Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
इला (ilA)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
इला
-
ilA
-
Feminine
-
iDA
इडाप्राशित्र
-
iDAprAzitra
-
Neuter
-
iDA
and
prAzitra
इडा
-
iDA
-
Feminine
-
goddess
iDA
or
iLA
पश्विडा
-
pazviDA
-
Feminine
-
iDA
part
at
the
animal
sacrifice
षडिड
-
SaDiDa
-
Adjective
-
containing
six
times
the
word
iDA
पुरोडाशाडा
-
puroDAzADA
-
Feminine
-
iDA
portion
of
the
sacrificial
cake
इला
इला,
f.
flow,
speech,
the
earth,
&c.
see
इडा.
—इला-गोल,
अम्,
n.
the
earth,
the
globe.
—इला-
तल,
अम्,
n.
the
fourth
place
in
the
circle
of
the
zodiac
the
surface
of
the
earth.
—इला-दध,
अस्,
m.,
N.
of
a
certain
sacrifice.
—इलान्-द,
अम्,
n.
‘granting
refreshment
or
food,
’
N.
of
a
ceremony
or
of
a
verse
N.
of
a
Sāman.
—इला-वृत,
अस्,
m.,
N.
of
a
son
of
Agnīdhra,
who
received
the
Varṣa
इला-वृत
as
his
kingdom
(
अम्
),
n.
one
of
the
nine
Varṣas
or
divisions
of
the
known
world,
comprehending
the
highest
and
most
central
part
of
the
old
continent.
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
पृथ्वी
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
भाषण
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
आहार
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
गाय
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
"एक
देवी
का
नाम,
मनु
की
पुत्री"
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्-अच्,
टाप्
"
बुध
की
पत्नी
तथा
पुरूरवा
की
माता
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
इल्-क-टाप्
पृथ्वी
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
इल्-क-टाप्
गाय
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
इल्-क-टाप्
वक्तृता
इला
स्त्रीलिङ्गम्
-
"इल्+अच्,
लस्य
इत्वं
वा"
सामगान
में
प्रयुक्त
स्तोभ
नामक
संगीत
इला
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಗೋವು
/ಹಸು
इला
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ವಾಕ್ಕು
/ಮಾತು
इला
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಭೂಮಿ
इला
पदविभागः
स्त्रीलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಬುಧನ
ಪತ್ನಿ
निष्पत्तिः
इल
(
उत्क्षेपे
)
-
"कः"
(
३-१-१३५
)
विस्तारः
"इला
कलत्रे
सौम्यस्य
धरित्र्यां
गवि
वाचि
च"
-
मेदि०
।
१,
अंशुमान्,
अचला,
अब्ज,
अमृतांशु,
अवनि,
आदि,
आस्य,
इन्दु,
इला,
उडुपति,
उर्वरा,
उर्वी,
ऋक्षेश,
एक,
एणधर,
औषधीश,
क,
कलाधर,
कलि,
कु,
कुमुदाकरप्रिय,
क्षपाकर,
क्षमा,
क्षिति,
क्षोणि,
क्षोणी,
क्षमा,
गो,
गोत्र,
गोत्रा,
ग्लौ,
चन्द्र,
चन्द्रमस्,
जगती,
जैवातृक,
ज्या,
तनु,
दाक्षायणीप्राणेश,
धरणी,
धरा,
धरित्री,
नायक,
निशाकर,
निशेश,
पितामह,
पृथिवी,
पृथ्वी,
प्रालेयांशु,
ब्रह्मा,
भुवन्यु,
भू,
भूमि,
मही,
मुख,
मृगलाञ्छन,
मृगाङ्क,
मेदिनी,
रजनीकर,
रजनीश,
रात्रिप,
रात्रीश,
रुग्ण,
रूप,
लपन,
वक्त्र,
वदन,
वसुधा,
वसुन्धरा,
