Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
क्षत (kSata)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
क्षत
-
kSata
-
Masculine
-
wound
क्षति
-
kSati
-
Masculine
-
wound
क्रण
-
kraNa
-
Neuter
-
wound
प्रणाभन्दन
-
praNAbhandana
-
Neuter
-
dressingofwound
उद्ग्रथित
-
udgrathita
-
Adjective
-
wound
ग्रथित
-
grathita
-
Adjective
-
wound
नद्ध
-
naddha
-
Adjective
-
wound
घाति
-
ghAti
-
Feminine
-
wound
क्षति
-
kSati
-
Feminine
-
wound
हेति
-
heti
-
Feminine
-
wound
व्रण
-
vraNa
-
Masculine
-
wound
व्यध
-
vyadha
-
Masculine
-
wound
उत्पीड
-
utpIDa
-
Masculine
-
wound
उद्घात
-
udghAta
-
Masculine
-
wound
क्षणनु
-
kSaNanu
-
Masculine
-
wound
लूनक
-
lUnaka
-
Masculine
-
wound
वेध
-
vedha
-
Masculine
-
wound
शर
-
zara
-
Masculine
-
wound
अस्त्राघात
-
astrAghAta
-
Neuter
-
wound
क्रूर
-
krUra
-
Neuter
-
wound
क्षत
-
kSata
-
Adjective
-
wounded
निविद्ध
-
nividdha
-
Adjective
-
wounded
व्रणित
-
vraNita
-
Adjective
-
wounded
सूदित
-
sUdita
-
Adjective
-
wounded
अतिविद्ध
-
atividdha
-
Adjective
-
wounded
अभिघातित
-
abhighAtita
-
Adjective
-
wounded
अभिदूषित
-
abhidUSita
-
Adjective
-
wounded
अभिविद्ध
-
abhividdha
-
Adjective
-
wounded
अभ्याहत
-
abhyAhata
-
Adjective
-
wounded
अरुष्कृत
-
aruSkRta
-
Adjective
-
wounded
अरुस्
-
arus
-
Adjective
-
wounded
अर्दित
-
ardita
-
Adjective
-
wounded
अस्त्राहत
-
astrAhata
-
Adjective
-
wounded
आतृण्ण
-
AtRNNa
-
Adjective
-
wounded
क्रूर
-
krUra
-
Adjective
-
wounded
क्षतिमत्
-
kSatimat
-
Adjective
-
wounded
क्षतिन्
-
kSatin
-
Adjective
-
wounded
परिक्षत
-
parikSata
-
Adjective
-
wounded
भिन्नदेह
-
bhinnadeha
-
Adjective
-
wounded
प्रहारार्त
-
prahArArta
-
Adjective
-
wounded
क्षत
kSata
Masculine
injury
क्षति
kSati
Masculine
injury
हिंसा
hiMsA
Feminine
injury
रिष्टि
riSTi
Feminine
injury
पीडा
pIDA
Feminine
injury
बाधा
bAdhA
Feminine
injury
अपकृति
apakRti
Feminine
injury
अभिह्रुत्
abhihrut
Feminine
injury
अभिह्रुति
abhihruti
Feminine
injury
आर्ति
Arti
Feminine
injury
आशातना
AzAtanA
Feminine
injury
दब्धि
dabdhi
Feminine
injury
धूर्ति
dhUrti
Feminine
injury
निन्दा
nindA
Feminine
injury
पराभूति
parAbhUti
Feminine
injury
परिभूति
paribhUti
Feminine
injury
परिक्षति
parikSati
Feminine
injury
विक्रिया
vikriyA
Feminine
injury
विप्रकृति
viprakRti
Feminine
injury
विराधना
virAdhanA
Feminine
injury
क्षत
kSata
Masculine
wound
क्षत
kSata
Masculine
injury
क्षत
kSata
Adjective
torn
क्षत
kSata
Adjective
trodden
or
broken
down
क्षत
kSata
Adjective
rent
क्षत
kSata
Adjective
wounded
क्षत
kSata
Adjective
destroyed
क्षत
kSata
Adjective
injured
क्षत
kSata
Adjective
impaired
क्षत
kSata
Adjective
broken
क्षत
kSata
Adjective
diminished
क्षत
kSata
Neuter
rupture
or
ulcer
of
the
respiratory
organs
क्षत
kSata
Neuter
hurt
क्षत
kSata
Neuter
sore
क्षत
kSata
Neuter
contusion
क्षत
[
kṣata
],
Past passive participle.
