तारा (tArA)

तारा

-

tArA

-

Feminine

-

asterism

भासन्ती

-

bhAsantI

-

Feminine

-

asterism

योग

-

yoga

-

Masculine

-

asterism

नक्षत्र

-

nakSatra

-

Neuter

-

asterism

धिष्ण्य

-

dhiSNya

-

Neuter

-

asterism

रजत

-

rajata

-

Neuter

-

asterism

भ

-

bha

-

Neuter

-

asterism

सूर्यनक्षत्र

-

sUryanakSatra

-

Neuter

-

sun-asterism

इन्द्रपुरोहिता

-

indrapurohitA

-

Feminine

-

asterism

puSya

चित्रा

-

citrA

-

Feminine

-

asterism

citrA

पुष्या

-

puSyA

-

Feminine

-

asterism

puSya

त्वाष्ट्र

-

tvASTra

-

Neuter

-

asterism

citrA

कुरुक्षेत्रिन्

-

kurukSetrin

-

Adjective

-

three

asterisms

शकटाह्वा

-

zakaTAhvA

-

Feminine

-

asterism

rohiNI

त्रिनेत्र

-

trinetra

-

Masculine

-

ziva's

asterism

प्राजापत्य

-

prAjApatya

-

Neuter

-

asterism

rohiNI

भपञ्जर

-

bhapaJjara

-

Masculine

-

cage

of

asterism

भपति

-

bhapati

-

Masculine

-

lord

of

asterism

हरिदेव

-

harideva

-

Masculine

-

asterism

zravaNA

भुजङ्गभ

-

bhujaGgabha

-

Neuter

-

serpent-asterism

तारा

tArA

Feminine

asterism

तारा

tArA

Feminine

one

of

the

8

siddhis

तारा

tArA

Feminine

fixed

star

तारा

tArA

Feminine

pupil

of

the

eye

तारा

tArA

Feminine

form

of

dAkSAyaNI

तारा

tArA

Feminine

darling

तारा

tArA

Feminine

kind

of

meteor

तारा

tArA

Feminine

kind

of

perfume

तारा

tArA

Feminine

star

तारा-चिह्न

tArA-cihna

Neuter

asterisk

mark

तारा-नाभि

tArA-nAbhi

Feminine

centrosphere

[

Biol.

]

ध्रुव

तारा

dhruva

tArA

Feminine

polar

star

तारा

tArA

Feminine

one

of

the

8

siddhis

तारयन्ती

tArayantI

Feminine

one

of

the

8

siddhis

गरिमन्

gariman

Masculine

one

of

the

8

siddhis

of

ziva

रम्यक

ramyaka

Neuter

one

of

the

8

perfections

or

siddhis

तारा

[

tārā

],

1

A

star

or

planet

in

general

हंसश्रेणीषु

तारासु

Raghuvamsa (Bombay).

4.19

Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).

1

15.

A

fixed

star

Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).

3.172

Raghuvamsa (Bombay).

6.22.

The

pupil

of

the

eye,

the

eye-ball

कान्तामन्तः-

प्रमोदादभिसरति

मदभ्रान्ततारश्चकोरः

Mâlatîmâdhava (Bombay).

9.3

विस्मयस्मेरतारैः

1.28

Kumârasambhava (Bombay).

3.47.

A

pearl.

(

in

Sāṅkhya

Phil.

)

One

of

the

8

Siddhis.

(

in

music

)

Name.

of

a

Rāga

of

six

notes.

A

kind

of

perfume.

(

a

)

Name.

of

the

wife

of

Vāli,

king

of

the

monkeys,

and

mother

of

Aṅgada.

She

in

vain

tried

to

dissuade

her

husband

Vāli

from

fighting

with

Rāma

and

Sugrīva,

and

married

Sugrīva

after

Vāli

had

been

killed

by

Rāma.

(

b

)

Name.

of

the

wife

of

Bṛihaspati,

the

preceptor

of

the

gods.

She

was

on

one

occasion

carried

off

by

Soma

(

the

moon

)

who

refused

to

deliver

her

up

to

her

husband

when

demanded.

A

fierce

contest

then

ensued,

and

Brahmā

had

at

last

to

compel

Soma

to

restore

her

to

her

husband.

Tārā

gave

birth

to

a

son

named

Budha

who

became

the

ancestor

of

the

Lunar

race

of

kings

(

see

Bhágavata (Bombay).

9.14

).

(

c

)

Name.

of

the

wife

of

Hariśchandra

and

mother

of

Rohidāsa

(

also

called

Tārāmatī

).

(

d

)

Name.

of

a

Buddha

goddess.

(

e

)

Name.

of

a

Śakti

Jaina.

Compound.

अधिपः

the

moon

Kumârasambhava (Bombay).

7.48

Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).

1.71.

Śiva.

Sugrīva.

-आपीडः

the

moon.

-आभः

quicksilver.

-ग्रहः

one

of

the

5

lesser

planets

exclusive

of

the

sun

and

moon

Bṛi.S.*

69.1.

पतिः

the

moon

Raghuvamsa (Bombay).

13.76.

Śiva.

-पथः

the

atmosphere,

firmament,

sky.

-प्रमाणम्

sidereal

measure,

sidereal

time.

-भूषा

the

night.

मण्डलम्

the

starry

region,

the

zodiac.

the

pupil

of

the

eye.

(

लः

)

A

kind

of

Śiva

temple.

-मृगः

the

constellation

मृगशिरस्

-मैत्रकम्

'the

friendship

of

the

stars',

spontaneous

or

unaccountable

love

Mâlatîmâdhava (Bombay).

7.4

Uttararàmacharita.

5.

-वर्षम्

falling

stars.

तारा

1

A

star

or

planet

in

general

हंसश्रेणीसु

तारासु

R.

4.

19

Bh.

1.

15.

2

A

fixed

star

R.

6.

22.

3

The

pupil

of

the

eye,

the

eye-ball

कांतामंतः

प्रमोदादभिसरति

मदभ्रांततारश्चकोरः

Māl.

9.

