Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
उपायः (upAyaH)
उपायः
[
upāyḥ
]
उपायन
[
upāyana
],
उपायन
See
under
उपे.
उपायः
[
upāyḥ
],
1
(
a
)
Means,
an
expedient,
remedy
शक्यो-
वाप्तुमुपायतः
Bhagavadgîtâ (Bombay).
6.36.
उपायं
चिन्तयेत्प्राज्ञस्तथापायं
च
चिन्तयेत्
Panchatantra (Bombay).
1.46
मयि
क्षीणोपाये
प्रणिपतनमात्रैकशरणे
Amarusataka.
25
Bhágavata (Bombay).
1.48.2
Manusmṛiti.
8.48,
7.177.
(
b
)
A
plan,
contrivance
˚निलया
Mudrârâkshasa (Bombay),
1.5.
(
c
)
A
mode,
way,
stratagem.
उपायेन
तु
यच्छक्यं
न
तच्छक्यं
पराक्रमैः
।
H.
A
fact,
circumstance
Uttararàmacharita.
7.
Beginning,
commencement.
Effort,
exertion
वश्यात्मना
तु
यतता
शक्यो$वाप्तुमुपायतः
(
योगः
)
Bhagavadgîtâ (Bombay).
6.36
Manusmṛiti.
9.248
1.2.
A
means
of
success
against
an
enemy
(
these
are
four:
सामन्
conciliation
or
negotiation,
दानम्
bribery
भेदः
sowing
dissensions
and
दण्डः
punishment
(
open
attack
)
some
authorities
add
three
more:
माया
deceit
उपेक्षा
trick,
deceit
or
neglect
इन्द्रजाल
conjuring,
thus
making
the
total
number
7
)
चतुर्थोपायसाध्ये
तु
रिपौ
सान्त्वमपक्रिया
Sisupâlavadha.
2.54
सामादीना-
मुपायानां
चतुर्णामपि
पण्डिताः
Manusmṛiti.
7.19.
Joining
(
as
in
singing
).
Approach.
Initiation,
thread
ceremony
(
Equal or equivalent to, same as.
उपनयन
)
अपि
वा
वेदतुल्यत्वाद्
उपायेन
प्रवर्तेरन्
MS.*
6.2.22
(
where
शबर
explains
उपायेन
प्रवर्तेरन्
as
उप-
नयनेन
सह
प्रवर्तेरन्
।
).
Compound.
-आक्षेपः
(
In
Rhetoric.
)
Deprecatory
speech
making
mention
of
the
remedy
Kāv..2.151.
-चतुष्टयम्
the
four
expedients
against
an
enemy
see
above
(
5
).
-चिन्ता
devising
an
expedient
or
scheme.
-ज्ञ
Adjective.
fertile
in
expedients.
-तुरीयः
the
4th
expedient,
id est, that is.
दण्ड
or
punishment.
-योगः
application
of
means
or
remedy
एतैरुपाययोगैस्तु
शक्यास्ताः
परिरक्षितुम्
Manusmṛiti.
9.1.
-विकल्पः
Alternative
strategic
means
Kau.
Atmanepada.
9.
उपायः
1
(
a
)
Means,
an
expedient,
remedy
उपायं
चिंतयेत्प्राज्ञस्तथापायं
च
चिंतयेत्
Pt.
1.
406
Amaru.
21
Ms.
8.
48,
7.
177.
(
b
)
A
plan,
contrivance
°निलया
Mu.
1.
5.
(
c
)
A
mode,
way,
stratagem.
2
A
fact,
circumstance
U.
7.
3
Beginning,
commencement.
4
Effort,
exertion
Bg.
6.
36
Ms.
9.
248
10.
2.
5
A
means
of
success
against
an
enemy
(
these
are
four:
सामन्
conciliation
or
negotiation,
दानं
bribery
भदः
sowing
dissensions
and
दंडः
punishment,
open
attack
some
authorities
add
three
more:
माया
deceit
उपेक्षा
trick,
deceit
or
neglect
इंद्रजाल
conjuring
thus
making
the
total
number
{7}
)
चतुर्थोपायसाध्ये
तु
रिपौ
सांत्त्रमपक्रिया
Śi.
2.
54
सामादीनामुपायानां
चतुर्णामपि
पंडिताः
Ms.
7.
109.
6
Joining
(
as
in
singing
).
7
Approach.
Comp.
चतुष्टयं
the
four
expedients
against
an
enemy
see
above
(
5
).
चिंता
devising
an
expedient
or
scheme.
ज्ञ
a.
fertile
in
expedients.
तुरीयः
the
4th
expedient,
i.
e.
दंड
or
punishment.
योगः
application
of
means
or
remedy
Ms.
9.
10.
