Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
किष्किन्धा (kiSkindhA)
किष्किन्धा
स्त्रीलिङ्गम्
-
"किं
किं
दधाति
-
किं
-
किं
-
धा
-
क,
पूर्वस्य
किमो
मलोपः,
सुट्,
षत्वम्+टाप्"
"एक
नगरी,
किष्किन्धा
की
राजधानी"
किष्किन्धा
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಾಲಿಯ
ರಾಜಧಾನಿಯಾದ
ಒಂದು
ಪಟ್ಟಣ
प्रयोगाः
"गच्छ
लक्ष्मण
जानीहि
किष्किन्धायां
कपीश्वरम्
।
"
"किष्किन्धां
समुपागम्य
वाली
युधि
निपातितः"
उल्लेखाः
रामा०
कन्नडार्थः
ವಾಲ್ಮೀಕಿರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ
ವಾಲಿ
ಸುಗ್ರೀವರ
ವಿಷಯವನ್ನು
ವರ್ಣಿಸುವ
ಒಂದು
ಕಾಂಡ
/
ರಾಮಾಯಣದ
೪
ನೆಯ
ಕಾಂಡ
कन्नडार्थः
ಕೆಟ್ಟ
ವ್ಯಾಪಾರ
/ನೀಚ
ಕೆಲಸ
Kishkindhā,
a
city.
§
281
(
Sahadeva
):
II,
31,
1122
(
at
K.
Sahadeva
fought
with
the
monkey-kings
Dvivida
and
Mainda
).--§
531
(
Rāmopākhyānap.
):
III,
280,
16107
(
C.
ºdhyāṃ
),
16108
(
do.
),
16131
(
do.,
the
capital
of
Sugrīva
and
Vālin
).--§
534
(
Hanūmatpratyāgamana
):
III,
282,
16201,
16203,
16209.--§
543
(
Rāmābhisheka
):
III,
291,
16587,
16588.
किष्किन्धा
/
KIṢKINDHĀ.
An
ancient
kingdom
of
the
monkeys
in
South
india.
This
kingdom
is
mentioned
both
in
the
rāmāyaṇa
and
the
mahābhārata.
During
the
rāmāyaṇa
period
a
monkey
King
called
Ṛkṣarāja
was
the
ruler
of
kiṣkindhā.
He
was
childless.
Once
upon
a
time
a
son
called
bāli
was
born
to
Aruṇīdevī
by
indra,
and
another
son
called
sugrīva
was
born
to
her
by
sūrya.
(
See
under
aruṇa
).
Both
the
boys
were
brought
up
in
the
āśrama
of
sage
gautama.
When
they
grew
up,
indra
handed
them
over
to
Ṛkṣarāja,
and
thus
bāli
and
sugrīva
came
to
Kiskindhā.
After
the
death
of
Ṛkṣarāja,
bāli
became
King
of
kiṣkindhā
and
sugrīva
lived
in
the
service
of
his
brother.
At
that
time
there
was
a
very
mighty
asura
called
dundubhi.
Finding
no
one
fit
to
fight
with,
he
challenged
varuṇa.
varuṇa
directed
him
to
himavān,
whose
peaks
he
rent
asunder,
and
played
with.
Then
himavān
told
dundubhi
that
he
was
of
a
peaceful
nature
and
that
bāli
would
be
a
match
for
him
(
dundubhi
).
Accordingly
dundubhi
fought
with
bāli
and
got
killed.
bāli
cast
away
the
corpse
of
dundubhi.
The
blood
oozing
out
from
the
nose
of
dundubhi
fell
on
the
body
of
sage
mataṅga
who
was
engaged
in
penance
on
the
peak
ṛṣyamūka.
Bymeans
of
his
divine
powers,
the
sage
found
out
the
origin
of
the
blood
contaminating
his
body,
and
cursed
that
bāli
would
die
the
moment
he
set
foot
on
the
mountain.
Dundubhi's
son
māyāvī
was
enraged
at
the
death
of
his
father.
He
went
to
kiṣkindhā
to
take
revenge
on
bāli,
but
got
defeated
by
the
latter
in
fighting.
māyāvī
took
to
his
heels
bāli
followed
him,
and
sugrīva
followed
his
brother.
māyāvī
took
refuge
in
a
cave
followed
by
bāli,
and
sugrīva
waited
at
the
mouth
of
cave.