30

विस्मयस्मेरतारैः

1.

28,

Ku.

3,

47.

4

A

pearl.

5

(

a

)

N.

of

the

wife

of

Vāli,

king

of

the

monkeys,

and

mother

of

Aṅgada.

She

in

vain

tried

to

dissuade

her

husband

Vāli

from

fighting

with

Rāma

and

Sugrīva,

and

married

Sugrīva

after

Vāli

had

been

killed

by

Rāma.

(

b

)

N.

of

the

wife

of

Bṛhaspati,

the

preceptor

of

the

gods.

She

was

on

one

occasion

carried

off

by

Soma

(

the

moon

)

who

refused

to

deliver

her

up

to

her

husband

when

demanded.

A

fierce

contest

then

ensued,

and

Brahmā

had

at

last

to

compel

Soma

to

restore

her

to

her

husband.

Tārā

gave

birth

to

a

son

named

Budha

who

became

the

ancestor

of

the

Lunar

race

of

kings.

(

c

)

N.

of

the

wife

of

Hariścandra

and

mother

of

Rohidāsa

(

also

called

Tārāmatī

).

Comp.

अधिपः

{1}

the

moon

Ku.

7.

48

Bh.

1.

71.

{2}

Śiva.

{3}

Bṛhaspati.

{4}

Vāli.

{5}

Sugrīva.

आपीडः

the

moon.

आभः

quicksilver.

पतिः

{1}

the

moon

R.

13.

76.

{2}

Vāli.

{3}

Bṛhaspati.

{4}

Śiva.

पथः

the

atmosphere,

firmament.

प्रमाणं

sidereal

measure,

sidereal

time.

भूषा

the

night.

मंडलं

{1}

the

starry

region,

the

zodiac.

{2}

the

pupil

of

the

eye.

मृगः

the

constellation

मृगशिरस्.

मैत्रकं

‘the

friendship

of

the

stars’,

spontaneous

or

unaccountable

love

Māl.

7,

Māl.

4

U.

5.

वर्षं

falling

stars.

तारा

a

(

आ

),

feminine.

(

g.

भिदादि

)

a

fixed

star,

asterism

(

confer, compare.

स्तृ॑

),

yājñavalkya

iii,

172

mahābhārata

et cetera.

(

ifc.

f(

आ

).

,

Mṛcch.

iii,

10

)

the

pupil

of

the

eye

(

chiefly

ifc.

),

varāha-mihira 's bṛhat-saṃhitā

lviii,

11

et cetera.

a

kind

of

meteor,

vli,

86

and

94

(

in

Sāṃkhya

philosophy.

)

one

of

the

8

Siddhis,

tattvasamāsa

(

in

music

)

nalopākhyāna

of

a

Rāga

of

six

notes

a

kind

of

perfume,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

a

form

of

Dākṣāyaṇī

(

worshipped

on

the

mountain

Kiṣkindha,

matsya-purāṇa

xiii,

46

protectress

of

the

Gṛtsa-madas,

brahma-purāṇa

ii,

18,

8

confer, compare.

Religious Thought and Life in India, also called 'brāhmanism and hindūism,' by Sir M. Monier-Williams

page.

187

)

nalopākhyāna

of

a,

Buddhist literature

goddess,

vāsavadattā

,

433

of

Bṛhaspati's

wife

(

carried

off

by

Soma

),

mahābhārata

v,

3972

harivaṃśa

1340

ff.

bhāgavata-purāṇa

et cetera.

of

the

wife

of

Buddha

Amoghasiddha,

Buddhist literature

of

a

Śakti,

jaina literature

of

a

Yoginī,

hemādri's caturvarga-cintāmaṇi

ii,

1,

710

of

a

female

monkey

(

daughter

of

Suṣeṇa,

wife

of

Bālin

and

mother

of

Aṅgada

),

mahābhārata

iii,

16110

ff.

rāmāyaṇa

i,

iv,

vi.

तारा

b

feminine.

of

°र,

q.v.

तारा

tār-ā,

Feminine.

[

strewer,

radiator

],

star

pupil

🞄of

the

eye:

-dharma,

Masculine.

N.

of

a

prince

🞄-adhipa,

Masculine.

moon

(

lord

of

the

stars

)

-pati,

🞄m.

id.

Bṛhaspati

-patha,

Masculine.

heavens

(

path

🞄of

the

stars

)

N.

of

a

country

-pīḍa,

Masculine.

N.

🞄of

various

princes

-pura,

Neuter.

N.

of

a

town

🞄-maya,

Adjective.

(

ī

)

Adjective.

(

ī

)

consisting

of

stars,

starry.

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

तार

+

टाप्

तारा

या

ग्रह

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

स्थिर

तारा

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"आँख

की

पुतली,

आँख

का

डेला"

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

मोती

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"वानरराज

वाली

की

पत्नी,

अंगद

की

माता,

इसने

अपने

पति

को

राम

और

सुग्रीव

के

साथ

युद्ध

न

करने

के

लिए

बहुत

समझाया।

राम

द्वारा

बाली

के

मारे

जाने

पर

इसने

सुग्रिव

से

विवाह

कर

लिया

"

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"देवगुरु

बृहस्पति

की

पत्नी,

एक

बार

चन्द्रमा

इसको

उठाकर

ले

गया

और

याचना

करने

पर

भी

इसे

वापिस

नही

किया।घोर

युद्ध

हुआ,

अन्त

में

ब्रह्मा

ने

सोम

को

इस

बात

के

लिए

विवश

कर

दिया

कि

तारा

बृहस्पति

को

वापिस

दे

दी

जाय।

तारा

से

बुध

नामक

एक

पुत्र

का

जन्म

हुआ।

यह

बुध

ही

चन्द्रवंशी

राजाओं

का

पूर्वज

कहलाया"

