Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
क्रिया (kriyA)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
क्रिया
Feminine.
(
-या
)
1.
An
act,
action,
acting.
2.
Means,
expedient.
2.
Begin-
ning,
undertaking.
4.
Atonement.
4.
Study.
6.
Worship.
7.
Dis-
quisition.
1.
Bodily
action.
9.
Remedying,
physical
treatment
or
practice.
10.
Instrument,
implement.
11.
A
religious
or
initiatory
ceremony.
12.
Obsequies,
rites
performed
immediately
after
death.
13.
Purificatory
rites,
as
ablution,
&c.
14.
Judicial
investigation,
by
human
means,
as
witnesses,
documents,
&c.
or
by
superhuman
or
ordeals
of
various
kinds.
15.
In
grammar,
a
verb
of
two
kinds
सकर्म्मक्रिया
active
or
अकर्म्मक्रिया
intransitive:
16.
A
noun
of
action.
Etymology
कृ
to
act,
to
do,
श
affix,
fem.
aff
टाप्
the
above
meanings
may
be
all
resolved
into
the
first.
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
act
[
action
]
विलेख
-
vilekha
-
Masculine
-
act
कार्य
-
kArya
-
Neuter
-
act
कृत्य
-
kRtya
-
Neuter
-
act
अधिनिय
-
adhiniya
-
Neuter
-
act
कर्मन्
-
karman
-
Neuter
-
act
[
action
]
नट
-
naTa
-
Masculine
-
actor
नटक
-
naTaka
-
Masculine
-
actor
कर्मिन्
-
karmin
-
Adjective
-
active
क्रियाशील
-
kriyAzIla
-
Adjective
-
active
सक्रिय
-
sakriya
-
Adjective
-
active
प्रवर्तिन्
-
pravartin
-
Adjective
-
active
वास्तविक
-
vAstavika
-
Adjective
-
actual
चोष्टा
-
coSTA
-
Feminine
-
action
नटन
-
naTana
-
Neuter
-
acting
[
theatre
]
कर्मन्
-
karman
-
Neuter
-
action
नटी
-
naTI
-
Feminine
-
actress
नेटी
-
neTI
-
Feminine
-
actress
कार्यकर्त्री
-
kAryakartrI
-
Feminine
-
activist
कार्यकर्ता
-
kAryakartA
-
Masculine
-
activist
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
act
[
action
]
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
operation
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
bodily
action
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
activity
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
action
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
religious
rite
or
ceremony
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
judicial
investigation
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
worship
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
ceremony
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
noun
of
action
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
cure
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
labour
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
work
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
sacrifice
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
last
ceremony
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
verb
[
active
or
intransitive
verbs
-
Ling.
]
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
occupation
with
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
disquisition
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
composition
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
sacrificial
act
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
operation
शल्यक्रिया
-
zalyakriyA
-
Feminine
-
operation
खण्डकार्य
-
khaNDakArya
-
Neuter
-
blockoperation
[
computer
]
खण्डिककार्य
-
khaNDikakArya
-
Neuter
-
blockoperation
[
computer
]
वर्णकार्य
-
varNakArya
-
Neuter
-
stringoperation
[
computer
]
गणितक्रिया
-
gaNitakriyA
-
Feminine
-
arithmeticoperation
[
computer
]
व्यापार
-
vyApAra
-
Masculine
-
operation
करण
-
karaNa
-
Neuter
-
operation
[
math.
]
लक्षण
-
lakSaNa
-
Neuter
-
operation
सहकारिता
-
sahakAritA
-
Feminine
-
co-operation
सम्प्रतिपत्ति
-
sampratipatti
-
Feminine
-
co-operation
सहकार
-
sahakAra
-
Masculine
-
co-operation
सहकारिभाव
-
sahakAribhAva
-
Masculine
-
co-operation
सहकारित्व
-
sahakAritva
-
Neuter
-
co-operation
सहार्थत्व
-
sahArthatva
-
Neuter
-
co-operation
अधिकोषण-कर्म
-
adhikoSaNa-karma
-
Neuter
-
bank
operation
शस्त्रकर्मन्
-
zastrakarman
-
Neuter
-
knife-operation
समुत्थान
-
samutthAna
-
Neuter
-
active
operation
कर्मभूमि
-
karmabhUmi
-
Feminine
-
area
of
operation
सुक्ताबिन्दु
शल्यकर्म
-
suktAbindu
zalyakarma
-
Neuter
-
cataract
operation
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
atonement
निष्कृति
-
niSkRti
-
Feminine
-
atonement
प्रायश्चित्ति
-
prAyazcitti
-
Feminine
-
atonement
निह्नव
-
nihnava
-
Masculine
-
atonement
निर्वेश
-
nirveza
-
Masculine
-
atonement
प्रायश्चित्त
-
prAyazcitta
-
Neuter
-
atonement
निष्कृत
-
niSkRta
-
Neuter
-
atonement
पावन
-
pAvana
-
Neuter
-
atonement
प्रायश्चेतन
-
prAyazcetana
-
Neuter
-
atonement
सुनिष्कृत
-
suniSkRta
-
Neuter
-
good
atonement
पापनिष्कृति
-
pApaniSkRti
-
Feminine
-
atonement
for
sin
सर्वप्रायश्चित्ति
-
sarvaprAyazcitti
-
Feminine
-
complete
atonement
शान्ति
-
zAnti
-
Feminine
-
atonement
for
a
sin
प्रायश्चित्तीय
-
prAyazcittIya
-
Adjective
-
serving
as
an
atonement
निर्णेजन
-
nirNejana
-
Neuter
-
atonement
for
an
offence
सुनिष्कृत
-
suniSkRta
-
Neuter
-
good
atonement
or
expiation
प्रायश्चित्त
-
prAyazcitta
-
Adjective
-
relating
to
atonement
or
expiation
वधनिर्णेक
-
vadhanirNeka
-
Masculine
-
atonement
for
murder
or
manslaughter
प्रायश्चित्तिमत्
-
prAyazcittimat
-
Adjective
-
one
who
makes
atonement
or
performs
penance
क्रिया
-
kriyA
-
Feminine
-
disquisition
विप्रलप्त
-
vipralapta
-
Neuter
-
disquisition
जीवविचार
-
jIvavicAra
-
Masculine
-
disquisition
on
life
तिथिनिर्णय
-
tithinirNaya
-
Masculine
-
disquisition
on
tithis
अर्थविनिश्चय
-
arthavinizcaya
-
Masculine
-
disquisition
treating
of
the
objects
चतुर्दशस्वपनविचार
-
caturdazasvapanavicAra
-
Masculine
-
disquisition
on
the
14
kinds
of
sleep
कोटयुद्धनिर्णय
-
koTayuddhanirNaya
-
Masculine
-
disquisition
on
fighting
from
strongholds
चतुर्दशमतविवेक
-
caturdazamataviveka
-
Masculine
-
disquisition
on
the
14
philosophical
systems
क्रिया
kriyA
Feminine
act
[
action
]
विलेख
vilekha
Masculine
act
कार्य
kArya
Neuter
act
कृत्य
kRtya
Neuter
act
अधिनिय
adhiniya
Neuter
act
कर्मन्
karman
Neuter
act
[
action
]
पीडा
pIDA
Feminine
ache
कटु
kaTu
Adjective
acrid
तीव्र
tIvra
Adjective
acute
नट
naTa
Masculine
actor
नटक
naTaka
Masculine
actor
कर्मिन्
karmin
Adjective
active
क्रियाशील
kriyAzIla
Adjective
active
सक्रिय
sakriya
Adjective
active
प्रवर्तिन्
pravartin
Adjective
active
वास्तविक
vAstavika
Adjective
actual
चोष्टा
coSTA
Feminine
action
नटन
naTana
Neuter
acting
[
theatre
]
कर्मन्
karman
Neuter
action
अभिगच्छति
abhigacchati
verb
access
[
computer
]
क्रिया
kriyA
Feminine
verb
[
active
or
intransitive
verbs
-
Ling.
]
लिधु
lidhu
term
for
nominal
verbs
नामाख्यातिक
nAmAkhyAtika
Adjective
relating
to
nouns
and
verbs
तिङ्सुबन्तचय
tiGsubantacaya
Masculine
collection
of
verbs
and
nouns
अधि
adhi
Indeclinable
as
a
prefix
to
verbs
and
nouns
तरम्
taram
added
in
older
language
to
adverbs
and
in
later
language
to
verbs
to
intensify
their
meaning
[
suffix
-
Gramm.
]
तम
tama
Adjective
added
(
in
older
language
)
to
adverbs
and
(
in
later
language
)
to
verbs
,
intensifying
their
meaning
क्रिया
Feminine.
(
-या
)
1
An
act,
action,
acting.
2
Means,
expedient.
3
Beginning,
undertaking.
4
Atonement.
5
Study.
6
Worship.
7
Disquisition.
8
Bodily
action.
9
Remedying,
physical
treatment
or
practice.
10
Instrument,
implement.
11
A
religious
or
initiatory
ceremony.
12
Obsequies,
rites
performed
immediately
after
death.
12
Purificatory
rites,
as
ablution,
&c.
14
Judicial
investigation,
by
human
means,
as
witnesses,
documents,
&c.
or
by
superhuman
or
ordeals
of
various
kinds.
15
In
grammar,
a
verb
of
two
kinds,
सकर्म्मक्रिया
active
or
अकर्म्मक्रिया
intransitive.
16
A
noun
of
action.
Etymology
कृ
to
act,
to
do,
श
affix,
fem.
do.
टाप्
the
above
meanings
may
be
all
resolved
into
the
first.
क्रिया
[
kriyā
],
[
कृ
भावे
करणादौ
वा
श
Compare.
Parasmaipada.
III
]
Doing,
execution,
performance,
accomplishment
उपचार˚,
धर्म˚
प्रत्युक्तं
हि
प्रणयिषु
सतामीप्सितार्थक्रियैव
Meghadūta (Bombay).
116.
An
action,
act,
business,
undertaking
प्रणयिक्रिया
Vikramorvasîyam (Bombay).
4.15
Manusmṛiti.
2.4.
Activity,
bodily
action,
labour.
Teaching,
instruction
क्रिया
हि
वस्तूपहिता
प्रसीदति
Raghuvamsa (Bombay).
3.29.
क्रिया
हि
द्रव्यं
विनयति
नाद्रव्यम्
Kau.
Atmanepada.
1.5.
Possession
of
some
act
(
as
of
singing,
dancing
Et cætera.
),
knowledge
शिष्टा
क्रिया
कस्यचिदात्मसंस्था
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1.16.
Practice
(
Opposite of.
शास्त्र
theory
).
A
literary
work,
composition
शृणुत
मनोभिर-
वहितैः
क्रियामिमां
कालिदासस्य
Vikramorvasîyam (Bombay).
1.2
कालिदासस्य
क्रियायां
कथं
परिषदो
बहुमानः
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1.
A
purificatory
rite,
a
religious
rite
or
ceremony
Manusmṛiti.
1.43.
An
expiatory
rite,
expiation.
(
a
)
The
ceremony
of
offering
oblations
to
the
deceased
ancestors
(
श्राद्ध
).
(
b
)
Obsequies.
Worship
त्रैतादिषु
हरेरर्चा
क्रियायै
कविभिः
'कृता
Bhágavata (Bombay).
7.14.39.
Medical
treatment,
application
of
remedies,
cure
शीतक्रिया
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
4
cold
remedies.
(
In
Grammar.
)
Action,
the
general
idea
expressed
by
a
verb.
Motion.
Especially,
motion
as
one
of
the
seven
categories
of
the
Vaiśeṣikas
see
कर्मन्.
(
In
law
)
Judicial
investigation
by
human
means
(
witnesses
Et cætera.
)
or
by
ordeals.
Burden
of
proof
क्रिया
स्याद्वादिनोर्द्वयोः,
द्वयो-
रपि
वादिनोः
क्रिया
प्राप्नोति
V.
May.
A
verb.
A
noun
of
action.
Disquisition.
Study.
Means,
expedients.
Instrument,
implement.
A
construction
कूपप्रपापुष्करिणीवनानां
चक्रुः
क्रियास्तत्र
च
धर्मकामाः
Bu.
Ch.2.12.
Spirit
(
अध्यात्म
)
?