Even
after
one
year
neither
bāli
nor
māyāvī
emerged
out
of
the
cave,
but
sugrīva
saw
blood
coming
out
of
the
cave
and
heard
māyāvī
roaring.
Taking
it
for
granted
that
bāli
was
killed,
sugrīva
closed
the
mouth
of
the
cave,
returned
to
kiṣkindhā,
and
at
the
instance
of
his
subjects
assumed
kingship.
But,
bāli
forced
open
the
cave,
hurried
back
to
his
kingdom,
and
interpreting
the
action
of
sugrīva
as
one
purposely
done
to
usurp
the
throne,
drove
sugrīva
away
and
took
for
himself
Sugrīva's
wife.
Thus
bāli
became
again
King
of
kiṣkindhā.
There
is
a
mountain
called
“Bāli-kerā-mala”--mountain
prohibited
to
bāli--in
the
eastern
region
of
the
former
princely
kingdom
of
Travancore.
Is
it
in
any
way
connected
with
Ṛṣyamūkācala?
sugrīva
founded
a
new
kingdom
at
ṛṣyamūka
mountain.
mainda,
dvivida,
hanūmān
and
jāmbavān
were
the
ministers
of
sugrīva.
It
was
while
sugrīva
was
thus
living
on
Ṛṣyamūkācala
that
rāma
and
lakṣmaṇa
came
that
way
in
the
course
of
their
search
for
sītā.
In
accordance
with
the
agreement
made
between
sugrīva
and
rāma,
the
latter
killed
bāli
and
crowned
sugrīva
as
the
King
of
kiṣkindhā.
(
vālmīki
rāmāyaṇa,
kiṣkindhā
Kāṇḍa,
and
mahābhārata,
Vana
Parva,
Chapter
280
).
During
the
triumphal
tour
of
sahadeva
in
the
South
he
fought
against
kiṣkindhā,
and
after
seven
days'
fighting
the
monkeys
saw
sahadeva
off
with
a
present
of
costly
gems.
“Sahadeva
fought
against
the
monkey
chiefs
like
mainda,
dvivida
etc.
for
seven
days,
but
neither
of
them
got
exhausted,
and
the
monkey
chiefs,
with
affection
and
gratitude
asked
sahadeva
to
depart
with
gems.”
(
Sabhā
Parva,
Chapter
31
).
During
this
period
nothing
was
heard
of
sugrīva,
hanūmān
and
jāmbavān
in
kiṣkindhā.
Might
be
sugrīva
was
no
more.
hanūmān,
after
the
death
of
Śrī
rāma,
lived
in
gandhamādana
in
Kimpuruṣavarṣa.
(
bhārata
and
bhāgavata,
10th
skandha
).
From
the
story
of
prasena
it
may
be
seen
that
Jāmbavan
left
kiṣkindhā
and
lived
in
another
cave
with
his
sons
and
other
relations.
It
was
the
other
two
ministers
of
sugrīva,
mainda
and
dvivida,
who
were
ruling
kiṣkindhā
when
sahadeva
went
there.
The
power
and
prestige
of
kiṣkindhā
had
begun
to
set
by
then,
and
in
course
of
time
kiṣkindhā
ceased
to
exist
but
in
name.