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

राजा

हरिश्चन्द्र

की

पत्नी

तथा

रोहित

की

माता

-

इसी

को

तारामती

भी

कहते

हैं

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

तार+टाप्

आठ

प्रकार

की

सिद्धियों

में

से

एक

तारा

स्त्रीलिङ्गम्

-

तार+टाप्

संगीत

के

एक

राग

का

नाम

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬೃಹಸ್ಪತಿಯ

ಪತ್ನಿ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಾಲಿಯ

ಪತ್ನಿ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬುದ್ಧದೇವತೆ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಸಾಂಖ್ಯರು

ಹೇಳುವ

೮

ಸಿದ್ಧಿಗಳಲ್ಲೊಂದು

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ದಶಮಹಾವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ

ಎರಡನೆಯದು

निष्पत्तिः

तॄ

(

तरणप्लवनयोः

)

+णिच्

-

"अच्"

(

३-१-१३४

)

व्युत्पत्तिः

तारयति

संसारार्णवात्

भक्तान्

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ನಕ್ಷತ್ರ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಅಶ್ವಿನಿ

ಮೊದಲಾದ

೨೭

ನಕ್ಷತ್ರಗಳು

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬೃಹಸ್ಪತಿಯ

ಪತ್ನಿ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಾಲಿಯ

ಪತ್ನಿ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬುದ್ಧದೇವತೆ

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಮುತ್ತು

प्रयोगाः

"दूष्यैरिव

क्षितिभृतां

द्विरदैरुदारतारावलीविरचनैर्व्यरुचन्निवासाः"

उल्लेखाः

माघ०

५-२१

तारा

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಕಣ್ಣಿನ

ಪಾಪೆ

प्रयोगाः

"लुलितनयनताराः

क्षामवक्त्रेन्दुबिम्बा

रजनय

इव

निद्राक्लान्तनीलोत्पलाक्ष्यः"

उल्लेखाः

माघ०

११-२०

tAra

{%

(

I

)

a.

(

f.

रा

)

%}

1.

High,

deep,

loud,

shrill

(

as

a

sound

)

2.

shining,

radiant,

उरसि

निहितस्तारो

हारः

Am.S.28

3.

good,

excellent.

tArA

{%

f.

%}

1.

A

star

or

planet,

हंसश्रेणीषु

तारासु

कुमुद्वत्सु

च

वारिषु

R.iv.19,

Bhartr.i.15

2.

the

pupili

of

the

eye,

अधिकविकसदंतर्विस्मयस्मेरतारैः

M.M.i.,

K.S.iii.47

3.

a

pearl

4.

name

of

the

wife

of

Bṛihaspati,

the

preceptor

of

gods

8.

name

of

the

wife

of

Vāli.

२७,

उडु,

ऋक्ष,

खद्योत,

तार,

तारक,

तारका,

तारा,

धिष्ण्य,

नक्षत्र,

भ,

भानि

तारा

f.

(

ut

mihi

videtur,

e

स्तारा

q.

v.

abjecto

स्

)

stella

SU.

2.

25.

IN.

33.

(

V.

स्तृ

stella

et

cf.

zend

𐬯𐬙𐬁𐬭𐬆

śtârĕ

pro

𐬯𐬙𐬁𐬭

śtâr,

v.

gr.

comp.

30.

gr.

ἀστήϱ,

ἄστϱον,

praefixo

α

goth.

stairnô

fem.

lat.

aster,

astrum,

stella,

quod

e

sterna

ortum

esse

videtur,

mutato

r

in

l,

cui

se

assimilaverit

sequens.

n.

)

Tārā,

n.

of

a

Buddhistic

goddess:

Mvy

〔4280〕

Dharmas

〔4〕

Sādh

〔18.16〕

etc.

Mmk

〔10.16〕,

at

the

head

of

a

list

of

vidyārājñī

〔40.10〕

〔65.9〕,

called

‘compassion

of

Avalokiteśvara’,

Āryāvalokiteśvara-karuṇā

〔69.16〕

〔312.6〕

〔576.11〕

etc.

〔647.12

ff.〕

tārā,

f.

star.

[

form

of

transition

to

the

a-declension

(

399

)

from

tṛ́,

see

under

stṛ́.

]

Synonyms

तारा

(Noun)

आकृतिविशेषः

यस्यां

पञ्च

पञ्चाधिकाः

वा

कोणाः

भवन्ति।

"तारा

प्रतीकरूपेण

अपि

प्रयुज्यते।"

Synonyms

नक्षत्रम्,

तारा,

तारकम्,

तारका,

तारः

(Noun)

(

खगोलशास्त्रम्

)उष्णानां

वायूनां

खगोलीयः

पिण्डः

यस्मात्

ऊर्जा

स्रवति।

"सूर्यः

नक्षत्रम्

अस्ति।"

Synonyms

तारा

(Noun)

बृहस्पतिभार्या।

"तारा

चन्द्रेण

अपहृता

इति

पुराणकथा।"

Synonyms

दारुगन्धा,

गन्धबधू,

गन्धमादनी,

तरुणी,

तारा,

भूतमारी,

मङ्गल्या,

कपटिनी,

ग्रहभीतिजित्

(Noun)

चीडवृक्षात्

प्राप्तः

लशः।

"दारुगन्धा

मानवार्थे

उपयुक्ता।"

Synonyms

तारा

(Noun)

वालिभार्या।

"अङ्गदः

तारायाः

पुत्रः

आसीत्।"

Synonyms

तारा

(Noun)

दशमहाशक्तिषु

द्वितीया

शक्तिः।

पुराणेषु

तारायाः

उल्लेखः

अस्ति।

"लूलया

वाक्प्रदा

चेति

तेन

लीलसरस्वती।

तारकत्वात्

सदा

तारा

सुखमोक्षप्रदायिनी।।"

