तत्त्व (tattva)

तत्त्व

Neuter.

(

-त्त्वं

)

1.

Essential

nature,

the

real

nature

of

the

human

soul,

considered

as

one

and

the

same

with

the

divine

spirit

animating

the

universe:

the

philosophical

etymology

of

this

word

best

explains

its

meaning,

तद्

that,

that

divine

being,

and

त्व

thou,

that

very

God

art

thou.

2.

The

Supreme

being,

or

BRAMHA.

3.

Truth,

reality,

substance,

opposed

to

what

is

illusory

or

fallacious.

4.

An

element

or

elementary

property,

differently

enumerated

in

different

system

from

the

three

which

are

the

same

with

the

three

Gunas,

to

twenty-seven,

which

in-

clude

the

elements,

organs,

faculties,

matter,

spirit,

life,

and

God.

5.

A

first

principle,

an

axiom.

6.

Mind,

intellect.

7.

Slow

time

in

music.

8.

A

musical

instrument.

Etymology

As

above,

or

तद्

that,

then

&c.

affix

त्व

the

word

is

properly,

therefore,

written

तत्त्व,

but

in

books

one

त

is

commonly

rejected.

तत्त्व

neuter

the

state

of

being

that,

that is

the

true

state

or

real

nature

truth,

reality,

first

principle

(

ph.

).

°—,

instrumental

,

&

adverb

in

तस्

in

truth,

really,

exactly.

तत्त्व

(

त्त्वं

)

1.

Neuter.

Essential

nature

of

the

soul

as

one

with

God:

Brahmā

reality

essence

mind

an

ele-

ment

an

axiom

slow

time

in

music

instrument

of

music.

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

being

that

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

true

or

real

state

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

principle

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

element

or

elementary

property

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

true

principle

24

in

number

23

in

number

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

essence

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

essence

or

substance

of

anything

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

truth

[

identity

]

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

number

24

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

axiom

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

number

25

तत्त्व

-

tattva

-

Neuter

-

reality

तत्त्व

Neuter.

(

-त्त्वं

)

1

Essential

nature,

the

real

nature

of

the

human

soul,

considered

as

one

and

the

same

with

the

divine

spirit

animating

the

universe:

the

philosophical

etymology

of

this

word

best

explains

its

meaning,

तद्

that,

that

divine

being,

and

त्व

thou,

that

very

God

art

thou.

2

The

Supreme

Being,

or

BRAHMA.

3

Truth,

reality,

substance,

opposed

to

what

is

illusory

or

fallacious.

4

An

element

or

elementary

property,

differently

enumerated

in

different

systems,

from

the

three

which

are

the

same

with

the

three

Guṇas,

to

twenty-seven,

which

include

the

elements,

organs,

faculties,

matter,

spirit,

life,

and

God.

5

A

first

principle,

an

axiom.

6

Mind,

intellect.

7

Slow

time

in

music.

8

A

musical

instrument.

Etymology

as

above,

or

तद

that,

thence,

&c.

affix

त्व

the

word

is

properly,

therefore,

written

तत्त्व,

but

in

books

one

त

is

commonly

rejected.

तत्त्वम्

[

tattvam

],

(

Sometimes

written

as

तत्वम्

)

True

state

or

condition,

fact

वयं

तत्त्वान्वेषान्मधुकर

हतास्त्वं

खलु

कृती

Sakuntalâ (Bombay).

1.

23.

Truth,

reality

न

तु

मामभिजानन्ति

तत्त्वेनातश्च्यवन्ति

ते

Bhagavadgîtâ (Bombay).

9.24.

True

or

essential

nature

संन्यासस्य

महाबाहो

तत्त्वमिच्छामि

वेदितुम्

Bhagavadgîtâ (Bombay).

18.1

3.28

Manusmṛiti.

1.3

3.96

5.42.

The

real

nature

of

the

human

soul

or

the

material

world

as

being

identical

with

the

Supreme

Spirit

pervading

the

universe.

A

true

or

first

principle.

An

element,

a

primary

substance

तत्त्वान्य-

बुद्धाः

प्रतनूनि

येन,

ध्यानं

नृपस्तच्छिवमित्यवादीत्

Bhaṭṭikâvya.

1.18.

The

mind.

Sum

and

substance.

Slow

time

in

music.

An

element

or

elementary

property.

The

Supreme

Being.

A

kind

of

dance.

The

three

qualities

or

constituents

of

every

thing

in

nature

(

सत्त्व,

रजस्

and

तमस्

).

The

body

तत्त्वाभेदेन

यच्छास्त्रं

तत्कार्यं

नान्यथाविधम्

Mahâbhârata (Bombay).

*

12.267.9.

Compound.