[
क्षण्-क्त
]
Wounded,
hurt,
injured,
bitten,
torn,
rent,
broken
down
Et cætera.
see
क्षण्
रक्तप्रसाधितभुवः
क्षतविग्रहाश्च
Veṇîsamhâra.
1.7
Kumârasambhava (Bombay).
4.6
Raghuvamsa (Bombay).
1.28
2.56
3.53.
Diminished
trodden.
तम्
Scratching,
a
scratch.
A
wound,
hurt,
injury
क्षते
प्रहारा
निपतन्त्यभीक्ष्णम्
Panchatantra (Bombay).
2.178
क्षते
क्षारमिवासह्यं
जातं
तस्यैव
दर्शनम्
Uttararàmacharita.
4.7
क्षारं
क्षते
प्रक्षिपन्
Mṛichchhakaṭika
5.18
नख˚
Kumârasambhava (Bombay).
3.29.
Danger,
destruction,
peril
क्षतात्
किल
त्रायत
इत्युदग्रः
Raghuvamsa (Bombay).
2.53.
Compound.
-अरि
Adjective.
victorious.
-आस्रवम्
Blood
Bhag.3.18.19.-उदरम्
dysentery.
-कासः
a
cough
produced
by
injury.
जम्
blood
स
च्छिन्नमूलः
क्षतजेन
रेणुः
Raghuvamsa (Bombay).
7.43
Veṇîsamhâra.
2.27
Rāmāyana
5.1.19.
puss,
matter.
-योनिः
Feminine.
a
violated
woman,
a
woman
who
is
no
longer
a
virgin.
-विक्षत
Adjective.
mangled,
covered
with
cuts
and
wounds.-वृत्तिः
Feminine.
destitution,
being
deprived
of
any
means
of
support
क्षतवृत्तिर्वने
नित्यं
फालकुद्दाललाङ्गली
Rāmāyana
2.32.29.-व्रतः
a
student
who
has
violated
his
vow
or
religious
engagement.
-हरम्
aloewood.
क्षत
p.
p.
[
क्षण्-क्त
]
1
Wounded,
hurt,
injured,
bitten,
torn,
rent,
broken
down
&c.
see
क्षण्
रक्तप्रसाधितभुवः
क्षतविग्रहाश्च
Ve.
1.
7
Ku.
4.
6
R.
1.
28
2.
56
3.
53.
2
Diminished
trodden.
तं
1
Scratching,
a
scratch.
2
A
wound,
hurt,
injury
क्षते
प्रहारा
निपतंत्यभीक्ष्णं
Pt.
2.
178
क्षते
क्षारमिवासह्यं
जातं
तस्यैव
दर्शनं
U.
4.
7
क्षारं
क्षते
प्रक्षिपन्
Mk.
5.
18
नख°
Ku.
3.
29.
3
Danger,
destruction,
peril
क्षतात्
किल
त्रायत
इत्युदग्रः
R.
2.
53.
Comp.
अरि
a.
victorious.
उदरं
dysentery.
कासः
a
cough
produced
by
injury.
जं
{1}
blood
स
छिन्नमूलः
क्षतजेन
रेणुः
R.
7.
43
Ve.
2.
27.
{2}
puss,
matter.
योनिः
f.
a
violated
woman,
a
woman
who
is
no
longer
a
virgin.
विक्षत
a.
mangled,
covered
with
cuts
and
wounds.
वृत्तिः
f.
destitution,
being
deprived
of
any
means
of
support.
व्रतः
a
student
who
has
violated
his
vow
or
religious
engagements.
हरं
aloewood.
क्षत,
अस्,
आ,
अम्,
wounded,
hurt,
hit,
injured,
broken,
torn,
rent,
destroyed,
impaired,
violated
diminished,
trodden
or
broken
down
(
अम्
),
n.
a
hurt,
wound,
sore,
contusion.