Synonyms

दुर्गा,

उमा,

कात्यायनी,

गौरी,

ब्रह्माणी,

काली,

हैमवती,

ईश्वरा,

शिवा,

भवानी,

रुद्राणी,

सर्वाणी,

सर्वमङ्गला,

अपर्णा,

पार्वती,

मृडानी,

लीलावती,

चणडिका,

अम्बिका,

शारदा,

चण्डी,

चण्डा,

चण्डनायिका,

गिरिजा,

मङ्गला,

नारायणी,

महामाया,

वैष्णवी,

महेश्वरी,

कोट्टवी,

षष्ठी,

माधवी,

नगनन्दिनी,

जयन्ती,

भार्गवी,

रम्भा,

सिंहरथा,

सती,

भ्रामरी,

दक्षकन्या,

महिषमर्दिनी,

हेरम्बजननी,

सावित्री,

कृष्णपिङ्गला,

वृषाकपायी,

लम्बा,

हिमशैलजा,

कार्त्तिकेयप्रसूः,

आद्या,

नित्या,

विद्या,

शुभह्करी,

सात्त्विकी,

राजसी,

तामसी,

भीमा,

नन्दनन्दिनी,

महामायी,

शूलधरा,

सुनन्दा,

शुम्यभघातिनी,

ह्री,

पर्वतराजतनया,

हिमालयसुता,

महेश्वरवनिता,

सत्या,

भगवती,

ईशाना,

सनातनी,

महाकाली,

शिवानी,

हरवल्लभा,

उग्रचण्डा,

चामुण्डा,

विधात्री,

आनन्दा,

महामात्रा,

महामुद्रा,

माकरी,

भौमी,

कल्याणी,

कृष्णा,

मानदात्री,

मदालसा,

मानिनी,

चार्वङ्गी,

वाणी,

ईशा,

वलेशी,

भ्रमरी,

भूष्या,

फाल्गुनी,

यती,

ब्रह्ममयी,

भाविनी,

देवी,

अचिन्ता,

त्रिनेत्रा,

त्रिशूला,

चर्चिका,

तीव्रा,

नन्दिनी,

नन्दा,

धरित्रिणी,

मातृका,

चिदानन्दस्वरूपिणी,

मनस्विनी,

महादेवी,

निद्रारूपा,

भवानिका,

तारा,

नीलसरस्वती,

कालिका,

उग्रतारा,

कामेश्वरी,

सुन्दरी,

भैरवी,

राजराजेश्वरी,

भुवनेशी,

त्वरिता,

महालक्ष्मी,

राजीवलोचनी,

धनदा,

वागीश्वरी,

त्रिपुरा,

ज्वाल्मुखी,

वगलामुखी,

सिद्धविद्या,

अन्नपूर्णा,

विशालाक्षी,

सुभगा,

सगुणा,

निर्गुणा,

धवला,

गीतिः,

गीतवाद्यप्रिया,

अट्टालवासिनी,

अट्टहासिनी,

घोरा,

प्रेमा,

वटेश्वरी,

कीर्तिदा,

बुद्धिदा,

अवीरा,

पण्डितालयवासिनी,

मण्डिता,

संवत्सरा,

कृष्णरूपा,

बलिप्रिया,

तुमुला,

कामिनी,

कामरूपा,

पुण्यदा,

विष्णुचक्रधरा,

पञ्चमा,

वृन्दावनस्वरूपिणी,

अयोध्यारुपिणी,

मायावती,

जीमूतवसना,

जगन्नाथस्वरूपिणी,

कृत्तिवसना,

त्रियामा,

जमलार्जुनी,

यामिनी,

यशोदा,

यादवी,

जगती,

कृष्णजाया,

सत्यभामा,

सुभद्रिका,

लक्ष्मणा,

दिगम्बरी,

पृथुका,

तीक्ष्णा,

आचारा,

अक्रूरा,

जाह्नवी,

गण्डकी,

ध्येया,

जृम्भणी,

मोहिनी,

विकारा,

अक्षरवासिनी,

अंशका,

पत्रिका,

पवित्रिका,

तुलसी,

अतुला,

जानकी,

वन्द्या,

कामना,

नारसिंही,

गिरीशा,

साध्वी,

कल्याणी,

कमला,

कान्ता,

शान्ता,

कुला,

वेदमाता,

कर्मदा,

सन्ध्या,

त्रिपुरसुन्दरी,

रासेशी,

दक्षयज्ञविनाशिनी,

अनन्ता,

धर्मेश्वरी,

चक्रेश्वरी,

खञ्जना,

विदग्धा,

कुञ्जिका,

चित्रा,

सुलेखा,

चतुर्भुजा,

राका,

प्रज्ञा,

ऋद्भिदा,

तापिनी,

तपा,

सुमन्त्रा,

दूती,

अशनी,

कराला,

कालकी,

कुष्माण्डी,

कैटभा,

कैटभी,

क्षत्रिया,

क्षमा,

क्षेमा,

चण्डालिका,

जयन्ती,

भेरुण्डा

(Noun)

सा

देवी

यया

नैके

दैत्याः

हताः

तथा

च

या

आदिशक्तिः

अस्ति

इति

मन्यते।

"नवरात्रोत्सवे

स्थाने

स्थाने

दुर्गायाः

प्रतिष्ठापना

क्रियते।"

Synonyms

रात्रिः,

निशा,

रजनी,

क्षणदा,

क्षपा,

शर्वरी,

निश्,

निद्,

त्रियामा,

यानिनी,

यामवती,

नक्तम्,

निशीथिनी,

तमस्विनी,

विभावरी,

तमी,

तमा,

तमिः,

ज्योतष्मती,

निरातपा,

निशीथ्या,

निशीथः,

शमनी,

वासुरा,

वाशुरा,

श्यामा,

शताक्षी,

शत्वरी,

शर्या,

यामिः,

यामी,

यामिका,

यामीरा,

याम्या,

दोषा,

घोरा,

वासतेयी,

तुङ्गी,

कलापिनी,

वायुरोषा,

निषद्वरी,

शय्या,

शार्वरी,

चक्रभेदिनी,

वसतिः,

काली,

तारकिणी,

भूषा,

तारा,

निट्

(Noun)

दीपावच्छिन्न-सूर्यकिरणानवच्छिन्नकालः।

"यदा

दिक्षु

च

अष्टासु

मेरोर्

भूगोलकोद्भवा।

छाया

भवेत्

तदा

रात्रिः

स्याच्च

तद्विरहाद्

दिनम्।"