-अभियोगः

a

positive

charge

or

declaration.

-अभ्यासः

The

study

of

the

reality

एवं

तत्त्वाभ्यासात्

Sān.

Kâdambarî (Bombay).

64.

-अर्थः

truth,

reality,

the

exact

truth,

real

nature.

-ज्ञ,

-विद्

Adjective.

a

philosopher.

knowing

the

true

nature

of

Brahman.

knowing

the

true

nature

of

anything

Manusmṛiti.

12.12.

acquainted

with

the

true

principles

of

science.

(

-ज्ञः

)

a

Brāmaṇa.

ज्ञानम्

knowledge

of

the

truth.

a

thorough

knowledge

of

the

principles

of

a

science.

philosophy.

-दर्शिन्,

दृश्

perceiving

truth.-निकषग्रावन्

Masculine.

the

touch-stone

of

truth.

-न्यासः

Name.

of

a

ceremony

performed

in

honour

of

Viṣṇu

consisting

in

the

application

of

mystical

letters

or

other

marks

to

different

parts

of

the

body

while

certain

prayers

are

repeated.

-भावः

true

being

or

nature

Kaṭh.6.-शुद्धिः

ascertainment

of

truth

Kathâsaritsàgara.

75.194.

-संख्यानम्

Sāṅkhya

philosophy

तत्त्वसंख्यानविज्ञप्त्यै

जातं

विद्वानजः

स्वराट्

Bhágavata (Bombay).

3.24.1.

तत्त्वं

(

Sometimes

written

as

तत्वं

)

1

True

state

or

condition,

fact

वयं

तत्त्वान्वेषान्मधुकर

हतास्त्वं

खलु

कृती

Ś.

1.

24.

2

Truth,

reality

न

तु

मामाभिजानंति

तत्त्वेनातश्च्यवंति

ते

Bg.

9.

24.

3

True

or

essential

nature

संन्यासस्य

महाबाहो

तत्वमिच्छामि

वेदितुं

Bg.

18.

1,

3.

28

Ms.

1.

3,

3.

96,

5.

42.

4

The

real

nature

of

the

human

soul

or

the

material

world

as

being

identical

with

the

Supreme

Spirit

pervading

the

universe.

5

A

true

or

first

principle.

6

An

element,

a

primary

substance.

7

The

mind.

8

Sum

and

substance.

9

Slow

time

in

music.

10

An

element

or

elementary

property.

11

The

Supreme

Being.

12

A

kind

of

dance.

13

The

three

qualities

or

constituents

of

every

thing

in

nature

(

सत्त्व,

रजस्

and

तमस्

).

Comp.

अभियोगः

a

positive

charge

or

declaration.

अर्थः

truth,

reality,

the

exact

truth,

real

nature.

ज्ञ,

विद्

a.

{1}

a

philosopher.

{2}

knowing

the

true

nature

of

Brahman.

{3}

knowing

the

true

nature

of

anything.

{4}

acquainted

with

the

true

principles

of

science.

(

ज्ञः

)

a

Brāhmaṇa.

ज्ञानं

{1}

knowledge

of

the

truth.

{2}

a

thorough

knowledge

of

the

principles

of

a

science.

{3}

philosophy.

न्यासः

N.

of

a

ceremony

performed

in

honour

of

Viṣṇu

consisting

in

the

application

of

mystical

letters

or

other

marks

to

different

parts

of

the

body

while

certain

prayers

are

repeated.

तत्—त्व

neuter gender.

true

or

real

state,

truth,

reality,

śvetāśvatara-upaniṣad

manu-smṛti

bhagavad-gītā

et cetera.

(

in

philosophy.

)

a

true

principle

(

in

Sāṃkhya

philosophy.

25

in

number,

viz.

अ-व्यक्त,

बुद्धि,

अहं-कार,

the

5

Tan-mātras,

the

5

Mahā-bhūtas,

the

11

organs

including

मनस्,

and,

lastly,

पुरुष,

qq.vv.

),

mahābhārata

xii,

11840

xiv,

984

rāmāyaṇa

iii,

53,

42

tattvasamāsa

24

in

number,

mahābhārata

xii,

11242

harivaṃśa

14840

(

masculine gender.

)

23

in

number,

bhāgavata-purāṇa

iii,

6,

2

ff.

for

other

numbers

confer, compare.

xi,

22,

1

ff.

rāmatāpanīya-upaniṣad

with

Māheśvaras

and

Lokāyatikas

only

5

[

viz.

the

5

elements

]

are

admitted,

prabodha-candrodaya

ii,

18/19

with,

Buddhist literature

4,

with

Jainas

2

or

5

or

7

or

9

sarvadarśana-saṃgraha

ii

feminine.

in

Vedānta

philosophy.