वाक्,
विधु,
विरञ्चि,
विश्वम्भरा,
शशधर,
शशभृत्,
शशलाञ्छन,
शशाङ्क,
शशि,
शशी,
शीतकर,
शीतकिरण,
शीतद्युति,
शीतमयूख,
शीतरश्मि,
शीतांशु,
शुभ्रभानु,
श्वेत,
श्वेतांशु,
सितरश्मि,
सुधांशु,
सोम,
स्थिरा,
हरिणधृत्,
हरिणाङ्क,
हिमकर,
हिमगु,
हिमरश्मि,
हिमांशु
(
स्त्री
)
इल(
उत्क्षेपे
)+कः।
‘इगुपधज्ञाप्रीकिरः
कः’
३.१.१३५।
१.गौः।
२.वाक्
।
३.भूमिः।
४.बुधपत्नी
।
‘इला
कलत्रे
सौम्यस्य
धरित्र्यां
गवि
वाचि
च’
मेदिनी०।
इला
स्त्री
इला,
भूमि,
गो
इला
भूमिर्मता
गौश्च
संज्ञा
संविच्च
नाम
च
॥
८
॥
verse
3.1.1.8
page
0014
Synonyms
इला
(Noun)
वैवस्वतमनुकन्या।
"पुरूरवाः
इलायाः
पुत्रः
आसीत्।"
Synonyms
पृथिवी,
भूः,
भूमिः,
अचला,
अनन्ता,
रसा,
विश्वम्भरा,
स्थिरा,
धरा,
धरित्री,
धरणी,
क्षौणी,
ज्या,
काश्यपी,
क्षितिः,
सर्वसहा,
वसुमती,
वसुधा,
उर्वी,
वसुन्धरा,
गोत्रा,
कुः,
पृथ्वी,
क्ष्मा,
अवनिः,
मेदिनी,
मही,
धरणी,
क्षोणिः,
क्षौणिः,
क्षमा,
अवनी,
महिः,
रत्नगर्भा,
सागराम्बरा,
अब्धिमेखला,
भूतधात्री,
रत्नावती,
देहिनी,
पारा,
विपुला,
मध्यमलोकवर्त्मा,
धारणी,
गन्धवती,
महाकान्ता,
खण्डनी,
गिरिकर्णिका,
धारयित्री,
धात्री,
अचलकीला,
गौः,
अब्धिद्वीपा,
इडा,
इडिका,
इला,
इलिका,
इरा,
आदिमा,
ईला,
वरा,
आद्या,
जगती,
पृथुः,
भुवनमाता,
निश्चला,
श्यामा
(Noun)
मर्त्याद्यधिष्ठानभूता।
"पृथिवी
पञ्चमम्
भूतम्"
Synonyms
गौः,
माहेषी,
सौरभेयी,
उस्रा,
माता,
शृङ्गिणी,
अर्जुनी,
अघ्न्या,
रोहिणी,
माहेन्द्री,
इज्या,
धेनुः,
अघ्ना,
दोग्ध्री,
भद्रा,
भूगिमही,
अनडुही,
कल्याणी,
पानवी,
गौरी,
सुरभिः,
मबा,
निलिनाचिः,
सुरभी,
अनड्वाही,
अधमा,
बहुला,
मही,
सरस्वती,
उस्रिया,
अही,
अदितिः,
इला,
जगती,
शर्करी
(Noun)
ग्राम्यपशुविशेषः,
यः
सास्नालाङ्गुलककुदखुरविषाणी
तथा
च
तस्याः
दुग्धं
मनुष्याय
पुष्टीकारकम्
इति
मन्यन्ते।
"हिन्दुधर्मीयाणां
कृते
गौः
अवध्या
अस्ति।"
Synonyms
सरस्वती,
प्रज्ञा,
भारती,
वागीश्वरी,
वाग्देवी,
वीणावादिनी,
शारदा,
हंसवाहिनी,
गिरा,
इला,
ब्राह्मी,
इरा,
ज्ञानदा,
गीर्देवी,
ईश्वरी,
वाचा,
वचसामीशा,
वर्णमातृका,
गौः,
श्रीः,
वाक्येश्वरी,
अन्त्यसन्ध्येश्वरी,
सायंसन्ध्यादेवता,
गौरी
(Noun)
विद्यायाः
वाण्यः
च
अधिष्ठात्री
देवता।
"सरस्वत्याः
वाहनं
हंसः
अस्ति।"
Synonyms
पार्वती,
अम्बा,
उमा,
गिरिजा,
गौरी,
भगवती,
भवानी,
मङ्गला,
महागौरी,
महादेवी,
रुद्राणी,
शिवा,
शैलजा,
हिमालयजा,
अम्बिका,
अचलकन्या,
अचलजा,
शैलसुता,
हिमजा,
शैलेयी,
अपर्णा,
शैलकुमारी,
शैलकन्या,
जगद्जननी,
त्रिभुवनसुन्दरी,
सुनन्दा,
भवभामिनी,
भववामा,
जगदीश्वरी,
भव्या,
पञ्चमुखी,
पर्वतजा,
वृषाकपायी,
शम्भुकान्ता,
नन्दा,
जया,
नन्दिनी,
शङ्करा,
शताक्षी,
नित्या,
मृड़ानी,
हेमसुता,
अद्रितनया,
हैमवती,
आर्या,
इला,
वारुणी
(Noun)
शिवस्य
पत्नी।
"पार्वती
गणेशस्य
माता
अस्ति।"
Ilā,
the
daughter
of
Manu
Vaivasvata
and
the
mother
of
Purūravas.--§
139
(
Manu
Vaivasvata
):
I,
75,
3141
(
the
eighth
child
of
Manu
Vaivasvata
).--§
140
(
Purūravas
):
I,
75,
3143
(
at
one
time
the
father
and
the
mother
of
Purūravas
).--§
156
(
Pūruvaṃś.