Synonyms

तारा,

तारका,

तारिका,

नक्षत्रम्,

ऋक्षम्,

उडुः,

द्योतिः,

उद्यत्,

ज्योतिस्,

ज्योतिषी,

भासन्तः,

रात्रिजम्,

रात्रिभम्

(Noun)

आकाशे

दृश्यमनाः

खगोलीय-पिण्डाः

ये

रात्रौ

स्फुरन्ति,

तथा

च

येषां

शोभा

न

क्षरति।

"रात्रौ

तारायाः

शोभा

अवर्णनीया।"

Synonyms

ग्रहः,

खगः,

खेचरः,

विहगः,

भ्रमन्,

तारा,

तारका,

तारकम्,

ज्योतिः,

ज्योतिष्कः

(Noun)

खगोलीयपिण्डः

यः

सूर्यं

परितः

परिभ्रमति।

"पृथ्वी

सूर्यमालायाः

तृतीयः

ग्रहः

अस्ति।"

தாரா

:

நக்ஷத்ரம்,

கோள்,

கண்ணின்

கருவிழி,

முத்து,

வாலியின்

மனைவி,

ப்ருஹஸ்பதியின்

மனைவி.

தாரா

:

நக்ஷத்ரம்,

கோள்,

கண்ணின்

கருவிழி,

முத்து,

வாலியின்

மனைவி,

ப்ருஹஸ்பதியின்

மனைவி.

Tārā^1,

wife

of

the

monkey

Vālin.

§

531

(

Rāmopākhyānap.

):

III,

280,

16108,

16110

(

tārādhipānanāṃ

),

16112

(

tārādhipaprabhā

),

16118,

16130,

16131

(

tārāpatimukhīṃ

).

Tārā^2,

wife

of

Bṛhaspati.

§

565

(

Gālavacarita

):

V,

117,

3972

(

reme…yathā…Bṛhaspatiś

ca

Tºāyāṃ

).

तारा

१

/

TĀRĀ

I.

Wife

of

bāli,

best

of

Vānaras

(

monkeys

).

There

are

two

stories

different

from

each

other

regarding

the

birth

of

tārā.

One

version

is

that

tārā

was

born

during

the

churning

of

the

Milk-Ocean.

airāvata,

uccaiśśravas,

kalpavṛkṣa,

cintāmaṇi,

kaustubha,

candra,

Apsarases,

Mahālakṣmī

tārā

and

rumā

rose

from

the

sea

of

Milk.

(

yuddha

Kāṇḍa,

Kamba

rāmāyaṇa

).

The

second

version

is

that

tārā

was

the

daughter

of

suṣeṇa.

bāli

at

the

time

of

his

death

is

said

to

have

spoken

thus

of

his

wife

tārā

“Tārā,

daughter

of

suṣeṇa,

is

well

learned

and

is

capable

of

assessing

a

situation

and

suggesting

the

correct

thing

to

be

done

at

that

time.

If

she

says

a

thing

is

good,

it

is

never

otherwise.”

(

Chapter

22,

kiṣkindhā

Kāṇḍa,

vālmīki

rāmāyaṇa

).

From

this

it

can

be

understood

that

tārā

was

the

daughter

of

suṣeṇa

and

we

get

an

idea

of

the

character

of

tārā

also

from

this.

(

See

under

bāli

).

तारा

२

/

TĀRĀ

II.

Wife

of

bṛhaspati.

She

was

extremely

beautiful.

Once

she

fell

in

love

with

candra

(

Moon

)

and

leaving

her

husband

started

living

with

him.

candra

was

the

disciple

of

bṛhaspati.

The

devas

were

angry

when

they

found

the

wife

of

their

preceptor

staying

with

a

disciple

of

his.

bṛhaspati

sent

word

to

her

to

return

home

but

she

did

not

heed.

At

last

the

devas

decided

to

fight

against

candra.

Then

they

came

to

a

compromise

and

tārā

was

sent

back

to

bṛhaspati.

In

due

course

tārā

delivered

a

son.

He

was

budha,

father

of

purūravas.

There

arose

then

a

dispute

between

candra

and

bṛhaspati

regarding

the

fatherhood

of

the

child.

Then

the

devas

called

tārā

and

asked

her

to

name

the

child's

father.

tārā

said

that

the

child

was

of

candra

and

so

budha

was

looked

after

at

the

house

of

candra.

(

9th

skandha,

bhāgavata

).

तारा

स्त्री।

नक्षत्रम्

समानार्थकाः

नक्षत्र,

ऋक्ष,

भ,

तारा,

तारका,

उडु,

धिष्ण्य,

ज्योतिस्

1।3।21।1।4

नक्षत्रमृक्षं

भं

तारा

तारकाप्युडु

वा

स्त्रियाम्.

दाक्षायिण्योऽश्विनीत्यादि

तारा

अश्वयुगश्विनी॥

==>

ध्रुवः,

अश्विनीत्यादि-नक्षत्राणाम्_संज्ञा,

अश्विनी-नक्षत्रम्,

विशाखा-नक्षत्रम्,

पुष्य-नक्षत्रम्,

धनिष्ठा-नक्षत्रम्,

पूर्वभाद्रपदा-नक्षत्रम्,

उत्तरभाद्रपदा-नक्षत्रम्,

मृगशिरा-नक्षत्रम्,

मृगशीर्षनक्षत्रशिरोदेशस्थाः_पञ्चस्वल्पतारकाः,

नक्षत्रनाम,

नक्षत्रम्,

मूलानक्षत्रम्,

भभेदः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

तेजः,

नक्षत्रम्

तारा,

स्त्रीलिङ्गम्

पुंलिङ्गम्

(

तारयतीति

।

तॄ

+

णिच्

+

अच्

।

)नक्षत्रम्

।

इत्यमरः

।

१

।

३

।

२१

॥

(

यथा,

महाभारते

।

१

।

२११

।

२६

।“चन्द्रादित्यौ

ग्रहास्तारा

नक्षत्राणि

दिवौ-कसः

॥

”

