जगती (jagatI)

जगती

[

jagatī

],

1

The

earth

(

समीहते

)

नयेन

जेतुं

जगतीं

सुयोधनः

Kirâtârjunîya.

1.7

समतीत्य

भाति

जगती

जगती

5.2.

People,

mankind.

A

cow.

The

site

of

a

house.

A

field

planted

with

jambu.

A

kind

of

metre

(

see

App.

).

Compound.

-अधीश्वरः,

-ईश्वरः

a

king

Naishadhacharita.

2.1.-धरः

a

mountain.

-पतिः

A

king

त्रिःसप्तकृत्वो

जगतीपतीनाम्

Kirâtârjunîya.

3.18.

-रुह्

Masculine.

a

tree.

जगती

1

The

earth

(

समीहते

)

नयेन

जेतुं

जगतीं

सुयोधनः

Ki.

1.

7

समतीत्य

भाति

जगती

जगती

5.

20.

2

People,

mankind.

3

A

cow.

4

The

site

of

a

house.

5

A

field

planted

with

jambu.

6

A

kind

of

metre

(

See

App.

).

Comp.

अधीश्वरः,

ईश्वरः

a

king

N.

2.

1.

धरः

a

mountain.

रुह्

m.

a

tree.

ज॑गती

a

feminine.

a

female

animal,

ṛg-veda

i,

157,

5

vi,

72,

4

a

cow,

naighaṇṭuka, commented on by yāska

11,

11

the

plants

(

or

flour

as

coming

from

plants

),

vājasaneyi-saṃhitā

i,

21

śatapatha-brāhmaṇa

i,

2,

2,

2

the

earth,

īśa-upaniṣad

praśna-upaniṣad

manu-smṛti

i,

100

mahābhārata

et cetera.

the

site

of

a

house,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

(

kirātārjunīya

i,

7,

Sch.

)

people,

mankind,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

the

world,

universe,

rāmāyaṇa

ii,

69,

11

a

metre

of

4

×

12

syllables,

ṛg-veda

x,

130,

5

atharva-veda

viii

xix

śatapatha-brāhmaṇa

aitareya-brāhmaṇa

et cetera.

any

metre

of

4

×

12

syllables

the

number

48

lāṭyāyana

ix

kātyāyana

xxii

a

sacrificial

brick

named

after

the

Jagatī

metre,

śatapatha-brāhmaṇa

viii

kātyāyana-śrauta-sūtra

xvii

a

field

planted

with

Jambū,

Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.

ज॑गती

b

feminine.

of

°त्,

q.v.

जगती

स्त्रीलिङ्गम्

-

गम्

+

अति

नि*

साधुः

पृथ्वी

जगती

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

"लोग,

मनुष्य"

जगती

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

गाय

जगती

स्त्रीलिङ्गम्

-

-

वैदिक

छन्द

का

एक

भेद

जगती

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಭೂಮಿ

निष्पत्तिः

गम्लृ

(

गतौ

)

-

"अतिः"

जगादेशश्च

(

उ०

२-८४

)

निपा०।

शतृवद्भावात्

"ङीप्"

(

४-१-६

)

प्रयोगाः

"दुरोदरच्छद्मजितां

समीहते

नयेन

जेतुं

जगतीं

सुयोधनः"

उल्लेखाः

किरा०

१-७

जगती

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಲೋಕ

/ಪ್ರಪಂಚ

जगती

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಜನ

जगती

पदविभागः

स्त्रीलिङ्गः

कन्नडार्थः

ಹನ್ನೆರಡು

ಅಕ್ಷರಗಳುಳ್ಳ

ಛಂದಸ್ಸು

विस्तारः

"जगती

भुवने

क्ष्मायां

छन्दोभेदे

जनेऽपि

च"

-मेदि०

।

jagat

{%

(

I

)

a.

(

f.

ती

)

%}

Moving,

movable,

इदं

विश्वं

जगत्सर्वमजगच्चापि

यद्भवेत्

Bh.

jagatI

{%

f.

%}

1.

The

earth,

समीहते

नयेन

जेतुं

जगतीं

सुयोधनः

Kir.i.7

2.

people,

mankind

3.

a

cow

4.

a

kind

of

metre.

(

See

App.

I.