द्रव्यक्रियाकारकाख्यं
धूत्वा
यान्त्यपुनर्भवम्
Bhágavata (Bombay).
12.6.38.
Compound.
-अन्वित
Adjective.
practising
ritual
observances.
अपवर्गः
completion
or
termination
of
an
affair,
execution
of
a
task
क्रियापवर्गे-
ष्वनुजीविसात्
कृताः
Kirâtârjunîya.
1.14.
liberation
from
ceremonial
acts,
absolution.
-अभ्युपगमः
a
special
agreement
क्रियाभ्युपगमात्त्वेतत्
बीजार्थं
यत्प्रदीयते
Manusmṛiti.
9.53
-अर्थ
Adjective.
(
a
Vedic
injunction
)
enjoining
some
duty.
useful
for
some
purpose
अपि
क्रियार्थं
सुलभं
समित्कुशम्
Kumârasambhava (Bombay).
5.33.
-अव-
सन्न
Adjective.
one
who
loses
a
law-suit
through
the
statements
of
the
witnesses
Et cætera.
-आरम्भः
Cooking
आत्मार्थं
च
क्रिया-
रम्भः
Manusmṛiti.
11.64.
-इन्द्रियम्
see
कर्मेंन्द्रिय.
कलापः
the
whole
body
of
ceremonies
enjoined
in
the
Hindu
religious
law.
all
the
particulars
or
points
of
any
business.
-कल्पः
a
particular
mode
of
diognosis.
-काण्डम्
The
portion
of
a
श्रुति
text
treating
of
the
sacrifices.
कारः
an
agent,
worker.
a
beginner,
tyro,
a
fresh
student.
an
agreement.
-तन्त्रम्
one
of
the
four
classes
of
Tantras
Buddha.
-द्वेषिन्
Masculine.
a
witness
whose
testimony
is
prejudicial
to
the
cause
(
one
of
the
five
kinds
of
witnesses
).
-द्वैतम्
efficient
cause.
-निर्देशः
evidence.
-पटु
Adjective.
dexterous.
-पथः
mode
of
medical
treatment.
-पदम्
a
verb.
-पर
Adjective.
diligent
in
the
performance
of
one's
duty.
-पादः
the
third
division
of
a
legal
plaint
that
is,
witnesses,
documents
and
other
proofs
adduced
by
the
plaintiff
or
complainant.
-माधुर्यम्
beauty
of
art
and
architecture
अहो
क्रियामाधुर्यं
पाषाणानाम्
Pratimā
3.
-यज्ञः
religious
rites
(
such
as
गर्भाधानसंस्कार
)
Mahâbhârata (Bombay).
*
1.18.5.
योगः
connection
with
the
verb.
the
employment
of
expedients
or
means
तदा
तत्प्रतिकाराच्च
सततं
वा
विचिन्तनात्
।
आधिव्याधिप्रशमनं
क्रियायोगद्वये
न
तु
॥
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.2.23.
the
practical
form
of
Yoga
philosophy
id est, that is.
active
devotion.
-लोपः
omission
or
discontinuance
of
any
of
the
essential
ceremonies
of
the
Hindu
religion
क्रिया-
लोपाद्
वृषलत्वं
गताः
Manusmṛiti.
1.43.
-वशः
necessary
influence
of
acts
done.
-वाचक,
-वाचिन्
Adjective.
expressing
any
action,
as
a
verbal
noun.
-वादिन्
Masculine.
a
plaintiff,
complainant.-विधिः
a
rule
of
action,
manner
of
any
rite
अयमुक्तो
विभागो
वः
पुत्राणां
च
क्रियाविधिः
Manusmṛiti.
9.22.
विशेषणम्,
an
adverb.
a
predicative
adjective.
-शक्तिः
Feminine.
the
power
of
god
(
in
creating
this
world
).
-संक्रान्तिःf.
imparting
(
to
others
)
one's
knowledge
teaching
विवादे
दर्शयिष्यन्तं
क्रियासंक्रान्तिमात्मनः
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1.19.
-समभिहारः
[
Compare.
Parasmaipada.
III.1.22
]
the
repetition
of
any
act
क्रियासम-
भिहारेण
विराध्यन्तं
क्षमेत
कः
Sisupâlavadha.
2.43.
क्रिया
[
कृ
भावे
करणादौ
वा
श
]
1
Doing,
execution,
performance,
accomplishment
उपचार°,
धर्म°
प्रत्युक्तं
हि
प्रणयिषु
सताभीप्सितार्थक्रियैव
Me.
114.
2
An
action,
act,
business,
undertaking
प्रणयिक्रिया
V.
4.
15
Ms.
2.
4.
3
Activity,
bodily
action,
labour.
4
Teaching,
instruction
क्रिया
हि
वस्तूपहिता
प्रसीदति
R.
3.
29.
5
Possession
of
some
art
(
as
of
singing,
dancing
&c.
),
knowledge
शिष्टा
क्रिया
कस्याचिदात्मसंस्था
M.
1.
16.
6
Practice
(
opp.
शास्त्र
theory
).
7
A
literary
work,
composition
शृणुत
मनोभिरवाहितैः
क्रियामिमां
कालिदासस्य
V.
1.
2
कालिदासरय
कियायां
कथं
परिषदो
बहुमानः
M.
1.
8
A
purificatory
rite,
a
religious
rite
or
ceremony.
9
An
expiatory
rite,
expiation.
10
(
a
)
The
ceremony
of
offering
oblations
to
the
deceased
ancestors
(
श्राद्ध
).
(
b
)
Obsequies.
11
Worship.
12
Medical
treatment,
application
of
remedies,
cure
शीतक्रिया
M.
4
cold
remedies.
13
(
In
gram.
)
Action,
the
general
idea
expressed
by
a
verb.
14
Motion
15
Especially,
motion
as
one
of
the
seven
categories
of
the
Vaiśeṣikas
see
कर्मन्.
16
(
In
law
)
Judicial
investigation
by
human
means
(
witnesses
&c.
)
or
by
ordeals.
17
Burden
of
proof
क्रिया
स्याद्वादिनोर्द्वयोः
द्वयोरपि
वादिनोः
क्रिया
प्राप्नोति
V.
May.
18
A
verb.
19
A
noun
of
action.
20
Disquisition.
21
Study.
22
Means,
expedients,
23
Instrument,
implement.
Comp.
अन्वित
a.
practising
ritual
observances.
अपवर्गः
{1}
completion
or
termination
of
an
affair,
execution
of
a
task,
क्रियापवर्गेष्वनुजीविसात्
कृताः
Ki.
1.
14.
{2}
liberation
from
ceremonial
acts,
absolution.
अभ्युपगमः
a
special
agreement
क्रियाभ्युपगमात्त्वेतत्
बीजार्थं
यत्प्रदीयते
Ms.
9.
53.
अवसन्न
a.
one
who
loses
a
law-suit
through
the
statements
of
the
witnesses
&c.
इंद्रियं
see
कर्मेंद्रिय.
कलापः
the
whole
body
of
ceremonies
enjoined
in
the
Hindu
religious
law.
{2}
all
the
particulars
or
points
of
any
business.
कारः
{1}
an
agent,
worker.
{2}
a
beginner,
tyro,
a
fresh
student.
{3}
an
agreement.
द्वेषिन्
m.
a
witness
whose
testimony
is
prejudicial
to
the
cause
(
one
of
the
five
kinds
of
witnesses
).
द्वैतं
efficient
cause.
निर्देशः
evidence.
पटुं
a.
dexterous.
पथः
mode
of
medical
treatment.
पदं
a
verb.
पर
a.
diligent
in
the
performance
of
one's
duty.
पादः
the
third
division
of
a
legal
plaint
that
is,
witnesses,
documents
and
other
proofs
adduced
by
the
plaintiff
or
complainant.
योगः
{1}
connection
with
the
verb.
{2}
the
employment
of
expedients
or
means.
{3}
active
devotion.
लोपः
omission
or
discontinuance
of
any
of
the
essential
ceremonies
of
the
Hindu
religion
क्रियालोपात्
वृषलत्वं
गताः
Ms.
10.
43.
वशः
necessary
influence
of
acts
done.
वाचक,
वाचिन्
a.
expressing
any
action,
as
a
verbal
noun.
वादिन्
m.
a
plaintiff,
complainant.
विधिः
a
rule
of
action,
manner
of
any
rite
Ms.
9.
220.
विशेषणं
{1}
an
adverb.
{2}
a
predicative
adjective.
शक्तिः
f.
the
power
of
god
(
in
creating
this
world
)
संक्रातिः
f.
imparting
(
to
others
)
one's
knowledge
teaching
M.
1.
19.
समभिहारः
the
repetition
of
any
act
Śi.
2.
43.
क्रिया
feminine.
(
pāṇini
iii,
3,
100
),
doing,
performing,
performance,
occupation
with
(
in
comp.
),
business,
act,
action,
undertaking,
activity,
work,
labour,
kātyāyana-śrauta-sūtra
manu-smṛti
yājñavalkya
et cetera.
bodily
action,
exercise
of
the
limbs,
Lexicographers, esp. such as amarasiṃha, halāyudha, hemacandra, &c.
(
in
Greek.
)
action
(
as
the
general
idea
expressed
by
any
verb
),
verb,
kāśikā-vṛtti
on
pāṇini
i,
3,
1
et cetera.
(
according
to
later
grammarians
a
verb
is
of
two
kinds,
सकर्म-क्रिया,
‘active’,
and
अकर्म-क्°,
‘intransitive’
)
a
religious
rite
or
ceremony,
sacrificial
act,
sacrifice,
manu-smṛti
yājñavalkya
mahābhārata
et cetera.
with
चरमा,
‘the
last
ceremony’,
rites
performed
immediately
after
death,
obsequies,
purificatory
rites
(
as
ablution
et cetera.
),
mahābhārata
iv,
834
rāmāyaṇa
vi,
96,
10
Religious
Action
(
personified
as
a
daughter
of
Dakṣa
and
wife
of
Dharma,
mahābhārata
i,
2578
harivaṃśa
12452
bhāgavata-purāṇa
or
as
a
daughter
of
Kardama
and
wife
of
Kratu,
bhāgavata-purāṇa
)
क्रिया
क्रिया,
f.
(
fr.
rt.
1.
कृ
),
doing,
per-
forming,
performance
business
an
act,
action,
un-
dertaking
activity
work
labour
bodily
action,
exercise
of
the
limbs
a
literary
work
medical
treatment
or
practice
applying
a
remedy,
cure
(
e.
g.
समक्रिय-त्व,
the
being
treated
according
to
one
and
the
same
system
of
medicine
विषमक्रिय-
त्व,
the
being
treated
according
to
different
methods
)
a
religious
rite
or
ceremony,
sacrificial
act,
sacrifice
obsequies,
rites
performed
immediately
after
death
purificatory
rites,
as
ablution
&c.
(
religious
action
is
sometimes
personified
as
a
daughter
of
Dakṣa
and
wife
of
Dharma,
or
a
daughter
of
Kardama
and
wife
of
Kratu
)
judicial
investigation
by
human
means,
as
by
witnesses,
documents,
&c.,
or
by
superhuman
or
ordeals
of
various
kinds
(
in
grammar
)
action
(
as
the
general
idea
expressed
by
any
verb
)
a
verb,
(
ac-
cording
to
later
grammarians
a
verb
is
of
two
kinds,
सकर्म-क्रिया,
active,
and
अकर्म-क्रिया,
intran-
sitive
)
a
noun
of
action
native
lexicographers
give
also
the
following
meanings
to
क्रिया,
—
atonement
disquisition
study
means,
expedient
instrument,
implement.
—क्रिया-कर,
अस्,
m.
one
who
per-
forms
an
action,
a
student.
—क्रिया-कर्तृ,
ता,
m.
the
doer
of
an
action,
an
agent.
—क्रिया-कलाप,
अस्,
m.
title
of
a
grammar
the
great
body
of
cere-
monies
enjoined
in
the
Hindū
laws,
a
number
of
actions
of
any
kind
all
the
particulars
or
points
of
any
business.
—क्रिया-कार,
अस्,
ई,
अम्,
one
who
does
any
act,
an
agent,
a
performer
(
अस्
),
m.
a
beginner,
a
novice,
a
tyro,
a
student
an
agreement.