)यथाच

कर्म्मलोचने

।“एकतारं

नभो

दृष्ट्वा

स्मर्त्तव्यो

नारदो

मुनिः

।तावद्भवति

चाण्डालो

यावदन्यां

न

पश्यति

॥

”अक्षिमध्यम्

।

इति

मेदिनी

।

रे,

४३

॥

शेषस्यपर्य्यायः

।

विम्बिनी

२

कनीनिका

३

।

इतिराजनिर्घण्टः

॥

तारका

४

।

इत्यमरः

।

१

।

३

।

२१

॥

(

यथा,

हठयोगप्रदीपिकायाम्

।

४

।

३९

।“तारे

ज्योतिषि

संयोज्य

किञ्चिदुन्नमयेद्भुवौ

॥

”

)

तारा,

स्त्रीलिङ्गम्

(

तारयति

तापादिति

।

तॄ

+

णिच्

+अच्

+

टाप्

।

)

बुद्धदेवताभेदः

।

बृहस्पति-भार्य्या

।

इति

मेदिनी

।

रे,

४३

॥

(

यथा,

देवी-भागवते

।

१

।

११

।

७५

।“ततः

कालेन

कियता

तारासूत

सुतं

शुभम्

॥

”

)बालिभार्य्या

।

सा

सुषेणवानरकन्या

।

इतिरामायणम्

॥

(

यथा,

महाभारते

।

३

।

२७९

।

१८

।“हेममाली

ततो

बाली

तारां

ताराघिपान-नाम्

।उवाच

वचनं

वाग्मी

तां

वानरपतिः

पतिः

॥

”

)चीडा

।

मुक्ता

।

इति

राजनिर्घण्टः

॥

*

॥

द्वितीया

शक्तिः

।

यथा,

--“लीलया

वाक्प्रदा

चेति

तेन

लीलसरस्वती

।तारकत्वात्

सदा

तारा

सुखमोक्षप्रदायिनी

॥

उग्रापत्तारिणी

यस्मादुग्रतारा

प्रकीर्त्तिता

॥

”अस्या

ध्यानं

यथा,

--“प्रत्यालीढपदार्पिताङ्घ्रिशवहृद्घोराट्टहासा

पराखड्गेन्दीवरकर्त्तृखर्परभुजा

क्रूङ्कारबीजोद्भवा

।खर्व्वा

नीलविशालपिङ्गलजटाजूटैकनागैर्युताजाड्यं

न्यस्य

कपालके

त्रिजगतां

हन्त्युग्रतारा-स्वयम्

॥

”अपि

च

।“प्रत्यालीढपदां

घोरां

मुण्डमालाविभूषिताम्

।खर्व्वां

लम्बोदरीं

भीमां

व्याघ्रचर्म्मावृतां

कटौ

॥

नवयौवनसम्पन्नां

पञ्चमुद्राविभूषिताम्

।चतुर्भुजां

ललज्जिह्वां

महाभीमां

वरप्रदाम्

॥

खडगकर्त्तृसमायुक्तसव्येतरभुजद्बयाम्

।कपालोत्पलसंयुक्तसव्यपाणियुगान्विताम्

॥

पिङ्गोग्रैकजटां

ध्यायेन्मौलावक्षोऽभ्यभूषिताम्

।बालार्कमण्डलाकारलोचनत्रयभूषिताम्

॥

ज्वलच्चितामध्यगतां

घोरदंष्ट्रां

करालिनीम्

।सावेशस्मेरवदनां

स्त्र्यलङ्कारविभूषिताम्

॥

विश्वव्यापकतोयान्तःश्वेतपद्मोपरिस्थिताम्

॥

”अस्या

दशाक्षरमन्त्रोक्तध्यानं

यथा,

--“श्यामवर्णां

त्रिनयनां

द्विभुजां

वरपङ्कजे

।दघानां

बहुवर्णाभिर्बहुरूपाभिरावृताम्

॥

शक्तिभिः

स्मेरवदनां

स्मेरमौक्तिकभूषणाम्

।रत्नपादुकयोर्न्यस्तपादाम्बुजयुगां

स्मरेत्

॥

”इति

तन्त्रसारः

॥

(

अस्या

बीजं

यथा,

“ह्रीँ

स्त्रीँ

हुँ

फट्

॥

”

)

तारा

स्त्री

तारयति

संसारर्णवात्

भक्तान्

तॄ--णिच्--अच्

।१

दशमहाविद्यान्तर्गते

द्वितीयमहाविद्याभेदे

।

२

नक्षत्रे

चतत्र

नक्षत्रादीनां

लिङ्गभेदा

यथा

“हस्ता

स्वातीश्रवणा

अक्लीवे

मृगशिरो

नपुंसि

स्यात्

।

पुंसि

पुनर्वसु-पुष्यौ

मूलं

त्वस्त्रो

स्त्रियः

शेषाः

अधिकमृक्षशब्दे

१४००

पृ०दृश्यम्

।

“काली

तारा

महाविद्या

षीडशी

भुबनेश्वरी”इत्यादि

तन्त्रसा०

“तारकत्वात्

सदा

तारा

सुखमोक्षप्रदा-यिनी

।

उग्रापत्तारिणी

यस्मादग्रतारा

ततः

स्मृता”तन्त्रसा०

तन्नामनिरुक्तिः

।

३

बुद्धदेवताभेदे

४

वृहस्पतिभा-र्य्यायाम्

मेदि०

।

५

सुषेणवानरकन्यायां

वालिभार्य्यायाञ्च६

चिडानामगन्धद्रव्ये

७

मुक्तायाञ्च

राजनि०

।“वृहस्पतेः

स

वै

भार्य्यां

तारां

नाम

यशस्विनीम्

।जहार

तरसा

सर्वानवमत्याङ्गिरःसुतान्

।

स

(

चन्द्रः

)याच्यमानो

देवैश्च

तथा

देवर्षिभिः

सह

।

नैव

व्यसर्जयत्तारां

तस्मायाङ्गिरसे

तदा”

