गर्भः (garbhaH)

गर्भः

[

garbhḥ

],

[

गॄ-भन्

Uṇâdisūtras.

3.152

]

The

womb,

the

belly

गर्भेषु

वसतिः

Panchatantra (Bombay).

1

पुनर्गर्भे

च

संभवम्

Manusmṛiti.

6.63.

A

fœtus,

embryo

act

of

conception,

pregnancy

conception

नरपतिकुलभूत्यै

गर्भमाधत्त

राज्ञी

Pâṇini's Ashṭâdhyâyî.

2.75

गर्भो$भवद्भूधरराज-

पत्न्याः

Kumârasambhava (Bombay).

1.19

गर्भं

वहति

Panchatantra (Bombay).

1.3

bears

a

child

in

the

womb.

The

time

of

conception

गर्भाष्टमे$ब्दे

कुर्वित

ब्राह्मणस्योपनायनम्

Manusmṛiti.

2.36.

The

child

(

in

the

womb

)

Sakuntalâ (Bombay).

6

ततः

कुमारं

सुरगर्भकल्पम्

Bu.

Ch.2.19

Compare.

'गर्भो

भ्रूणे$-

र्भके

कुक्षौ'

Medinī.

A

child,

brood

or

offspring

of

birds.

The

inside,

middle,

or

interior

of

anything

(

in

Compound.

in

this

sense

and

translated

by

'full

of',

'filled

with',

'containing'

Et cætera.

)

हिमगर्भैर्मयूखैः

Sakuntalâ (Bombay).

3.4

शुक˚

कोटर

1.14

7.7

˚पत्रम्

Uttararàmacharita.

3.5.

inwardly

situated

अग्निगर्भां

शमीमिव

Sakuntalâ (Bombay).

4.4

Raghuvamsa (Bombay).

3.9

5.17

9.55

Sisupâlavadha.

9.62

Mâlatîmâdhava (Bombay).

3.12

Mudrârâkshasa (Bombay),

1.12.

The

offspring

of

the

sky,

id est, that is.

the

vapours

and

fogs

drawn

upwards

by

the

rays

of

the

sun

during

8

months

and

sent

down

again

in

the

rainy

season

Compare.

Manusmṛiti.

9.35

नवमासधृतं

गर्भं

भास्करस्य

गभस्तिभिः

Rāmāyana

4.28.3.

An

inner

apartment,

a

lying-in-chamber.

Any

interior

chamber.

A

hole.

Fire.

Food.

The

rough

coat

of

the

jack-fruit

(

पनसकण्टक

).

the

bed

of

a

river,

especially

of

the

Ganges

on

the

fourteenth

day

of

the

dark

half

of

Bhādrapada

or

in

the

very

height

of

the

rains

when

the

river

is

fullest.

The

fruit

(

of

plants

).

Joining,

union.

The

calyx

of

the

lotus.

(

In

dramas

)

One

of

the

Sandhis

quod vide, which see.

Compound.

-अङ्कः

(

also

गर्भे$ङ्कः

)

an

interlude

during

an

act,

as

the

scene

of

the

birth

of

Kuśa

and

Lava

in

Uttararàmacharita.

7,

or

the

सीतास्वयंवर

in

Bālarāmāyaṇa.

The

S.

D.

thus

defines

it:

अङ्कोदर-

प्रविष्टो

यो

रङ्गद्वारामुखादिमान्

।

अङ्को$परः

स

गर्भाङ्कः

सबीजः

फलवानपि

॥

279.

-अवक्रान्तिः

Feminine.

descent

of

the

soul

into

the

womb.-अवटः

see

गर्भभाजनम्.

अष्टमः

the

eighth

month

from

conception.

the

eighth

year

from

conception.

-अस्पन्दनम्

non-quickening

of

the

fœtus.

आगारम्

uterus.

an

inner

and

private

room,

the

female

apartments.

the

body

or

sanctuary

of

a

temple,

the

chamber

where

the

image

of

a

deity

is

placed

एकैव

देवं

द्रष्टुं

च

गर्भागारमथाविशत्

Kathâsaritsàgara.

7.71.

आधानम्

impregnation

गर्भाधानक्षणपरिच-

यान्नूनमाबद्धमालाः

(

बलाकाः

)

Meghadūta (Bombay).

9.

one

of

the

Saṁskāras

or

purificatory

ceremonies

performed

after

menstruation

to

ensure

or

facilitate

conception

(

this

ceremony

legalizes

in

a

religious

sense

the

consummation

of

marriage

)

Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).

1.11.

-आशयः

the

uterus,

the

womb.

-आस्रावः

mis-carriage,

abortion.

-ईश्वरः

one

born

rich

(

Compare.

'born

in

the

purple'

)

a

sovereign

or

rich

man

by

birth.

˚ता

sovereignty

attained

by

inheritance

प्राप्तैश्वर्यो

भवेन्मूढो

गर्भेश्वरतयान्यथा

Rāj.

T.5.199.

-उत्पत्तिःf.

the

formation

of

the

embryo.

-उपघातः

miscarriage

of

the

embryo

(

applied

to

the

sky

)

Varâhamihira's Bṛihatsamhitâ.

21.25.-उपघातिनी

a

cow

or

female

miscarrying

from

unseasonable

gestation.

-उपपत्तिः

Feminine.

formation

of

the

embryo.-कर,

-कार

Adjective.

impregnating,

procreative.

कालः

time

of

impregnation.

the

time

when

the

vapour

collected

in

the

air

shows

the

first

signs

of

life.

-कोशः,

-षः

uterus.-क्लेशः

pains

caused

by

the

embryo,

the

throes

of

parturition

or

childbirth.

-क्षयः

miscarriage.

-गृहम्,

-भवनम्,

-वेश्मन्

Neuter.

an

inner

apartment,

the

body

of

a

house

Mahâbhârata (Bombay).

*

5.118.19

Raghuvamsa (Bombay).

19.42.

the

sanctuary

or

body

of

a

temple

निर्गत्य

गर्भभवनात्

Mâlatîmâdhava (Bombay).

1.

-ग्रहणम्

impregnation,

conception.

-ग्राहिका

a

midwife

Kathâsaritsàgara.

34.

-घातिन्

Adjective.

causing

abortion.

-चलनम्

quickening,

motion

of

the

fœtus

in

the

uterus.

-चेटः

a

servant

by

birth

नर्मभिर्गर्भचेटानां

द्वास्थानां

विक्रियाक्रमैः

Rāj.

T.3.153.