—क्षत-कास,
अस्,
m.
a
cough
produced
by
an
injury
[
cf.
क्षत-ज,
&c.
]
—क्षत-घ्न,
अस्,
m.,
N.
of
a
plant,
commonly
Kukuraśoṅkhā,
Conyza
Lacera
(
आ
or
ई
),
f.
a
kind
of
insect
lac,
the
animal
dye.
—क्षत-ज,
अस्,
आ,
अम्,
produced
by
a
wound
or
injury
of
any
kind
(
e.
g.
कास,
a
kind
of
cough
)
(
अम्
),
n.
blood
pus,
matter.
—क्षत-तेजस्,
आस्,
आस्,
अस्,
dimmed,
obscured
(
as
light
or
power
).
—क्षत-पुण्य-लेश,
अस्,
आ,
अम्,
having
the
stock
of
merit
exhausted.
—क्षत-योनि,
इस्,
f.
a
woman
who
has
been
violated,
one
no
longer
a
virgin.
—क्षत-विक्षत,
अस्,
आ,
अम्,
mangled,
covered
with
cuts
and
wounds.
—क्षत-विध्वंसिन्,
ई,
m.
a
sort
of
pot-herb,
Convolvulus
Argenteus.
—क्षत-वृत्ति,
इस्,
f.
destitution,
the
being
without
the
means
of
support,
living
on
what
one
can
get.
—क्षत-व्रण,
अस्,
m.
a
sore
produced
by
an
injury.
—क्षत-व्रत,
अस्,
आ,
अम्,
a
violator
of
a
vow
or
religious
engagement.
—क्षत-हर,
अम्,
n.
Agallochum
or
Aloe
wood.
—क्षतारि
(
°त-अरि
),
इस्,
इस्,
इ,
victorious,
triumphant.
—क्षतोत्थ
(
°त-
उत्°
),
अस्,
आ,
अम्,
produced
by
injury.
—क्षतोदर
(
°त-उद्°
),
अम्,
n.
flux,
dysentery.
—क्षतोद्भव
(
°त-उद्°
),
अस्,
आ,
अम्,
produced
by
injury
(
अम्
),
n.
(
?
)
blood
[
cf.
क्षत-ज।
]
—क्षतौजस्
(
°त-
ओज्°
),
आस्,
आस्,
अस्,
weakened,
reduced,
impaired.
क्षत
वि*
-
क्षण्
+
क्त
"घायल,
चोट
लगा
हुआ,
क्षतिग्रस्त,
काटा
हुआ,
फाड़ा
हुआ,
चीरा
हुआ,
तोड़ा
हुआ"
क्षतम्
नपुंलिङ्गम्
-
क्षण्
+
क्त
खरोच
क्षतम्
नपुंलिङ्गम्
-
क्षण्
+
क्त
"घाव,
चोट,
क्षति"
क्षतम्
नपुंलिङ्गम्
-
क्षण्
+
क्त
"भय,
विनाश,
खतरा"
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗಾಯ
निष्पत्तिः
क्षणु
(
हिंसायाम्
)
-
कर्त०
"क्तः"
(
३-४-७२
)
प्रयोगाः
"सद्यो
वसन्तेन
समागतानां
नखक्षतानीव
वनस्थलीनाम्"
उल्लेखाः
कुमा०
३-२९
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಉಜ್ಜುವುದು
/ತಿಕ್ಕುವುದು
/ಗೀರುವುದು
प्रयोगाः
"अजस्रमास्फालितवल्लकीगुणक्षतोज्ज्वलाङ्गुष्ठनखांशुभिन्नया"
उल्लेखाः
माघ०१-९
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ನಾಶ
प्रयोगाः
"क्षतात्
किल
त्रायत
इत्युदग्रः
क्षत्त्रस्य
शब्दो
भुवनेषु
रूढः"
उल्लेखाः
रघु०
२-५३
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಹಿಂಸೆ
/ಪೀಡೆ
/ಬಾಧೆ
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಏಟು
/ಹೊಡೆತ
क्षत
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಭೇದಿಸುವುದು
/ಒಡೆಯುವುದು