—क्रिया-कौमुदी,
f.
title
of
a
work
by
Govindā-
nanda.
—क्रिया-तन्त्र,
अम्,
n.
‘a
Tantra
of
action,
’
one
of
the
four
classes
of
Tantras
with
Buddhists.
—क्रिया-द्वेषिन्,
ई,
इणी,
इ,
one
who
is
averse
to
the
part
of
a
lawsuit
or
judicial
trial
called
क्रिया,
i.
e.
to
witnesses,
documents,
ordeals,
&c.
(
ई
),
m.
one
of
the
five
kinds
of
witnesses,
he
whose
testi-
mony
is
hurtful
to
the
cause.
—क्रिया-द्वैत,
अम्,
n.
efficient
cause,
as
resigning
all
to
God.
—क्रिया-
निबन्ध,
title
of
a
work.
—क्रिया-निर्देश,
अस्,
m.
evidence.
—क्रियानुरूप
(
°या-अन्°
),
अस्,
आ,
अम्,
conformable
to
the
act,
according
to
the
action.
—क्रियान्वित
(
°या-अन्°
),
अस्,
आ,
अम्,
practising
ritual
observances.
—क्रिया-पटु,
उस्,
उस्,
उ,
clever,
dextrous.
—क्रिया-पथ,
अस्
or
अम्,
m.
or
n.
(
?
),
manner
of
medical
treatment
or
application
of
reme-
dies.
—क्रिया-पद,
अम्,
n.
a
verb.
—क्रिया-पर,
अस्,
आ,
अम्,
attentive
to
or
diligent
in
the
performance
of
one's
duties.
—क्रियापवर्ग
(
°या-अप्°
),
अस्,
m.
end
of
an
affair,
liberation
from
ceremonial
acts.
—क्रिया-पाद,
अस्,
m.
the
third
division
of
a
suit
at
law,
witnesses,
written
documents
and
other
proofs
adduced
by
the
complainants,
the
rejoinder
of
the
plaintiff.
—क्रिया-प्रसङ्ग,
अस्,
m.
course
of
pro-
ceeding.
—क्रिया-फल,
अम्,
n.
result
or
conse-
quence
of
acts.
—क्रियाभ्युपगम
(
°या-अभ्°
),
अस्,
m.
special
compact
or
agreement.
—क्रियाम्-
बुधि
(
°या-अम्°
),
इस्,
m.
title
of
a
work
of
Prāṇa-
kṛṣṇa.
—क्रिया-योग,
अस्,
m.
the
connection
with
an
action
or
verb
the
employment
of
expedients
or
instruments
the
practical
form
of
the
Yoga
system
of
philosophy,
devotion
by
due
performance
of
the
duties
of
every
day
life,
active
devotion.
—क्रियायोग-
सार,
अस्,
m.
a
section
of
the
Padma-purāṇa.
—क्रिया-
लोप,
अस्,
m.
discontinuance
or
loss
of
any
of
the
essential
ceremonies
of
the
Hindū
religion.
—क्रिया-
वत्,
आन्,
अती,
अत्,
one
who
performs
an
action,
active,
busy,
engaged
in
a
business,
understanding
business,
fit
for
it,
possessed
of
worldly
knowledge
performing
ceremonies
in
the
right
manner,
celebrating
religious
rites.
—क्रिया-वश,
अस्,
आ,
अम्,
subject
to
the
in-
fluence
of
acts
(
अस्
),
m.
necessity,
necessary
influence
of
acts
done
or
to
be
done.
—क्रियावसन्न
(
°या-
अव्°
),
अस्,
आ,
अम्,
one
who
loses
a
lawsuit
through
the
statements
of
the
witnesses
&c.
—क्रिया-वाचक,
अस्,
आ,
अम्,
or
क्रिया-वाचिन्,
ई,
इनी,
इ,
expressing
an
action
(
as
a
verbal
noun
).
—क्रिया-वादिन्,
ई,
m.
a
plaintiff
one
who
states
the
arguments
in
a
lawsuit.
—क्रिया-विधि,
इस्,
m.
a
rule
of
action
conduct
of
affairs,
mode
of
performing
any
rite.
—क्रियाविधि-
ज्ञ,
अस्,
आ,
अम्,
conversant
with
business,
under-
standing
the
ritual
&c.
—क्रिया-विशाल,
अम्,
n.
title
of
the
thirteenth
of
the
fourteen
Pūrvas
or
most
ancient
Jaina
writings.
—क्रिया-विशेषण,
अम्,
n.
that
which
defines
an
action
more
closely
an
adverb.
—क्रिया-शक्ति,
इस्,
f.
capability
to
act
the
power
of
action.
—क्रिया-समभिहार,
अस्,
m.
repetition
of
any
act,
doing
anything
repeatedly.
—क्रिया-सार,
अस्,
m.
title
of
a
work.
—क्रिया-स्थानक-विचार,
अस्,
m.
title
of
a
Jaina
work.
—क्रियेन्द्रिय
(
°या-
इन्°
),
अस्,
m.
an
organ
of
action,
as
the
hand,
foot,
voice,
organ
of
generation
and
that
of
excretion
also
called
कर्मेन्द्रिय,
q.
v.
क्रिया
क्रिया,
i.
e.
कृ
+
या,
1.
1.
Per-
formance,
Man.
9,
298.
2.
Action,
Pañc.
63,
9
an
act,
Yājñ.
2,
23.
3.
Use,
Pañc.
i.
d.
430.
4.
Business,
Man.
8,
154.
5.
A
literary
work,
Vikr.
d.
2.
6.
Physical
treatment,
Suśr.
1,
5,
10.
7.
An
act
of
piety,
Man.
2,
80.
8.
A
religious
ceremony,
Man.
5,
84.
9.
Obsequies,
Rām.
6,
96,
10.
10.
A
proper
name,
MBh.
1,
2578.
--
Compound
अग्नि-,
Feminine.
a
religious
act
performed
by
means
of
fire,
as
burning
of
a
corpse.
अतिथि-,
Feminine.
hospitality,
Rām.
1,
25,
19.
उदक-,
Feminine.
pouring
water
in
honour
of
a
deceased
one,
Man.
5,
69.
कृत
-क्रिय,
Adjective.
one
who
has
performed
a
religious
ceremony,
e.
g.
the
funeral
rites,
Man.
5,
99.
कौतुक-क्रिया,
Feminine.
the
nuptial
ceremonies,
Ragh.
11,
53.
चित्र-,
Feminine.
painting,
MBh.
4,
1360.
जल-
=
उदक-,
Rām.
1,
42,
15.
दार-,
Feminine.
marriage,
Chr.
3,
8.
धर्म-,
Feminine.
observance
of
duties,
Man.
12,
31.
निष्क्रिय,
i.
e.
निस्-,
Adjective.
1.
inactive,
Bhāṣāp.
85.
2.
one
who
does
not
per-
form
his
religious
duties,
Man.
11,
18.
निरहंक्रिया,
i.
e.
निस्-अहम्-,
I.
Feminine.
want
of
selfishness,
Bhāg.
P.
3,
29,
18.
II.
-क्रिय,
Adjective.
impersonal,
3,
27,
14.
ल-
घु-,
Feminine.
a
trifle,
बह्वारम्भे
लघु-
क्रिया,
Much
ado
about
nothing,
Cāṇ.
91,
in
Montasber.
Berl.
Ak.
Hist.
Phil.
1864,
413.
वश-,
Feminine.
1.
subduing
by
drugs,
charms,
etc.
2.
The
drugs,
etc.,
so
used.
विकर्मक्रिया,
i.
e.
विकर्मन्-,
Feminine.
1.
vicious
conduct,
Man.
9,
226.
2.
illegal
act.
स-क्रिय,
Adjective.
one
who
observes
his
religious
duties,
Lass.
42,
2.
हीन-
(
vb.
हा
),
Adjective.
one
who
neglects
his
religious
duties,
Man.
3,
7.
Purificationary
संस्कार,
धार्मिक
समारोह
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
पूजन
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
"औषधोपचार,
चिकित्सा-प्रयोग,
इलाज,
शीतक्रिया,
शीतल
उपचार"
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
क्रिया
के
द्वारा
अभिहीत
कर्म
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
चेष्टा
या
कर्म
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
विशेषतः
वैशेषिक
दर्शन
में
प्रतिपादित
सात
द्रव्यों
में
से
एक
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
साक्ष्यादिक
मानवसाधनों
से
तथा
अन्य
परीक्षाओं
द्वारा
अभियोग
की
छानबीन
करना
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ
+
श,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
प्रमाण-भार
क्रिया
स्त्रीलिङ्गम्
-
"कृ+श्,
रिङ्
आदेशः,
इयङ्"
"संरचना,
कर्म"
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಚೇಷ್ಟೆ
/ವ್ಯಾಪಾರ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕರಣ
/ಮಾಡುವುದು
निष्पत्तिः
कृञ्
(
करणे
)
-
"शः"
(
३-३-१००
)
प्रयोगाः
"निर्वर्त्यतेऽरिः
क्रियया
स
श्रुतश्रवसः
सुतः"
उल्लेखाः
माघ०
२-४१
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕಾರ್ಯ
/ಕೆಲಸ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ನಿಷ್ಕೃತಿ
/ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸಂಪ್ರಧಾರಣ
/ವ್ಯವಹಾರದ
ವಿಚಾರಣೆಯ
ಅಂತ್ಯಘಟ್ಟ
/ವಾದವು
ಒಂದು
ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ
ಬರುವುದು
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಉಪಕ್ರಮ
/ಪ್ರಾರಂಭ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪೂಜೆ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸಾಮ
ಮೊದಲಾದ
ನಾಲ್ಕು
ಉಪಾಯಗಳು
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಶಿಕ್ಷಣ
/ಉಪದೇಶ
/ಪ್ರವಚನ
/ಬೋಧನೆ
प्रयोगाः
"अवन्ध्ययत्नाश्च
बभूवुरत्र
ते
क्रिया
हि
वस्तूपहिता
प्रसीदति"
उल्लेखाः
रघु०
३-२९
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ದಕ್ಷನ
ಮಗಳು
/ಧರ್ಮಪುರುಷನ
ಪತ್ನಿ
प्रयोगाः
"कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधा
पुष्टिः
श्रद्धा
क्रिया
तथा
।
बुद्धिर्लज्जा
मतिश्चैव
पत्न्यो
धर्मस्य
ता
दश
॥"
उल्लेखाः
भा०
आदि०
६७-१४
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳು
ಕಾಗದ
ಪತ್ರಗಳು
ಇವುಗಳ
ಆಧಾರದ
ಮೇಲೆ
ನಡೆಸುವ
ನ್ಯಾಯಾಂಗ
ವಿಚಾರಣೆ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲಿ
ಧಾತುವಿನ
ಅರ್ಥ
/ವ್ಯಾಪಾರ
/ಕರ್ತೃವಿನ
ಕಾರ್ಯ
प्रयोगाः
"साध्यत्वेन
क्रिया
तत्र
धातुरूपनिबन्धना
।
सिद्धभावस्तु
यः
तस्याः
स
घञादिनिबन्धनः
॥"
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವೈದ್ಯ
ಚಿಕಿತ್ಸೆ
/ವ್ಯಾಧಿಯ
ನಿವಾರಣೋಪಾಯ
प्रयोगाः
"अथाख्यः
क्रियाकल्पं
व्याख्यास्यामः"
उल्लेखाः
सुश्रुत०
उत्तरतं०
१८-१
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಶ್ರಾದ್ಧ
विस्तारः
"क्रिया
तु
चेष्टाकरणसम्प्रधारणकर्मसु
।
शिक्षरम्भोपायपूजाचिकित्सानिष्कृतिष्वपि"
-
नानार्थर०
।
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಅರಿವು
/ತಿಳುವಳಿಕೆ
/ಜ್ಞಾನ
प्रयोगाः
"शिष्टा
क्रिया
कस्यचिदात्वसंस्था
सङ्क्रान्तिरन्यस्य
विशेषयुक्ता
।
यस्योभयं
चास्ति
स
शिक्षकाणां
धुरि
प्रतिष्ठापयितव्य
एव"
उल्लेखाः
माल०
१-१६
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಕವಿಯ
ಕೃತಿ
/ಕಾವ್ಯ
प्रयोगाः
"शृणुत
मनोभिरवहितैः
क्रियामिमां
कालिदासस्य"
उल्लेखाः
विक्र०
१-२
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಚಲನೆ
/ಗಮನ
/ವೈಶೇಷಿಕ
ಮತದಲ್ಲಿ
ಉಕ್ತವಾಗಿರುವ
ಪಂಚಕರ್ಮಗಳಲ್ಲೊಂದು
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಪ್ರಯೋಗ
/ಬಳಕೆ
क्रिया
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಅನುಷ್ಠಾನ
/ಆಚರಣೆ
प्रयोगाः
"क्रियाप्रबन्धादयमध्वराणामजस्रमाहूतसहस्रनेत्रः"
उल्लेखाः
रघु०
६-२३
kriyā
(
not
in
this
sense
in
Skt.,
nor
so
far
as
I
have
found
in
Pali
the
definition
promise,
vow,
given
PTSD
s.v.
kiriyā
1(
b
),
is
not
supported
by
a
careful
study
of
the
few
passages
cited
),
decision,
determination:
Mv
〔i.310.6〕
(
cf.
line
8
and
Senartʼs
note
〔p.