-च्युत

Adjective.

fallen

from

the

womb

(

as

a

child

).

miscarrying.

-च्युतिः

Feminine.

birth

delivery.

miscarriage.

-दासः,

-सी

a

slave

by

birth

(

Often times.

en

used

as

a

term

of

abuse

or

reproach.

)

यथा

गर्भदासः

कर्मार्थ

एव

स्वामिनो$नड्वाँश्च

क्रीयते

।

ŚB.

on

MS.*

3.1.2.-दिवसाः

certain

days

on

which

the

vapours

collected

in

the

air

show

signs

of

life

Bṛi.21.5.

-द्रुह्

Adjective.

(

nom.

Singular.

˚ध्रुक्-ड्

)

causing

abortion.

-धम्

Vedic.

semen

virile.

-धरा

pregnant.

-धारणम्,

-धारणा

gestation,

impregnation.

-धिः

Vedic.

a

breeding

place,

a

nest

कपोत

इव

गर्भधिम्

Rigveda (Max Müller's Edition).

1.3.4.

cohabitation.

-ध्वंसः

abortion.

-नाडी

the

umbilical

cord.

-नुद्

Adjective.

causing

abortion.

न्यासः

laying

the

foundation.

the

foundations.

-परिस्रवः

secundines

or

fœtal

membranes

collectively.

-पाकिन्

Masculine.

rice

ripening

in

sixty

days.-पातः

miscarriage

after

the

fourth

month

of

pregnancy.-पोषणम्,

-भर्मन्

Neuter.

nourishment

of

the

fœtus,

gestation

अनुष्ठिते

भिषग्भिराप्तैरथ

गर्भभर्मणि

Raghuvamsa (Bombay).

3.12.

-भाजनम्

the

foundation

pit,

the

excavation.

-मण्डपः

an

inner

apartment,

a

bed-chamber.

-मासः

month

of

pregnancy.-मोचनम्

delivery,

birth.

-योपा

a

pregnant

woman

(

Figuentative.

)

the

Ganges

overflowing

its

banks.

-रक्षणम्

protecting

the

fœtus.

-रन्धिः

complete

cooking

स्थाल्य-

ग्नितापात्पयसो$मितापस्तत्तापतस्तण्डुलगर्भरन्धिः

Bhágavata (Bombay).

5.1.22.-रूप

Adjective.

childish,

youthful,

juvenile.

-रूपः,

-रूपकः

a

child,

an

infant,

a

youth.

-लक्षण

Adjective.

observing

the

signs

of

the

rainy

season.

(

-णम्

)

a

symptom

of

pregnancy.

-लम्भनम्

a

ceremony

performed

for

the

sake

of

facilitating

and

developing

pregnancy.

-वसतिः

Feminine.

,

वासः

the

womb

असकृद्गर्भवासेषु

वासं

जन्म

च

दारुणम्

Manusmṛiti.

12.78.

being

in

the

womb.

-विच्युतिः

Feminine.

abortion

in

the

beginning

of

pregnancy.

-विपत्तिः

death

of

the

fœtus.

-वेदना

throes

of

child-birth.

-व्याकरणम्

the

formation

of

the

embryo.

-शङ्कुः

a

kind

of

instrument

for

extracting

the

dead

fœtus.

-शय्या

the

abode

of

the

fœtus

or

uterus.

-संभवः,

-संभूतिः

Feminine.

becoming

pregnant

वर्षद्वयं

प्रविष्टस्य

वर्तत$न्तःपुरे$त्र

मे

।

तदेषा

गर्भसंभूतिः

कुतः

संप्रति

कथ्यताम्

Kathâsaritsàgara.

5.61.

-संभवा

a

kind

of

cardamoms

(

Marâṭhî.

एलची

).

-स्थ

Adjective.

situated

in

the

womb.

interior,

internal.

-स्रावः

abortion,

miscarriage

वरं

गर्भस्रावः

Panchatantra (Bombay).

1

Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).

3.2

Manusmṛiti.

5.66.

गर्भः

[

गॄ-भन्

Uṇ.

3.

152

]

1

The

womb,

the

belly

गर्भेषु

वसतिः

Pt.

1

पुनर्गर्भे

च

संभवं

Ms.

6.

63.

2

A

fœtus,

embryo

act

of

conception,

pregnancy

conception

नरपतिकुलभूत्यै

गर्भमाधत्त

राज्ञी

R.

2.

75

गर्भोऽभवद्भूधरराजपत्न्याः

Ku.

1.

19

गर्भं

वहति

Pt.

1.

30

bears

a

child

in

the

womb.

3

The

time

of

conception

गर्भाष्टमेऽब्दे

कुर्वीत

ब्राह्मणस्योपनायनं

Ms.

2.

36.

4

The

child

(

in

the

womb

)

Ś.

6.

5

A

child,

brood

or

offspring

of

birds.

6

The

inside,

middle,

or

interior

of

anything

(

in

comp.

in

this

sense

and

translated

by

‘full

of,

’

‘filled

with,

’

‘containing’

&c.

)

हिमगर्भैर्मयूखैः

Ś.

3.

3

शुक°

कोटर

1.

14

7.

7

°पत्रं

U.

3.

5.

inwardly

situated

अग्निगर्भां

शमीमिव

Ś.

4.

1

R.

3.

9,

5.

17,

9.

55

Śi.

9.

62

Māl.

3.

12

Mu.

1.

12.

7

The

offspring

of

the

sky,

i.

e.

the

vapours

and

fogs

drawn

upwards

by

the

rays

of

the

sun

during

{8}

months

and

sent

down

again

in

the

rainy

season

cf.

Ms.

9.

305.

8

An

inner

apartment,

a

lying-in-chamber.

9

Any

interior

chamber.

10

A

hole.

11

Fire.

12

Food.

13

The

rough

coat

of

the

jack-fruit

(

पनसकंटक

).

14

The

bed

of

a

river,

especially

of

the

Ganges

on

the

fourteenth

day

of

the

dark

half

of

Bhādrapada

or

in

the

very

height

of

the

rains

when

the

river

is

fullest.

15

The

fruit

(

of

plants

).

16

Joining,

union.

17

The

calyx

of

a

lotus.

18

(

In

dramas

)

One

of

the

Saṃdhis

q.

v.

Comp.

अंकः

(

also

गर्मेंऽकः

)

an

interlude

during

an

act,

as

the

scene

of

the

birth

of

Kuśa

and

Lava

in

U.

7,

or

the

सीतास्वयंवर

in

Bālarāmāyaṇa.

The

S.