निष्पत्तिः
क्षणु
(
हिंसायाम्
)
-
भावे
"क्तः"
(
३-३-११४
)
क्षत
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಭೇದಿಸಲ್ಪಟ್ಟ
/ಒಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟ
प्रयोगाः
"नलिनीं
क्षतसेतुबन्धनीं
जलसङ्घात
इवासि
विद्रुतः"
उल्लेखाः
कुमा०
४-६
क्षत
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ನಾಶಪಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟ
प्रयोगाः
"रुद्राणामपि
मूर्धानः
क्षतहुङ्कारशंसिनः"
उल्लेखाः
कुमा०
२-२६
क्षत
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಪೀಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟ
/ತೊಂದರೆ
ಪಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟ
क्षत
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಗಾಯಗೊಳಿಸಲ್ಪಟ್ಟ
निष्पत्तिः
क्षणु
(
हिंसायाम्
)
-
कर्म०
"क्तः"
(
३-२-१०२
)
प्रयोगाः
"त्याज्यो
दुष्टः
प्रियोऽप्यासीदङ्गुलीवोरगक्षता"
उल्लेखाः
रघु०
१-२८
क्षत
पदविभागः
विशेष्यनिघ्नम्
कन्नडार्थः
ಹೊಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟ
प्रयोगाः
"रघोरवष्टम्भभयेन
पत्त्रिणा
हृदि
क्षतो
गोत्रभिदप्यमर्षणः"
उल्लेखाः
रघु०
३-५३
९,
अङ्क,
अन्तर,
अम्बुजासन,
उपेन्द्र,
ऋद्धि,
कपाट,
कवाट,
कवि,
कूप,
केशव,
क्षत,
खग,
खचर,
खेगामी,
खेचर,
गम्भीर,
गाम्भीर,
गो,
ग्रह,
छिद्र,
तामिस्र,
तार्क्ष्यध्वज,
दिविसद्,
दुर्गा,
द्वार,
नन्द,
नभोग,
नव,
निधान,
निधि,
पट,
पदार्थ,
बल,
बिल,
मिति,
यन्त्र,
रत्न,
रन्ध्र,
लब्ध,
लब्धि,
वट,
विल,
विवर,
शुषिर,
सुषिर,
हरि
क्षण्
(
क्ष꣡णुँ॑
हिंसायाम्
-
तनादिः
-
सेट्
)
ल्युट् →
क्षणनम्
अनीयर् →
क्षणनीयः
-
क्षणनीया
ण्वुल् →
क्षाणकः
-
क्षाणिका
तुमुँन् →
क्षणितुम्
तव्य →
क्षणितव्यः
-
क्षणितव्या
तृच् →
क्षणिता
-
क्षणित्री
क्त्वा →
क्षणित्वा
/
क्षत्वा
ल्यप् →
प्रक्षत्य
क्तवतुँ →
क्षतवान्
-
क्षतवती
क्त →
क्षतः
-
क्षता
शतृँ →
क्षण्वन्
-
क्षण्वती
शानच् →
क्षण्वानः
-
क्षण्वाना
Synonyms
पीडित,
निपीडित,
व्यथित,
विहत,
दूषित,
क्षत,
परिक्षत,
विक्षत,
हिंसित,
विहिंसित,
अपकृत,
अर्दित
(Adjective)
कृतापकारः।
"रेलदुर्घटनायां
पीडिताः
प्राथमिकचिकित्सानन्तरं
गन्तव्यं
स्थानं
प्रापिताः।"
க்ஷத
:
காயப்படுத்தப்பட்ட,
வெட்டப்பட்ட,
கிழிக்கப்பட்ட,
அறுக்கப்பட்ட.
Kṣata
is
regarded
by
Zimmer^1
as
denoting
a
special
disease
(
a
sort
of
Phthisis
pulmonalis
)
in
the
Atharvaveda,
^2
but
the
word
is
probably
only
an
adjective.^3
1
)
Altindisches
Leben,
377.
2
)
vii.
76,
4
(
where
the
reading
is
doubtful,
the
text
having
akṣita.