“ददावङ्गिरसे

तारां

स्वय-मेव

पितामहः

।

तामन्तःप्रसवां

दृष्ट्वा

तारां

प्राह

वृहस्पतिः

।

मदीयायां

न

ते

योनौ

गर्भो

धार्य्यः

कथ-ञ्चन

।

अयोनावुत्सृजत्तं

वै

कुमारं

दस्युहन्तमम्

।

ईषीकास्तम्बमासाद्य

ज्वलन्तमिव

पावकम्

।

जातमात्रःस

भगवान्

देवानामक्षिपद्वपुः

।

ततः

संशयमापन्नास्ता-रामुचुः

सुरोत्तमाः

।

सत्यं

ब्रूहि

सुतः

कस्य

सोम-स्याथ

वृहस्पतेः

।

पृच्छ्यमाना

यदा

देवैर्नाह

सा

सा-ध्वसाधु

वा

।

तदा

तां

शप्तुमारब्धः

कुमारो

दस्युह-न्तमः

।

तं

निवार्य

ततो

ब्रह्मा

तारां

पप्रच्छ

संशयम्

।यदत्र

तथ्यं

तद्

ब्रूहि

तारे!

कस्य

सुतो

ह्ययम्

।

साप्राञ्जलिरुवाचेदं

ब्रह्माणं

वरदं

शनैः

।

सोमस्येति

महात्मानं

कुमारं

दस्युहन्तमम्”

हरिवं०

२५

अ०

।

“सुषेणादुहिता

चेयमर्थसूक्ष्मविनिश्चये

।

औत्पातिके

च

विविधेसर्वतः

परिनिष्ठिता

।

यदेषा

साध्विति

व्रूयात्

कार्य्यंतन्मुक्तसंशयम्

।

न

हि

तारा

मतं

किञ्चदन्यथा

परि-वर्त्तते”

रामा०

कि०

२३

अ०

।

सा

च

पश्चात्

वालिनीमरणानन्तरं

सुग्रीवभार्य्या

“तारया

सहितः

कामी

सक्तःकपिवृषस्तदा”

३१

अ०

“अहल्या

द्रौपदी

कुन्ती

तारामन्दोदरी

तथा

।

पञ्च

कन्याः

स्मरेन्नित्यं

महापातक-नाशनम्”

तत्र

मुक्तायां

“तारावलीविकरणैर्व्यरुचन्

नि-वासाः”

माघः

कनीनिकायां

“लुलितनयनताराः

क्षाम-वक्त्रेन्दुविम्बाः”

माघः

।ताराश्च

अश्विनादयः

।

ज्यो०

त०

ताः

तद्विशेषादिक-ञ्चोक्तं

यथा“अश्विनी

भरणी

चैव

कृत्तिका

रोहिणी

तथा

।

मृग-शीर्षं

तथा

चार्द्रा

पुनर्वसुकपुष्यकौ

।

अश्लेषा

च

मघापूर्वफल्गुन्युत्तरफल्गुनी

।

हस्ता

चित्रा

तथा

स्वातीविशाखा

चानुराधिका

।

ज्येष्ठा

मूलं

तथाषाढे

पूर्वो-त्तरपदादिके

।

श्रवणा

च

धनिष्ठा

च

शतभिषाद्यभा-द्रिका

।

उत्तरादिभाद्रपदा

रेवती

भानि

च

क्र-मात्”

।

“अश्वियमदहनकमलजशशिशूलभृददितिजी-वफणिपितरः

।

योन्यर्य्यमदिनकृत्त्वष्णृपवनशक्राग्नि-मित्राः

।

शक्रोनिरृतिस्तोयं

विश्वविरञ्ची

हरिर्वसु-र्वरुणः

।

अजपादोऽहिर्बुध्नः

पूषा

चेतीश्वरा

भानाम्”विशाखायाः

शक्राग्न्योर्मिलितदैवतत्वम्

अभिजितोभिन्न-त्वेन

अष्टाविंशतिरिति

तच्च

वक्ष्यते

इति

नक्षत्राधिपाः“उग्रः

पूर्वमघान्तका

ध्रुवगणस्त्रीण्युत्तराणि

स्वभूर्वाता-दित्यहरित्रयं

चरगणः

पुष्याश्विहस्ता

लघुः

।

चित्रा

नि-त्रमृगान्त्यभं

मृदुगणस्तीक्ष्णोऽहिरुद्रेन्द्रयुक्

।

मिश्रोऽग्निःसविशाखभः

शुभकराः

सर्वे

स्वकृत्ये

गणाः

।

“शशाङ्कतारयोःशुद्धिर्विचार्य्या

सर्वकर्म्मसु

।

ग्रहाणामपि

सर्वेषां

तच्छुद्धौफलदातृता”

।

श्रीपतिसमुच्चये

“ताराचन्द्रबले

प्राप्ते

दोषा-श्चान्ये

भवन्ति

ये

।

ते

सर्वे

विलयं

यान्ति

सिंहं

दृष्ट्वागजा

इव

।

जन्मसम्पत्

विपत्क्षेमं

प्रत्यरिः

साधको-बधः

।

मित्रं

परममित्रञ्च

जन्मभाच्च

पुनःपुनः

।

सर्व-मङ्गलकार्य्याणि

त्रिषु

जन्मसु

कारयेत्

।

विवादश्राद्ध-भैषज्ययात्राक्षौरादि

वर्जयेत्

।

यात्रायां

पथि

बन्धनंकृषिविधौ

सर्वस्य

नाशोभवेत्

।

भै

ज्ये

मरणं

तथा

सुनि-यतं

दाहोगृहारम्भणे

।

क्षौ

रोगसमागमोबहुविधःश्राद्धेऽर्थनाशस्तथा

वादे

बुद्धिविनाशनं

युधि

भयं

प्राप्नो-त्ययं

जन्मभे

।

पापाख्या

तु

त्रिविधा

पञ्चचतुर्दशबिंशति-स्त्रियुत्ता

।

सिद्धिफला

वृद्धिकरी

विनाशसंज्ञा

क्रमात्कथिता”