):
I,
95,
3760
(
daughter
of
Manu
and
mother
of
Purūravas
).--§
748b
(
Tārakavadhop.
):
XIII,
86,
4209
(
presented
Skanda
with
a
great
many
of
flowers
and
fruits
).-§
768b
(
Kṛshṇa
Vāsudeva
):
XIII,
147,
6831
(
Manoś
ca
vaṃśaja
Ilā
Sudyumnaś
ca
bhavishyati,
wife
of
Budha
and
mother
of
Purūravas
).
Cf.
Sudyumna.
इला
१
/
ILĀ
I.
Daughter
of
vaivasvata
manu.1
)
Genealogy.
Descended
from
viṣṇu
in
this
order:-brahmā--marīci--kaśyapa--vaivasvata
manu--ilā.
vaivasvata
manu
was
the
son
of
kaśyapa
by
his
wife
aditi,
and
ilā
the
daughter
of
vaivasvata
manu
by
his
wife,
śraddhā.
ikṣvāku,
the
ancestral
father
of
the
solar
dynasty
of
Kings
was
brother
of
ilā.2
)
vaivasvata
manu
and
śraddhā
had,
for
a
long
time
no
children.
manu
got
performed
once
by
agastya
a
yajña
to
propitiate
the
mitrāvaruṇas
so
that
a
son
might
be
born
to
him
(
manu
).
Soon
a
daughter
was
born
to
him
and
she
was
called
ilā.
Then
manu
asked
Vasiṣtha
why
a
daughter
was
born
to
him
instead
of
a
son
for
whom
the
yajña
was
performed
by
agastya.
At
once,
Vasiṣtha
by
his
will-power
turned
the
girl
ilā
into
a
boy,
and
the
boy
was
named
sudyumna.
(
bhāgavata
).3
)
sudyumna
again
turned
into
woman.
Once
śunaka
and
some
other
sages
went
to
the
great
forest
kumāra
Vana
near
kailāsa
to
salute
Sri
Parameśvara
ignorant
of
the
fact
that
just
then
pārvatī
and
Parmeśvara
were
enjoying
themselves.
The
sudden
appearance
of
śunaka
and
others
was
not
relished
by
the
divine
couple,
who
were
then
naked.
They
therefore,
pronounced
the
curse
that
anybody
who
entered
the
forest
in
future
would
be
turned
into
a
woman.
(
bhāgavata
).
sudyumna,
now
a
young
man,
went
for
hunting
one
day.
sudyumna
who
was
ignorant
of
this
curse
entered
this
forest
with
his
friends
while
hunting.
At
once
all
of
them
were
transformed
into
women.
Grief-stricken,
they
stayed
in
the
forest
for
some
days,
and
then
started
for
the
palace.
sudyumna
bearing
the
name
ilā
walked
at
the
head
of
the
party
as
a
beautiful
woman.
On
the
way
budha
met
ilā,
they
fell
in
love
with
each
other
and
got
married.
A
son,
purūravas
was
born
to
budha
by
ilā.
(
bhāgavata
).
4
)
Transformation
again
ilā
expressed
to
vasiṣṭha,
her
grief
at
having
been
turned
into
a
woman,
the
sage
requested
Śrī
Parameśvara
to
restore
her
to
her
former
form
as
a
man.
śiva
said
that
ilā
would
be
a
man
and
a
woman
every
alternate
month,
throughout
life.
During
the
month
when
she
was
a
man
he
would
engage
himself
in
matters
of
Government,
and
the
next
month,
when
a
woman,
she
would
stay
in
the
inner
apartments
in
the
palace.
brahmāṇḍa
purāṇa,
Chapter
32
says
that
ikṣvāku,
brother
of
purūravas
ruled
the
state
till
the
latter
became
a
major.