See
Akṣata
).
3
)
Bloomfield,
Hymns
of
the
Atharva-
veda,
509
Whitney,
Translation
of
the
Atharvaveda,
442.
क्षतं,
क्लीबम्
(
क्षण्यते
वध्यतेऽनेन
।
क्षण
+
करणे
क्तः
।
)स्रवद्रक्तपूयादि
।
घा
इति
भाषा
।
तत्पर्य्यायः
।व्रणः
२
अरुः
३
ईर्म्मम्
४
क्षणनुः
५
।
इतिहेमचन्द्रः
॥
तद्वति
त्रि
॥
*
॥
क्षतेन
मृतस्याशौचं
यथा,
व्याघ्रः
।“क्षतेन
म्रियते
यस्तु
तस्याशौचं
भवेद्द्विधा
।आसप्ताहात्
त्रिरात्रं
स्याद्दशरात्रमतः
परम्
॥
शस्त्रघाते
त्र्यहादूर्द्ध्वं
यदि
कश्चित्
प्रमीयते
।अशौचं
प्राकृतं
तत्र
सर्व्ववर्णेषु
नित्यशः
॥
अत्र
अस्त्रघातपदं
क्षतेतरशस्त्रघातपरं
पारि-भाषिकशस्त्राघातपरमपि
।
अन्यथा
क्षतं
विनापतनादिभिर्विलम्बमृतानां
दिनग्रहणेऽनध्यवसायःस्यात्”
।
इति
शुद्धितत्त्वम्
॥
*
॥
चन्द्रग्रहणादौक्षतदोषाभावो
यथा,
--
पुलस्त्यः
।“चन्द्रसूर्य्यग्रहे
चैव
मृतानां
पिण्डकर्म्मसु
।महातीर्थे
च
संप्राप्ते
क्षतदोषो
न
विद्यते”
॥
अन्यत्र
तु
देवलः
।“सव्रणः
सूतकी
सूयी
मत्तोन्मत्तरजस्वलाः
।मृतबन्धुरवन्धुश्च
वर्ज्यान्यष्टौ
स्वकालतः”
॥
इत्यनेन
वर्ज्यतामाह
।
अशुचित्वमप्याह
।“दन्तलग्नमसंहार्य्यं
लेपं
मन्येत
दन्तवत्
।न
तत्र
बहुशः
कुर्य्यात्
यत्नमुद्धरणे
पुनः
॥
भवेदशौचमत्यर्थं
तृणवेधात्
व्रणे
कृते”
॥
इति
प्रायश्चित्ततत्त्वम्
॥
(
विदारणम्
।यथा,
कुमारे
।
३
।
२९
।“नखक्षतानीव
वनस्थलीनाम्”
॥
विनाशः
।
यथा,
रघुः
।
२
।
५३
।“क्षतात्
किल
त्रायत
इत्युदग्रःक्षत्त्रस्य
शब्दो
भुवनेषु
रूढः”
॥
त्रि,
ताडितः
।
विद्धः
।
यथा,
रघुः
।
३
।
५३
।“रघोरवष्टम्भमयेनं
पत्रिणाहृदि
क्षतो
गोत्रभिदोऽप्यमर्षणः”
॥
क्षतियुक्तः
।
यथा,
कुमारे
।
२
।
२६
।“रुद्राणामपि
मूर्द्धानः
क्षतहूङ्कारशंसिनः”
॥
(
रोगविशेषः
।
तस्य
सकारणसम्प्राप्तिलक्षणानिचिकित्सितञ्च
यथा,
--“धनुषायस्यतोऽत्यर्थं
भारमुद्वहतो
गुरुम्
।पततो
विषमोच्चेभ्यो
युध्यमानस्य
चाधिकैः
॥
वृषं
हयं
वा
धावन्तं
दम्यं
वान्यं
निगृह्लतः
।शिलाकाष्ठाश्मनिर्धातान्
क्षिपतो
निघ्नतः
परान्
॥
अधीयानस्य
वात्युच्चैर्दूरं
वा
व्रजतो
द्रुतम्
।महानदीं
वा
तरतो
गजैर्वा
सह
धावतः
॥
सहसोत्पततो
दूरं
तूर्णञ्चातिप्रणृत्यतः