602〕
)
eṣa
brāhmaṇapariṣāya
kriyā
anuparivartitavyā,
this
decision
of
the
brahman-assembly
must
be
followed
(
observed,
concurred
in
)
SP
〔186.6—7〕
etāṃ
kriyāṃ
śroṣyanti,
they
will
hear
this
decision
(
determination,
viz.
what
is
then
stated,
that
there
is
only
one
nirvāṇa
).
Cf.
kriyākāra,
kriyābandha,
in
which
kriyā-
seems
to
have
this
same
mg.
neither
of
them
has
been
recorded
elsewhere.
In
MSV
〔ii.109.8,
16〕,
kriyāhṛta
(
kriyā-āhṛta
),
with
lābha,
kriyā
is
short
for
kriyākāra,
agreement
note
kriyākāraṃ
kṛtvā,
17.
Synonyms
क्रिया
(Noun)
देवहूतिकर्दमयोः
नवसु
कन्यासु
एका।
"क्रियायाः
विवाहः
कृतुमुनिना
सह
जातः।"
Synonyms
अनुष्ठानम्,
नैयमिकम्,
क्रिया
(Noun)
नियमानुसारं
कस्यापि
कार्यस्य
निर्वहणम्।
"पितामह्याः
अनुष्ठानस्य
कदापि
केनापि
प्रकारेण
वा
भङ्गः
न
भवति।"
Synonyms
क्रिया
(Noun)
कारणस्य
कार्ये
परिवर्तनस्य
अवस्था।
"दुग्धस्य
दध्नि
परिवर्तनम्
इति
एका
रासायनिकी
क्रिया
अस्ति।"
Synonyms
व्यायामः,
क्रिया,
परिक्रिया
(Noun)
बलवर्धनार्थे
कृताः
शारीरिकाः
परिश्रमाः।
"नियमितेन
व्यायामेन
शरीरं
सुदृढं
तथा
च
बलवान
भवति।"
Synonyms
शपथः,
दिव्यम्,
सत्यम्,
समयः,
प्रत्ययः,
अभीषङ्गः,
अभिषङ्गः,
परिग्रहः,
क्रिया,
शापः,
शपः,
शपनम्,
अभिशापः,
परिशापः
(Noun)
दृढनिश्चयात्मकं
वचनम्।
"भोः
शपथः
अस्ति
न
किमपि
कथितं
मया।"
Synonyms
कर्तव्यम्,
धर्मः,
स्वधर्मः,
कर्तव्यता,
कार्यम्,
कृत्यम्,
क्रिया,
नियमः,
यमः,
व्रतम्,
धुरा,
तपः
(Noun)
यत्
अवश्यं
करणीयम्।
"देशसेवा
इति
अस्माकं
परमं
कर्तव्यम्।"
Synonyms
उपचारः,
उपचर्या,
चिकित्सा,
रुक्प्रतिक्रिया,
निग्रहः,
वेदनानिष्ठा,
क्रिया,
उपक्रमः,
शमः
(Noun)
रोगस्य
दूरीकरणार्थे
कृता
प्रक्रिया।
"अस्य
रोगस्य
उपचारः
कथं
भवति।"
க்ரியா
:
செய்தல்,
கார்யம்,
வேலை,
தொழில்,
உழைப்பு.
Kriyā^1,
daughter
of
Daksha
and
wife
of
Dharma.
§
115
(
Aṃśāvat.
):
I,
66,
2578.
Kriyā^2
=
Śiva
(
1000
names^1
).
क्रिया,
स्त्रीलिङ्गम्
(
क्रियते
अनया
असौ
अस्मिन्
इतिवा
।
डु
कृ
ञ्
करणे
करणकर्म्माधिकरणादौ
चयथायथं
श
प्रत्ययः
।
“रिङ्
शयग्लिङ्क्षु”
।७
।
४
।
१८
।
इति
रिङादेशः
।
“अचिश्नुधातु-भ्रुवां
य्वोरियङुवङौ”
।
६
।
४
।
७७
।
इतिइयङ्
।
)
आरम्भः
।
निष्कृतिः
।
शिक्षा
।
पूज-नम्
।
सम्प्रधारणम्
।
उपायः
।
कर्म्म
।
तन्नव-विधम्
।
यथा,
--“आरम्भो
निष्कृतिः
शिक्षा
पूजनं
सम्प्रधारणम्
।उपायः
कर्म्म
चेष्टा
च
चिकित्सा
च
नव
क्रियाः”
॥
इति
भावप्रकाशः
॥
चेष्टा
।
चिकित्सा
।
इत्य-मरः
।
३
।
३
।
१५६
॥
कारणम्
।
इति
हेम-चन्द्रः
॥
श्राद्धम्
।
इत्यमरटीकायां
स्वामी
॥
शौचम्
।
इति
शब्दरत्नावली
॥
धात्वर्थः
करोत्यर्थोवा
।
इति
वैयाकरणाः
॥
क्रियाः
साध्यरूपाःवस्तधर्म्माः
पाकादयः
एषु
हि
अधिश्रयणाद्यव-श्रयणान्तादिः
पूर्व्वापरीभूतो
व्यापारकलापःपाकादिशब्दवाच्यः
।
इति
साहित्यदर्पणम्
॥
चतुः-प्रकारव्यवहारपादान्तर्गतव्यवहारपादविशेषः
।सा
द्विधा
मानुषी
दैविकी
च
।
तत्राद्या
साक्ष्य-लेख्यानुमानभेदेन
त्रिधा
।
द्वितीया
धटाग्न्युदक-विषकोषतण्डलतप्तमाषकफालधर्म्मजभेदेन
नवधादिष्यानि
।
यथा,
--“द्विप्रकारा
क्रिया
प्रोक्ता
मानुषी
दैविकी
।
तथासाक्ष्यलेख्यानुमानञ्च
मानुषी
त्रिविधा
स्मृता
।धटाद्या
धर्म्मजान्ताश्च
दैविकी
नवधा
स्मृता”
॥
इति
व्यवहारतत्त्वे
वृहस्पतिः
॥
(
चिकित्साकार्य्यंयथा,
--
चरके
सूत्रस्थाने
१७
अध्याये
॥
“याभिः
क्रियाभिर्जायन्ते
शरीरे
धातवः
समाः
।सा
चिकित्सा
विकाराणां
कर्म्मतद्भिषजां
मतम्
॥
कथं
शरीरे
धातूनां
वैषम्यं
न
भवेदिति
।समानाञ्चानुबन्धः
स्यादित्यर्थं
क्रियते
क्रियाः”
॥
“यात्युदीर्णं
शमयति
नान्यं
व्याधिं
करोति
च
।सा
क्रिया
न
तु
या
व्याधिं
हरत्यन्यमुदीरयेत्”
॥
शीते
शीतप्रतीकार
उष्णेचोष्मनिवारणम्
।कृत्वाकुर्य्यात्
क्रियांप्राप्तां
क्रियाकालं
न
हापयेत्”
॥
इति
च
सुश्रुते
सूत्रस्थाने
३५
अध्याये
॥
)
1
{@“डु
कृञ्
करणे”@}
2
‘हिंसाकरणयोः
श्नावौ
कृणोति
कृणुते
कृञः।
करोति
कुरुते
द्वे
द्वे
सम्पद्येते
पदे
क्रमात्।।’
3
इति
देवः।
अयं
घातुः
भ्वादिगणेऽपि
पठ्यते।
तेन
करति,
करते
इति
रूपद्वयमपि
साधु--इति
क्षीरस्वामी
मन्यते।
अत
एव,
कस्याञ्चिदुणादिवृत्तौ
‘करति,
कृणोति,
करोतीति
वा
कारुः’
इति
कारुशब्दव्युत्पादनं
कृतं
सङ्गच्छते।
पुरुषकारोऽप्यस्यानुकूलः।
अन्ये
तु
बहवः
भ्वादिपाठं
नाभ्युपगच्छन्ति।
अत
एव,
न्यासग्रन्थे
‘कः
करत्करति--’
4
इत्यत्र,
‘करतिरिति
छान्दसत्वात्
व्यत्ययेन
शप्।’
इति
प्रोक्तम्।
यदि
भ्वादिपाठोऽभिमतः
स्यात्,
तदा
शपो
व्यत्ययकल्पनमसङ्गतं
भवेत्।
अत
एव,
देवः
श्नुप्रत्यये,
उप्रत्यये
च
साधुत्वमभ्युपैति।
कारकः-रिका,
कारकः-रिका,
5
चिकीर्षकः-र्षिका,
6
चेक्रीयकः-यिका
कर्ता-र्त्री,
कारयिता-त्री,
चिकीर्षिता-त्री,
चेक्रीयिता-त्री
7
कुर्वन्,
8
उपकुर्वन्,
9
10
विकुर्वन्,
11
अनुकुर्वन्,
12
13
पराकुर्वन्-ती,
कारयन्-न्ती,
चिकीर्षन्-न्ती
14
करिष्यन्-न्ती-ती,
कारयिष्यन्-न्ती-ती,
चिकीर्षिष्यन्-न्ती-ती
कुर्वाणः,
15
इत्यनेन
सूचनादिषु
सप्तस्वर्थेषु
गम्यमानेषु
शानज्
विधीयते।
गन्धनम्
=
सूचनम्।
अवक्षेपणम्
=
भर्त्सनम्।
सेवनम्
=
भजनम्।
साहसिक्यम्
=
बलात्कारेण
प्रवर्तनम्।
प्रतियत्नः
=
गुणाधानम्।
प्रकथनम्
=
प्रकर्षेण
कथनम्।
उपयोगः
=
धर्मार्थं
विनियोगः।
‘दोषमुत्कुर्वाणः’
इत्यारभ्य,
‘शतं
प्रकुर्वाणः’
इत्यन्तानि
कमेणोदाहरणानि
बोध्यानि।
]
]
दोषम्
)
उत्कुर्वाणः,
16
उदाकुर्वाणः,
17
उपकुर्वाणः,
18
प्रकुर्वाणः,
19
20
उपस्कुर्वाणः,
21
प्रकुर्वाणः,
22
प्रकुर्वाणः,
23
इति
शानच्।
प्रसहनम्
=
क्षमा,
अभिभवश्च।
]
]
शत्रुम्
)
अधिकुर्वाणः,
24
इति
शानच्।
]
]
स्वरान्
)
25
विकुर्वाणः,
26
इति
शानच्।
]
]
सैन्धवः
)
विकुर्वाणः,
कारयमाणः,
चिकीर्षमाणः,
चेक्रीयमाणः,
27
संचेस्क्रीयमाणः,
28
करिष्यमाणः,
कारयिष्यमाणः,
चिकीर्षिष्यमाणः,
चेक्रीयिष्यमाणः
29
सुकृत्-
30
कर्मकृत्-
31
पापकृत्-मन्त्रकृत्-पुण्यकृत्,
32
शास्त्रकृत्-भाष्यकृत्-कृतौ-कृतः
--
--
33
कृतम्-कृतः-कृतवान्,
34
ओजसाकृतम्-सहसाकृतम्-अम्भसाकृतम्-तमसाकृतम्,
35
अञ्जसाकृतम्,
36
उपस्कृताः
37,
38
परिष्कृता
39,
40
उपस्कृतं
41,
उपस्कृतं
42,
कारितम्,
43
चिकीर्षितः,
चेक्रीयितः-तवान्,
44
करः,
45
क्षेमकरः,
46
किङ्करः-किङ्करा-किङ्करी-यत्करः-यत्करा-तत्करः-तत्करा-
47
तस्करः-तस्करा-बहुकरः-बहुकरा,
48
कुम्भकारः,
अन्धकारः,
49
सत्यङ्कारः,
50
अगदङ्कारः,
51
अस्तुङ्कारः,
52
शङ्करः
53
-शङ्करा-शङ्करी,
54
55
यशस्करः
56
यशस्करी
57
शोककरः-दवींकरः-
58
त्रासकरी,
ज्योतिष्करः-
क्रीडाकरः-श्राद्धकरः,
वचनकरः-कार्यकरः,
59
पारस्करः
60,
61
मस्करः
62,
63
दिवाकरः
64
-विभाकरः-
65
निशाकरः-
66
प्रभाकरः-
67
भास्करः
68
-कारकरः-कारस्करः
69,
अन्तकरः-अनन्तकरः-आदिकरः-नान्दीकरः-लिपिकरः-लिबिकरः-
बलिकरः-भक्तिकरः-कर्तृकरः-चित्रकरः-क्षेत्रकरः-
70
एककरः-
71
72
73
जङ्घाकरः-
74
बाहुकरः-