D.

thus

defines

it:

अंकोदरप्रविष्टो

यो

रंगद्वारामुखादिमान्

।

अंकोऽपरः

स

गर्भांकः

सबीजः

फलवानपि

॥

279.

अवक्रांतिः

f.

descent

of

the

soul

into

the

womb.

अष्टमः

{1}

the

eighth

month

from

conception.

{2}

the

eighth

year

from

conception.

अस्पंदनं

non-quickening

of

the

fœtus.

आगारं

{1}

uterus.

{2}

an

inner

and

private

room,

the

female

apartments.

{3}

a

lying-in-chamber.

{4}

the

body

or

sanctuary

of

a

temple,

the

chamber

where

the

image

of

a

deity

is

placed.

आधानं

{1}

impregnation

गर्भा

धानक्षणपरिचयान्नूनमाबद्धमालाः

(

बलाकाः

)

Me.

9.

{2}

one

of

the

Saṃskāras

or

purificatory

ceremonies

performed

after

menstruation

to

ensure

or

facilitate

conception

(

this

ceremony

legalizes

in

a

religious

sense

the

consummation

of

marriage

)

Y.

1.

11.

आशयः

the

uterus,

the

womb.

आस्रावः

mis-carriage,

abortion.

ईश्वरः

one

born

rich

(

cf.

‘born

in

the

purple’

)

a

sovereign

or

rich

man

by

birth.

उत्पत्तिः

f.

the

formation

of

the

embryo.

उपघातः

miscarriage

of

the

embryo

(

applied

to

the

sky

).

उपघातिनी

a

cow

or

female

miscarrying

from

unseasonable

gestation.

उपपत्तिः

f.

formation

of

the

embryo.

कर,

कार

a.

impregnating,

procreative.

कालः

{1}

time

of

impregnation.

{2}

the

time

when

the

vapour

collected

in

the

air

shows

the

first

signs

of

life.

कोशः,

षः

uterus.

क्लेशः

pains

caused

by

the

embryo,

the

throes

of

parturition

or

childbirth.

क्षयः

miscarriage.

गृहं,

भवनं,

वेश्मन्

n.

{1}

an

inner

apartment,

the

body

of

a

house.

{2}

a

lying-in-chamber.

{3}

the

sanctuary

or

body

of

a

temple

निर्गत्य

गर्भभवनात्

Māl.

1.

ग्रहणं

impregnation,

conception.

घातिन्

a.

causing

abortion.

चलनं

quickening,

motion

of

the

fœtus

in

the

uterus.

च्युत

a.

{1}

fallen

from

the

womb

(

as

a

child

).

{2}

miscarrying.

च्युतिः

f.

{1}

birth,

delivery.

{2}

miscarriage.

दासः

सी

a

slave

by

birth

(

often

used

as

a

term

of

abuse

or

reproach.

).

दिवसाः

certain

days

on

which

the

vapours

collected

in

the

air

show

signs

of

life.

द्रुह्

a.

(

nom.

sing.

°ध्रुक्-ड

)

causing

abortion.

धं

Ved.

semen

virile.

धरा

pregnant.

धारणं,

धारणा

gestation,

impregnation.

धिः

Ved.

{1}

a

breeding

place,

a

nest.

{2}

cohabitation.

ध्वंसः

abortion.

नाडी

the

umbilical

cord.

नुद्

a.

causing

abortion.

परिस्रवः

secundines

or

fœtal

membranes

collectively.

पाकिन्

m.

rice

ripening

in

sixty

days.

पातः

miscarriage

after

the

fourth

month

of

pregnancy.

पोषणं,

भर्मन्

n.

nourishment

of

the

fœtus,

gestation

अनुष्ठिते

भिषग्भिराप्तैरथ

गर्भभर्मणि

R.

3.

12.

मंडपः

an

inner

apartment,

a

bed-chamber.

मासः

month

of

pregnancy.

मोचनं

delivery,

birth.

योषा

a

pregnant

woman

(

fig.

)

the

Ganges

overflowing

its

banks.

रक्षणं

protecting

the

fœtus.

रूप

a.

childish,

youthful,

juvenile.

रूपः

रूपकः,

a

child,

an

infant,

a

youth.

लक्षण

a.

observing

the

signs

of

the

rainy

season.

(

णं

)

a

symptom

of

pregnancy.

लंभनं

a

ceremony

performed

for

the

sake

of

facilitating

and

developing

pregnancy.

वसतिः

f.,

वासः

{1}

the

womb

Ms.

12.

78.

{2}

being

in

the

womb.

विच्युतिः

f.

abortion

in

the

beginning

of

pregnancy.

विपत्तिः

death

of

the

fœtus.

वेदना

throes

of

child-birth.

व्याकरणं

the

formation

of

the

embryo.

शंकुः

a

kind

of

instrument

for

extracting

the

dead

fœtus.

शय्या

the

abode

of

the

fœtus

or

uterus.

संभवः,

संभूतिः

f.

becoming

pregnant.

स्थ

a.

{1}

situated

in

the

womb.

{2}

interior,

internal.

स्रावः

abortion,

miscarriage

वरं

गर्भस्रावः

Pt.

1

Y.

3.

20

Ms.

5.

66.

भ्रूण

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

गृ

-

भन्

"गर्भाशय,

पेट"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

"भ्रूण,

गर्भस्थ

बच्चा,

गर्भाधान"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

गर्भाधान

काल

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

बच्चा

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

"बच्चा,

अण्डशावक"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

"किसी

वस्तु

का

अभ्यन्तर,

मध्य

या

भीतरी

भाग"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

आकाश-प्रसूति

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

"भीतरी

कमरा,

प्रसूतिकागृह,

जच्चा

खाना"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

अभ्यन्तरीण

प्रकोष्ठ

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

छिद्र

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

अग्नि

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

आहार

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

कटहल

का

कटीला

छिलका

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

-

नदी

का

पाट

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

गृ+भन्

"गर्भाशय,

पेट"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

गृ+भन्

"भ्रूण,

कलल"

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

गृ+भन्

अग्नि

गर्भः

पुंलिङ्गम्

-

गृ+भन्

आहार

Synonyms

गर्भता,

गर्भधारणम्,

गर्भग्रहणम्,

दौर्हृदम्,

गर्भधारणा,

सूतुः,

गर्भत्वम्,

धृतगर्भता,

गर्भः

(Noun)

गर्भाधानतः

प्रसवपर्यन्तस्य

अवस्था।

"गर्भतायां

गर्भस्थः

शिशुः

मातुः

पोषणं

प्राप्नोति।"