As
soon
as
purūravas
attained
majority
sudyumna
handed
over
to
him
the
reins
of
Government
and
retired
to
the
forest
for
tapas,
and
during
this
period
he
was
taught
the
Navākṣara
mantra
by
sage
nārada.
sudyumna
adored
devī
with
this
mantra.
She
appeared
to
him
and
blessed
him
with
the
state
of
salvation.
(
bhāgavata
).
purūravas
married
urvaśī,
and
ruled
the
country.
(
bhāgavata,
9th
skandha
devī
bhāgavata,
First
skandha
M.B.
Ādi
Parva,
Chapter
75
and
Anuśāsana
Parva,
Chapter
147,
Verse
26
).
इला
२
/
ILĀ
II.
A
river.
At
the
birth
of
subrahmaṇya
this
river
paid
homage
to
him
with
fruits
and
roots.
(
M.B.
anuśāsana
parva,
Chapter
86,
Verse
24
).
dharmaputra
along
with
the
brahmins
bathed
in
this
river.
(
M.B.
Vana
Parva,
Chapter
156,
Verse
8
).
इला
स्त्री।
भूमिः
समानार्थकाः
भू,
भूमि,
अचला,
अनन्ता,
रसा,
विश्वम्भरा,
स्थिरा,
धरा,
धरित्री,
धरणि,
क्षोणि,
ज्या,
काश्यपी,
क्षिति,
सर्वंसहा,
वसुमती,
वसुधा,
उर्वी,
वसुन्धरा,
गोत्रा,
कु,
पृथिवी,
पृथ्वी,
क्ष्मा,
अवनि,
मेदिनी,
मही,
विपुला,
गह्वरी,
धात्री,
गो,
इला,
कुम्भिनी,
क्षमा,
भूतधात्री,
रत्नगर्भा,
जगती,
सागराम्बरा,
इडा,
भूत,
इरा,
रोदस्,
रोदसी
2।1।3।3।5
सर्वंसहा
वसुमती
वसुधोर्वी
वसुन्धरा।
गोत्रा
कुः
पृथिवी
पृथ्वी
क्ष्मावनिर्मेदिनी
मही॥
विपुला
गह्वरी
धात्री
गौरिला
कुम्भिनी
क्षमा।
भूतधात्री
रत्नगर्भा
जगती
सागराम्बरा।
अवयव
==>
भूरन्ध्रम्,
मृद्
==>
अतिनिम्नप्रदेशः,
कुमुदयुक्तदेशः,
सर्वसस्याढ्यभूमिः,
निर्जलदेशः,
हलाद्यकृष्टभूमिः,
शरावत्याः_अवधेः_प्राग्दक्षिणदेशः,
शरावत्याः_अवधेः_पश्चिमोत्तरदेशः,
भारतस्य_पश्चिमसीमाप्रदेशः,
भारतभूमेः_मध्यदेशः,
विन्ध्यहिमाद्रिमध्यदेशः,
नडाधिकदेशः,
कुमुदबहुलदेशः,
बहुवेदसदेशः,
बालतृणबहुलदेशः,
सपङ्कदेशः,
जलाधिकदेशः,
अश्मप्रायमृदधिकदेशः,
वालुकाबहुलदेशः,
सिकतायुक्तदेशः,
नद्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,
वृष्ट्यम्बुभिः_सम्पन्नदेशः,
स्वधर्मपरराजयुक्तदेशः,
सामान्यराजयुक्तदेशः,
नद्यादिसमीपभूमिः,
पाषाणादिनिबद्धा_भूः,
गृहरचनापरिच्छिन्नदेशः,
गृहरचनावच्छिन्नवास्तुभूमिः,
ग्रामादिसमीपदेशः,
पर्वतः,
मेखलाख्यपर्वतमध्यभागः,
पर्वतसमभूभागः,
अद्रेरधस्थोर्ध्वासन्नभूमिः,
यागार्थं_संस्कृतभूमिः,
स्वभूमिः,
पर्वतादयः,
विजनः,
अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,
भयङ्करयुद्धभूमिः,
प्रेतभूमिः,
यज्ञे_स्तावकद्विजावस्थानभूमिः,
ऊषरदेशः,
देशः,
जन्मभूमिः
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी
इला
स्त्री।
गौः
समानार्थकाः
माहेयी,
सौरभेयी,
गो,
उस्रा,
मातृ,
शृङ्गिणी,
अर्जुनी,
अघ्न्या,
रोहिणी,
इडा,
इला,
सुरभि,
बहुला
3।3।42।2।3
दण्डोऽस्त्री
लगुडेऽपि
स्याद्गुडो
गोलेक्षुपाकयोः।
सर्प
मांसात्पशू
व्याडौ
गोभूवाचस्त्विडा
इलाः॥
अवयव
==>
क्षीरशयः
पति
==>
वृषभः
स्वामी
==>
गवां_स्वामिः
वृत्तिवान्
==>
गोपालः
==>
श्रेष्ठा_गौः,
गोभेदः,
द्विवर्षा_गौः,
एकवर्षा_गौः,
चतुर्वर्षा_गौः,
त्रिवर्षा_गौः,
वन्ध्या_गौः,
अकस्मात्_पतितगर्भा_गौः,
कृतमैथुना_गौः,
वृषयोगेन_गर्भपातिनी,
गर्भग्रहणयोग्या_गौः,
प्रथमं_गर्भं_धृतवती_गौः,
अकोपजा_गौः,
बहुप्रसूता_गौः,
दीर्घकालेन_प्रसूता_गौः,
नूतनप्रसूता_गौः,
सुशीला_गौः,
स्थूलस्तनी_गौः,
द्रोणप्रिमितदुग्धमात्रा_गौः,
बन्धनस्थिता_गौः,
प्रतिवर्षं_प्रसवित्री_गौः,
अजातशृङ्गगौः
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
चलसजीवः,
मनुष्येतरः,
जन्तुः,
स्तनपायी
इला
स्त्री।
वचनम्
समानार्थकाः
व्याहार,
उक्ति,
लपित,
भाषित,
वचन,
वचस्,
गो,
इडा,
इला,
इरा
3।3।42।2।3
दण्डोऽस्त्री
लगुडेऽपि
स्याद्गुडो
गोलेक्षुपाकयोः।
सर्प
मांसात्पशू
व्याडौ
गोभूवाचस्त्विडा
इलाः॥
==>
शपथः,
द्विरुक्तिः,
अप्रियवचः,
भयदर्शकवाक्यम्,
सनिन्दाभाषणम्,
परस्त्रीनिमित्तं_पुंसः_परपुरुषनिमित्तं_स्त्रियाश्च_आक्रोशनम्,
सम्भाषणम्,
प्रयोजनशून्योन्मत्तादिवचनम्,
बहुभाषणम्,
अनुशोचनोक्तिः,
अन्योन्यविरुद्धवचनम्,
परस्परभाषणम्,
शोभनवचनम्,
गोपनकारिवचनम्,
शापवचनम्,
प्रेम्णा_मिथ्याभाषणम्,
सन्देशवचनम्,
अकल्याणवचनम्,
शुभवचनम्,
सान्त्वनवचनम्,
युक्त्यामिलितवचनम्,
कर्कशवचनम्,
अश्लीलवचनम्,
प्रियसत्यवचनम्,
विरुद्धार्थवचनम्,
अशक्त्यादिना_सम्पूर्णोच्चारितम्,
शीघ्रोच्चारितवचः,
श्लेष्मनिर्गमसहितवचनम्,
निन्दावचनम्,
मिथ्यावचनम्,
स्पष्टवचनम्,
अप्रकटवचनम्,
असत्यवचनम्,
सत्यवचनम्,
अवध्यब्राह्मणादेर्दोषोक्तिः,
पटुवचनम्,
साकल्यवचनम्,
आसङ्गवचनम्,
आक्रोशनम्,
जनवादः,
वल्गुवाक्
पदार्थ-विभागः
,
गुणः,
शब्दः
इला,
स्त्रीलिङ्गम्
(
इलति
विष्णुवरात्
पुंस्त्वं
प्राप्नोति
इति
।इल
+
क
+
टाप्
।
)
वैवस्वतमनुकन्या
।
सा
चविष्णुवरात्
पुंस्त्वं
प्राप्य
सुद्युम्ननाम्ना
ख्याता
।
पश्चात्शङ्करशप्तकुमारवनं
प्रविश्य
पुनः
स्त्रीत्वं
गता
।बुधस्तां
भार्य्यात्वेन
स्वीकृत्य
पुरूरवसं
जनयामास
।ततस्तस्याः
पुरोहितो
वशिष्ठः
शङ्करमाराध्य
तस्यैमासं
स्त्रीत्वं
मासं
पुंस्त्वं
दत्तवान्
इति
श्रीभाग-वतं
॥
कर्द्दमप्रजापतिपुत्त्र
इलः
कार्त्तिकेयजन्मदेशंप्रविश्य
स्त्री
भूत्वा
इलानाम्ना
ख्यातः
ततः
पार्ब्बती-माराध्य
मासं
स्त्रीत्वं
मासं
पुंस्त्वञ्च
प्राप्तवान्
।इति
रामायणं