तत्त्व

is

regarded

as

made

up

of

तद्

and

त्वम्,

‘that

[

art

]

thou’,

and

called

महा-वाक्य,

the

great

word

by

which

the

identity

of

the

whole

world

with

the

one

eternal

Brahma

[

तद्

]

is

expressed

)

the

number

25

sūryasiddhānta

ii

the

number

24

devī-bhāgavata-purāṇa

śatapatha-brāhmaṇa

vii,

3,

1,

43

sāyaṇa

an

element

or

elementary

property,

Horace H. Wilson

the

essence

or

substance

of

anything,

Horace H. Wilson

the

being

that,

jaimini

i,

3,

24,

Sch.

equal, equivalent to, the same as, explained by.

तत-त्व,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

nalopākhyāna

of

a

musical

instrument,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

तत्त्व

तत्त्व,

अम्,

n.

(

fr.

तद्

),

the

state

of

being

that,

true

state,

real

state,

truth,

reality,

opposed

to

what

is

illusory

or

fallacious

essential

nature

the

real

nature

of

the

human

soul

as

being

one

and

the

same

with

the

supreme

spirit

pervading

the

universe

(

in

philosophy

)

truth,

reality,

a

true

principle,

first

principle,

(

the

number

of

these

first

principles

varies

according

to

the

different

systems

the

Sāṅkhya

phil.

has

twenty-five

Tattvas,

viz.

A-vyakta

or

‘the

undiscrete

’

Buddhi,

‘intellect

’

Ahaṅkāra,

‘indi-

viduality

’

the

five

Tan-mātras

or

‘subtile

elements

’

the

five

Mahā-bhūtas

or

‘gross

elements

’

the

eleven

organs,

including

Manas

or

‘mind

’

and,

lastly,

Puruṣa

or

‘soul:’

hence

तत्त्व

is

sometimes

a

term

for

‘twenty-five.’

The

Māheśvaras

admit

only

five

Tattvas,

viz.

the

five

elements.

In

the

Vedānta

phil.

तत्त्व

is

regarded

as

made

up

of

तद्

and

त्वम्,

‘this

—

thou,

’

and

called

महा-वाक्य,

‘the

great

word,

’

by

which

the

identity

of

the

whole

world

with

the

one

eternal

Brahma

is

expressed

)

an

element

or

elementary

property

the

essence

or

substance

of

anything,

sum

and

substance

slow

time

in

music,

a

musical

instrument

(

एन

),

ind.

according

to

the

true

state

or

nature

of

anything,

in

truth,

truly,

really,

accurately.

—तत्त्व-कौमुदी,

f.

‘moonlight

of

the

Tattvas,

’

or

साङ्ख्य-तत्त्वकौमुदी,

title

of

a

commentary

on

the

Sāṅkhya-kārikā.

—तत्त्व-

चन्द्र,

अस्,

m.

‘the

moon

of

truth,

’

title

of

a

commentary

on

the

grammar

Prakriyā-kaumudī.

—तत्त्व-चिन्तामणि,

इस्,

m.

title

of

a

philosophical

work

by

Gaṅgeśa.

—तत्त्व-ज्ञ,

अस्,

आ,

अम्,

or

तत्त्व-ज्ञानिन्,

ई,

इनी,

इ,

knowing

the

truth

or

true

nature

of

anything

acquainted

with

the

true

princi-

ples

of

philosophy,

understanding

the

principles

of

a

science

thoroughly

(

अस्

),

m.

a

Brāhman.

—तत्त्व-

ज्ञान,

अम्,

n.

knowledge

of

the

truth

a

thorough

knowledge

of

the

principles

of

a

science,

insight

into

the

true

principles

of

philosophy.

—तत्त्व-तस्,

ind.

truly,

really,

actually,

accurately,

according

to

the

truth,

fully.

—तत्त्व-ता,

f.

truth,

reality.

—तत्त्व-दर्श,

अस्,

m.

‘perceiving

truth,

’

N.

of

one

of

the

seven

Ṛṣis

under

Manu

Deva-sāvarṇi.

—तत्त्व-दर्शिन्,

ई,

m.

‘perceiving

truth,

’

N.

of

one

of

the

sons

of

Manu

Raivata

N.

of

a

Brāhman.

—तत्त्व-दीपन,

अम्,

n.

‘light

of

the

Tattvas,

’

title

of

a

work.

—तत्त्व-

निकष-ग्रावन्,

आ,

m.

the

touchstone

of

principle.

—तत्त्व-न्यास,

अस्,

m.

‘the

imposition

of

truth

or

of

the

true

principles,

’

N.

of

a

ceremony

performed

in

honour

of

Viṣṇu

it

consists

in

the

application

of

mystical

letters

and

other

marks

to

the

different

parts

of

the

body

while

certain

prayers

are

recited.