Synonyms

गर्भः,

भ्रूणः,

पिण्डः,

कललम्,

कललनम्

(Noun)

गर्भस्थस्य

जीवस्य

विकसिता

अवस्था

यस्यां

सः

जीवः

परिपक्वताम्

आपन्नः

दृश्यते।

"गर्भस्य

हननम्

अपराधः

अस्ति।"

Synonyms

योनिः,

गर्भकोशः,

गर्भाशयः,

गर्भस्थानम्,

योनी,

धरा,

जरायुः,

गर्भः,

कोषः,

मातृकुक्षिः,

उल्वम्,

कललः,

कललम्,

चत्वालः

(Noun)

मनुष्यादीनां

जरायुजाणां

प्राणिनाम्

उत्पत्तिस्थानम्।

तच्च

स्त्रीणाम्

उदरस्थं

शङ्खनाभ्याकारं

त्र्यावर्तं

स्थानम्।

यस्य

तृतीये

आवर्ते

गर्भशय्या

प्रतिष्ठते।

"जरायुजाः

यां

यां

योनिम्

आपद्यन्ते

तस्यां

तस्यां

योनौ

तथा

तथा

रूपाणि

भवन्ति।"

Synonyms

केन्द्र

बिन्दुः,

केन्द्रम्,

मध्य-बिन्दुः,

नाभिः,

मध्यम्,

मध्यः,

मध्यस्थानम्,

मध्यस्थलम्,

गर्भः,

उदरम्,

अभ्यन्तरम्,

हृदयम्

(Noun)

कस्यापि

वृत्तस्य

परिधेः

पङ्क्तेः

वा

याथार्थेन

मध्ये

वर्तमानो

बिन्दुः।

"अस्य

वृत्तस्य

केन्द्रबिन्दुं

छिन्दन्तीं

रेखां

लिखतु।"

गर्भः,

पुंलिङ्गम्

(

गीर्य्यते

जीवसञ्चितकर्म्मफलदात्रा

ईश्व-रेण

प्रकृतिबलात्

जठरगह्वरे

स्थाप्यते

पुरुष-शुक्रयोगेणासौ

।

गॄ

+

“अर्त्तिगॄभ्यां

भन्

।”उणां

।

३

।

१५२

।

इति

कर्म्मणि

भन्

।

)भ्रूणः

।

तद्विवरणं

यथा,

--“स्वर्गाच्च

नरकान्मुक्तः

स्त्रीणां

गर्भो

भवत्यपि

।नाभिभूतञ्च

तस्यैव

याति

बीजद्वयं

हि

तत्

॥

कलनं

बुद्वुदत्वञ्च

ततः

पेशीत्वमेव

च

।पेश्यापलसमोऽण्डः

स्यादङ्कुरस्तत

उच्यते

॥

अङ्गानामथ

चोत्पत्तिः

पञ्चानामतुलांशकात्

।उपाङ्गान्यङ्गुलीनेत्रनासास्यश्रवणानि

च

॥

प्ररोहं

यान्ति

चाङ्गेभ्यस्तद्वत्तेभ्यो

नखादिकम्

।त्वचो

रोमाणि

जायन्ते

केशाश्चैव

ततः

परम्

॥

नरश्चाधोमुखः

स्थित्वा

दशमे

च

स

जायते

।ततस्तु

वैष्णवी

माया

समाश्रयति

मोहिनी

॥

बालत्वन्तु

कुमारत्वं

यौवनं

वृद्वतामपि

।ततश्च

मरणं

तत्तद्धर्म्ममाप्नोति

मानवः

॥

एवं

संसारचक्रेऽस्मिन्

भ्राम्यते

घटियन्त्रवत्

।”इति

गारुडे

२२९

अध्यायः

॥

तस्य

लक्षणं

यथा,

--“गर्भाशयगतं

शुक्रमार्त्तवं

जीवसंज्ञकम्

।प्रकृतिः

सविकारा

च

तत्

सर्व्वं

गर्भसंज्ञकम्

॥

कालेन

वर्द्धितो

गर्भो

यद्यङ्गोपाङ्गसंयुतः

।भवेत्तदा

स

मुनिभिः

शरीरीति

निगद्यते

॥

”

*

॥

तदन्यप्रकृतिर्यथा,

--“यदा

नार्य्यावुपेतायां

वृषस्यन्तौ

कथञ्चन

।मुञ्चन्त्यौ

शुक्रमन्योऽन्यमनस्थिस्तत्र

जायते

॥

ऋतुस्नाता

तु

या

नारी

स्वप्ने

मैथुनमाचरेत्

।आर्त्तवं

वायुरादाय

कुक्षौ

गर्भं

करोति

हि

॥

मासि

मासि

प्रवर्द्धेत

स

गर्भो

गर्मलक्षणः

।करणं

जायते

तस्या

वर्जितं

पैतृकैर्गुणैः

॥

”इति

भावप्रकाशः

॥

*

॥

अस्य

द्बादशधा

गतिर्यथा,

--“भुग्नोऽनिलेन

विगुणेन

ततः

स

गर्भःसंख्यामतीत्य

बहुधा

समुपैति

योनिम्

।द्वारं

निरुध्य

शिरसा

जठरेण

कश्चित्कश्चिच्छरीरपरिवर्त्तितकुब्जदेहः

॥

एकेनं

कश्चिदपरन्तु

भुजद्वयेनतिर्य्यग्गतो

भवति

कश्चिदवाङ्मुखोऽन्यः

।“पार्श्वापवृत्तगतिरेति

तथैव

कश्चि-दित्यष्टधा

गतिरियं

ह्यपरा

चतुर्द्धा

॥

सङ्कीलकः

प्रतिखुरः

परिघोऽथ

बीज-स्तेषूर्द्ध्वबाहुचरणैः

शिरसा

च

योनौ

।सङ्गी

च

यो

भवति

कीलकवत्

सकीलोदृश्यैः

खुरैः

प्रतिखुरः

स

हि

कायसङ्गी

॥

ग

च्छेद्भुजद्वयशिराः

स

च

बीजकाख्योयोनौ

स्थितः

सपरिघः

परिघेण

तुल्यः

॥

”

*

॥

गर्भनाशलक्षणादि

।“अपविद्धशिरा

या

तु

शीताङ्गां

निरपत्रपा

।नीलोद्गतशिरा

हन्ति

सा

गर्भं

स

च

तां

तथा

॥

मानसागन्तुभिर्मातुरुपतापैः

प्रपीडितः

।गर्भो

व्यापद्यते

कुक्षौ

व्याधिभिश्च

प्रपीडितः

॥

”