75
अहस्करः-
76
धनुष्करः-अरुष्करः,
77
कर्मकरः-कर्मकारः,
78
शब्दकारः-श्लोककारः-कलहकारः-गाधाकारः-
79
वैरकारः-चाटुकारः-सूत्रकारः-
मन्त्रकारः
पदकारः,
80
स्तम्बकरिः
81
शकृत्करिः
82,
स्तम्बकारः-शकृ-
त्कारः,
83
मेघङ्करः
84
-ऋतिङ्करः-भयङ्करः,
अभयङ्करः,
85
शिवङ्करः,
86
क्षेमङ्करः
87
प्रिय-
88
ङ्करः-मद्रङ्करः,
क्षेमकारः-प्रियकारः-मद्रकारः,
89
कडङ्करः,
90
91
मस्करी,
92
अकारी,
93
अपकारी-प्रियकारी-
94
अनपकारी-उपकारी,
95
राजकृत्वा,
96
राजकृत्वरी,
97
सहकृत्वा,
सहकृत्वरी,
98
विश्वकर्मा,
99
अलङ्करिष्णुः
100
निराकरिष्णुः,
101
चक्रिः,
102
कारकः-
103
कारिका,
कारः,
चिकीर्षुः,
चिकारयिषुः,
चेक्रियः
कर्तव्यम्,
कारयितव्यम्,
चिकीर्षितव्यम्,
चेक्रीयितव्यम्
करणीयम्,
कारणीयम्,
चिकीर्षणीयम्,
चेक्रीयणीयम्
104
105
कृत्यम्-
106
कार्यम्,
कार्यम्,
चिकीर्ष्यम्,
चेक्रीय्यम्
ईषत्करः-
107
दुष्करः-सुकरः,
108
ईषदाढ्यङ्करः
109
-दुराढ्यङ्करः-स्वाढ्यङ्करः
110
क्रियमाणः-संस्क्रियमाणः,
कार्यमाणः,
चिकीर्ष्यमाणः,
चेक्रीय्यमाणः
कारः-उपकारः-
111
अपकारः-
112
प्राकारः,
113
चक्रम्,
114
कृत्रिमम्-
115
असंस्कृत्रिमम्,
कारः,
चिकीर्षः,
चेक्रीयः
कर्तुम्-
116
व्याकर्तुम्,
117
--
118
कारयितुम्,
चिकीर्षितुम्,
चेक्रीयितुम्
कृतिः,
119
क्रिया,
कृत्या,
120
कारिः
121
-कारिका,
कारणा,
चिकीर्षा,
चिकारयिषा,
चेक्रीया
करणम्,
122
आढ्यङ्करणम्-सुभगङ्करणम्-स्थूलङ्करणम्-पलितङ्करणम्-
नग्नङ्करणम्-अन्धङ्करणम्-
123
अन्धङ्करणी,
प्रियङ्करणम्,
124
उष्णङ्करणम्-भद्रङ्करणम्,
कारणम्,
चिकीर्षणम्,
चेक्रीयणम्
125
स्वाढ्यङ्करणम्,
कृत्वा,
126
तिरस्कृत्वा-तिरःकृत्वा,
127
उपाजेकृत्वा-अन्वाजेकृत्वा,
128
साक्षात्कृत्वा,
129
उरसिकृत्वा,
मनसिकृत्वा,
130
मध्येकृत्वा-पदेकृत्वा-निवचने-
131
कृत्वा
132
नीचैःकृत्वा-उच्चैःकृत्वा,
133
तिर्यक्कृत्वा,
134
मुखतःकृत्वा,
135
नाना-
कृत्वा-विनाकृत्वा-द्विधाकृत्वा-द्वैधंकृत्वा-द्वेधाकृत्वा,
कारयित्वा,
चिकीर्षित्वा,
चेक्रीयित्वा
अुपकृत्य,
नीचैःकृत्य-उच्चैःकृत्य,
तिर्यक्कृत्य,
136
गलतःकृत्य,
नानाकृत्य-विनाकृत्य-द्विधाकृत्य-द्वैधंकृत्य-द्वेधाकृत्य,
137
कारिकाकृत्य,
138
ऊरी-
कृत्य-उररीकृत्य-शुक्लीकृत्य-वषट्कृत्य-पटपटाकृत्य,
139
खाट्कृत्य,
140
सत्कृत्य-
असत्कृत्य,
141
अलङ्कृत्य,
142
पुरस्कृत्य,
नमस्कृत्य
143
हस्तेकृत्य
144
-पाणौकृत्य,
145
146
प्राध्वंकृत्य,
147
जीविंकाकृत्य-उपनिषत्कृत्य,
तिरस्कृत्य-तिरःकृत्य,
उपाजे-
कृत्य-अन्वाजेकृत्य,
148
साक्षात्कृत्य,
उरसिकृत्य-मनसिकृत्य,
मध्येकृत्य-पदेकृत्य-विकार्य,
प्रचिकीर्ष्य,
प्रचेक्रीय्य
निवचनेकृत्य,
149
लवणङ्कृत्य,
150
151
भीतङ्कारं-
152
चोरङ्कारं
153,
154
स्वादुङ्कारं
155
156,
सम्पन्नङ्कारम्-लवणङ्कारम्,
157
अन्यथाकारं-एवङ्कारं-
158
कथङ्कारं-इत्थङ्कारं
159,
160
यथाकारं
161
162
तथाकारं
163,
164
अकृतकारं
165,
नीचैःकारं-
166
उच्चैःकारं,
तिर्यक्कारम्,
करतः-
167
कारम्,
मुखतःकारम्,
नानाकारं-विनाकारं-द्विधाकारं-द्वैधंकारं-द्वेधाकारम्
कारम्
२,
कृत्वा
२,
कारम्
२,
कारयित्वा
२,
चिकीर्षम्
२,
चिकीर्षित्वा
२,
चेक्रीयम्
२
चेक्रीयित्वा
२
168
उण्
प्रत्यये
रूपम्।
]
]
कारुः,
169
कतुः
प्रत्ययः।
]
]
क्रतुः,
170
इति
एणुः
प्रत्ययः।
करेणुः
=
इभी।
‘के
=
मस्तके
रेणुर्यस्य
करेणुः’
इति
व्युत्पत्त्याऽपि
साधयन्ति।
]
]
करेणुः,
171
इति
मनिनि
रूपम्।
क्रियते
यत्
फलार्थिभिस्तत्
कर्म।
]
]
कर्म।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
२४६
)
02
→
(
८-तनादिः-१४७२-सक।
अनि।
उभ।
)
03
→
(
श्लो।
३१
)
04
→
(
८-३-५०
)
05
→
[
[
१।
‘अज्झनगमां
सनि’
(
६-४-१६
)
इति
दीर्घे,
‘इको
झल्’
(
१-२-९
)
इति
सनः
कित्त्वे,
‘ऋत
इद्
धातोः’
(
७-१-१००
)
इति
इत्त्वे
रपरत्वे,
‘सन्यङोः’
(
६-१-९
)
इति
द्वित्वादिकम्।
]
]
06
→
[
[
२।
‘रिङ्
शयग्लिङ्क्षु’
(
७-४-२८
)
इति
रिङादेशे,
द्वित्वे,
‘गुणो
यङ्लुकोः’
(
७-४-८२
)
इत्यभ्यासस्य
गुणे,
‘अकृत्सार्वधातुकयोः--’
(
७-४-२५
)
इति
दीर्घः।
]
]
07
→
[
[
३।
‘तनादिकृञ्भ्य
उः’
(
३-१-७९
)
इत्युप्रत्यये,
गुणे,
‘अत
उत्
सार्वधातुके’
(
६-४-११०
)
इत्युत्वे,
उप्रत्ययस्य
यणादेशः।
]
]
08
→
[
[
आ।
‘उपकुर्वन्तमत्यर्थं
प्रकुर्वाणोऽनुजीविवत्।।’
भ।
का।
८-१८।
]
]
09
→
(
चित्तं
)
10
→
[
[
४।
‘वेः
शब्दकर्मणः’
(
१-३-३४
)
इत्यत्र
‘शब्दकर्मणः’
इत्युक्तत्वादत्र
न
शानच्।
]
]
100
→
[
[
ड्।
‘निराकरिष्णवो
भानुं
दिवं
वर्तिष्णवोऽभितः।
अलङ्करिष्णवो
भान्तस्तडित्वन्तश्चरिष्णवः।।’
भ।
का।
७।
३।
]
]
101
→
[
[
९।
‘भाषायां
धाञ्कृ--’
(
वा।
३-२-१७१
)
इत्यनेन
किः,
किन्
वा
प्रत्ययः।
तस्य
लिडूवद्भावातिदेशाद्द्विर्वचनम्।
कर्तर्येष
प्रत्ययः।
चक्रिः
=
कर्ता।
]
]
102
→
[
[
१०।
‘तुमुन्ण्वुलौ
क्रियायां
क्रियार्थायाम्’
(
३-३-१०
)
इति
भविष्यति
कर्तरि
ण्वुल्।
]
]
103
→
[
[
E।
‘कारका
मित्रकार्याणि
सीतालाभाय
सोऽब्रवीत्।।’
भ।
का।
७।
२९।
]
]
104
→
[
पृष्ठम्०२४०+
२६
]
105
→
[
[
१।
‘विभाषा
कृवृषोः’
(
३-१-१२०
)
इति
क्यप्
वा
भवति।
पक्षे,
‘ऋहलोः--’
(
३-१-१२४
)
इति
ण्यत्।
क्यपि
तुक्।
]
]
106
→
[
[
आ।
‘धर्मकृत्यरतां
नित्यम्
अवृष्यफलभोजनाम्।’
भ।
का।
६-६२।
]
]
107
→
[
[
B।
‘अरण्ययाने
सुकरे
पिता
मां
प्रायुङ्क्त
राज्ये
बत
दुष्करे
त्वाम्।’
भ।
का।
३।
५१।
]
]
108
→
[
[
२।
‘कर्तृकर्मणोश्च
भूकृञोः’
(
३-३-१२५
)
इति
खल्।
‘कर्तृकर्मणोश्च्व्यर्थयोरिति
वक्तव्यम्’
(
वा।
३-३-१२७
)
इति
वार्तिकात्
च्व्यर्थे।
‘ईषन्मालङ्करं
पुष्पं
सुपिण्डङ्कर
ओदनः।
दुस्सेनानिङ्करो
भीरुः,
खित्त्वाद्ध्रस्वमुमागमौ।।’
इति
प्रक्रियासर्वस्वे।
]
]
109
→
[
[
C।
‘ईषदाढ्यङ्करोऽप्येष
न
परत्राशुभक्रियः।’
भ।
का।
७-८४।
]
]
11
→
[
[
५।
‘अनुपराभ्यां
कृञः’
(
१-३-७९
)
इति
शतृप्रत्ययः।
]
]
110
→
[
[
३।
यकि,
‘रिङ्
शयग्लिङ्क्षु’
(
७-४-२८
)
इति
रिङादेशः।
‘रीङि
प्रकृते
रिङादेश-
विधानसामर्थ्यात्
‘अकृत्सार्वधातुकयोः--’
(
७-४-२५
)
इति
दीर्घो
न।’
इति
सिद्धान्तकौमुदी।
]
]
111
→
[
[
ड्।
‘अपकारे
कृतेऽप्यज्ञो
विजिगीषुर्न
वा
भवान्।।’
भ।
का।
५-९।
]
]
112
→
[
[
४।
‘उपसर्गस्य
घञ्यमनुष्ये
बहुलम्’
(
६-३-१२२
)
इति
उपसर्गस्य
दीर्घः।
प्रकियते
इति
प्राकारः
=
सालः।
कर्मणि
घञ्।
]
]
113
→
[
[
५।
‘घञ्र्थे
कविधानम्--’
(
वा।
३-३-१९
)
इति
वार्तिकात्
घञर्थे
कः
प्रत्ययः।
‘द्वित्वप्रकरणे
के
कृञादीनामिति
वक्तव्यम्’
(
वा।
६-१-१२
)
इति
द्वित्वम्।
यण्।
]
]
114
→
[
[
६।
‘ड्वितः
क्त्रिः’
(
३-३-८८
)
इति
भावे
क्त्रिः।
‘क्त्रेर्मम्नित्यम्’
(
४-४-२०
)
इति
सूत्रेण,
‘निर्वृत्ते--’
(
४-४-१९
)
इत्यस्मिन्नर्थे
मप्प्रत्ययः।
‘नित्यम्’
इत्युक्तेः
मप्प्रत्ययान्त
एव
प्रयोज्यः।
]
]
115
→
[
[
E।
‘असंस्कृत्रिमसंख्यानौ
अनुप्त्रिमफलाशिनौ।’
भ।
का।
४-३७।
]
]
116
→
[
[
F।
‘प्रन्थानधीत्य
व्याकर्तुमिति
दुर्मेधसोऽप्यलम्।।’
शिशुपालवधे
२-२६।
]
]
117
→
[
पृष्ठम्०२४१+