)

१,

अंशुमान्,

अचला,

अब्ज,

अमृतांशु,

अवनि,

आदि,

आस्य,

इन्दु,

इला,

उडुपति,

उर्वरा,

उर्वी,

ऋक्षेश,

एक,

एणधर,

औषधीश,

क,

कलाधर,

कलि,

कु,

कुमुदाकरप्रिय,

क्षपाकर,

क्षमा,

क्षिति,

क्षोणि,

क्षोणी,

क्षमा,

गो,

गोत्र,

गोत्रा,

ग्लौ,

चन्द्र,

चन्द्रमस्,

जगती,

जैवातृक,

ज्या,

तनु,

दाक्षायणीप्राणेश,

धरणी,

धरा,

धरित्री,

नायक,

निशाकर,

निशेश,

पितामह,

पृथिवी,

पृथ्वी,

प्रालेयांशु,

ब्रह्मा,

भुवन्यु,

भू,

भूमि,

मही,

मुख,

मृगलाञ्छन,

मृगाङ्क,

मेदिनी,

रजनीकर,

रजनीश,

रात्रिप,

रात्रीश,

रुग्ण,

रूप,

लपन,

वक्त्र,

वदन,

वसुधा,

वसुन्धरा,

वाक्,

विधु,

विरञ्चि,

विश्वम्भरा,

शशधर,

शशभृत्,

शशलाञ्छन,

शशाङ्क,

शशि,

शशी,

शीतकर,

शीतकिरण,

शीतद्युति,

शीतमयूख,

शीतरश्मि,

शीतांशु,

शुभ्रभानु,

श्वेत,

श्वेतांशु,

सितरश्मि,

सुधांशु,

सोम,

स्थिरा,

हरिणधृत्,

हरिणाङ्क,

हिमकर,

हिमगु,

हिमरश्मि,

हिमांशु

४८,

जगती,

संस्कार

जगती

f.

(

Fem.

praec.

)

terra.

HIT.

69.

18.:

जगतीपाल

R.

Schl.

I.

12.

36.:

जगतीपति.

jagatī

(

HA

),

same

as

bhamatī

the

corridor

of

a

shrine

on

the

four

sides

of

its

open

court,

used

for

circumambulation

of

the

main

shrine.

(

IE

7-1-2

),

‘twelve’

sometimes

also

‘fortyeight’

rarely

used

in

the

sense

of

‘the

earth’

to

indicate

‘one’.

Synonyms

पृथिवी,

भूः,

भूमिः,

अचला,

अनन्ता,

रसा,

विश्वम्भरा,

स्थिरा,

धरा,

धरित्री,

धरणी,

क्षौणी,

ज्या,

काश्यपी,

क्षितिः,

सर्वसहा,

वसुमती,

वसुधा,

उर्वी,

वसुन्धरा,

गोत्रा,

कुः,

पृथ्वी,

क्ष्मा,

अवनिः,

मेदिनी,

मही,

धरणी,

क्षोणिः,

क्षौणिः,

क्षमा,

अवनी,

महिः,

रत्नगर्भा,

सागराम्बरा,

अब्धिमेखला,

भूतधात्री,

रत्नावती,

देहिनी,

पारा,

विपुला,

मध्यमलोकवर्त्मा,

धारणी,

गन्धवती,

महाकान्ता,

खण्डनी,

गिरिकर्णिका,

धारयित्री,

धात्री,

अचलकीला,

गौः,

अब्धिद्वीपा,

इडा,

इडिका,

इला,

इलिका,

इरा,

आदिमा,

ईला,

वरा,

आद्या,

जगती,

पृथुः,

भुवनमाता,

निश्चला,

श्यामा

(Noun)

मर्त्याद्यधिष्ठानभूता।

"पृथिवी

पञ्चमम्

भूतम्"

Synonyms

गौः,

माहेषी,

सौरभेयी,

उस्रा,

माता,

शृङ्गिणी,

अर्जुनी,

अघ्न्या,

रोहिणी,

माहेन्द्री,

इज्या,

धेनुः,

अघ्ना,

दोग्ध्री,

भद्रा,

भूगिमही,

अनडुही,

कल्याणी,

पानवी,

गौरी,

सुरभिः,

मबा,

निलिनाचिः,

सुरभी,

अनड्वाही,

अधमा,

बहुला,

मही,

सरस्वती,

उस्रिया,

अही,

अदितिः,

इला,

जगती,

शर्करी

(Noun)