।तथान्यैः
कर्म्मभिः
क्रूरैर्भृशमभ्याहतस्य
वा
॥
विक्षते
वक्षसि
व्याधिर्बलवान्
समुदीर्य्यते
।स्त्रीषु
चातिप्रसक्तस्य
रूक्षाल्पप्रमिताशिनः
॥
उरो
विरुज्यते
तस्य
भिद्यतेऽर्थ
बिदह्यते
।प्रपीड्यते
ततः
पार्श्वे
शुष्यत्यङ्गं
प्रवेपते
॥
क्रमाद्वीर्य्यं
बलं
वर्णो
रुचिरग्निश्च
हीयते
।ज्वरो
व्यथा
मनोदैन्यं
विङ्भेदाग्निवधावपि
॥
दुष्टः
श्यावः
सदुर्गन्धः
पीतो
विग्रथितो
बहुःकासमानस्य
च
श्लेष्मा
सरक्तः
संप्रवर्त्तते
॥
सक्षतः
क्षीयतेऽत्यर्थं
तथाशुक्रौजसोः
क्षयात्”
॥
पूर्व्वरूपं
यथा,
--“अव्यक्तं
लक्षणं
तस्य
पूर्व्वरूपमिति
स्मृतम्
।उरोरुक्
शोणितच्छर्द्दिः
कासो
वैशेषिकः
क्षते”
॥
अस्यासाध्यलक्षणादिकं
यथा,
--“अल्पलिङ्गस्य
दीप्ताग्नेः
साध्यो
बलवतो
नवः
।गते
संवत्सरे
याप्यः
सर्व्वलिङ्गन्तु
वर्ज्जयेत्”
॥
चिकित्सास्य
यथा
।“उरोमत्वाक्षतं
लाक्षां
पयसा
मधुसंयुताम्
।सद्य
एव
पिबेज्जीर्णे
पयसाद्यात्
सशर्कराम्
॥
पार्श्ववस्तिरुजश्वाल्पपित्ताग्निस्तां
सुरायुताम्
।भिन्नविट्कः
समुस्तातिविधां
पाठां
सवत्सकाम्
॥
लाक्षां
सर्पिर्मधूच्छिष्टं
जीवनीयगणं
सिताम्
।त्वक्क्षीरी
सम्मितं
क्षीरे
पक्त्वा
दीप्तानलः
पिबेत्
॥
इक्ष्वालिकविसग्रन्थिपद्मकेशरचन्दनैः
।शृतं
पयो
मधुयुतं
सन्धानार्थं
पिबेत्
क्षतो
॥
यवानां
चूर्णमादाय
क्षीरसिद्धं
घृतप्लुतम्
।ज्वरदाहे
सिताक्षौद्रशक्तून्
वा
पयसा
पिबेत्
॥
कासी
पर्व्वास्थिशूली
च
लिह्यात्सघृतमाक्षिकाः
।मधूकमधुकद्राक्षा
त्वक्क्षीरापिप्पलीबलाः”
॥
“रक्तेऽतिवृत्ते
दक्षान्तं
यूषैस्तोयेन
वा
पिबेत्चटकाण्डरसं
वापि
रक्तं
वा
छागजाङ्गलम्
॥
चूर्णं
पौनर्नवं
रक्तशालितण्डुलशार्करम्
॥
रक्तष्ठीवी
पिबेत्
सिद्धं
द्राक्षारसपयोघृतैः
।मधूकग्रधुकक्षीरसिद्धं
वा
तण्डुलीयकम्
॥
यष्ट्याह्वानागबलयोः
क्वाथे
क्षीरसमं
घृतम्
।पयसा
पिप्पलीवांशीकल्कसिद्धं
क्षते
शुभम्
॥
कोललाक्षारसे
तद्वत्
क्षीराष्टगुणसाधितम्
।कल्कैः
कट्वम्लदार्व्वीत्वग्वत्सकत्वक्फलैर्घृतम्
॥
जीवकर्षभकौ
वीरां
जीवन्तीं
नागरं
शठीम्
।चतस्रः
पर्णिनीर्मेदे
काकोल्यौ
द्वे
निदिग्धिके
॥
पुनर्नवे
द्वे
मधुकं
आत्मगुप्तां
शतावरीम्
।ऋद्धिं
परूषकं
भार्गीं
मृद्वीकां
वृहतीन्तथा
॥