२९
]
118
→
[
[
आ।
‘ऐहिष्ट
तं
कारयितुं
कृतात्मा
क्रतुं
नृपः
पुत्रफलं
मुनीन्द्रम्।’
भ।
का।
१-११।
]
]
119
→
[
[
१।
‘कृञः
श
च’
(
३-३-१००
)
इति
स्त्रियां
भावादौ
शप्रत्यये,
रिङादेशे
च
क्रिया
इति
सिद्ध्यति।
सूत्रे
चकारात्
क्यपि
तुकि,
कृत्या
इत्यपि
भवति।
]
]
12
→
[
पृष्ठम्०२३५+
२९
]
120
→
[
[
२।
‘विभाषाऽऽख्यानपरिप्रश्नयोरिञ्
च’
(
३-३-११०
)
इति
इञ्
प्रत्यये
कारिः
इति
भवति।
चकारात्
ण्वुलि
कारिका
इति
रूपमपि
भवति।
]
]
121
→
[
[
B।
‘यां
कारिं
राजपुत्रोऽयमनुतिष्ठति
तां
क्रियाम्।’
भ।
का।
७-७५।
]
]
122
→
[
[
३।
‘आढ्यसुभगस्थूलपलितनग्नान्धप्रियेषु
च्व्यर्थेष्वच्वौ
कृञः
करणे
ख्युन्’
(
३-२-५६
)
इति
ख्युन्
प्रत्ययः।
खित्त्वान्मुम्।
एवं
प्रियङ्करणमिति
पर्यन्तम्।
]
]
123
→
[
[
C।
‘पुराऽयमैति
श्रुतसम्भवस्ते
क्रुधं
धियोऽन्धङ्करणीं
दधानः।।’
वा।
वि।
३-३०।
]
]
124
→
[
[
४।
‘उष्णभद्रयोः
करणे’
(
वा।
६-३-७०
)
इति
ल्युडन्ते
पदे
परतः,
मुम्।
]
]
125
→
[
[
५।
‘भयाढ्यादिषु
तदन्तग्रहणम्’
(
भाष्यम्
१-१-७२
)
इति
वचनात्
तदन्तविधिः।
]
]
126
→
[
[
६।
‘विभाषा
कृञि’
(
१-४-७२
)
इति
गतिसंज्ञाविकल्पः।
यदा
गतिसंज्ञा,
तदानीं
‘तिरसोऽन्यतरस्याम्’
(
८-३-४२
)
इति
विसर्जनीयस्य
सत्वविकल्पः।
यदा
गतिसंज्ञा
न,
तदानीं
विसर्जनीयः,
समासोऽपि
न।
एवं
ल्यप्यपि।
]
]
127
→
[
[
७।
‘उपाजेऽन्बाजे’
(
१-४-७३
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासविकल्पः।
यदा
समासः,
तदानीं
ल्यवपि।
]
]
128
→
[
[
८।
‘साक्षात्प्रभृतीनि
च’
(
१-४-७४
)
इति
गतिसंज्ञा।
‘साक्षात्प्रभृतिषु
च्व्यर्थवचनम्’
(
वा।
१-४-७४
)
इति
वचनात्
च्व्यर्थे
एव
गतिसंज्ञा।
समासे
तु
ल्यप्।
]
]
129
→
[
[
९।
‘अनत्याधान
उरसिमनसी’
(
१-४-७५
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासविकल्पः।
एवं
ल्यप्यपि।
अत्याधानम्
=
उपश्लेषणम्।
तदभावोऽनत्याधानम्।
]
]
13
→
[
[
आ।
‘ता
हनूमान्
पराकुर्वन्
अगमत्
पुष्पकं
प्रति।
विमानं
मन्दरस्याद्रेरनुकुर्वदिव
श्रियम्।।’
भ।
का।
८-५०।
]
]
130
→
[
[
१०।
‘मध्ये
पदे
निवचने
च’
(
१-४-७६
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासविकल्पः।
अत्रापि
चकारात्
‘अनत्याधाने’
(
१-४-७६
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासविकल्पः।
अत्रापि
चकारात्
‘अनत्याधाने’
इत्यनुवर्तते।
निवचनम्
=
वचनाभावः।
निवचने-
कृत्वा
=
वाचं
नियम्येत्यर्थः।
]
]
131
→
[
पृष्ठम्०२४२+
३३
]
132
→
[
[
१।
‘अव्ययेऽयथाभिप्रेताख्याने
कृञः
क्त्वाणमुलौ’
(
३-४-५९
)
इति
क्त्वाणमुलौ।
‘तृतीयाप्रभृतीन्यन्यतरस्याम्’
(
२-२-२१
)
इति
समासविकल्पः।
ततश्च
ल्यबपि।
अयथाभिप्रेताख्यानं
नाम
=
अप्रियस्योच्चैः,
प्रियस्य
च
नीचैः
कथनम्।
]
]
133
→
[
[
२।
‘तिर्यच्यपवर्गे’
(
३-४-६०
)
इति
कृञः
क्त्वाणमुलौ।
अपवर्गः
=
समाप्तिः।
ल्यबप्येवम्।
]
]
134
→
[
[
३।
‘स्वाङ्गे
तस्प्रत्यये
कृभ्वोः’
(
३-४-६१
)
इति
कृञः
क्त्वाणमुलौ,
ल्यबपि।
सूत्रे
यथासंख्यं
नेष्यते।
]
]
135
→
[
[
४।
‘नाधार्थप्रत्यये
च्व्यर्थे’
(
३-४-६२
)
इति
कृञः
क्त्वाणमुलौ,
ल्यबपि।
धार्थत्वेन
‘द्विञ्योश्च-’
(
५-३-४५
)
इति
धमुञः,
‘एधाच्च’
(
५-३-४६
)
इति
एधाचश्च
ग्रहणम्।
]
]
136
→
[
[
आ।
‘सा
माला
करतःकारं
मुखतोभावमागता।
तां
पत्युर्गलतःकृत्य
पार्श्वतोभूय
च
स्थिता।।’
इति
प्रक्रियासर्वस्वे।
]
]
137
→
[
[
५।
‘कारिकाशब्दस्योपसंख्यानम्--’
(
वा।
१-४-६०
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्पप्।
]
]
138
→
[
[
६।
‘ऊर्व्यादिच्विडाचश्च’
(
१-४-६१
)
इति,
ऊरी
उररी
इत्यादीनां
गतिसंज्ञायां,
‘कुगतिप्रादयः’
(
२-२-१८
)
इति
समासे,
ल्यप्।
तुक्।
ऊरी
उररी
शब्दौ,
अङ्गीकरणे,
विस्तारे
च
वर्तेते।
शुक्लीकृत्येत्येतत्
च्विप्रत्ययान्तस्य,
पटपटा-
कृत्येत्येतत्
डाजन्तस्य
चोदाहरणम्।
‘डाचि
बहुलं
द्वे
भवतः--’
(
वा।
८-१-१२
)
इति
डाजन्ते
द्वित्वम्।
]
]
139
→
[
[
७।
‘अनुकरणं
चानितिपरम्’
(
१-४-६२
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्यपि
रूपम्।
]
]
14
→
[
[
१।
‘ऋद्धनोः
स्ये’
(
७-२-७०
)
इतीडागमः
स्यप्रत्ययस्य।
]
]
140
→
[
[
८।
‘आदरानादरयोः
सदसती’
(
१-४-६३
)
इति
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्यपि
रूपम्।
प्रीत्यतिशयः
=
आदरः।
परिभवः,
औदासीन्यं
वा
अनादरः।
]
]
141
→
[
[
९।
अनेकार्थकस्यालंशब्दस्य
‘भूषणेऽलम्’
(
१-४-६४
)
इति
भूषणेऽर्थे
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्यप्।
]
]
142
→
[
[
१०।
‘पुरोऽव्ययम्’
(
१-४-६७
)
इति
गतिसंज्ञायां,
‘नमस्पुरसोर्गत्योः’
(
८-३-४०
)
इति
विसर्जनीयस्य
सत्वे
च
रूपम्।
]
]
143
→
[
[
११।
‘नित्यं
हस्ते
पाणावुपयमने’
(
१-४-७७
)
इति
नित्यं
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्यप्।
उपयमनम्
=
दारकर्म।
]
]
144
→
[
[
B।
‘श्रियमाशासते
लोलां
तां
हस्तेकृत्य
मा
श्वसीः।।’
भ।
का।
५-१६।
]
]
145
→
[
पृष्ठम्०२४३+
२९
]
146
→
[
[
१।
‘प्राध्वं
बन्धने’
(
१-४-७८
)
इति
नित्यं
गतिसंज्ञायां
समासे
ल्यप्।
प्राध्वंकृत्य
=
बन्धनेनाकूलं
कृत्वेत्यर्थः।
]
]
147
→
[
[
२।
‘जीविकोपनिषदावौपम्ये’
(
१-४-७९
)
इति
नित्यगतिसंज्ञायां
समासे
ल्यप्।
]
]
148
→
[
[
आ।
‘साक्षात्कृत्याभिमन्येऽहं
त्वां
हरन्तीं
श्रियं
श्रियः।।’
भ।
का।
५-७१।
]
]
149
→
[
[
३।
साक्षात्प्रभृतिषु
(
१-४-७४
)
लवणशब्दस्य
गतिसंज्ञासन्नियोगेन
मान्तत्वं
निपात्यते,
तेन
लवणंकृत्येति
भवति।
]
]
15
→
(
[
[
२।
‘गन्धनावक्षेपणसेवनसाहसिक्यप्रतियत्नप्रकथनोपयोगेषु
कृञः’
(
१-३-३२
)
150
→
[
[
४।
‘कर्मण्याकोशे
कृञः
खमुञ्’
(
३-४-२५
)
इति
खमुञ्
खित्त्वात्
पूर्वपदस्य
मुम्।
]
]
151
→
[
[
B।
‘तं
भीतङ्कारमाक्रुश्य
रावणः
प्रत्यभाषत।’
भ।
का।
५-३९।
]
]
152
→
[
[
C।
‘भुजविटपमदेन
व्यर्थमन्धम्भविष्णुः
धिगपसरसि
चोरङ्कारमाक्रुश्यमानः।
त्वदुरसि
विदधातु
स्वामपस्कारकेलिं
कुटिलकरजकोटिकूरकर्मा
जटायुः।।’
अनर्घराघवे
५।
११।
]
]
153
→
(
आक्रोशति
)
154
→
[
[
५।
‘स्वादुमि
णमुल्’
(
३-४-२६
)
इति
णमुल्।
‘स्वादुमि’
इति
स्वादुपर्या-
याणामपि
प्रहणम्
\n\n
तेन
लवणङ्कारं,
सम्पन्नङ्कारम्
इत्यपि
सिध्यति।
उपपदस्य
मान्तत्वं
निपातनात्।
]
]
155
→
[
[
ड्।
‘स्वादुङ्कारं
कालखण्डोपदंशं
क्रोष्टा
डिम्भं
व्यष्वणत्
व्यस्वनच्च।।’
शिशुपालवधे-१८-७७।
]
]
156
→
(
भुङ्क्ते
)
157
→
[
[
६।
‘अन्यथैवंकथमित्थंसु
सिद्धाप्रयोगश्चेत्’
(
३-४-२७
)
इति
णमुल्।
अन्यथा
भुङ्क्ते
इत्यर्थः।
]
]
158
→
[
[
E।
‘अकृत्वा
हेलया
पादम्
उच्चैर्मूर्धसु
विद्विषाम्।
कथङ्कारमनालम्बा
कीर्तिर्द्यामधिरोहति।।’
शिशुपालवधे
२-५२।
]
]
159
→
(
भुङ्क्ते
)
16
→
(
श्येनो
वर्तिकाम्
)
160
→
[
[
७।
‘यथातथयोरसूयाप्रतिवचने’
(
३-४-२८
)
इति
णमुल्।
]
]
161
→
[
[
F।
‘किं
त्वमेवं
ब्रवीषीति
पृष्टेऽन्यो
वक्त्यमर्षतः।
यथाकारमहं
जाने
तथाकारं
वदाम्यहम्।।’
इति
प्रक्रियासर्वस्वे।
]
]
162
→
(
अहं
भोक्ष्ये
)
163
→
(
भोक्ष्ये,
किं
तवानेन?