*

॥

अन्तर्मृतगर्भलक्षणं

यथा,

--“गर्भास्पन्दनमाधीनां

प्रणाशः

श्याववर्णता

।भवेदुच्छ्वासपूतित्वं

शोथश्चान्तर्मृते

शिशौ

॥

”इति

माधवकरः

॥

*

॥

(

“कामान्मिथुनसंयोगे

शुद्धशोणितशुक्रजः

।गर्भः

सञ्जायते

नार्य्याः

सञ्जातो

बाल

उच्यते

॥

आधिक्ये

रजसः

कन्या

पुत्त्रः

शुक्राधिके

भवेत्

।नपुंसकं

समत्वेन

यथेच्छा

पारमेश्वरी

॥

”इति

पूर्व्वखण्डे

चतुर्थेऽध्याये

शार्ङ्गधरेणोक्तम्

॥

“शुद्धे

शुक्रार्त्तवे

सत्वः

स्वकर्म्मक्लेशचोदितः

।गर्भः

सम्पद्यते

युक्तिवशादग्निरिवारणौ

॥

बीजात्मकैर्महाभूतैः

सूक्ष्मैः

सत्त्वानुगैश्च

सः

।मातुश्चाहाररसजैः

क्रमात्

कुक्षौ

विवर्द्धते

॥

तेजो

यथार्करश्मीनां

स्फटिकेन

तिरस्कृतम्

।नेन्धनं

दृश्यते

गच्छत्

सत्वो

गर्भाशयं

तथा

॥

कारणानुविधायित्वात्

कार्य्याणां

तत्स्वभावता

।नानायोन्याकृतीः

सत्वो

धत्तेऽतो

द्रुतलोहवत्

॥

अतएव

च

शुक्रस्य

बाहुल्याज्जायते

पुमान्

।रक्तस्य

स्त्री

तयोः

साम्ये

क्लीवः

शुक्रार्त्तवे

पुनः

॥

वायुना

बहुशो

भिन्ने

यथास्वं

बह्वपत्यता

।वियोनिविकृताकारा

जायन्ते

विकृतैर्मलैः

॥

”“पूर्णषोडशवर्षा

स्त्री

पूर्णविंशेन

सङ्गता

।शुद्धे

गर्भाशये

मार्गे

रक्ते

शुक्रेऽनिले

हृदि

॥

बीर्य्यवन्तं

सुतं

सूते

ततो

न्यूनाब्दयोः

पुनः

।रोग्यल्पायुरधन्यो

वा

गर्भो

भवति

नैव

वा

॥

”“शुद्धशुक्रार्त्तवं

स्वच्छं

सरक्तं

मिथुनं

मिथः

।स्नेहैः

पुंसवनैः

स्निग्धं

शुद्धशीलितवस्तिकम्

॥

नरं

विशेषात्

क्षीराज्यैर्मधुरौषधसंस्कृतः

।नारीं

तैलेन

माषैश्च

पित्तलैः

समुपाचरेत्

॥

”“मासेनोपचितं

रक्तं

धमनीभ्यामृतौ

पुनः

।ईषत्

कृष्णं

विगन्धञ्च

वायुयोनिमुखान्नुदेत्

॥

ततः

पुष्पे

क्षणादेव

कल्याणध्यायिनीत्र्यहम्

।मृजालङ्काररहिता

दर्भसंस्तरशायिनी

॥

क्षैरेययावकं

स्तोकं

कोष्ठशोधनकर्षणम्

।पर्णे

शरावे

हस्ते

वा

भुञ्जीतब्रह्मचारिणी

।चतुर्थेऽह्नि

ततः

स्नात्वा

शुक्लमाल्याम्बरा

शुचिः

॥

इच्छन्ती

भर्त्तृसदृशं

पुत्त्रं

पश्येत्

पुरः

पतिम्

।ऋतुस्तु

द्बादशनिशाः

पूर्व्वास्तिस्रश्च

निन्दिताः

॥

एकादशी

च

युग्मासु

स्यात्

पुत्त्रोऽन्यासु

कन्यका

।उपाध्यायोऽथ

पुत्त्रीयं

कुर्व्वीत

विधिवद्विधिम्

॥

नमस्कारपरायास्तु

शूद्राया

मन्त्रवर्ज्जितम्

।अबन्ध्य

एवं

संयोगः

स्यादपत्यञ्च

कामतः

॥

सन्तोऽप्याहुरपत्यार्थं

दम्पत्योः

सङ्गतं

रहः

।दुरपत्यं

कुलाङ्गारो

गोत्रे

जातं

महत्यपि

॥

इच्छेतां

यादृशं

पुत्त्रं

तद्रूपचरितांश्च

तौ

।त्तिन्तयेतां

जनपदांस्तदाचारपरिच्छदौ

॥

कर्म्मान्ते

च

पुमान्

सर्पिः

क्षीरशाल्योदनाशितः

।तैलमाषोत्तराहारा

तत्र

मन्त्रं

प्रयोजयेत्

॥

अहिरसि

आयुरसि

सर्व्वतः

प्रतिष्ठासि

धातात्वाम्

।दधातु

विधाता

त्वां

दधातु

ब्रह्मवर्च्चसा

भवेति

॥

ब्रह्मा

बृहस्पतिर्विष्णुः

सोमः

सूर्य्यस्तथाश्विनौ

।भगोऽथ

मित्रावरुणौ

वीरं

ददतु

मे

सुतम्

॥

सान्त्वयित्वा

ततोऽन्योन्यं

संविशेतां

मुदा-न्वितौ

।उत्ताना

तन्मना

योषित्

तिष्ठेदङ्गैः

सुसंस्थितैः

॥

तथाहि

बीजं

गृह्णाति

दोषैः

स्वस्थानमास्थितैः

।लिङ्गन्तु

सद्यो

गर्भाया

योन्यां

बीजस्य

संग्रहः

॥

तृप्तिर्गुरुत्वं

स्फुरणं

शुक्रास्राननुबन्धनम्

।हृदयस्पन्दनं

तन्त्रा

तृड्ग्लानिर्लोमहर्षणम्

॥

अव्यक्तः

प्रथमे

मासि

सप्ताहात्

कलली

भवेत्

।गर्भः

पुंसवनान्यत्र

पूर्व्वं