1
{@“डु
धाञ्
धारणपोषणयोः”@}
2
3
‘डु
धाञ्
दानधारणयोः’
इति
क्षीरस्वामी।
निरुक्ते
4
“रत्नधात-
मम्
=
रमणीयानां
धनानां
दातृतमम्।”
इति
विवरणमप्यत्रैवानुकूलतया
दृश्यते।
मैत्रैयरक्षितप्रभृतिभिरस्य
धातोर्दानार्थत्वमष्यङ्गीकृतम्।
]
]
‘घेटो
धयति
पानार्थे,
धाञो
धत्ते
दधात्यपि।’
5
इति
देवः।
6
धायकः-यिका,
7
धापकः-पिका,
8
धित्सकः-त्सिका,
9
देधीयकः-यिका
धाता-धात्री,
धापयिता-त्री,
धित्सिता-त्री,
देधीयिता-त्री
10
प्रणिदधत्-दधती,
धापयन्-न्ती,
धित्सन्-न्ती
--
धास्यन्-न्ती-ती,
धापयिष्यन्-न्ती-ती,
धित्सिष्यन्-न्ती-ती
--
11
प्रणिदधानः,
धापयमानः,
धित्समानः,
देधीयमानः
धास्यमानः,
धापयिष्यमाणः,
धित्सिष्यमाणः,
देधीयिष्यमाणः
रत्नधाः-धौ-धाः
--
--
--
12
हितम्-
13
प्रणिहितः-हितवान्,
धापितः,
धित्सितः,
देधीयितः-तवान्
14
15
प्रधः,
16
दधः
17,
18
धायः,
19
किष्किन्धा
20,
21
धामा,
22
धीवा-धीवरी,
बहुधीवरी,
23
शिरोधिः-विधिः,
प्रणिधिः,
बालधिः
24
-उपाधिः,
25
भूतधात्री,
26
श्रद्धालुः,
27
28
विधेयः,
29
विधाता,
धापः,
धित्सुः,
30
दाधाः
31
धातव्यम्,
धापयितव्यम्,
धित्सितव्यम्,
देधीयितव्यम्
प्रणिधानीयम्,
धापनीयम्,
धित्सनीयम्,
देधीयनीयम्
धेयम्,
32
धाय्या
33
34
धाप्यम्,
धित्स्यम्,
देधीय्यम्
ईषद्धानम्-दुर्धानम्-सुधानम्
--
--
--
35
धीयमानः,
धाप्यमानः,
धित्स्यमानः,
देधीय्यमानः
36
धात्री,
37
उपधिः-निधिः,
38
अन्तर्धिः-
39
उदधिः
सन्धिः-
40
सुषन्धिः-दुष्षन्धिः,
41
दधि
42
धायः,
43
हित्रिमम्
44
धापः,
धित्सः,
देधीयः
धातुम्,
धापयितुम्,
धित्सितुम्,
देधीयितुम्
हितिः,
45
अभिधा-
46
श्रद्धा,
47
उपधा,
धापना,
धित्सा,
देधीया
प्रणिधानम्-अपिधानम्-
48
पिधानम्,
धापनम्,
धित्सनम्,
देधीयनम्
हित्वा,
धापयित्वा,
धित्सित्वा,
देधीयित्वा
49
प्रधाय-निधाय,
प्रधाप्य,
प्रधित्स्य,
प्रदेधीय्य
50
घृतनिधायं
निहितं
51,
52
गोत्राभिधायम्,
53
धायम्
२,
हित्वा
२,
धापम्
२,
धापयित्वा
२,
धित्सम्
२,
धित्सित्वा
२,
देधीयम्
२
देधीयित्वा
२
54
तुन्प्रत्यये
रूपम्।
दधात्यर्थम्,
धीयतेऽस्मिन्नर्थ
इति
वा
धातुः
=
शब्दप्रकृतिः,
पर्वतनिस्रावो
वा।
]
]
धातुः,
55
इति
कूप्रत्ययान्तो
निपातितः।
एवं
शकन्धूरपि।
धातव्याऽसौ
इति
दिधिषूः।
अस्यैव
धातोः
कूप्रत्यये
द्विर्वचनम्,
षुगागम
इत्वं
च
निपात्यन्ते।
]
]
कर्कन्धूः-शकन्धूः-दिधिषूः,
56
आनकप्रत्यये
रूपम्।
धानकः
=
सुवर्णपरिमाणम्।
]
]
धानकः,
57
क्युप्रत्यये
रूपम्।
निधनम्
=
विनाशः।
बाहुलकाद्
धनमित्यपि
क्युप्रत्यय
एव
बोध्यः।
]
]
निधनम्-धनम्,
58
59