—तत्त्व-प्रकाश,

अस्,

m.

‘light

of

the

true

princi-

ples,

’

title

of

a

philosophical

commentary.

—तत्त्व-

बोधिनी,

f.

‘revealing

truth,

’

title

of

a

commentary

on

the

Siddhānta-kaumudī

by

Jñānendra-sarasvatī.

—तत्त्व-भाव,

अस्,

m.

true

being

or

nature.

—तत्त्व-वत्,

आन्,

अती,

अत्,

possessing

truth

or

the

reality

of

things.

—तत्त्व-विद्,

त्,

त्,

त्,

knowing

the

truth

or

first

principles,

knowing

things

as

they

are.

—तत्त्व-विन्दु,

उस्,

m.

‘drop

of

truth,

’

title

of

a

philosophical

treatise.

—तत्त्व-विवित्सा,

f.

desire

of

knowing

the

truth

or

God.

—तत्त्व-विवेक,

अस्,

m.

or

सिद्धान्त-तत्त्वविवेक,

‘sifting

of

established

truths,

’

title

of

an

astronomical

work.

—तत्त्ववि-

वेक-दीपन,

अम्,

n.

‘light

of

the

investigation

of

truth,

’

title

of

a

philosophical

work.

—तत्त्व-

सञ्चय,

अस्,

m.

‘collection

of

truths,

’

title

of

a

Buddhist

work.

—तत्त्व-सत्य-शास्त्र,

अम्,

n.

title

of

a

work

by

Guṇa-prabha.

—तत्त्व-समास,

अस्,

m.

‘compendium

of

the

Tattvas

or

principles,

’

the

title

of

the

Sāṅkhya-sūtras

ascribed

to

Kapila.

—तत्त्वाभियोग

(

°व-अभ्°

),

अस्,

m.

a

positive

charge

or

declaration.

—तत्त्वार्थ

(

°व-अर्°

),

अस्,

m.

the

exact

truth,

reality,

truth.

—तत्त्वार्थ-

कौमुदी

(

°व-अर्°

),

f.

the

title

of

a

commentary

by

Govindānanda

on

the

Prāyaścitta-viveka.

—तत्त्वार्-

थ-विद्,

त्,

त्,

त्,

knowing

the

exact

truth,

knowing

the

reality.

—तत्त्वार्थ-सूत्र

(

°व-अर्°

),

अम्,

n.

title

of

a

Jaina

work.

—तत्त्वावबोध

(

°व-अव्°

),

अस्,

m.

perception

of

truth.

तत्त्व

tat-tva,

Neuter.

(

that-ness

),

very

essence,

🞄true

nature,

truth,

reality

principle

(

esp.

one

🞄of

the

¤25¤

in

the

Sāṅkhya

philosophy

)

in

the

🞄Vedānta

philosophy

the

word

is

artificially

🞄analysed

into

‘tat

tvam,

’

that

(

art

)

thou,

as

🞄expressing

the

identity

of

the

multiform

phenomenal

🞄world

(

tvam

)

with

the

one

undifferentiated

🞄invisible

Brahma

(

tad

):

in.

,

-tas,

🞄°—,

in

reality

truly

exactly

thoroughly.

तत्त्व

तत्त्व

(

often

तत्व

),

i.

e.

तद्

+

त्व,

1.

The

very

essence,

Man.

4,

92

Bhag.

18,

1.

2.

Truth,

Śāk.

d.

22.

3.

A

principle

(

especially

the

25

of

the

Sānkhya

philosophy

),

Rām.

3,

53,

42.

Instr.

त्वेन,

1.

Truly,

Rām.

1,

48,

13.

2.

Thoroughly,

Man.

7,

68.

--

Compound

निस्-,

Adjective.

not

contained

in

the

principles,

MBh.

12,

11480.

यथा-तत्त्व

+

म्।

adv.

truly,

Chr.

17,

22.

स-,

I.

Adjective.

knowing

the

real

essence,

Vedāntas.

in

Chr.

219,

3.

II.

Neuter.

natural

property,

nature.