॥
पृथिवी
।
गौः
।
वाक्यं
।
इतिमेदिनी
॥
इडा(
ला
)
स्त्री
इल--अच्
वा
लस्य
डत्वम्
।
१
गवि,
२
वाचि,
३
भूमौ
“प्रबुध्यते
नूनमिडातलस्थः
भा०
व०
२३५
अ०
।“इला
पिन्वते
विश्वदानीम्”
ऋ०
४,
५००८,
“इलाभूमिः”
भा०
।
इल
+
गतौ
करणे
घञर्थे
क
।
देहस्थे४
नाडीभेदे
।
“इडा
च
पिङ्गला
चैव
सुथुस्णा
च
सरस्वतीअलम्बूषा
कुहूश्चैवं
शङ्खिनी
चित्रिणी
तथा
।
विश्वो-दरी
विश्वमुखी
व्याप्त्याह्येताश्चतुर्दश”
इति
तन्त्रोक्तासु
प्रधा-नासु
चतुर्दशसु
नाडीषुतिस्रः
प्रधानाः
तथा
हि
।
“शिराःशतानि
सप्तैव”
या०
“शिराः
नाभिसंबद्धाश्चत्वारिंशत्वातपित्तश्लेष्मवाहिन्यः
सकलकलेवरव्यापिन्योनानाशाखाःसत्यः
सप्त
शतानि
भवन्तीति”
मिता०
।
“सप्त
शिराशतानि,
सुश्रु०
।
तेन
देहमध्ये
सप्त
शतानि
नाड्यः
तन्मध्ये
एता-श्चतुर्दश
प्रधानतयोक्ताः
।
तासु
मध्येऽपि
तिस्रः
प्रधानाःदेहस्थनाडीरुपक्रम्य
।
शारदा०
“नाड्यस्तत्र
समुद्भूतामुख्या-स्तिस्रः
समीरिताः
।
इडा
वामे
स्थिता
नाडी
पिङ्गलादक्षिणे
मता
।
तयोर्मध्यगता
नाडी
सुषुस्णा
च
समा-हिता
।
पादाङ्गुष्ठद्वयं
याता
शिखाभ्यां
शिरसा
पुनः
।ब्रह्मस्थानं
समापन्ना
सोमसूर्य्याग्निरूपिणी
।
तस्या
मध्यगतानाडी
चित्राख्या
योगिवल्लभा
।
ब्रह्मरन्धं
विदुस्तत्र
पद्म-सूत्रनिभं
परम्
।
इडायां
सञ्चरेच्चन्द्रः
पिङ्गलायां
दिवा-करः
।
ज्ञातौ
योगनिदानज्ञैः
सुषुस्णायां
तु
तावुभौ”
तत्-स्थानमुक्त्वा
कार्य्यमाह
“इडयाकर्षयेद्वायु
बाह्यं
षोडशमा-त्रया
।
धारयेत्पूरित
योगी
चतुःषष्ट्या
तु
मात्रया
।
सुषु-सणामध्यगं
सम्यक्
द्वात्रिंशन्मात्रया
शनैः
।
नाड्या
पिङ्गलयाचैनं
रेचयेद्योगवित्तमः
।
प्रणायाममिमं
प्राहुर्योगशास्त्र-विशारदाः”
२५
पटले
।
“पिङ्गलायां
स्थिता
ह्रस्वा
इडायांसङ्गताः
परे
(
दीर्घाः
)
।
सुषुष्णामध्यगा
ज्ञेयाश्चत्वारोये
नपुंसका”
शार०
५
प०
।
दीर्घादिरयमित्येके
।
५
हवि-रन्ने
च
“यजमानपञ्चमा
इडां
भक्षयन्ति”
श्रुतिः
।
डस्यलत्वे
प्यत्रैव
“इडां
नोमित्रावरुणोत
वृष्टिम्”
ऋ०
७,
६४,
२“इडामन्नम्”
भा०
“घृतैर्गव्यूतिमुक्षतमिलाभिः”
ऋ०७,
६४,
४
।
“इडाभिरन्नैः”
भा०
।
६
देवीभेदे
“श्रुतिः
प्रीति-रिडा
कान्तिः,
शान्तिः
पुष्टिःक्रिया
तथा
।
शिष्टाश्च
देव्यः”इत्युपक्रम्य
।
“उपतस्थुर्महासत्त्वं
बलिमिन्द्र
महारथम्”हरिवं०
२५६
अ०
“इडा
देवी
भारती
विश्वतूर्त्तिः”
ऋ०५,
२,
८
।
“अभि
न
इडायूथस्य
माता”
ऋ०
५,
४१,
१९
।“इलागोरूपधरा
मनोः
पुत्री
माध्यमिकी
वाक्
वेति”भा०
।
बुधस्य
जायायां
पुरूरवसो
मातार
पश्चात्मनु-पुत्रत्वे
सुद्युम्नतया
ख्यातायां
मित्रावरुणयोरंशजातायांकन्यायाञ्च
तत्कथा
हरिवं०
“अकरोत्
पुत्त्रकामस्तुमनुरिष्टिं
प्रजापतिः
।
मित्रावरुणयोस्तात
पूर्व्वमेवविशाम्पते!