ग्राम्यपशुविशेषः,

यः

सास्नालाङ्गुलककुदखुरविषाणी

तथा

च

तस्याः

दुग्धं

मनुष्याय

पुष्टीकारकम्

इति

मन्यन्ते।

"हिन्दुधर्मीयाणां

कृते

गौः

अवध्या

अस्ति।"

Synonyms

दुर्गा,

उमा,

कात्यायनी,

गौरी,

ब्रह्माणी,

काली,

हैमवती,

ईश्वरा,

शिवा,

भवानी,

रुद्राणी,

सर्वाणी,

सर्वमङ्गला,

अपर्णा,

पार्वती,

मृडानी,

लीलावती,

चणडिका,

अम्बिका,

शारदा,

चण्डी,

चण्डा,

चण्डनायिका,

गिरिजा,

मङ्गला,

नारायणी,

महामाया,

वैष्णवी,

महेश्वरी,

कोट्टवी,

षष्ठी,

माधवी,

नगनन्दिनी,

जयन्ती,

भार्गवी,

रम्भा,

सिंहरथा,

सती,

भ्रामरी,

दक्षकन्या,

महिषमर्दिनी,

हेरम्बजननी,

सावित्री,

कृष्णपिङ्गला,

वृषाकपायी,

लम्बा,

हिमशैलजा,

कार्त्तिकेयप्रसूः,

आद्या,

नित्या,

विद्या,

शुभह्करी,

सात्त्विकी,

राजसी,

तामसी,

भीमा,

नन्दनन्दिनी,

महामायी,

शूलधरा,

सुनन्दा,

शुम्यभघातिनी,

ह्री,

पर्वतराजतनया,

हिमालयसुता,

महेश्वरवनिता,

सत्या,

भगवती,

ईशाना,

सनातनी,

महाकाली,

शिवानी,

हरवल्लभा,

उग्रचण्डा,

चामुण्डा,

विधात्री,

आनन्दा,

महामात्रा,

महामुद्रा,

माकरी,

भौमी,

कल्याणी,

कृष्णा,

मानदात्री,

मदालसा,

मानिनी,

चार्वङ्गी,

वाणी,

ईशा,

वलेशी,

भ्रमरी,

भूष्या,

फाल्गुनी,

यती,

ब्रह्ममयी,

भाविनी,

देवी,

अचिन्ता,

त्रिनेत्रा,

त्रिशूला,

चर्चिका,

तीव्रा,

नन्दिनी,

नन्दा,

धरित्रिणी,

मातृका,

चिदानन्दस्वरूपिणी,

मनस्विनी,

महादेवी,

निद्रारूपा,

भवानिका,

तारा,

नीलसरस्वती,

कालिका,

उग्रतारा,

कामेश्वरी,

सुन्दरी,

भैरवी,

राजराजेश्वरी,

भुवनेशी,

त्वरिता,

महालक्ष्मी,

राजीवलोचनी,

धनदा,

वागीश्वरी,

त्रिपुरा,

ज्वाल्मुखी,

वगलामुखी,

सिद्धविद्या,

अन्नपूर्णा,

विशालाक्षी,

सुभगा,

सगुणा,

निर्गुणा,

धवला,

गीतिः,

गीतवाद्यप्रिया,

अट्टालवासिनी,

अट्टहासिनी,

घोरा,

प्रेमा,

वटेश्वरी,

कीर्तिदा,

बुद्धिदा,

अवीरा,

पण्डितालयवासिनी,

मण्डिता,

संवत्सरा,

कृष्णरूपा,

बलिप्रिया,

तुमुला,

कामिनी,

कामरूपा,

पुण्यदा,

विष्णुचक्रधरा,

पञ्चमा,

वृन्दावनस्वरूपिणी,

अयोध्यारुपिणी,

मायावती,

जीमूतवसना,

जगन्नाथस्वरूपिणी,

कृत्तिवसना,

त्रियामा,

जमलार्जुनी,

यामिनी,

यशोदा,

यादवी,

जगती,

कृष्णजाया,

सत्यभामा,

सुभद्रिका,

लक्ष्मणा,

दिगम्बरी,

पृथुका,

तीक्ष्णा,

आचारा,

अक्रूरा,

जाह्नवी,

गण्डकी,

ध्येया,

जृम्भणी,

मोहिनी,

विकारा,

अक्षरवासिनी,

अंशका,

पत्रिका,

पवित्रिका,

तुलसी,

अतुला,

जानकी,

वन्द्या,

कामना,

नारसिंही,

गिरीशा,

साध्वी,

कल्याणी,

कमला,

कान्ता,

शान्ता,

कुला,

वेदमाता,

कर्मदा,

सन्ध्या,

त्रिपुरसुन्दरी,

रासेशी,

दक्षयज्ञविनाशिनी,

अनन्ता,

धर्मेश्वरी,

चक्रेश्वरी,

खञ्जना,

विदग्धा,

कुञ्जिका,

चित्रा,

सुलेखा,

चतुर्भुजा,

राका,

प्रज्ञा,

ऋद्भिदा,

तापिनी,

तपा,

सुमन्त्रा,

दूती,

अशनी,

कराला,

कालकी,

कुष्माण्डी,

कैटभा,

कैटभी,

क्षत्रिया,

क्षमा,

क्षेमा,

चण्डालिका,

जयन्ती,

भेरुण्डा

(Noun)

सा

देवी

यया

नैके

दैत्याः

हताः

तथा

च

या

आदिशक्तिः

अस्ति

इति

मन्यते।

"नवरात्रोत्सवे

स्थाने

स्थाने

दुर्गायाः

प्रतिष्ठापना

क्रियते।"

Jagatī

(

“the

earth,

”

personif.

).

§

592c

(

Vaishṇavāstra

):

VII,

29,

1285

(

mother

of

Naraka

).

Cf.

Bhūmi.

जगती

/

JAGATĪ.

One

of

the

seven

horses

which

draw

the

chariot

of

sūrya.

gāyatrī,

bṛhatī,

uṣṇik,

jagatī,

Tṛṣṭubh,

Anuṣṭubh

and

Paṅkti

are

the

seven

horses.

(

viṣṇu

purāṇa,

Part

II,

Chapter

8

).