एक

तत्व

की

thatness

चौबीस

श्रेणियों

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

"तन्+क्विप्,

तुक्,

पृषो*तत्+त्व"

वास्तविक

स्थिति

या

दशा

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

तथ्य

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

यथार्थ

या

मूलप्रकृति

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

मानव

आत्मा

की

वास्तविक

प्रकृति

या

विश्वव्यापी

परमात्मा

के

समनुरूप

विराट्

सृष्टि

या

भौतिक

संसार

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

प्रथम

या

यथार्थ

सिद्धान्त

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

मूलतत्त्व

या

प्रकृति

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

मन

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

सूर्य

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

"वाद्य

का

भेद

विशेष,

विलम्बित"

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

एक

प्रकार

का

नृत्य

तत्त्वम्

नपुंलिङ्गम्

-

-

शरीर

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಸ್ತುವಿನ

ಸ್ವಭಾವ

/ಯಾಥಾರ್ಥ್ಯ

/ಅನುಗತವಾದ

ಅರ್ಥ

निष्पत्तिः

तद्

-

"त्वः"

(

५-१-११९

)

व्युत्पत्तिः

तस्य

भावः

प्रयोगाः

"करौ

व्याधुन्वत्याः

पिबसि

रतिसर्वस्वमधरं

वयं

तत्त्वान्वेषान्मधुकर

हतास्त्वं

खलु

कृती"

उल्लेखाः

शाकु०

१-२०

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಬ್ರಹ್ಮ

/ಆರೋಪಿತವಲ್ಲದ

ಸ್ವರೂಪವುಳ್ಳ

ಪರಬ್ರಹ್ಮ

/ಪರಮಾತ್ಮ

प्रयोगाः

"वदन्ति

तत्तत्त्वविदस्तत्त्वं

यज्ज्ञानमद्वयम्

।

ब्रह्मेति

परमात्मेति

भगवानिति

शब्द्यते

॥"

उल्लेखाः

भाग०

१०-२-११

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಚಿತ್

ಮತ್ತುಅಚಿತ್ತುಗಳ

ವ್ಯಾಪ್ತಿ

ಮತ್ತು

ಪ್ರಯೋಜನಗಳಿಂದ

ಜಗತ್ತಿನ

ಸರ್ವಸಾರಭೂತವಾದ

ಪರಮಾತ್ಮ

प्रयोगाः

"तत्त्वं

तत्त्वविदेकात्मा

जन्ममृत्युजरातिगः"

उल्लेखाः

वि०

स०

विस्तारः

"सारांशभुतो

जगतो

योऽसौ

तत्त्वमिति

स्मृतः"

-

निरुक्तिः

।

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಸ್ತುವಿನ

ಆರೋಪಿತವಲ್ಲದ

ಸ್ವರೂಪ

प्रयोगाः

"सन्न्यासस्य

महाबाहो

तत्त्वमिच्छामि

वेदितुम्

।

त्यागस्य

च

हृषिकेश

पृथक्केशिनिषूदन

॥"

उल्लेखाः

गीता०

१८-१

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಸತ್ತ್ವ

ರಜಸ್ಸು

ಮತ್ತು

ತಮಸ್ಸುಗಳೆಂಬ

೩

ತತ್ತ್ವಗಳು

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಸ್ವಭಾವ

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ವಿಲಂಬಿತ

ನೃತ್ಯ

/ನೃತ್ಯದ

ಪ್ರಾರಂಭದ

ಅವಸ್ಥೆ

विस्तारः

"तत्त्वं

स्वरूपे

परमात्मनि

।

स्याद्

विलम्बितनृत्ये

च

।"

-

मेदि०

।

"विलम्बितं

द्रुतं

मध्यं

तत्त्वमोघोघनं

क्रमात्"

-

अम०

।

तत्त्व

पदविभागः

नपुंसकलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಚೇತಸ್ಸು

/ಮನಸ್ಸು

tattva

{%

n.

%}

1.

True

state,

real

condition,

वयं

तत्वान्वेषान्मधुकर

हताः

Sak.i.

2.

truth,

reality

3.

essential

nature,

संन्यासस्य

महाबाहो

तत्वमिच्छामि

वेदितुम्

Bg.xviii.1,

M.iv.92

4.

the

real

nature

of

the

human

soul

or

the

world

as

being

identical

with

the

supreme

spirit

pervading

the

universe

5.

a

first

principle

6.

an

element,

a

primary

substance

7.

the

mind

8.

a

kind

of

dance.