इति
नप्रत्यये
रूपम्।
धीयन्ते
यासां
विकारैः
प्राणिन
इति
धानाः
=
यवविकाराः।
]
]
धानाः,
60
इति
यन्प्रत्यये
नुडागमो
विधीयते।
]
]
धान्यम्,
61
इति
क्रन्प्रत्यये
ईत्वे
च
रूपम्।
दधाति
आपत्सु
चित्तमिति
धीरः
=
सत्त्ववान्।
]
]
धीरः,
62
इति
विपूर्वाद्धाञोऽसिप्रत्ययः,
वेध
इति
इत्ययं
चादेशः।
विदधाति
प्रजाः
इति
वेधाः
=
ब्रह्मा।
]
]
वेघाः,
63
इत्येभिः
असिप्रत्ययो
विधीयते।
डिच्चायम्,
तेन
टेर्लोपः।
वयोधाः
=
प्राणी
चन्द्रश्च।
पयोधाः
=
समुद्रः।
पुरोधाः
=
उपाध्यायः।
]
]
वयोधाः-पुरोधाः।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
८९५
)
02
→
(
३-जुहोत्यादिः-१०९२-सक।
अनि।
उभ।
)
03
→
[
[
[
अ
]
04
→
(
७-१५
)
05
→
(
श्लो।
६
)
06
→
[
[
१।
ण्वुलि,
‘आतो
युक्
चिण्कृतोः’
(
७-३-३३
)
इति
युगागमः।
एवं
घञि
णमुल्प्र-
भृतिष्वपि
ज्ञेयम्।
]
]
07
→
[
[
२।
ण्यन्तात्
ण्वुलि,
आदन्तलक्षणः
पुगागमः।
ण्यन्ते
सर्वत्र
एवमेवेति
ज्ञेयम्।
]
]
08
→
[
[
३।
‘दाधा
ध्वदाप्’
(
१-१-२०
)
इति
घुसंज्ञायाम्
‘सनि
मीमाघु--’
(
७-४-५४
)
इत्यादिना
सन्नन्ते
आकारस्य
इस्।
‘सः
स्यार्धधातुके’
(
७-४-४९
)
इति
सकारस्य
तकारे,
‘अत्र
लोपोऽभ्यासस्य’
(
७-४-५८
)
इत्यभ्यासलोपः।
‘इको
झल्’
(
१-२-९
)
इति
सनः
कित्त्वान्न
गुणः।
एवं
सन्नन्ते
सर्वत्र
प्रक्रिया
ज्ञेया।
]
]
09
→
[
[
४।
यङन्ताण्ण्वुलि,
‘घुमास्था--’
(
६-४-६६
)
इत्यादिना
ईत्वे,
द्विर्वचनादिकम्।
अभ्यासे
गुणः।
यङन्ते
सर्वत्रैवमेव।
]
]
10
→
[
[
५।
शतरि,
‘जुहोत्यादिभ्यः--’
(
२-४-७५
)
इति
शपः
श्लुः।
‘श्लौ’
(
६-१-१०
)
इति
द्विर्वचनम्।
‘श्नाऽभ्यस्तयोरातः’
(
६-४-११२
)
इत्याकारलोपः।
‘नेर्गदनदपतपदघुमा--’
(
८-४-१७
)
इत्यादिना
उपसर्गस्थान्निमित्तात्
परस्य
नेः
णत्वम्।
‘नाभ्यस्ताच्छतुः’
(
७-१-७८
)
इति
नुम्निषेधः।
]
]
11
→
[
[
आ।
‘अस्रावि
भूमिपतिभिः
क्षणवीतनिद्रैरश्नन्
पुरो
हरितकं
मुदमादधानः।’
शि।
व।
५।
५८।
]
]
12
→
[
[
६।
निष्ठायाम्,
‘दधातेर्हिः’
(
७-४-४२
)
इति
प्रकृतेः
हिः
आदेशः।
एवं
तकारादौ
किति
प्रत्यये
सर्वत्र
(
क्त्वा,
क्तिन्प्रभृतिषु
)
ज्ञेयम्।
]
]
13
→
[
[
B।
‘ततः
प्रणिहितः
स्वार्थे
राक्षसेन्द्रं
बिभीषणः।।’
भ।
का।
९।
९९।
]
]
14
→
[
पृष्ठम्०७९०+
३२
]
15
→
[
[
१।
‘आतश्चोपसर्गे’
(
३-१-१३६
)
इति
कर्तरि
कप्रत्ययः।
]
]
16
→
[
[
२।
‘ददातिदधात्योर्विभाषा’
(
३-१-१३९
)
इति
शप्रत्यये,
शित्त्वात्
शपि,
तस्य
श्लौ,
द्विर्वचने,
शप्रत्ययस्य
सार्वधातुकत्वेन
‘श्नाऽभ्यस्तयोः--’
(
६-४-११२
)
इत्या-
कारलोपे
च
दधः
इति