व्यक्तेः

प्रयोजयेत्

॥

बली

पुरुषकारो

हि

दैवमप्यतिवर्त्तते

।पुष्ये

पुरुषकं

हैमं

राजतं

वाथ

वायसम्

॥

कृत्वाग्निवर्णं

निर्व्वाप्य

क्षीरे

तस्याञ्जलिं

पिबेत्

।गोरदण्डमपामार्गं

जीवकर्षभसैर्य्यकान्

॥

पिबेत्

पुष्ये

जले

पिष्टान्

एकद्वित्रिसमस्तशः

।क्षीरेण

श्वेतबृहतीमूलं

नासापुटे

स्वयम्

॥

पुत्त्रार्थं

दक्षिणे

सिञ्चेत्

वामे

दुहितृवाञ्छया

।पयसा

लक्षणमूलं

पुत्त्रोत्पादस्थितिप्रदम्

॥

नासयास्येन

वा

पीतं

वटशृङ्गाष्टकन्तथा

।ओषघीर्जीवनीयाश्च

बाह्यान्तरुपयोजयेत्

॥

उपचारः

प्रियहितैर्भर्त्रा

भृत्यैश्च

गर्भधृक्

।नवनीतघृतक्षीरैः

सदा

चैनामुपाचरेत्

॥

अतिव्यवायमायासं

भारं

प्रावरणं

गुरु

।अकालजागरस्वप्नकठिनोत्कटकासनम्

॥

शोकक्रोधभयोद्वेगवेगश्रद्धाविधारणम्

।उपवासाध्वतीक्ष्णोष्णगुरुविष्टम्भिभोजनम्

॥

रक्तं

निरसनं

श्वभ्रकूपेक्षां

मद्यमामिषम्

।उत्तानशयनं

यच्च

स्त्रियो

नेच्छन्ति

तत्

त्यजेत्

॥

तथा

रक्तस्रुतिं

शुद्धिं

वस्तिमामासतोऽष्टमात्

।एभिर्गर्भः

स्रवेदामः

कुक्षौ

शुष्येत्

म्रियेत

वा

॥

वातलैश्च

भवेद्गर्भः

कुब्जान्धजडवामनः

।पित्तलैः

खलतिः

पिङ्गः

श्वित्री

पाण्डुः

कफा-त्मभिः

॥

व्याधींश्चास्या

मृदुसुखैरतीक्ष्णैरौषधैर्जयेत्

।द्वितीये

मासि

कललाद्घनः

पेश्यथवार्व्वुदम्

॥

पुंस्त्रीक्लीवाः

क्रमात्तेभ्यस्तत्र

व्यक्तस्य

लक्षणम्

।व्यक्तीभवति

मासेऽस्य

तृतीये

गात्रपञ्चकम्

॥

मूर्द्वा

द्वे

सक्थिनी

बाहू

सर्व्वसूक्ष्माङ्गजन्म

च

।सममेव

हि

मूर्द्धाद्यैर्ज्ञानञ्च

सुखदुःखयोः

॥

गर्भस्य

नाभौ

मातुश्च

हृदि

नाडी

निबध्यते

।यया

स

पुष्टिमाप्नोति

केदार

इव

कुल्यया

॥

चतुर्थे

व्यक्तताङ्गानाञ्चेतनायाश्च

पञ्चमे

।षष्ठे

स्नायुशिरारोम-बल-वर्ण-नख-त्वचाम्

॥

सर्व्वैः

सर्व्वाङ्गसम्पूर्णो

भावैः

पुष्यति

सप्तमे

।गर्भेणोत्पीडिता

दोषास्तस्मिन्

हृदयमाश्रिताः

॥

कण्डूं

विदाहं

कुर्व्वन्ति

गर्भिण्याः

किक्किसानि

च

।नवनीतं

हितन्तत्र

कोलाम्बुमधुरौषधः

॥

सिद्धमल्पपटुस्नेहं

लघुखादु

च

भोजनम्

॥

चन्दनोशीरकल्केन

लिम्पेदूरुस्तनोदरम्

।ओजोऽष्टमे

सञ्चरति

माता

पुत्त्रौ

मुहुः

क्रमात्

॥

तेन

तौ

म्लानमुदितौ

तत्र

जातो

न

जीवति

।शिशुरोजोऽनवस्थानात्

नारीसशयिता

भवेत्

॥

क्षीरपेया

च

पेयात्र

सघृतान्वासनं

घृतम्

।मधुरैः

साधितं

शुद्ध्यै

पुराणशकृतस्तथा

॥

शुष्कमूलककोलाम्लकषायेण

प्रशस्यते

।शताह्वकल्कितो

वस्तिः

स

तैलघृतसैन्धवः

॥

तस्मिंस्त्वेकाहयातेऽपि

कालः

सूतेरतः

परम्

।वर्षाद्विकारकारी

स्यात्

कुक्षौ

वातेन

धारितः

॥

शस्तश्च

नवमे

मासि

स्निग्धो

मांसरसौदनः

।बहुस्नेहा

यवार्गूवा

पूर्व्वोक्तञ्चानुवासनम्

॥

तत

एव

पिचुञ्चास्या

योनौ

नित्यं

निधापयेत्

।वातघ्नपत्रभङ्गाम्भः

शीतं

स्नानेऽन्वहं

हितम्

॥

निःस्नेहाङ्गी

न

नवम्रान्मासात्

प्रभृति

वासयेत्

।प्राग्दक्षिणस्तनस्तन्या

पूर्व्वं

तत्

पार्श्वचेष्टिनी

॥

पुन्नामदोहदप्रश्नरता

पुंस्वप्रदर्शिनी

।उन्नते

दक्षिणे

कुक्षौ

गर्भे

च

परिमण्डले

॥

पुत्त्रं

सूतेऽन्यथा

कन्यां

या

चेच्छति

नृसङ्गतिम्

।नृत्यवादित्रगान्धर्व्व-गन्धमाल्यप्रिया

च

या

॥

क्लीवं

तत्

सङ्करे

तत्र

मध्यं

कुक्षेः

समुन्नतम्

।यमौ

पार्श्वद्वयोन्नामात्

कुक्षौ

द्रोण्यामिव

स्थिते

॥

प्राक्

चैव

नवमान्मासात्

सूतिका

गृहमाश्रयेत्

।देशे

प्रशस्ते

सम्भारैः