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
"साधन,
तरकीब,
युक्ति"
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
"पद्धति,
रीति,
कूटचाल"
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
"आरम्भ,
उपक्रम"
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
"प्रयत्न,
चेष्टा"
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
शत्रु
पर
विजय
पाने
का
साधन
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
सम्मिलित
होना
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+इ+घञ्
पहुँचना
उपायः
पुंलिङ्गम्
-
उप+अय्+
घञ्
"दीक्षा,
यज्ञोपवीत
संस्कार"
(
पुं
)
समीपम्
आगमनम्
।
उप+अय(
गतौ
)+घञ्
।
‘भावे’
३.३.१८।
१.उपागमः।
२.युक्तिः।
‘उपायेन
हि
यच्छक्यं
न
तच्छक्यं
पराक्रमैः’
हितो०।
३.कार्यसाधनव्यापारः।
‘गुनवत्युपायनिलये
स्थितिहेतो
साधिके
त्रिवर्गस्य’
मुद्रा०१.५।
४.राज्ञसम्पद्वर्धनाय
शत्रून्
जेतुं
चोपयुक्तसाधनम्
।
‘सामदानभेददण्डेति
चतुरोपायाः।’
माया
उपेक्षा
इन्द्रजालेत्यपि
कश्चन
।
५.‘उत्तमर्णस्य
धनप्रतिस्वीकारोपायाः।
‘धर्मेण
व्यवहारेण
छलेनाचरितेन
च
।
प्रयुक्तं
साधयेदर्थं
पञ्चमेन
बलेन
च’
मनुः८.४९।
६.उपक्रमः।
७.साधनम्
।
Synonyms
योजना,
उपायः,
उपायकल्पना,
अनुसन्धानम्,
उपक्रमः
(Noun)
किञ्चित्
कार्यम्
उद्देशं
वा
सेद्धुं
कल्पितः
कार्यकलापः
यः
दृश्यतां
न
प्राप्तः।
"अस्मिन्
वर्षे
भारतदेशस्य
आर्थिकीं
परिस्थितीं
चिन्तयित्वा
उपाययोजनाः
निर्मिताः।"
Synonyms
शाठ्यम्,
उपायः,
अपदेशः,
व्यपदेशः,
छलः,
क्लृप्तिः
(Noun)
कार्यपूर्त्यर्थे
येनकेन
प्रकारेण
कृता
कृतिः
शठस्य
भावो
वा।
"तस्य
शाठ्यं
न
ज्ञातं
मया।
/
शठं
प्रति
शाठ्यम्।"
Synonyms
उपायः,
युक्तिः
(Noun)
अनिष्टसंस्भवस्य
विलम्बस्य
वा
आशङ्कायाम्
स्वार्थसम्पादकः
तर्कः
येन
इष्टकार्यं
सिद्ध्यति
एव।
"तादृशः
उपायः
कथ्यताम्
येन
इदं
कार्यं
सौलभ्येन
सम्पद्यते।
/उपायेन
यत्
शक्यं
न
तत्
शक्यं
पराक्रमैः।"
Synonyms
साधनम्,
उपचारः,
साधनसामग्री,
सामग्री,
साहित्यम्,
उपायः,
कारणम्,
उपकरणम्,
करणम्,
द्वारम्,
कर्मसाधनम्,
कार्यसाधकम्
(Noun)
यस्य
साहाय्येन
कार्यस्य
सिद्धिः
जायते।
"वाहनं
यात्रायाः
साधनम्
अस्ति।"
உபாய:
:
உபாயம்,
முயற்சி
யுக்தி,
ஆரம்பம்.
उपायः,
पुंलिङ्गम्
(
उपाय्यतेऽनेन
।
उप
+
अय
+
घञ्
।
)राजादीनां
शत्रुवशीकरणहेतुचतुष्टयम्
।
यथा
।साम
१
दानम्
२
भेदः
३
दण्डः
।
इत्यमरः
॥
उप-गतिः
।
इति
मेदिनी
॥
स्वार्थसम्पादकः
।
साध-नम्
।
यथा,
--“उपायतः
समारम्भाः
सर्व्वे
सिद्ध्यन्त्युपक्रमाः
।उपायं
पश्य
येन
त्वं
धारयेथाः
प्रजा
नृप”
॥
इति
वह्निपुराणे
पृथूपाख्याननामाध्यायः
॥
(
“उपायेन
हि
यच्छक्यं
न
तच्छक्यं
पराक्रमैः”
।इति
हितोपदेशे
।
तथा,
माघः
२
।
५४
।“चतुर्थोपायसाध्ये
तु
रिपौ
सान्त्वमपक्रिया”
।“सर्व्वोपायैस्तथा
कुर्य्यात्
नीतिज्ञः
पृथिवीपतिः”
।इति
मनुः
७
।
१७७
।
चेष्टा
।
यन्त्नः
।“यैर्यैरुपायैरर्थं
स्वं
प्राप्नुयादुत्तमर्णिकः”
।इति
मनुः
८
।
४८
।“अध्ययनमध्यापनं
तद्विद्यासम्भाषेत्युपायाः”
।“उपायः
पुनः
कारणादीनां
सौष्ठवमभिधानं
चसम्यक्
कार्य्याकार्य्यफलानुबन्धवर्ज्ज्यानां
कार्य्या-णामभिनिर्वर्त्तकः
इत्यतोऽभ्युपायः
कृतेनोपायार्थो-ऽस्ति
न
च
विद्यते
तदात्वे
कृताच्चोत्तरकालं
फलंफलञ्चानुबन्ध
इति
जातं
दशविधम्”
।इति
चरके
विमानस्थाने
८
अध्यायः
॥
)
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.