रूपम्।
]
]
17
→
[
[
आ।
‘नभस्स्पृगूर्मिस्तितरीषतोऽस्य
हरे
दधस्यैकपदीमदात्
सः।।’
वा।
वि।
३।
३८।
]
]
18
→
[
[
३।
दधातेरस्य
शप्रत्ययस्य
विभाषितत्वात्
पक्षे,
‘श्याऽऽद्व्यध--’
(
३-१-१४१
)
इत्यादिना
कर्तरि
णप्रत्यये,
युगागमे
च
धायः
इति
रूपम्।
]
]
19
→
[
[
४।
किं
किं
दधातीत्यर्थे
‘आतोऽनुपसर्गे
कः’
(
३-२-३
)
इति
कर्मण्युपपदे
कर्तरि
कप्रत्यये,
‘पारस्करप्रमृतीनि
च’
(
६-१-१५७
)
इति
सुडागमे,
किमो
मकारस्य
लोपः
षत्वं
च
भवति।
]
]
20
→
[
[
B।
‘किष्किन्धाद्रिसदात्यर्थं
निष्पिष्टः
कोष्णमुच्छ्वसन्।।’
भ।
का।
६।
१२१।
]
]
21
→
[
[
५।
‘अन्येभ्योऽपि
दृश्यन्ते’
(
३-२-७५
)
इति
निरुपपदादस्मात्
मनिन्प्रत्यये
रूपम्।
]
]
22
→
[
[
६।
‘अन्येभ्योऽपि
दृश्यन्ते’
(
३-२-७५
)
इति
निरुपपदादस्मात्
क्वनिप्प्रत्यये,
ईत्वे,
रूपम्।
स्त्रियाम्,
‘वनो
र
च’
(
४-१-७
)
इति
ङीब्रेफौ।
बहुधीवा
बहुधीवरी
इत्यत्र
तु
‘अनो
बहुव्रीहेः’
(
४-१-१२
)
इति
निषेधात्
ङीबभावः,
‘डाबुभाभ्या-
मन्यतरस्याम्’
(
४-१-१३
)
इति
पाक्षिकः
ङीप्
रेफः
डाप्
च
भवति।
]
]
23
→
[
[
७।
शिरो
धत्ते
इति
शिरोधिः
=
ग्रीवा।
बाहुलकात्
कर्तरि
किप्रत्यये,
‘आतो
लोप
इटि
च’
(
६-४-६४
)
इत्याकारलोपः।
केचित्तु
शिरो
धीयते
अस्यामिति
विगृह्य
‘कर्मण्यधिकरणे
च’
(
३-३-९३
)
इति
किप्रत्यये
निष्पादयन्ति।
विधिः,
प्रणिधिः
इत्यादिषु
तु
कर्तर्येव
किप्रत्ययः
बाहुलकात्।
]
]
24
→
[
[
C।
‘आनिन्यिरे
श्रेणिकृतास्तथाऽन्यैः
परस्परं
चालधिसंनिबद्धाः।।’
भ।
का।
११।
४२।
]
]
25
→
[
[
८।
भूतानि
धत्ते
इति
भूतधात्री
=
पृथिवी।
बाहुलकात्
कर्तरि
ष्ट्रन्प्रत्यये,
स्त्रियां
षित्त्वात्
ङीष्।
]
]
26
→
[
[
९।
तच्छीलादिषु
कर्तृषु
‘स्पृहिगृहिपतिदयिनिद्रातन्द्राश्रद्धाभ्य
आलुच्’
(
३-२-१५८
)
इत्यालुच्प्रत्ययः।
]
]
27
→
[
[
ड्।
‘श्रद्धालुर्भ्रातुरङ्गानि
चन्दनेष्वप्यरोचकी।।’
अनर्घराघबे।
७।
१४३।
]
]
28
→
[
[
१०।
‘अर्हे
कृत्यतृचश्च’
(
३-३-१६९
)
इति
कर्तरि
यत्प्रत्ययः।
‘ईद्यति’
(
६-४-६५
)
इति
धातोरीत्वे
गुणः।
]
]
29
→
[
[
११।
विदधातीति
विधाता
=
ब्रह्मा।
‘तृन्’
(
३-२-१३५
)
ताच्छीलिकस्तृन्प्रत्ययः।
]
]
30
→
[
[
१२।
यङन्तात्
पचाद्यचि
यङो
लुकि
ईत्वाभावे,
अभ्यासे
‘दीर्घोऽकितः’
(
७-४-८३
)
इति
दीर्घः।
]
]
31
→
[
पृष्ठम्०७९१+
२७
]
32
→
[
[
१।
सामिधेनीरूपऋत्विग्विशेषवाचित्वे
सति,
‘पाय्यसान्नाय्यनिकाय्यधाय्या
मानह-
विर्निवाससामिधेनीषु’
(
३-१-१२९
)
इत्यनेन
ण्यत्
आयादेशश्च
निपात्येते।
‘धाय्येति
न
सर्वा
सामिधेन्युच्यते,
किं
तर्हि?