)
164
→
[
[
८।
‘समूलाकृतजीवेषु
हन्कृञ्ग्रहः’
(
३-४-३६
)
इति
णमुल्।
‘कषादिषु
यथावि-
ध्यनुप्रयोगः’
(
३-४-४६
)
इत्यनुप्रयोगः।
]
]
165
→
(
करोति
)
166
→
[
[
ङ्।
‘समूलकाषं
चकष्
रुदन्तो
रामान्तिकं
बृंहितमन्युवेगाः।
आवेदयन्तः
क्षितिपालमुच्चैःकारं
मृतं
रामवियोगशोकात्।।’
भ।
का।
३-४९।
]
]
167
→
[
पृष्ठम्०२४४+
२७
]
168
→
[
[
१।
करोतीति
कारुः
=
शिल्पी।
औणादिके
[
द।
उ।
१-८६
]
169
→
[
[
२।
क्रियतेऽसौ
धर्मार्थिभिरिति
क्रतुः
=
यज्ञः।
औणादिकः
[
द।
उ।
१-१३०
]
17
→
(
हरिम्
)
170
→
[
[
३।
‘कृहृभ्यामेणुः’
[
द।
उ।
१-१३३
]
171
→
[
[
४।
‘मनिन्’
[
द।
उ।
६-७३
]
18
→
(
परदारान्
)
19
→
(
एधो
दकस्य
)
20
→
[
[
३।
‘उपात्
प्रतियत्नवैकृतवाक्याध्याहारेषु
च’
(
६-१-१३९
)
इति
सुट्।
‘कृञः
प्रति-
यन्ते’
(
२-३-५३
)
इत्यनेन
‘एधोदकस्य’
इत्यत्र
षष्ठी।
]
]
21
→
(
गाधाः
)
22
→
(
शतं
)
23
→
(
[
[
४।
‘अधेः
प्रसहने’
(
१-३-३३
)
24
→
(
[
[
५।
‘वेः
शब्दकर्मणः’
(
१-३-३४
)
25
→
[
[
B।
‘योऽपचके
बनात्
सीताम्
अधिचके
न
यं
हरिः।
विकुर्वाणः
स्वरानद्य
बलं
तस्य
निहन्म्यहम्।।’
भ।
का।
८-२०।
]
]
26
→
(
[
[
६।
‘अकर्मकाच्च’
(
१-३-३५
)
27
→
[
[
७।
‘संपरिभ्यां
करोतौ
भूषणे’
(
६-१-१३७
)
इति
सुट्।
‘सुट्
कात्
पूर्वः’
(
६-१-१३५
)
इति
कात्
पूर्वः
सुट्।
]
]
28
→
[
[
C।
‘करिष्यमाणं
विज्ञेयं
कार्यं
किं
नु
कृतं
परैः।’
भ।
का।
५-९।
]
]
29
→
[
[
ड्।
‘सुकृतं
प्रियकारी
त्वं
कं
रहस्युपतिष्ठसे।
पुण्यकृच्चाटुकारस्ते
किङ्करः
सुरतेषु
कः।।’
भ।
का।
५।
६८।
]
]
30
→
[
[
८।
‘सुकर्मपापमन्त्रपुण्येषु
कृञः’
(
३-२-८९
)
इति
स्वादिषु
भूते
कर्तरि
क्विप्।
तुक्।
]
]
31
→
[
[
E।
‘पापकृत्
सुकृतां
मध्ये
राज्ञः
पुण्यकृतः
सुतः।
मामपापं
दुराचार!
किं
निहत्याभिधास्यसि।।’
भ।
का।
६-१२७।
]
]
32
→
[
[
९।
‘सुकर्म--’
(
३-२-८९
)
इति
सूत्रे
उपपदनियमाभावात्,
‘क्विप्
च’
(
३-२-७६
)
इति
क्विपि
‘शास्त्रकृत्’
इत्यादेस्सिद्धिः।
]
]
33
→
[
पृष्ठम्०२३६+
२९
]
34
→
[
[
१।
‘ओजस्सहोऽम्भस्तमसः
तृतीयायाः’
(
६-३-३
)
इति
तृतीयायाः
अलुक्
भवति।
]
]
35
→
[
[
२।
‘अञ्जस
उपसंख्यानम्’
(
वा।
६-३-३
)
इति
तृतीयाया
अलुक्।
]
]
36
→
[
[
३।
‘समवाये
च’
(
६-१-१३८
)
इति
सुट्।
उपस्कृताः
=
सङ्घीभूताः
इत्यर्थः।
]
]
37
→
(
ब्राह्मणाः
)
38
→
[
[
४।
सुटः,
‘परिनिविभ्यः
सेवसितसयसिवुसहसुट्स्तुस्वञ्जाम्’
(
८-३-७०
)
इति
षत्वम्।
]
]
39
→
(
कन्या
)
40
→
[
[
५।
विकृतं
भुङ्क्ते,
वाक्याध्याहारेण
ब्रवीति,
इति
क्रमेणार्थः।
‘उपात्
प्रतियत्न-
वैकृतवाक्याध्याहारेषु
च’
(
६-१-१३९
)
इति
सुट्।
]
]
41
→
(
भुङ्क्ते
)
42
→
(
ब्रूते
)
43
→
[
[
आ।
‘चिकीर्षिते
पूर्वतरं
स
तस्मिन्
क्षेमङ्करेऽर्थे
मुहुरीर्यमाणः।’
भ।
का।
१२-६।
]
]
44
→
[
[
६।
‘शिवशमरिष्टस्य
करे’
(
४-४-१४३
),
‘कर्मणि
घटोऽठच्’
(
५-२-३५
)
इति
निर्देशाभ्यां,
पचादेः
(
३-१-१३४
)
आकृतिगणत्वं
बोध्यते।
तेन
सर्वेभ्यो
धातुभ्योऽच्
प्रत्ययो
भवति।
]
]
45
→
[
[
७।
पचाद्यचि
(
३-१-१३४
)
गङ्गाधरभूधरादिवत्
षष्ठीसमासे
साधुः।
अत
एव,
‘अल्पारम्भः
क्षेमकरः’
इति
प्रयोग
उपपद्यते।
]
]
46
→
[
[
८।
‘किंयत्तद्बहुषु
कृञोऽज्विधानम्’
(
वा।
३-२-२१
)
इति
अच्।
‘दिवा-
विभा--’
(
३-२-२१
)
इति
प्राप्तस्य
टप्रत्ययस्यापवादः।
तेन
स्त्रियां
टाप्।
किङ्करी
इति
प्रयोगस्तु
पुंयोगे
बोध्यः।
]
]
47
→
[
[
९।
‘तद्बृहतोः
करपत्योः
चोरदेवतयोः
सुट्
तलोपश्च’
(
गणसूत्रम्
६-१-१५७
)
इत्यनेन
सुट्
तलोपश्च
चोरे
वाच्ये।
अन्यत्र
तत्कर
इत्येव।
बहुप्रवृत्तिकृत्
बहुकरः।
बहुशब्दः
वैपुल्यवाची,
न
तु
संख्यावाची,
अत्रैव
सूत्रे
(
३-२-२१
)
संख्याग्रहणात्।
]
]
48
→
[
[
१०।
‘कर्मण्यण्’
(
३-२-१
)
इत्यण्।
]
]
49
→
[
[
११।
‘कर्मण्यण्’
(
३-२-१
)
इत्यणि,
‘कारे
सत्यागदस्य’
(
६-३-७०
)
इति
पूर्वपदस्य
मुम्।
अगदङ्कारः
=
चिकित्सकः।
]
]
50
→
[
[
B।
‘अगदङ्कारमादध्वं
प्रज्ञामृतनुतमम्।।’
यादवाभ्युदये--२२-२२।
]
]
51
→
[
[
१२।
कर्मण्यणि
‘अस्तोश्च’
(
वा।
६-३-७०
)
इति
मुम्।
]
]
52
→
[
[
१३।
‘शमि
धातोः
संज्ञायाम्’
(
३-२-१४
)
इति
अच्।
स्त्रियां
टाप्।
‘शङ्करा’
नाम
परिव्राजिका।
पुंयोगे
ङीषि
‘शङ्करी’
इत्यपि
साधु।
]
]
53
→
[
[
C।
‘बलिनाबमुमद्रीन्द्रं
युवां
स्तम्बेरमाविव।
आचक्षाथामिथः
कस्मात्
शङ्करेणापि
दुर्गमम्।।’
भ।
का।
६-९२।
]
]
54
→
[
पृष्ठम्०२३७+
३१
]
55
→
[
[
१।
‘कृञो
हेतुताच्छोल्यानुलोम्येषु’
(
३-२-२०
)
इति
टप्रत्ययः।
टित्त्वात्
स्त्रियां
ङीप्।
‘अतः
कृकमि--’
(
८-३-४६
)
इति
विसर्गस्य
सत्वम्।
‘हेतौ
यशस्करी
विद्या-
शीले
क्रीडाकरो
हरिः।
आनुलोम्ये
कार्यकरः
सचिवो
भूपतेरिति।।’
इति
प्रक्रियासर्वस्वे।
आनुलोम्यम्
=
आराध्यचित्तानुवर्तनम्।
]
]
56
→
[
[
आ।
‘अस्यन्
उरुस्करान्
बाणान्
ज्योतिष्करसमद्युतिः।
यशस्करो
यशस्कामं
कर्पि
बाणैरताडयत्।।’
भ।
का।
९।
६५।
]
]
57
→
(
विद्या
)
58
→
[
[
B।
‘स्थितां
क्षितौ
शान्तशिखाप्रतानां
तारामिव
त्रासकरीं
जनस्य।।’
भ-का-१२।
३।
]
]
59
→
[
[
२।
‘पारस्करप्रभृतीनि
च
संज्ञायाम्’
(
६-१-१५७
)
इति
सुट्।
पारस्करः
=
देश-
विशेषः।
]
]
60
→
(
देशः
)
61
→
[
[
३।
मकरशब्दोऽव्युत्पन्नं
प्रातिपदिकम्।
वेणौ
वाच्ये
‘मस्करमस्करिणौ
वेणु-
परिव्राजकयोः’
(
६-१-१५४
)
इति
सुट्
निपात्यते।
केचित्तु--माङ्युपपदे
करोतेः
करणेऽच
प्रत्ययं
निपातयन्ति।
माङो
ह्रस्वत्वं
सुट्
च
\n\n
मा
क्रियते--येन
प्रतिषिध्यते
स
मस्करो
वेणुः।
--इति
काशिका।
]
]
62
→
(
वेणुः
)
63
→
[
[
४।
‘दिवाविभानिशाप्रभाभास्कारान्तानन्तादिबहुनान्दीकिंलिपिलिबिबलिभक्तिकर्तृचित्र-
क्षेत्रसंख्याजङ्घाबाह्वहर्यत्तद्धनुररुःषु’
(
३-२-२१
)
इति
टः
प्रत्ययः।
‘दिवाकरः’
इत्यारभ्य,
‘अरुष्कर’
इति
यावदेवं
ज्ञेयम्।
दिवा
=
दिवसे
प्राणिनः
चेष्टायुक्तान्
करोतीति
दिवाकरः।
]
]
64
→
[
[
C।
‘अहमन्तकरो
नूनं
ध्वान्तस्येव
दिवाकरः।
तव
राक्षस।
रामस्य
नेयः
कर्मकरोपमः।।’
भ।
का।
५।
९९।
]
]
65
→
[
[
ड्।
‘भुजगेशि
निशाकराभिरामे
द्विषतां
शोककरे
तदाऽवतीर्णे।।’
वा।
वि।
२।
६७।
]
]
66
→
[
[
E।
‘कृशानुरपधूमत्वात्
प्रसन्नत्वात्