सम्पन्नं

साधकेऽहनि

॥

तत्रोदीक्षेत

सा

सूतिं

सूतिका

परिवारिता

।अद्य

श्वः

प्रसवे

ग्लानिः

कुक्ष्यक्षिश्लथताक्लमः

॥

अधो

गुरुत्वमरुचिः

प्रसेको

बहुमूत्रता

।वेदनोरूदरकटीपृष्ठहृद्वस्तिवंक्षणे

॥

योनिभेदरुजातोदस्फुरणस्रवणानि

च

।आवीनामनुजन्मातस्ततो

गर्भोदकस्रुतिः

॥

अथोपस्थितगर्भां

तां

कृतकौतुकमङ्गलाम्

।हस्तस्थपुन्नांमफलां

स्वभ्यक्तोष्णाम्बुसेचिताम्

॥

पाययेत्

सघृतां

पेयां

तनौ

भूशयने

स्थिताम्

।आभुग्नसक्थिमु

त्तानामभ्यक्ताङ्गीं

पुनः

पुनः

॥

अधोनाभेर्विमृद्नीयात्

कारयेज्जृम्भचंक्रमम्

।गर्भः

प्रयात्यवागेवन्तल्लिङ्गं

हृद्विमोक्षतः

॥

आविश्य

जठरं

गर्भो

वस्तेरुपरि

तिष्ठति

।आव्यो

हि

त्वरयन्त्येनां

खट्वामारोपयेत्ततः

॥

अथ

सम्पीडिते

गर्भे

योनिमस्याः

प्रसाधयेत्

।मृदुपूर्व्वं

प्रवाहेत

वाढमाप्रसवाच्च

सा

॥

हर्षयेत्तां

मुहुः

पुत्त्रजन्मशब्दजलानिलैः

।प्रत्यायान्ति

तथाप्राणाः

सूतिक्लेशावसादिताः

॥

घूपयेद्गर्भसङ्गे

तु

योनिं

कृष्णाहिकञ्चुकैः

।हिरण्यपुष्पीमूलञ्च

पाणिपादेन

धारयेत्

॥

सुवर्च्चलां

विशल्य

वा

जराय्वपतनेऽपि

च

।कर्य्यिमेतत्

तथोत्क्षिप्य

बाह्वोरेनां

विकम्पयेत्

॥

कटीमाकोटयेत्

पार्ष्ण्या

स्फिचौ

गाढं

निपी-डयेत्

।तालुकण्ठं

स्पृशेद्वेण्या

मूर्द्ध्नि

दद्यात्

स्नुहीपयः

॥

भूर्ज्जलाङ्गलिकीतुम्बी

सर्पत्वक्कुष्ठसर्षपैः

।पृथग्

द्वाभ्यां

समस्तैर्वा

योनिलेपनधूपनम्

॥

कुष्ठतालीशकल्कं

वा

सुरामण्डेन

पाययेत्

।यूषेण

वा

कुलत्थानां

विल्वजेनासवेन

वा

॥

शताह्वासर्षपाजाजीशिग्रुतीक्ष्णकचित्रकैः

।सहिङ्गुकुष्ठमदनैर्मूत्रे

क्षीरे

च

सार्षपम्

॥

तैलं

सिद्धं

हितं

पायौ

योन्यां

वाप्यनुवासनम्

।शतपुष्पा

वचाकुष्ठकणासर्षपकल्कितः

॥

निरूहः

पातयत्याशु

सस्नेहलवणोऽपराम्

।तत्सङ्गे

ह्यनिलो

हेतुः

सा

निर्य्यात्याशु

तज्जयात्

।कुशला

पाणिनाक्तेन

हरेत्कॢप्तनखेन

वा

।मुक्तगर्भा

परां

योनिं

तैलेनाङ्गञ्च

मर्द्दयेत्

॥

मकल्लाख्ये

शिरोवस्ति

कोष्ठशूले

तु

पाययेत्

।सचूर्णितं

यवक्षारं

घृतेनोष्णजलेन

वा

॥

धान्याम्बु

वा

गुडव्योषत्रिजातकरजोऽन्वितम्

॥

”इति

वाभटे

शरीरस्थाने

प्रथमोऽध्यायः

॥

*

॥

अथ

गर्भोपचारः

।आत्रेय

उवाच

।“प्रथमे

मासि

मधुकं

मधुपुष्पाणि

चैवहि

।नवनीतेन

पयसा

मधुरं

पाययेच्च

सा

॥

द्वितीये

मासि

काकोली

मधुरं

पाययेत्तथा

।तृतीये

कृशरं

श्रेष्ठं

चतुर्थे

च

कृतौदनम्

॥

पञ्चमे

पायसं

दद्यात्

षष्ठे

च

मधुरं

दधि

।सप्तमे

घृतखण्डेन

चाष्टमे

घृतपूरकम्

॥

नवमे

विविधान्नानि

दशमे

दोहदन्तथा

।मासे

तृतीये

सम्प्राप्ते

दोहदं

भवति

स्त्रियाः

॥

यद्यत्

कामयते

सा

च

तत्तद्दद्याद्भिषग्वरः

।वर्ज्जयेद्द्विदलान्नानि

विदाहीनि

गुरूणि

च

॥

अम्लानि

सोष्णक्षीराणि

गुर्व्विणीनां

विवर्ज्जयेत्

।मृत्तिका

भक्षणीया

न

न

च

शूरणकन्दकाः

॥

रसोनश्च

पलाण्डुश्च

सन्त्यक्तो

गुर्व्विणीस्त्रिया

।शूरणानि

प्रदेयानि

गौल्यानि

सरसानि

च

॥

पथ्ये

हितानि

चैतानि

गुर्व्विणीनां

सदा

भिषक्

।व्यायामं

मैथुनं

रोषं

शौर्य्यञ्चक्रमणन्तथा

॥

वर्ज्जयेद्गुर्व्विणीनाञ्च

जायन्ते

सुखसम्पदः

॥

अथोपपन्नं

विहिंतमपि

स्वकीयाचारेण

पञ्च-मासिकमष्टमासिकं

वा

।

ब्राह्मणमङ्गलादिभि-र्गोत्रभोजनमपि

कर्त्तव्यम्

।

दोहदादिषु

परि-पूर्णेषु

रूपवान्

शूरः

पण्डितः

शीलवान्

पुत्त्रोजायते

॥

”