शृङ्गाटकीं
तामलकीं
पयस्यां
पिप्पलीं
बलाम्
।वदराक्षोटखर्जूरवातामाभिषुकाण्यपि
॥
फलानि
चैवमाद्यानि
कल्कान्
कूर्व्वीत
कार्षिकान्
।धात्रीरसविदारीक्षु
छागमांसरसं
पयः
॥
कुर्य्यात्प्रस्थोन्मितं
तेन
घृतप्रस्थं
विपाचयेत्
।प्रस्थार्द्धं
मधुनः
शीते
शर्करार्द्धतुलान्तथा
॥
द्विकार्षिकाणि
पत्रैला
हेमत्वङ्मरिचानि
च
।चूर्णितानि
विनीयास्माल्लिह्यान्मात्रां
सदा
नरः
॥
अमृतप्राशमित्येतन्नराणाममृतं
घृतम्
।सुधामृतरसं
प्रास्य
क्षीरमांसरसाशिना
॥
नष्टशुक्रक्षतक्षीणदुर्ब्बलव्याधिकर्षितान्
।स्त्रीप्रसक्तान्
कृशान्
वर्णस्वरहीनांश्च
वृंहयेत्
॥
कासहिक्काज्वरश्वासदाहतृष्णास्रपित्तनुत्
।पुत्त्रदं
वमिमूर्च्छाह्वयोनिमूत्रामयापहम्”
॥
इत्यमृतप्राशघृतम्
॥
“मधुकाष्टपलं
द्राक्षा
प्रस्थक्वाथे
घृतं
पचेत्
।पिप्पल्यष्टपले
कल्के
प्रस्थं
सिद्धे
च
शीतले
॥
पृथगष्टपलं
क्षौद्रशर्कराभ्यां
विमिश्रयेत्
।समं
शक्तुक्षतक्षीणे
रक्तगुल्मेषु
तद्धितम्”
॥
इति
शक्तुप्रयोगः
॥
“शक्तूनां
वस्त्रपूतानां
मन्थं
क्षौद्रघृतान्वितम्
।यावान्नसात्म्यो
दीप्ताग्निः
क्षतः
क्षीणः
पिबेन्नरः”
॥
“एका
षोडशिका
धान्याद्धि
द्वेऽजाज्यजमोदयोः
।ताभ्यां
दाडिमवृक्षाम्लद्विर्द्विः
सौवर्च्चलात्पलम्
॥
शुण्ठ्याः
कर्षं
दधित्थस्य
मेध्यात्पञ्च
पलानि
च
।तच्चूर्णं
षोडशपले
शर्कराया
विमिश्रयेत्
॥
षाडवोऽयं
प्रदेयः
स्यादन्नपानेषु
पूर्व्ववत्”
॥
इति
षाडवः
॥
“यच्चोक्तं
यक्ष्मिणां
पथ्यं
कासिनां
रक्तपित्तिनाम्
।तच्च
कुर्य्यादपेक्ष्याग्निं
व्याधिं
सात्म्यबलांस्तथा”
॥
इति
चरके
चिकित्सास्थाने
१६
अध्याये
॥
)
क्षत
त्रीषु लिङ्गेषु
क्षण--क्त
।
१
विदारिते
२
पीडिते
३
घर्षिते
च
।“रवोरवष्टम्भमयेन
पत्रिणा
हृदि
क्षतोगोत्रभिदप्यमर्षणः”रघुः
।
४
क्षतियुक्ते
“रुद्राणामपमूर्द्धानः
क्षतहुङ्कारशंसिनः”
कुमा०
“क्षततिमिरेषु
दिग्बधूमुखेषु”
भट्टिः
क्ष-तयोन्या
अपि
स्त्रियाः”
“कन्यैवाक्षतयोनिर्या
पाणिग्र-हणदूषिता”
इति
च
नारदः
।
विदारणञ्च
शस्त्रादिभि-रवयवविमागः,
“अङ्गुलीवोरगक्षता”
रघुः
।
सर्पेणदशनेनाङ्गुल्याविदारणात्तथात्वम्
।
भावे
क्त
।
५
विदारणेन०
“नखक्षतानीव
वनस्थलीनाम्”
कुमा०
“अनलङ्कृतोऽपिसुन्दर!