५,

अक्ष,

अनिल,

अनुत्तर,

अर्थ,

असु,

आशुग,

इन्द्रिय,

इषु,

कङ्कपत्री,

करणीय,

कलङ्क,

कामगुण,

कामदेव,

खग,

तत्त्व,

तन्मात्र,

धी,

नाराच,

नालीक,

पक्षि,

पञ्च,

पतङ्ग,

पत्रिन्,

पर्व,

पवन,

पाण्डव,

पुत्र,

पृषत्क,

प्राण,

बाण,

भाव,

भूत,

भेदक,

मरुत्,

महाभूत,

महाव्रत,

मार्गण,

रत्न,

लेय,

लेयक,

वध,

वर्ष्मन्,

वात,

वायु,

विशिख,

विषय,

व्रत,

शर,

शरीर,

शस्त्र,

शिलीमुख,

शूक,

श्वसन,

समिति,

सायक,

स्मरबाण,

स्मरेषु

७,

अग,

अचल,

अद्रि,

अनिल,

अश्व,

ऋषि,

कलत्र,

कुलाचल,

क्षितिभृत्

क्ष्माधर,

क्ष्माभूत्,

गन्धन्वह,

गन्धवह,

गिरि,

घोटा,

छन्द,

छन्दस्,

तत्त्व,

तापस,

तुरग,

तुरङ्ग,

दिविचर,

द्वीप,

धरणिधर,

धराधर,

धरित्रीधर,

धातु,

धी,

नग,

पन्नग,

पर्वत,

पवन,

भय,

भूधर,

भूध,

भूभृत्,

मरुत्,

महीधर,

महीघ्र,

मातृका,

मारुत,

मुनि,

यति,

लोक,

वक्री,

वाजि,

वात,

वायु,

वार,

वासर,

व्यसन,

शिला,

शिलोच्चय,

शैल,

सप्त,

समीर,

समीरण,

स्थिर,

स्वर,

हय

२५,

अतिकृति,

अभिकृति,

ज्ञान,

तत्त्व,

पुष्ट

तत्त्व

vel

तत्व

n.

cf.

gr.

633.

(

a

pronom.

neut.

तत्

id,

hoc,

illud,

s.

त्व

)

1

)

veritas.

DR.

2.

5.

N.

16.

38.

BH.

3.

28.

2

)

natura,

vera

natura.

N.

19.

2.

28.

A.

4.

37.

BH.

18.

1.

गो

पुस्त्री

गो,

बाण,

वाच्,

पशु,

भूमि,

दिश्,

रश्मि,

जल,

अक्षि,

स्वर्ग,

मातृ,

वज्र,

अग्नि,

मुख,

तत्त्व,

वारि,

वाजिन्,

दृष्टि,

दीधिति

बाणे

वाचि

पशौ

भूमौ

दिशि

रश्मौ

जलेऽक्षिणि

।

स्वर्गे

मातरि

वज्रेऽग्नौ

मुखे

तत्वे

च

गोध्वनिः

॥

१७

॥

दिग्दृष्टि-दीधिति-स्वर्ग-वारि-वाग्वाण-वाजिषु

।

भूमौ

पशौ

च

गोशब्दो

विद्वद्भिर्दशसु

स्मृतः

॥

१८

॥

verse

1.1.1.17

page

0002

tattva

(

IE

7-1-2

EI

8

),

‘twentyfive’

rarely

also

used

to

indicate

‘five.’

tattva,

n.

(

that-ness,

i.

e.

)

essence,

real

condition

or

state

of

a

thing.

[

tad.

]

Tattva,

Tattvavid

=

Vishṇu

(

1000

names

).

तत्त्व

नपुं।

विलम्बितनृत्यगीतवाद्यम्

समानार्थकाः

तत्त्व

1।7।9।1।1

विलम्बितं

द्रुतं

मध्यं

तत्त्वमोघो

घनं

क्रमात्.

तालः

कालक्रियामानं

लयः

साम्यमथास्त्रियाम्.।

पदार्थ-विभागः

उपकरणम्,

वाद्योपकरणम्

त(

त्व

)त्त्वं,

क्लीबम्

(

तनोति

सर्व्वमिदमिति

।

तन्

+क्विप्

तुक्

च

।

पृषोदरादित्वात्

साधुः

।

यद्बा,

“सर्व्वं

खल्विदं

ब्रह्म

।”