जगती

स्त्री।

भूमिः

समानार्थकाः

भू,

भूमि,

अचला,

अनन्ता,

रसा,

विश्वम्भरा,

स्थिरा,

धरा,

धरित्री,

धरणि,

क्षोणि,

ज्या,

काश्यपी,

क्षिति,

सर्वंसहा,

वसुमती,

वसुधा,

उर्वी,

वसुन्धरा,

गोत्रा,

कु,

पृथिवी,

पृथ्वी,

क्ष्मा,

अवनि,

मेदिनी,

मही,

विपुला,

गह्वरी,

धात्री,

गो,

इला,

कुम्भिनी,

क्षमा,

भूतधात्री,

रत्नगर्भा,

जगती,

सागराम्बरा,

इडा,

भूत,

इरा,

रोदस्,

रोदसी

2।1।3।4।3

सर्वंसहा

वसुमती

वसुधोर्वी

वसुन्धरा।

गोत्रा

कुः

पृथिवी

पृथ्वी

क्ष्मावनिर्मेदिनी

मही॥

विपुला

गह्वरी

धात्री

गौरिला

कुम्भिनी

क्षमा।

भूतधात्री

रत्नगर्भा

जगती

सागराम्बरा।

अवयव

==>

भूरन्ध्रम्,

मृद्

==>

अतिनिम्नप्रदेशः,

कुमुदयुक्तदेशः,

सर्वसस्याढ्यभूमिः,

निर्जलदेशः,

हलाद्यकृष्टभूमिः,

शरावत्याः_अवधेः_प्राग्दक्षिणदेशः,

शरावत्याः_अवधेः_पश्चिमोत्तरदेशः,

भारतस्य_पश्चिमसीमाप्रदेशः,

भारतभूमेः_मध्यदेशः,

विन्ध्यहिमाद्रिमध्यदेशः,

नडाधिकदेशः,

कुमुदबहुलदेशः,

बहुवेदसदेशः,

बालतृणबहुलदेशः,

सपङ्कदेशः,

जलाधिकदेशः,

अश्मप्रायमृदधिकदेशः,

वालुकाबहुलदेशः,

सिकतायुक्तदेशः,

नद्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,

वृष्ट्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,

स्वधर्मपरराजयुक्तदेशः,

सामान्यराजयुक्तदेशः,

नद्यादिसमीपभूमिः,

पाषाणादिनिबद्धा_भूः,

गृहरचनापरिच्छिन्नदेशः,

गृहरचनावच्छिन्नवास्तुभूमिः,

ग्रामादिसमीपदेशः,

पर्वतः,

मेखलाख्यपर्वतमध्यभागः,

पर्वतसमभूभागः,

अद्रेरधस्थोर्ध्वासन्नभूमिः,

यागार्थं_संस्कृतभूमिः,

स्वभूमिः,

पर्वतादयः,

विजनः,

अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,

भयङ्करयुद्धभूमिः,

प्रेतभूमिः,

यज्ञे_स्तावकद्विजावस्थानभूमिः,

ऊषरदेशः,

देशः,

जन्मभूमिः

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी

जगती

स्त्री।

लोकः

समानार्थकाः

जगती,

लोक,

विष्टप,

भुवन,

जगत्

2।1।6।1।1

त्रिष्वथो

जगती

लोको

विष्टपं

भुवनं

जगत्.

लोकोऽयं

भारतं

वर्षं

शरावत्यास्तु

योऽवधेः॥