।

“जन्माद्यं

कर्म्म

ततोपि

दशमं

सांघातिकंषोडशकम्

।

समुदयमष्टादशभं

विनाशसंज्ञं

त्रयोविंशम्

।आद्यात्तु

पञ्चविंशम्

मानसमेवं

नरः

षडृक्षः

स्यात्

।नवनक्षत्रोनृपतिः

स्वजातिदेशाभिषेकर्क्षैः”

।

जात्यर्क्षन्तु

।“पूर्वात्रयं

मानलमग्रजानां

राज्ञान्तु

पौष्णेन

सहोत्त-राणि

।

सपौष्णमित्रं

पितृदैवतञ्च

प्रजापतेर्भञ्च

कृषीव-लानाम्

।

आदित्यहस्ताभिजिदश्विभानि

तान्यन्त्यजातेः-प्रभविष्णुतायाम्”

।

(

देशभं

देशनामर्क्षम्

)

।

नाडीनक्ष-त्राणि

।

“ईहादेहार्थहानिः

स्याज्जन्मर्क्ष

उपतापिते

।कर्म्मर्क्षे

कर्म्मणां

हानिः

पीडा

मनसि

मानसे

।

मूर्त्तिद्र-विणबन्धूनां

हानिः

सांघातिके

तथा

।

संतप्ते

सामुदयिकेमित्रभृत्यार्थसंक्षयः

।

वैनाशिके

विनाशः

स्यात्

देह-द्रविणसम्पदाम्”

।

नाडीनक्षत्रफलम्

।

“जातिभे

कुल-नाशः

स्याद्बन्धनञ्चाभिषेकभे

।

देशभे

देशभङ्गः

स्यात्क्रूरैरेवं

शुभैः

शुभम्

।

यस्मिन्राजाभिषिक्तोभवति

तदाभि-षेचनिकभम्

अ

इ

उ

ए

कृत्तिका

ओ

ववि

वु

रोहिणी-त्यादिदेशभम्

(

चक्रशब्दे

१२४८

पृ०

शतपदचक्रे

दृश्यम्

)

।उग्रादिगणादिकार्य्यभेदः

मु०

चि०

उक्तो

यथा“उत्तरात्रयरोहिण्यो

भास्करश्च

ध्रुवं

स्थिरम्

।

तत्र

स्थिरंवीजगेहशान्त्यारामादिसिद्धये

।

स्वात्यादित्ये

श्रुतेस्त्रीणिचन्द्रश्चापि

चरं

चलम्

।

तस्मित्

गजादिकारोही

वाटि-कागमनादिकम्

।

पूर्वात्रयं

याम्यमघे

उग्रं

कूरं

कुज-स्तथा

।

तस्मिन्

घाताग्निशाठ्यानि

विषशस्त्रादिसिध्यति

।विशाखाग्नेयभे

सौम्यो

मिश्रं

साधारणं

स्मृतम्

।

तत्रा-ग्निकार्य्यमिश्रं

च

वृषोत्सर्गादिसिद्धये

।

हस्ताश्विपुष्पाभि-जितः

क्षिप्रं

लघु

गुरुस्तथा

।

तस्मिन्

पण्यरतिज्ञानं

भूषा-शिल्पकलादिकम्

।

मृगान्त्यचित्रामित्रर्क्षमृदु

मैत्रं

भृगु-स्तथा

।

तत्र

गीताम्बरं

क्रीडा

मित्रकार्य्यविभूषणम्

।मूलेन्द्रार्द्राहिभं

सौरिस्तीक्ष्णं

दारुणसंज्ञकम्

।

तत्राभि-चारघातोग्रभेदाः

पशुदमादिकम्

।

मूलाहिमिश्रोग्रमधो-मुखं

भवेदूर्ध्वास्यमार्द्रेज्यहरित्रयं

ध्रुवम्

।

तिर्यङ्मुखंमैत्रकरानिलादितिज्येष्ठाश्विनानीदृशकृत्यमेषु”

।

1

{@“तॄ

प्लवनतरणयोः”@}

2

प्लवनम्

=

मज्जनम्,

तरणम्

=

लङ्घनम्।

‘अभिभवे

च’

इति

कविकल्पद्रुमे।

3

तारकः-रिका,

4

तारका,

तारकः-रिका,

5

तितरिषकः-तितरीषकः-तितीर्षकः-र्षिका,

6

तेतिरकः-रिका

तरिता-तरीता-त्री,

तारयिता-त्री,

तितरिषिता-तितरीषिता-तितीर्षिता-त्री,

तेतिरिता-त्री

7

तरन्-

8

समुत्तरन्-न्ती,

तारयन्-न्ती,

तितरिषन्-

9

तितरीषन्-तितीर्षन्-न्ती

तरिष्यन्-तरीष्यन्-न्ती-ती,

तारयिष्यन्-न्ती-ती,

तितरिषिष्यन्-तितरीषिष्यन्-तितीर्षिष्यन्-न्ती-ती

--

10

व्यतितरमाणः,

तारयमाणः,

तारयिष्यमाणः,

--

तेतीर्यमाणः,

तेतिरिष्यमाणः

11

तीः-तिरौ-तिरः

--

--

--

12

13

उत्तीर्णम्-तीर्णः-तीर्णवान्,

तारितः,

तितरिषितः-तितरीषितः-तितीर्षितः-तवान्,

तेतिरितः-तवान्

तरः,

14

तेरिवान्,

15

सुतर्मा,

16

रथन्तरं

17,

तारः-तितरिषुः-तितरीषुः-

18

तितीर्षुः-तेतिरः

तरितव्यम्-तरीतव्यम्,

तारयितव्यम्,

तितरिषितव्यम्-तितरीषितव्यम्-तितीर्षितव्यम्,

तेतिरितव्यम्

तरणीयम्,

तारणीयम्,

तितरिषणीयम्-तितरीषणीयम्-तितीर्षणीयम्,

तेतिरणीयम्

19

तार्यम्,

तार्यम्,

तितरिष्यम्-तितरीष्यम्-तितीर्ष्यम्,