।
अनुत्पन्नेषु
नवसु
पुत्रेष्वेषु
तु
भारत!
।तस्यान्तु
वर्त्तमानायामिष्ट्यां
भरतसत्तम!
।
मित्रावरुण-योरशे
मनुराहुतिमाजुहोत्
।
आहुत्यां
हूयमानायांदेवगन्धर्वमानवाः
।
तुष्टिञ्च
परमां
जग्मुर्मुनयश्च
तपो-धनाः
।
अहोऽस्य
तपसो
वीर्य्यमहो
श्रुतमहोऽद्भुतम्
।
तत्रदिव्याम्बरधरादिव्याभरणभूषिता
।
दिव्यसंहनना
चैवइडा
जज्ञे
इति
श्रुतिः
।
तामिलेत्येव
होवाच
मनुर्द्दण्ड-धरस्तदा
।
अनुगच्छस्वमां
भद्रे
तमिला
प्रत्युवाच
ह
।
धर्म-युक्तमिदं
वाक्यं
पुत्त्रकामं
प्रजापतिम्
।
इडोवाच
।मित्रावरुणयोरंशे
जाताऽस्मि
वदतांवर!
।
तयोः
सकाशंयास्यामि
न
मां
धर्मो
हतोऽबधीत्
।
सैवमुक्त्वा
मनुंदेव
मित्रावरुणयोरिला
।
गत्वाऽन्तिकं
वरारोहा
प्राञ्जलि-र्वाक्यमव्रवीत्
।
अंशेऽस्मिन्
युवयोर्जाता
देवौ!
किंकरवाणि
वाम्
।
मनुना
चाहमुक्ता
वै
अनुगच्छस्वमामिति
।
तां
तथा
वादिनीं
साध्वीमिलां
धर्मपरायणाम्
।
मित्रश्च
वरुणश्चोभावूचतुर्यन्निबोध
तत्
।
अनेनतव
धर्म्मेण
प्रश्रयेण
दमेन
च
।
सत्येन
चैवं
सुश्रोणि
।
प्रीतौस्वो
वरवर्णिनि!
।
आवयोस्त्वं
महाभागे
ख्यातिं
कन्येतियास्यसि
।
मनोर्वंशकरः
पुत्त्रस्त्वमेव
च
भविष्यसि
।
सुद्युम्नइति
विख्यातस्त्रिषु
लोकेषु
शोभने
।
जगत्प्रियो
धर्म्म-शोलो
मनीर्वंशविवर्द्धनः
।
निवृत्ता
सा
तु
तच्छ्रुत्वा
ग-च्छन्ती
पितुरन्तिकम्
।
बुधेनान्तरमासाद्य
मैथुनायोपम-न्त्रिता
।
सोमपुत्त्राद्बुधाद्राजस्तस्यां
जज्ञे
पुरूरवाः
।जनयित्वा
सुत
सा
तमिला
सुद्युम्नतां
गता”
।८
दुर्गायाञ्च
“आचार्य्यां
मदिरां
चण्डींमिलां
मलयवासि-नीम्”
हरिवं०
१७८
अ०
दुर्गास्तवः
।
इडैव
स्वार्थेकन्
तत्रार्थे
इला
स्त्री
इल--क
।
१
भूमौ,
२
गवि,
३
वाचि,
४
जम्बुद्वीपस्य-नववर्षमध्ये
वर्षभेदे
तत्सीमा
चेलावृतशब्दार्थे
वक्ष्यते
।५
वैवस्वतमनुकन्यायां
बुधपत्न्याम्
।
सा
हि
विष्णुवरात्पुंस्त्वमासाद्य
पुनः
शङ्करशापात्
स्त्रीत्वं
गता
बुधस्तु
तामु-पगर्म्य
पुरूरवसमुत्पादयामासेति
पुराणे
प्रसिद्धम्
।
तच्चइडाशब्दे
उक्तप्रायम्
६
स्वप्नशीले
त्रीषु लिङ्गेषु
।
1
{@“इल
स्वप्नक्षेपणयोः”@}
2
‘--स्वप्नप्रेरणयोः’
इति
धातुकाव्ये
पाठः।
एलकः-लिका,