पदार्थ-विभागः

,

द्रव्यम्,

पृथ्वी

जगती

स्त्री।

जगतीच्छन्दः

समानार्थकाः

जगती

3।3।71।2।1

रवेरर्चिश्च

शस्त्रं

च

वह्निज्वाला

च

हेतयः।

जगती

जगति

च्छन्दोविशेषेऽपि

क्षितावपि॥

पदार्थ-विभागः

,

पौरुषेयः

जगती,

स्त्रीलिङ्गम्

(

गच्छति

कार्य्यत्वात्

नष्टा

भवतीति

।गम

+

“वर्त्तमाने

पृषद्बृहन्महज्जगच्छतृवच्च

।”उणां

२

।

८४

।

इति

अतिप्रत्ययेन

निपा-तनात्

साधुः

।

ततः

शतृतुल्यत्वात्

“उगितश्च

।”४

।

१

।

६

।

इति

ङीप्

।

)

भुवनम्

।

(

यथा,

रामायणे

।

२

।

६९

।

११

।“स्वप्नेऽपि

सागरं

शुष्कं

चन्द्रञ्च

पतितं

भुवि

।उपरुद्धाञ्च

जगतीं

तमसेव

समावृताम्

॥

”

)पृथ्वी

।

(

यथा,

मार्कण्डेये

।

९

।

२२

।“तमायान्तं

ततो

देवी

सर्व्वदैत्यजनेश्वरम्

।जगत्यां

गातयामास

भित्वा

शूलेन

वक्षसि

॥

”

)जनः

।

छन्दोविशेषः

।

इति

मेदिनी

।

ते,

१०९

॥

(

सा

च

द्बादशाक्षरा

वृत्तिः

।

यथा,

छन्दो-मञ्जर्य्यां

१

स्तवके

।“त्रिष्टुप्

च

जगती

चैव

तथातिजगती

मता

॥

”अस्या

उदाहरणादीनि

छन्दःशब्दे

द्रष्टव्यानि

॥

)जम्बूवप्रम्

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

जगती

स्त्री

गम--क्विप्

“पृषन्महज्जगच्छतृवत्”

पा०

शतृ-तुल्यत्वात्

ङीप्

।

१

भुवने

।

२

पृथिव्यां

“आर्य्यभट्टमतेभमेश्चलत्वात्

गतिमत्त्वेन

तथात्वम्

।

अन्यमते

जगदा-घारत्वात्

तस्यास्तयात्वमिति

भेदः

।

३

द्वादशाक्षरपादकेछन्दोभेदे

छन्दःशब्दे

दृश्यम्

।

४

जम्बुक्षेत्रे

हेमच०

।

ततो-भवादौ

उत्सा०

अञ्

।

जागत

जगतीभवादौ

।

स्त्रियांटाप्

।

छन्दःशब्दे

उदा०

।

जगती-

Feminine.

(

du

précéd.

)

terre,

univers

Neuter.

d'un

mètre

védique

(

4

×

12

syllabes

).

°चर-

Masculine.

être

terrestre,

homme.

°धर-

Masculine.

montagne.

°पति-

Masculine.

roi

°पति-कन्यका-

Feminine.

princesse

°पाल-

°भर्तृ-

°भुज्-

Masculine.

id.

°रुह्-

°रुह-

Masculine.

arbre.

°श-

Masculine.

démon

(

qui

détruit

la

terre

).