काचिदेव।
रूढिशब्दो
ह्ययम्।
तथा
च
असामिधेन्यामपि
दृश्यते--
‘धाथ्याः
शंसत्यग्निर्नेता
त्वं
सोमक्रतुभिः।’
इति
काशिकाऽत्रानुसन्धेया।
‘सामिधेन्यभिधास्वृक्षु
काचिद्धाय्येति
कथ्यते।
शस्त्रादिष्वपि
धाय्याऽस्ति
तेनैतदुपलक्षणम्।।’
इति
प्रक्रियासर्वस्व
श्लोकोऽ-
प्यत्रानुसन्धेयः।
]
]
33
→
[
[
आ।
‘मदनानलबोधने
भवेत्
खग,
धाय्या
धिगधैर्यधारिणः।।’
नैषधे।
२।
५९।
]
]
34
→
[
ऋक्
]
35
→
[
[
२।
यगन्ताच्छानचि,
‘घुमास्था--’
(
६-४-६६
)
इतीत्वम्।
]
]
36
→
[
[
३।
धीयते
=
धार्यते
शिरसीति
धात्री
=
आमलकी।
‘धः
कर्मणि
ष्ट्रन्’
(
३-२-१८१
)
इति
ष्ट्रन्प्रत्ययः।
षित्त्वात्
स्त्रियां
ङीष्।
]
]
37
→
[
[
४।
‘उपसर्गे
घोः
किः’
(
३-३-९२
)
इति
किप्रत्यये
आकारलोपे
च
रूपम्।
एवं
निधिरित्यादिष्वपि
ज्ञेयम्।
]
]
38
→
[
[
५।
‘अन्तश्शब्दस्य
अङ्किविधिणत्वेषूपसर्गत्वं
वाच्यम्’
(
वा।
१-४-६५
)
इत्युप-
सर्गसंज्ञायां
किप्रत्यये
रूपम्।
एवं
अन्तर्धा
अन्तर्णिधानम्
इत्यत्रापि
अङ्-
विधौ
णत्वविधौ
चोपसर्गत्वं
ज्ञेयमन्तश्शब्दस्य।
]
]
39
→
[
[
६।
उदकं
धीयतेऽत्रेति
उदधिः
=
समुद्रः।
‘कर्मण्यधिकरणे
च’
(
३-३-९३
)
इति
अधिकरणे
किप्रत्ययः।
‘उदकस्योदः
संज्ञायाम्’
(
६-३-५७
)
इति
उदक-
शब्दस्य
उदभावः।
असंज्ञायां
तु
‘पेषंवासवाहनधिषु
च’
(
६-३-५८
)
इति
उदभावः--इति
विशेषः।
]
]
40
→
[
[
७।
सुषामादित्वात्
(
८-३-९८
)
सुषन्धिः
दुष्षन्धिः
इत्यत्र
षत्वम्।
]
]
41
→
[
[
८।
‘भाषायां
धाञ्--’
(
वा।
३-२-१७१
)
इत्यादिना
किः
किन्
वा
प्रत्ययः।
तस्य
लिड्वद्भावातिदेशात्
द्विर्वचनादिकं
भवति।
]
]
42
→
[
पृष्ठम्०७९२+
३२
]
43
→
[
[
१।
‘ड्वितः
क्त्रिः’
(
३-३-८८
)
इति
क्त्रिप्रत्यये,
तेन
निवृत्तम्
इत्यर्थे,
‘क्त्रेर्मम्नि-
त्यम्’
(
४-४-२०
)
इति
मप्प्रत्यये,
हिभावे
च
रूपमेवम्।
]
]
44
→
[
[
आ।
‘निष्ठां
गते
