
ययुरर्णवा
घनरवा
नर-
वाहनसंपदः
Raghuvamsa (Bombay).
9.11.
-विष्वणः
a
demon,
goblin.
-वीरः
a
brave
man,
hero.
-व्याघ्रः,
-शार्दूलः
an
eminent
man.
-शृङ्गम्
'man's
horn',
an
impossibility,
a
chimera,
non-entity.
-संसर्गः
human
society.
-सखः
an
epithet
of
Nārayaṇa
ऊरूद्भवा
नरसखस्य
मुनेः
सुरस्त्री
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.3.
-सिंहः,
-हरिः
'man-lion',
Viṣṇu
in
his
fourth
incarnation
Compare.
तव
करकमलवरे
नखमद्भुतशृङ्गं
दलितहिरण्यकशिपुतनुभृङ्गम्
।
केशव
धृत-
नरहरिरूप
जय
जगदीश
हरे
॥
Gîtagovinda.
1.
-सिंहद्वादशी
the
12th
day
in
the
light
half
of
फाल्गुन.
-स्कन्धः
a
multitude
or
body
of
men.
-हयम्
a
fight
or
enmity
between
man
and
horse.
नरः
[
नॄ-नये-अच्
]
1
A
man,
male,
person
संयोजयति
विद्यैव
नीचगापि
नरं
सरित्
।
समुद्रमिव
दुर्धर्षं
नृपं
भाग्यमतः
परं
H.
Pr.
5
Ms.
1.
96
2.
213.
2
A
man
or
piece
at
chess.
3
The
pin
of
a
sun-dial.
4
The
Supreme
Spirit,
the
original
or
eternal
man.
5
Man's
length
(
=
पुरुष
q.
v.
).
6
N.
of
a
primitive
sage.
7
N.
of
Arjuna
see
नरनारायण
below.
8
A
horse.
9
(
In
gram.
)
A
personal
termination.
Comp.
अंगः
{1}
the
penis.
{2}
eruption
on
the
face.
अधमः
a
wretch,
miscreant.
अधिपः,
अधिपतिः,
ईशः,
ईश्वरः,
देवः,
पतिः,
पालः
a
king
Bg.
10.
27
Ms.
7.
13
R.
2.
75,
3.
42
7.
62
Me.
37
Y.
1.
311.
अंतकः
death.
अयणः
an
epithet
of
Viṣṇu.
अशः
a
demon,
goblin.
आधारः
N.
of
Śiva.
(
रा
)
the
earth.
इतरः
{1}
a
being
higher
than
a
man.
{2}
an
animal.
इंद्रः
{1}
a
king
R.
2.
18,
3.
33,
6.
80
Ms.
9.
253.
{2}
a
physician,
dealer
in
antidotes,
curer
of
poisons
तेषु
कश्चिन्नरेंद्राभिमानी
तां
निर्वर्ण्य
Dk.
51
सुनिग्रहा
नरेंद्रेण
फणींद्रा
इव
शत्रवः
Śi.
2.
88
(
where
the
word
is
used
in
both
senses
).
°मार्गः
a
high
street,
main
road.
उत्तमः
{1}
an
epithet
of
Viṣṇu.
{2}
of
Buddha.
ऋषभः
‘the
chief
of
men’,
a
prince,
king.
कपालः
a
man's
skull.
कीलकः
the
murderer
of
a
spiritual
preceptor.
केशरिन्
m.
{1}
Viṣṇu
in
his
fourth
incarnation
cf.
नरसिंह
below.
{2}
the
chief
of
men.
धिः
the
world.
द्विष्
m.
a
demon
goblin
Bk.
15.
94.
नारायणः
N.
of
Kṛṣṇa.
(
णौ
dual
)
originally
regarded
as
identical,
but
in
mythology
and
epic
poetry,
considered
as
distinct
beings,
Arjuna
being
identified
with
Nara
and
Kṛṣṇa
with
Nārāyaṇa.
[
In
some
places
they
are
called
देवौ,
पूर्वदेवौ,
ऋषी
or
ऋषिसत्तमौ.
They
are
said
to
have
been
practising
very
austere
penance
on
the
Himālaya,
which
excited
the
fear
of
Indra,
and
he
sent
down
several
damsels
to
disturb
their
austerities.
But
Nārāyaṇa
put
all
of
them
to
shame
by
creating
a
nymph
called
Urvaśī
from
a
flower
placed
on
his
thigh
who
excelled
them
in
beauty
cf.
स्थाने
खलु
नारायणमृषिं
विलोभयंत्यस्तदूरुसंभवामिमां
दृष्ट्वा
व्रीडिताः
सर्वा
अप्सरस
इति
V.
1.
]
पशुः
‘a
beast-like
man’,
a
beast
in
human
form.
पुंगवः
‘best
of
men’,
an
excellent
man.
बलिः
a
human
sacrifice.
भुज्
a.
man-eating,
cannibal.
भूः
f.
the
Bharata-Varṣa,
i.
e.
India.
मानिका,
मानिनी,
मालिनी
‘manlike
woman’,
a
woman
with
a
beard,
masculine
woman
or
an
amazon.
माला
a
girdle
of
skulls.
मेधः
a
human
sacrifice.
यंत्रं
sun-dial.
यानं,
रथः,
वाहनं
a
vehicle
drawn
by
men.
लोकः
{1}
‘the
world
of
men’,
the
earth,
terrestrial
world.
{2}
mankind.
वाहनः
an
epithet
of
Kubera
R.
9.
11.
विष्वणः
a
demon,
goblin.
वीरः
a
brave
man,
hero.
व्याघ्रः,
शार्दूलः
an
eminent
man.