“ब्रह्मैवेदं

सर्व्वम्

।”इति

श्रुतेस्तस्य

ब्रह्मणो

भावः

इति

।

तत्

+

त्व

।

)स्वरूपम्

।

परमात्मा

।

विलम्बितनृत्यम्

।

इतिमेदिनी

।

वे,

९

॥

वाद्यप्रभेदः

।

इति

विश्वः

॥

वस्तु

।इति

त्रिकाण्डशेषः

॥

चेतः

।

इति

धरणिः

॥

*

॥

चतुर्व्विंशतितत्त्वानि

यथा

।

क्षितिः

१

आपः

२तेजः

३

मरुत्

४

व्योम

५

गन्धः

६

रसः

७

रूपम्

८स्पर्शः

९

शब्दः

१०

नेत्रम्

११

नासिका

१२जिह्वा

१३

कर्णः

१४

त्वक्

१५

हस्तः

१६

पादः

१७मुखम्

१८

पायुः

१९

लिङ्गम्

२०

प्रकृतिः

२१मनः

२२

बुद्धिः

२३

अहङ्कारः

२४

।

इति

पुराण-तन्त्रे

॥

तत्तु

नानामुनिभिर्न्नानाविधमुक्तम्

।

तत्रत्रीणि

तत्त्वानि

यथा

।

सत्वम्

१

रजः

२

तमः

३

।चतुर्व्विधानि

यथा

।

तेजः

१

आपः

२

पृथ्वी

३आत्मा

४

।

पञ्चविधानि

यथा

।

शब्दः

१

स्पर्शः

२रसः

३

गन्धः

४

रूपम्

५

।

षड्विधानि

यथा

।क्षितिः

१

आपः

२

तेजः

३

वायुः

४

आकाशम्

५परमात्मा

६

।

सप्तविधानि

यथा

।

क्षितिः

१आपः

२

तेजः

३

वायुः

४

आकाशम्

५

जीवः

६आत्मा

७

।

नवविधानि

यथा

।

पुरुषः

१प्रकृतिः

२

महत्तत्त्वम्

३

अहङ्कारः

४

नभः

५वायुः

६

ज्योतिः

७

आपः

८

क्षितिः

९

।एकादशविधानि

यथा

।

श्रोत्रम्

१

त्वक्

२चक्षुः

३

घ्राणम्

४

जिह्वा

५

वाक्

६

पाणिः

७उपस्थः

८

पायुः

९

अङ्घ्रिः

१०

मनः

११

।त्रयोदशविधानि

यथा

।

नभः

१

वायुः

२

ज्योतिः३

आपः

४

क्षितिः

५

श्रोत्रम्

६

त्वक्

७

चक्षुः८

घ्राणम्

९

जिह्वा

१०

मनः

११

जीवात्मा१२

परमात्मा

१३

।

षोडशविधानि

यथा

।नभः

१

वायुः

२

ज्योतिः

३

आपः

४

पृथ्वी

५शब्दः

६

स्पर्शः

७

रूपम्

८

रसः

९

गन्धः

१०श्रोत्रम्

११

त्वक्

१२

चक्षुः

१३

जिह्वा

१४घ्नाणम्

१५

मनः

१६

।

सप्तदशविधानि

यथा

।पूर्व्वोक्तानि

षोडश

१६

आत्मा

च

१७

।

पञ्च-विंशतितत्त्वाति

यथा

।

पूर्व्वोक्तानि

सप्तदश

१७पुरुषः

१८

प्रकृतिः

१९

महान्

२०

अहङ्कारः२१

मुखम्

२२

पाणिः

२३

उपस्थः

२४

पायुः२५

।

षड्विंशतिविधानि

यथा

।

पूर्व्वोक्तानिपञ्चविंशतिः

२५

जीवः

२६

।

सप्तविंशति-विधानि

यथा

।

पूर्व्वोक्तानि

षड्विंशतिः

२६ईश्वरः

२७

।

इति

श्रीभागवतम्

॥

तत्त्व(

त्व

)

नपुंलिङ्गम्

तस्य

भावः,

तन--क्विप्

तुक्

ततो

भावो

वा

त्व

वातलोपः

।

१

याथार्थ्ये,

२

स्वरूपे,

३

ब्रह्मणि

च

अमरः

४

अना-रोपितस्वरूपे,

परमात्मनि,

“तदिति

सर्वनाम

सर्वं

च

ब्रह्मतस्य

नाम

सर्वनाम

तस्य

भावः

।

सर्वस्मिन्

दृश्ये

बाध्यमाने-ऽपि

तद्बाधाधिष्ठानत्वेन

स्वयमबाध्यमानमनारोपितं

स्वरूपंतत्त्वमिति

विवरणकाराः

।

५

विलम्बिते

नृत्यवाद्यादौ,

६

चेतसि,

७

वस्तुनि,

८

साङ्ख्योक्तेषु

प्रकृत्यादिषु

पञ्चविंशतौपदार्थेषु

त्रिका०

।

“वेदान्ता

बहुतर्ककर्कशमतिग्रस्ताःपरं

मायया

भाट्टाः

कर्मफलाकुला

हतधियो

ह्येते

हिवैशेषिकाः

।

अन्ये

भेदरता

विवादकलहास्ते

तत्त्वतोवञ्चितास्तस्मात्

सिद्धमतं

स्वभावकसृतं

धीरः

परंसंश्रयेत्”

।

९

सत्त्वरजस्तमःसु

।

तत्र

याथार्थ्ये

इत्यष्टा-विंशतिस्थाने

तत्त्वं

वक्ष्यामि

यत्नतः”