हरसि
मनोमे
यतः
प्रसभम्
किं
पुनरलङ्कृतस्त्वंनखरक्षतैस्तस्याः”
सा०
द०
।
६
घर्षणे
“क्षतोज्ज्वलाङ्गुष्ठनखां-शुभिन्नया”
माघः
।
उपचारात्
तत्कार्य्ये
७
दुःखादौ“क्षतात्
किल
त्रायत
इत्युदग्रः
क्षत्रस्य
शब्दोभुवनेषुरूढः”
रघः
उपचारात्
(
घा
)
इति
प्रसिद्धे
स्रवद्रक्तपूयादौ
८
ब्रणे
हेमच०
“प्रकुपितास्तु
दोषामेढ्रममिपन्ना-मांसशोणिते
प्रदूष्य
कण्डूं
जनयन्ति
तत्र
कण्डूयनात्क्षतं
समपजायते
क्षते
दुष्टमांसजाः
प्ररोहाः
पिच्छिलरुधिरस्राविणो
जायन्ते
कूर्चकिणोऽभ्यन्तरमुपरिष्टाद्वा”सुश्रु०
“यस्तु
क्षतेषूपयुज्यते
स
भूयःकल्क
इति
संज्ञां
लभते”
सुश्रु०
व्रणशब्दे
विवृतिःक्षतनिमित्तमरणेऽशौचभेदमाह
शु०
त०
व्याघ्रः
“क्षतेनम्रियते
यस्तु
तस्याशौचं
भवेद्द्विधा
।
आ
सप्ताहात्त्रिरात्रस्यात्
दशरात्रमतः
परम्
।
शस्त्रघाते
त्र्यहादूर्द्ध्वं
यदिकश्चित्
प्रमीयते
।
अशौचं
प्राकृतं
तत्र
सर्व्ववर्ण्णेषु
नित्य-शः”
।
“अत्र
शस्त्रघातपदं
क्षतेतरशस्त्रघातपरं
पारिभाधि-कशस्त्रघातपरमपि
।
यथा
देवीपु०
“पक्षिमत्स्यमृगैर्ये
तुदंष्ट्रिशृङ्गिनखैर्हताः
।
पतनानशनप्रायैर्वज्राग्निविषबन्ध-नैः
।
मृता
जलप्रवेशेन
ते
वै
शस्त्रहताः
स्मृताः”
।
अ-न्यथा
क्षतं
विना
पतनादिभिविलम्बमृतानां
दिनग्रह-णेऽनध्यवसायः
स्यात्
।
न
च
शास्त्रीये
व्यवहासेऽन्तरङ्ग-त्वेन
पारिभाषिकग्रहणस्यैव
युक्तत्वमिति
वाच्यम्
श्राद्धेपारिभाषिकापारिभाषिकशस्त्रघातग्रहणवदत्रापि
तथा
यु-क्तत्वात्
पारिभापिकत्वादेव
न
प्रकरणनियमः”
शु०
त०
क्षत
क्षत
(
pp.
de
क्षण्
)
frappé,
blessé,
tué.
--
S.
neuter
coup,
blessure,
plaie.
क्षतघ्न
masculine
(
हन्
)
conyza
lacera,
bot.
--
क्षतघ्नी
feminine
cochenille
ou
laque.
क्षतज
neuter
(
जन्
)
sang
d'une
blessure
pus
d'une
plaie.
क्षतविध्वंसिन्
masculine
convolvulus
argenteus,
bot.
क्षतव्रत
a.
qui
a
violé
un
vœu
ou
un
devoir
religieux.
क्षतहर
neuter
(
हृ
)
bois
d'aloès
regardé
comme
vulnéraire.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.