शृंगं
‘man's
horn’,
an
impossibility,
a
chimera,
non-entity.
संसर्गः
human
society.
सखः
an
epithet
of
Nārāyaṇa
V.
1.
3.
सिंहः,
हरिः
‘manlion’,
Viṣṇu
in
his
fourth
incarnation
cf.
तव
करकमलवरे
नखमद्भुतशृंगं
दलितहिरण्यकशिपुतनुभृंगं
।
केशव
धृतनरहरिरूप
जय
जगदीश
हरे
॥
Gīt.
1.
स्कंधः
a
multitude
or
body
of
men.
हयं
a
fight
or
enmity
between
man
and
horse.
एक
आदमी
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
"मनुष्य,
पुमान्
पुरुष"
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
शतरंज
का
मोहरा
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
"धूपघड़ी
की
कील,
शंकु"
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
"परमात्मा,
नित्यपुरुष"
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
"दोनों
हाथों
को
दोनों
ओर
सीधा
फैलाकर,
हाथ
के
एक
सिरे
से
दूसरे
हाथ
के
सिरे
तक
की
लम्बाई"
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
एक
प्राचीन
ऋषि
का
नाम
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ
+
अच्
अर्जुन
का
नाम
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ+अच्
मनुष्य
नरः
पुंलिङ्गम्
-
नृ+अच्
व्यक्ति
Synonyms
नरः
(Noun)
छप्पयछन्दोविशेषः।
"नरे
दश
गुरवः
त्रयोदश
लघुवर्णाः
च
भवन्ति।"
Synonyms
नरः
(Noun)
गयनाम्नः
राक्षसस्य
पुत्रविशेषः।
"नरस्य
वर्णनं
पुराणेषु
अस्ति।"
Synonyms
नरः
(Noun)
पौराणिकः
ऋषिविशेषः।
"नरः
विष्णोः
अवतारः
इति
मन्यते।"
Synonyms
नरः
(Noun)
पुरुषजातीयः।
"गजमेषादयः
नराः
सन्ति।"
Synonyms
मानवः,
मनुष्यः,
मानुषः,
नरः,
मर्त्यः
(Noun)
सः
द्विपदः
यः
बुद्धेः
कारणात्
प्राणिषु
श्रेष्ठः
अस्ति।
"मानवः
बुद्धेः
कारणात्
प्राणिषु
श्रेष्ठः
अस्ति।
"
Synonyms
पुरुषः,
नरः,
ना,
मनुष्यः,
मानुषः,
मानवः,
मनुजः,
जनः,
पुमान्,
मर्त्यः,
पूरुषः,
मनुः,
पञ्च़जनः,
मनुभूः,
पुंव्यक्तिः,
वीरः,
मालः,
वृधसानः,
वृधसानुः,
चर्षणिः,
भूस्पृक्
(Noun)
पुमान्
मानवजातीयः।
"द्विधा
कृत्वात्मनो
देहम्
अर्द्धेन
पुरुषोऽभवत्।
अर्द्धेन
नारी
तस्यां
स
विराजम्
असृजत्
प्रभुः।"
नरः,
पुंलिङ्गम्
(
नृणातीति
।
नॄ
+
अच्
।
)
मनुष्यः
।इत्यमरः
।
२
।
६
।
१
॥
(
यथा,
मनुः
।
१
।
९६
।“बुद्धिमत्सु
नराः
श्रेष्ठा
नरेषु
ब्राह्मणाःस्मृताः
॥
”
)पुरुषः
।
इति
राजनिर्घण्टः
॥
(
यथा,
देवी-भागवते
।
५
।
२
।
१४
।“यदा
कदापि
दैत्येन्द्र
!
नार्य्यास्ते
मरणं
ध्रुवम्
।न
नरेभ्यो
महाभाग
!
मृतिस्ते
महिषासुर
!
॥
”
)विष्णुः
।
(
महादेवः
।
यथा,
महाभारते
।१३
।
१७
।
११५
।“गान्धारश्च
सुवासश्च
तपःसक्तो
रतिर्नरः
॥
”
)अर्ज्जुनः
।
इति
मेदिनी
।
रे,
५२
॥
(
नर-मुनेरंशजातत्वादस्य
तथात्वम्
॥
)
शङ्कुः
।
इतिलीलावती
॥
*
॥
अथ
नरजन्मकारणम्
।
“पितुःशुक्रोत्तरो
नरः
॥
”
अन्यच्च
।
सुखबोधे
।“विषमायां
तिथौ
क्षिप्तं
कुर्य्याद्बीजन्तु
कन्यकाम्
।समायां
पुरुषं
नूनं
केचिदाहुर्म्मनीषिणः
॥
चतुरशीतिलक्षान्ते
गोजन्मा
तत्परं
नरः
।ततस्तु
ब्राह्मणश्च
स्यादभयं
नात्र
संशयः
॥
”इति
पाद्मोत्तरखण्डे
१५
अध्यायः
॥
(
स्वनामख्यातो
हरेरंशभूतो
धर्म्मपुत्त्रःऋषिः
।यथा,
देवीभागवते
।
४
।
५
।
१५
।“हरेरंशौ
स्थितौ
तत्र
नरनारायणावृषी
।पूर्णं
वर्षसहस्रन्तु
चक्राते
तप
उत्तमम्
॥
”अस्य
विवरणन्तु
तत्रैव
विशेषतो
द्रष्टव्यम्
॥
*
॥
देवयोनिविशेषः
।
यथा,
विष्णुपुराणे
।
१
।
५
।
५८
।“नरकिन्नररक्षांसि
वयःपशुमृगोरगान्
॥
”
)
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.