एलकः-लिका,
3
एलिलिषकः-षिका
एलिता-त्री,
एलयिता-त्री,
एलिलिषिता-त्री
4
इलन्
5
6
-न्ती-ती,
एलयन्-न्ती,
एलिलिषन्-न्ती
एलिष्यन्-न्ती-ती,
एलयिष्यन्-न्ती-ती,
एलिलिषिषिष्यन्-न्ती-ती
--
एलयमानः,
एलयिष्यमाणः
--
इल्-इलौ-इलः
--
--
इलितम्-तः-तवान्,
एलितम्-तः,
एलिलिषितम्-तः-तवान्
7
इलः,
इला,
एलः,
एलिलिषुः,
एलिलयिषुः
एलितव्यम्,
एलयितव्यम्,
एलिलिषितव्यम्
8
एलनीयम्,
एलनीयम्,
एलिलिषणीयम्
एल्यम्,
एल्यम्,
एलिलिष्यम्
ईषदेलः,
दुरेलः,
स्वेलः
--
--
इल्यमानः,
एल्यमानः,
एलिलिष्यमाणः
एलः,
एलः,
एलिलिषः
एलितुम्,
एलयितुम्,
एलिलिषितुम्
इल्तिः-
9
इलितिः,
एलना,
एलिलिषा,
एलिलयिषा
एलनम्,
एलनम्,
एलिलिषणम्
10
एलित्वा,
एलयित्वा,
एलिलिषित्वा
समिल्य,
समेल्य,
समेलिलिष्य
एलम्
२,
एलित्वा
२,
एलम्
२,
एलयित्वा
२,
एलिलिषम्
२
एलिलिषित्वा
२।
प्रासङ्गिक्यः
01
→
(
७१
)
02
→
(
६-तुदादिः-१३५७-सक।
सेट्।
पर।
)
03
→
[
[
३।
उपधाकार्यस्य
द्वित्वात्
प्रबलत्वात्
पूर्व
गुणे
द्वितीयस्यैकाचः
द्वित्वम्।
]
]
04
→
[
[
४।
‘तुदादिभ्यः
शः’
(
३-१-७७
)
इति
शः।
‘सार्वधातुकमपित्’
(
१-२-४
)
इति
शस्य
ङिद्वद्भावाल्लघूपधगुणो
न।
]
]
05
→
[
[
आ।
‘चिलितपीतपटेन
चलन्
इलन्
अविलितोरुकृपां
परितो
दृशम्।।’
धा।
का।
२-७८।
]
]
06
→
[
[
५।
‘आच्छीनद्योर्नुम्’
(
७-१-८०
)
इति
नुम्
विकल्पेन।
]
]
07
→
[
[
६।
‘इगुपधज्ञाप्रीकिरः
कः’
(
३-१-१३५
)
इति
कर्तरि
कः।
टाप्
स्त्रियाम्।
इला
=
भूमिः।
]
]
08
→
[
पृष्ठम्००७४+
२६
]
09
→
[
[
१।
इलितिरित्यत्र
‘तितुत्रेष्वग्रहादीनां--’
(
वा।
७-२-९
)
इति
पर्युदासादिड्
भवति।
]
]
10
→
[
[
२।
‘न
क्त्वा
सेट्’
(
१-२-१८
)
इति
कित्त्वं
न,
तेन
गुणः।
]
]
इला
इला
feminine
Vd.
l'offrande
sacrée.
Terre
terre
de
l'enceinte
sacrée,
l'autel
de
terre.
Vache
la
vache
mystique,
la
libation
de
soma.
Parole
la
parole
sainte,
I'hymne.
Np.
feminine
de
la
fille
de
Manu.
C.
इऌआ।
इलावृत
neuter
(
वृत्
)
le
séjcur
d'ilā,
la
terre
sainte,
Vd.
Un
des
वर्षस्
du
Jambudvīpa.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.