दत्त्रिमसभ्यतोषे
विहित्रिमे
कर्मणि
राजपत्न्यः।’
भ।
का।
१।
१३।
]
]
45
→
[
[
२।
‘आतश्चोपसर्गे’
(
३-३-१०६
)
इत्यङ्।
]
]
46
→
[
[
३।
‘श्रढन्तरोरुपसर्गवद्वृत्तिः’
(
वा।
१-४-५९
)
इति
वचनादुपसर्गभावेऽङ्।
]
]
47
→
[
[
B।
‘चिन्तावन्तः
कथां
चक्रुरुपधामेदभीरवः।’
भ।
का।
७।
७४।
]
]
48
→
[
[
४।
अपिपूर्वकात्
धाञो
ल्युटि
‘वष्टि
भागुरिरल्लोपमवाप्योरुपसर्गयोः।’
इति
वचनात्
अपिघटिताकारस्य
लोपे
पिधानम्
इति
भवति।
अन्येषां
मते
तु
अपिघानम्
इत्येव।
]
]
49
→
[
[
५।
‘न
ल्यपि’
(
६-४-६९
)
इतीत्वनिषेधः।
‘अन्तरङ्गानपि
विधीन्
बहिरङ्गो
लुग्
बाधते’
(
परिभाषा
५३
)
इति
न्यायात्
पूर्वमेव
ल्यपः
प्रवृत्त्या
तादिकितोऽभावात्
न
प्रकृतर्हिरादेशः।
]
]
50
→
[
[
६।
‘उपमाने
कर्मणि
च’
(
३-४-४५
)
इति
णमुलि
युगागमे,
अस्यः
कषादित्वात्
‘कषादिषु
यथाविध्यनुप्रयोगः’
(
३-४-४६
)
इति
पूर्वप्रयुक्तधातोरनुप्रयोगः।
]
]
51
→
[
जलम्
]
52
→
[
[
७।
‘द्वितीयायां
च’
(
३-४-५३
)
इति
णमुल्।
अत्र
सूत्रे
पूर्वसूत्रात्
‘परीप्सायाम्’
इति
नानुवर्तते
इति
पदमञ्जर्यादौ
स्पष्टम्।
]
]
53
→
[
[
C।
{??}
दित्वा
करुणं
सशब्दे
गोत्रभिवायं
सरितं
समेत्य।’
भ।
का।
३।५०।
]
]
54
→
[
[
८।
औणादिके
[
द।
उ।
१-१२२
]
55
→
[
[
९।
कर्क
दधातीति
कर्कन्धूः
=
बदरीवृक्षः।
‘अन्दूदृम्भूजम्बूकफेलूकर्कन्धूदिधिषूः’
[
द।
उ।
१।
१७६
]
56
→
[
[
१०।
औणादिके
[
द।
उ।
३-२७
]
57
→
[
[
११।
निपूर्वकादस्मात्
औणादिके
[
द।
उ।
५।
२६
]
58
→
[
पृष्ठम्०७९३+
२३
]
59
→
[
[
१।
‘धापृ--’
[
द।
उ।
५-३९
]
60
→
[
[
२।
‘दधातेर्यन्
नुट्
च’
[
द।
उ।
८।
१९
]
61
→
[
[
३।
‘सुसूधा--’
[
द।
उ।
८-४२
]
62
→
[
[
४।
‘विधाञो
वेध
च’
[
द।
उ।
९-८४
]
63
→
[
[
५।
‘वयसि
धाञः’,
‘पयसि
च’
‘पुरसि
च’
[
द।
उ।
९-८९-९०-९१
]
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.