रघु०

।

श्रीतत्त्व-चिन्तामणिः

तत्त्वविवेकः

।

तत्त्वचूडामणिः

तत्त्वदीपिका

।प्रमाणप्रमेयेत्याद्युपक्रमे

“तत्त्वज्ञानान्निःश्रेयसाधिगमः”गौ०

सू०

“कार्य्यं

सोऽवेक्ष्य

शक्तिञ्च

देशकालौ

चतत्त्वतः”

मनुः

।

“सतश्च

सद्भावोऽसतश्चासद्भावः

।

सत्‘सत्’

इति

गृह्यमाणं

यथाभूतमविपरीतं

तत्त्वंभवति

।

असच्च

‘असत्’

इति

गृह्यमाणं

यथाभूतमविपरीतंतत्त्वं

भवति”

।

वात्स्या०

प्रस्तावना

।

प्रकृत्यादिप-दार्थे

।

“एवं

तत्त्वाभ्यासान्नास्मि

न

मे

नाहमित्य-परिशेषम्”

सां०

कौ०

।

“तत्प्रतिषेधार्थं

तत्त्वा-भ्यासात्”

पात०

सू०

।

१०

स्वभावे

निस्तत्त्वाः

निःस्वभावाइत्यर्थः

प्रकृत्यादी

पुंन०

केचित्

।

“यस्यापि

देवस्य

गुणान्समग्रांस्तत्त्वांश्चतुर्विंशतिमाहुरेके”

हरिवं०

२७६

अ०

।ब्रह्मणि

“वदन्ति

तत्तत्त्वविदस्तत्त्वं

यज्ज्ञानमद्वयम्

।ब्रह्मेति

परमात्मेति

भगवानिति

शब्द्यते”

भाग०

१

।

३

।

११अनारोपितं

तत्त्वमिति

वेदान्तिनो

वदन्ति

।

पदार्थे

।“शून्यं

तत्त्वं

भावो

विनश्यति

वस्तुधर्मत्वाद्विनाशस्य”सा०

सू०

।

मतभेदे

पदार्थभेदा

यथा“सदसदुभयानुभयात्मकचतुष्कोटिविनिर्मुक्तं

शून्यमेवतत्त्वमिति

शून्यवादिनो

बौद्धाः

।

पृथिव्यादीनिचत्वारि

भूतानि

तत्त्वानीति

चार्वाका

आहुः

।

जीवाजीवाख्ये

द्वे

तत्त्वे

इत्यार्हताः

।

जीवाकाशधर्माधर्मपुद्गलास्तिकायाः

पञ्चतत्त्वानीत्यार्हतैकदेशिनः

।

जीवाजीवास्रवबन्धसंवरनिर्जरमोक्षाः

सप्त

तत्त्वानीत्यपरेआर्हतैकदेशिनः

।

स्वतन्त्रास्वतन्त्रभेदेन

द्विविधं

तत्त्व-मिति

द्वैतवादिनः

श्रीपूर्णप्रज्ञाचार्य्याः

।

चिदचिदी-श्वरभेदेन

त्रिविधं

तत्त्वमिति

रामानुजीयाः

पतिपशुपाशभेदेन

त्रिबिधं

तत्त्वमिति

पाशुपतशास्त्रकोविदाःनकुलीशाचार्य्याः

शैवाश्च

।

महदादीनि

पञ्चविंशतिस्तत्त्वा-नीति

सांख्याः

।

ईश्वराधिकानि

तानि

चेति,

षड्विं-शतिस्तत्वानीति

पातञ्जलाः

।

ब्रह्मैकमेव

परमार्थ-तत्त्वं

तद्भिन्नाः

मायाकल्पिता

इति

मायावादिनोवेदान्तिनः

।

तत्त्व

Neuter.

das

wahre

Wesen

(

eig.

die

Dasheit

)

Wahrheit,

Realität,

Grundprinzip

(

ph.

)

°—,

तत्त्वेन

u.

तत्त्वतस्

der

Wahrheit

nach,

wirklich,

genau.

तत्त्व

तत्त्व

ou

तत्व

neuter

(

तत्

sfx.

त्व

)

essence,

réalité,

nature

d'une

ch.

Vérité.

L'essence

suprême,

la

réalité

absolue,

Brahme.

L'intelligence,

l'esprit

[

dans

sa

réalité

opposée

aux

illusions

des

sens

].

Temps

long

[

en

musique

]

(

तन्

?

)

instrument

de

musique.

तत्त्वतस्

adv.

selon

la

réalité,

selon

la

nature

vraie

selon

la

vérité.

तत्त्वज्ञान

neuter

(

ज्ञा

)

connaissance

de

la

véritable

nature

des

êtres.

तत्त्वदर्शिन्

a.

(

दृश्

)

qui

voit

la

réalité

et

la

vraie

nature

des

choses.

तत्त्व-

nt.

réalité,

vérité,

vraie