प्रभाकरः।
रक्षोविप्रकृतावास्तामपविद्धशुचाविव।।’
रघुवंशे-१०-७४।
]
]
67
→
[
[
५।
‘कस्कादिषु
च’
(
८-३-४८
)
इति
सूत्रे
गणपाठात्
सत्वम्।
]
]
68
→
[
[
F।
‘सलिलार्दवराहदेहनीलो
विदधद्भास्करमर्थशून्यसंज्ञम्।
प्रचलायतलोचनारविन्दं
विदधे
तद्बलमन्धमन्धकारः।।’
शिशुपालधघे
२०-३३।
]
]
69
→
(
वृक्षः
)
70
→
[
[
६।
‘दिवाविभा--’
(
३-२-२१
)
इति
सूत्रे
संख्याशब्देन
संख्यावाचिनाम्
एकद्वित्रा-
दीनां
ग्रहणम्।
]
]
71
→
[
द्विकरः-त्रिकरः-
]
72
→
[
पृष्ठम्०२३८+
२९
]
73
→
[
[
१।
‘जङ्घाकरः’
इत्यत्र
जङ्घाशब्देन
लक्षणया
तत्साध्यवेगो
लक्ष्यते।
]
]
74
→
[
[
२।
‘बाहुकरः’
इत्यत्र
बाहुशब्देन
बाहुसाध्या
गतिः,
प्रवृत्तिर्वा
बोध्यते।
]
]
75
→
[
[
३।
‘कस्कादिषु
च’
(
८-३-४८
)
इति
सूत्रे
गणपाठात्
सत्वम्।
तेन
जिह्वामूलीयो
न
भवति।
]
]
76
→
[
[
४।
‘धनुष्करः
अरुष्करः’
इत्यत्र
‘नित्यं
समासेऽनुत्तरपदस्थस्य’
(
८-३-४५
)
इति
षत्वम्।
]
]
77
→
[
[
५।
‘कर्मणि
मृतौ’
(
३-२-२२
)
इति
टः।
मृतिं
यः
सेवते
स
कर्मकरः
\n\n
अन्यत्र
कर्मकारः।
]
]
78
→
[
[
६।
‘न
शब्दश्लोककलहगाधावैरचाटुसूत्रमन्त्रपदेषु’
(
३-२-२३
)
इति
हेत्वादिषु
प्राप्तस्य
टप्रत्ययस्य
निषेधात्
औत्सर्गिकः
अण्।
एवं
‘पदकार’
इति
पर्यन्तं
ज्ञेयम्।
]
]
79
→
[
[
आ।
‘यो
वैरकारः
स्वयमेव
गोष्वभूत्
तृणेढि
नो
स
स्म
शकृत्करीनपि।
नासीदकालेऽप्यफलेग्रहिर्द्रुमस्तदर्तवः
कर्मकरा
इवाभवन्।।’
वा।
वि।
२-६८।
]
]
80
→
[
[
७।
‘स्तम्बशकृतोरिन्’
(
३-२-२४
)
इति
इन्
प्रत्ययः।
‘व्रीहिवत्सयोरिति
वक्तव्यम्’
(
वा।
३-२-२४
)
इति
वार्तिकात्
स्तम्बकरिः
व्रीहिः--शकृत्करिः
वत्सः।
अन्यत्र
स्तम्बकारः
शकृत्कारः
इति।
]
]
81
→
(
व्रीहिः
)
82
→
(
वत्सः
)
83
→
[
[
८।
‘मेघर्तिभयेषु
कृञः’
(
३-२-४३
)
इति
खच्।
खित्त्वात्
‘अरुर्द्विषदजन्तस्य--’
(
६-३-६७
)
इति
पूर्वपदस्य
मुम्।
‘भयाढ्यादिषु
तदन्तविधिः’
(
भाष्यम्--
(
१-१-७२
)
इति
भाष्यात्
‘अभयङ्करः’
इत्यपि
साधुः।
]
]
84
→
[
[
B।
‘मेघङ्करमिवायान्तमृतुं
रामं
क्लमान्वितः।
दृष्ट्वा
मेने
न
सुग्रीवो
वालिभानुं
भयङ्करम्।।’
भ।
का।
६।
१०४।
]
]
85
→
[
[
९।
‘शिव
एको
घ्येयः
शिवङ्करः’
--इत्याथर्वणोपनिषदि
श्रूयते।
छान्दसत्वात्
बहुलग्रहणेन
खचि
रूपनिष्पत्तिरिति
पदमञ्जरी।
‘क्षेमङ्करोऽरिष्टतातिः
शिव-
तातिः
शिवङ्करः।’
इत्यभिधानरत्नमाला
(
२-१८५
)।
]
]
86
→
[
[
१०।
‘क्षेमप्रियमद्रेऽण्
च’
(
३-२-४४
)
इति
खजणौ।
]
]
87
→
[
[
C।
‘महाकुलीन
ऐक्ष्वाके
वंशे
दाशरथिर्मम।
षितुः
प्रियङ्करो
भर्ता
क्षेमकारस्तपस्विनाम्।।
निहन्ता
वैरकाराणां
सतां
बहुकरः
सदा।
पारश्वधिकरामस्य
शक्तेरन्तकरो
रणे।।’
भ।
का।
५-७७-७८।
]
]
88
→
[
पृष्ठम्०२३९+
२८
]
89
→
[
[
१।
‘कडङ्करदक्षिणाच्छ
च’
(
५-१-६९
)
इति
सूत्रे
निपातनात्
मुम्।
]
]
90
→
[
[
आ।
‘कटङ्करीयरोधो
हि
कलमोत्सेधकारणम्।।’
यादवाभ्युदये-२२-९।
]
]
91
→
[
[
२।
माङि
उपपदे
करोतेस्ताच्छील्ये
इनिर्निपात्यते।
माङो
ह्रस्वत्वं
सुट्
च।
माकरणशीलो
मस्करी।
कर्मापवादित्वात्
परिव्राजक
उच्यते।
स
त्वेवमाह--
‘मा
कुरुत
कर्माणि,
शान्तिर्वः
श्रेयसी’
इति
‘मस्करमस्करिणौ
वेणु-
परिव्राजकयोः’
(
६-१-१५४
)
इत्यत्र
काशिका।
]
]
92
→
[
[
३।
ग्रह्यादि
(
३-१-१३४
)
गणे
पाठात्
अताच्छीलिको
णिनिः
नञ्युपपदे।
]
]
93
→
[
[
४।
‘सुप्यजातौ
णिनिस्ताच्छील्ये’
(
३-२-७८
)
इति
ताच्छीलिको
णिनिः।
एव-
मुपकारी
इति
पर्यन्तम्।
]
]
94
→
[
[
B।
‘पीडयन्ति
जनं
धाराः
पतन्त्योऽनपकारिणम्।।’
भ।
का।
७।
९।
]
]
95
→
[
[
५।
‘राजनि
युधिकृञः’
(
३-२-९५
)
इति
भूते
क्वनिप्।
राजानं
कृतवान्
राजकृत्वा।
तुक्।
‘प्रागसत्कल्पं,
स्वशक्त्या
नृपं
कृतवान्
इत्यर्थः’
इति
प्रक्रियासर्वस्वे।
]
]
96
→
[
[
C।
‘बुद्धिपूर्वं
ध्रुवन्
न
त्वा
राजकृत्वा
पिता
खलम्।’
भ।
का।
६।
१३०।
]
]
97
→
[
[
६।
‘सहेच’
(
३-२-९६
)
इति
क्वनिपि
तुक्।
सहकृत्वा
=
सहकारी।
स्त्रियां
‘वनो
र
च’
(
४-१-७
)
इति
ङीपि
रेफादेशे
च
सहकृत्वरी
इति
रूपम्।
]
]
98
→
[
[
७।
‘अन्येभ्योऽपि
दृश्यन्ते’
(
३-२-७५
)
इति
मनिन्प्रत्यये,
‘नेड्
वशि
कृति’
(
७-२-८
)
इति
इण्णिषेधे
च
रूपम्।
विश्वं
कर्म
अस्मात्,
अस्य
वा
इति
विश्वकर्मा
=
देवशिल्पिः।
]
]
99
→
[
[
८।
‘अलङ्कृञ्निराकृञ्--’
(
३-२-१३६
)
इत्यादिना
ताच्छीलिक
इष्णुच्
प्रत्ययः।
]
]
क्रिया
क्रिया
feminine
(
कृ
sfx.
य
)
action
à
faire,
devoir,
office,
tâche
acte,
action,
en
gén.
Entreprise
affaire
moyen,
expédient
instrument
de
l'action.
Traitement
médical
ou
chirurgical.
Etude.
Affaire
judiciaire.
Rite
surtout
rite
purificatoire,
ablution
du
corps
après
la
mort.
क्रियाकार
masculine
novice,
étudiant
क्रियाद्वेषिन्
masculine
(
द्विष्
)
témoin
à
charge.
क्रियापाद
masculine
le
4ᵉ
acte
d'un
procès,
c-à-d.
la
preuve
ou
réplique
du
plaignant.
क्रियावत्
a.
(
sfx.
वत्
)
occupé
ou
propre
à
remplir
une
fonction,
à
faire
une
œuvre,
à
mener
une
entreprise.
क्रियावाचक
a.
(
वच्
)
qui
énonce
l'action,
tg.:
क्रियावाचकम्
आख्यातम्
le
verbe
[
est
le
mot
qui
]
exprime
l'action.
क्रियावादिन्
masculine
(
वद्
)
un
plaignant
un
dénonciateur.
क्रिया-
Feminine.
exécution,
réalisation
instruction,
connaissance
affaire,
activité,
travail
œuvre,
ouvrage
littéraire
acte
religieux,
sacrifice,
cérémonie
(
not.
rite
funéraire
)
sacrifice
personnifié
-वन्त्-
a.
actif,
agissant,
occupé,
qui
comprend
les
affaires
qui
accomplit
les
cérémonies
religieuses.
°योग-
Masculine.
emploi
d'instruments
ou
de
moyens
forme
pratique
de
la
philosophie
Yoga.
°लोप-
Masculine.
cessation
d'une
cérémonie,
omission
de
sacrements.
°विधि-
Masculine.
règle
de
conduite
°विधि-ज्ञ-
ag.
qui
connaît
les
règles
de
conduite.
क्रियापवर्ग-
Masculine.
accomplissement
d'une
affaire,
d'une
tâche.
क्रियाभ्युपगम-
Masculine.
promesse
formelle.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.