इति

महर्ष्यात्रेयभाषिते

हारीतोत्तरेतृतीयस्थाने

गर्भोपचारो

नाम

अष्टचत्त्वारिंशोऽध्यायः

॥

*

॥

अथ

चलितगर्भत्तिकित्सा

।आत्रेय

उवाच

।“प्रथमे

मासि

गर्भस्य

चलनं

दृश्यते

यदि

।तदा

मधुकमृद्वीका

चन्दनं

रक्तचन्दनम्

॥

पयसा

लोडितं

पीतं

तेन

गर्भः

स्थिरो

भवेत्

।द्वितीये

मासि

चलिते

मृणाले

नागकेशरम्

॥

तृतीये

मासि

गर्भस्य

चलनं

दृश्यते

यदा

।तदा

मूषककीट्टन्तु

शर्करां

पयसा

पिबेत्

॥

चतुर्थे

मासि

दाहश्च

पिपासा

शूलमेव

च

॥

ज्वरेण

स्त्रीणां

यदि

गर्भश्चलते

तदोशीरचन्दन-नागकेशरधातकीकुसुमशर्कराघृतमधुदधि

पाय-येत्

।

पञ्चमे

मासे

चलिते

गर्भे

दाडिमी-पत्राणि

चन्दनं

दघि

मधु

च

पाययेत्

।

षष्ठे-मासि

गैरिकं

कृष्णमृत्तिकां

गोमयभस्म

उदकंपरिस्रुतं

शीतलं

चन्दनं

शर्करया

सह

पिबेत्

।सप्तमे

मासि

गोक्षुरसमङ्गापद्मकघनमुशीरं

मधुरंपाययेत्

।

अष्टमे

मासि

रोध्रं

मधुमागधिकाञ्चसह

दुग्धेन

पीतवतीनाञ्चलिते

गर्भे

स्त्रीणांसुखं

सम्पद्यते

।”

इति

महर्ष्यात्रेयभाषितेहारीतोत्तरे

तृतीये

स्थाने

चलितगर्भचिकित्सानामोनपञ्चाशत्तमोऽध्यायः

॥

*

॥

“नरो

धातुबलेनापि

जीवितश्चात्र

दृश्यते

।तस्माच्च

मैथुनात्

सम्यग्जायते

गर्भसम्भवः

॥

हारीत

उवाच

।संयोगेन

विना

प्राज्ञ

!

कथं

गर्भो

न

जायते

।संयोगेन

विना

पुष्पं

फलं

वा

न

कथं

भवेत्

॥

वृक्षवन्न

कथं

स्त्रीणां

फलोत्पत्तिः

प्रदृश्यते

।एतत्

पृष्टो

महाचार्य्यः

प्रोवाच

ऋषिपुङ्गवः

॥

आत्रेय

उवाच

।विरुद्धानाञ्च

वल्लीनां

स्थावराणाञ्च

पुत्त्रक

!

।तत्र

धातुसमं

बीजं

सह

योगेन

वर्त्तते

॥

न

भिन्नदृष्टिस्तस्येव

दृश्यते

शृणु

पुत्त्रक

!

।स्थावराणाञ्च

सर्व्वेषां

शिवशक्तिमयं

विदुः

॥

निश्चलोऽपि

शिवो

ज्ञेयो

वाप्तिशक्तिर्महामते

!

।तत्र

स्त्रीपूरुषगुणा

वर्त्तन्ते

समयोगतः

॥

आम्रपुष्पं

फलं

तद्बत्

बीजं

शुक्रमयं

विदुः

।स्त्रीणां

रजोमयं

रेतो

बीजाढ्यमिन्द्रियं

नरे

॥

तस्मात्

संयोगतः

पुत्त्रो

जायते

गर्भसम्भवः

।प्रथमेऽहनि

रेतश्च

संयोगात्

कललञ्च

यत्

॥

जायते

बुद्वुदाकारं

शोणितञ्च

दशाहनि

।घनं

पञ्चदशाहे

स्यात्

विंशाहे

मांसपिण्डकम्

॥

मासैकेन

च

पिण्डस्य

पञ्च

तत्त्वं

प्रजायते

।पञ्चाशद्दिवसे

प्राप्ते

अङ्कराणाञ्च

सम्भवः

॥

मासत्रये

तु

सम्प्राप्ते

हस्तपादौ

प्रवर्त्तितौ

।सार्द्ध

मासत्रये

प्राप्ते

शिरश्च

सारवद्भवेत्

॥

चतुर्थके

च

लोमानां

सम्भवश्चात्र

दृश्यते

।पञ्चमे

च

सुजीवः

स्यात्

षष्ठे

प्रस्फुरणं

भवेत्

॥

अष्टमे

मासि

याते

च

अग्नियोगः

प्रवर्त्तते

।मासे

तु

नवमे

प्राप्ते

जायते

तस्य

चेष्टितम्

॥

जायते

तस्य

वैराग्यं

गर्भवासस्य

कारणात्

।दशमे

च

प्रसूयेत

तथैकादशमासि

वा

॥

अथ

दोषबलेनापि

गर्भो

वापि

प्रसूयते

।वातसंप्रेरिते

गर्भे

अपूर्णे

दिवसे

यदि

॥

प्रसूतये

वाप्यथ

तद्गर्भे

बालः

प्रदृश्यते

॥

”इति

हारीते

शारीरस्थाने

प्रथमोऽध्यायः

॥

*

॥

)शिशुः

।

(

गीर्य्यते

निगीर्य्यते

निःक्षिप्यते

वीर्य्य

योनि-रन्ध्रेणास्मिन्

।

गिरति

सिञ्चति

निषेकं

करोतिरेतोऽत्र

वा

।

गॄ

गृ

वा

+

भन्

।

)

कुक्षिः

।

(

यथा,

महाभारते

।

१४

।

१८

।

९

।“यथा

लोहस्य

निस्यन्दो

निषिक्तो

विम्बविग्रहम्

।उपैति

तद्विजानीहि

गर्भे

जीवप्रवेशनम्

॥

”

)सन्धिः

।

पनसकण्टकम्

।

इति

मेदिनी

॥

भे

।

३

॥

मध्यम्

।

(

यथा,

आर्य्यासप्तशत्याम्

।

१७६

।“केतकर्गर्भे

गन्धादरेण

दूरादमी

द्रुतमुपेताः

॥

”

)अपवरकः

।

इति

हेमचन्द्रः

॥

गङ्गादिसन्निहित-देशः

।

यथा,

--“भाद्रकृष्णचतुर्द्दश्यां

यावदाक्रमते

जलम्

।तावद्गर्मं

विजानीयात्

तदूर्द्धं

तीरमुच्यते

॥

”इति

प्रायश्चित्ततत्त्वम्

॥

(

आभ्यन्तरिकवस्तुमात्रम्

।

यथा,

गोः

रामा-यणे

।

४

।

२७

।

३

।“अष्टमासधृतं

गर्भं

भास्करस्य

गभस्तिभिः

।रसं

सर्व्वसमुद्राणां

द्यौः

प्रसूते

रसायनम्

॥

”

)