Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
अम्बु (ambu)
अम्बु
-
ambu
-
Neuter
-
four
अम्बु
-
ambu
-
Neuter
-
kind
of
grass
[
Andropogon
-
Bot.
]
अम्बु
-
ambu
-
Neuter
-
number
अम्बु
-
ambu
-
Neuter
Masculine
-
water
अम्बु
[
ambu
],
Neuter.
[
अम्ब्-शब्दे
उण्
]
Water
गाङ्गमम्बु
सितमम्बु
यामुनम्
Kávyaprakâsa.
1.
The
watery
element
of
the
blood
(
Compare.
imber
).
Name.
of
a
metre.
A
term
in
astrology
(
लग्नावधिकं
चतुर्थस्थानम्
).
Compound.
-कणः
a
drop
of
water.
-कण्टकः
(
short-nosed
),
alligator.
-कन्दः
An
acquatic
plant
Trapa
bispinosa
(
Marâṭhî.
शिंगाडा
).-किरातः
alligator.
-कीशः,
कूर्मः
a
tortoise
(
शिशुमार
)
particularly
Gangetic.
-केशरः
lemon-tree
(
छालङ्गवृक्ष
).-क्रिया
libation
of
water
Bk.
presentation
of
water
to
the
Manes
of
the
deceased.
-कुक्कुटी
An
acquatic
hen.
-ग,
-चर,
-चारिन्
Adjective.
moving
or
living
in
water,
aquatic
(
as
fish
Et cætera.
)
अद्रिं
दधाराम्बुचरात्मना
Bhágavata (Bombay).
8.5.
11
Manusmṛiti.
12.57.
-घनः
hail.
-चत्वरम्
a
lake.
-चामरम्
an
aquatic
plant
(
शैवाल
).
-ज
Adjective.
produced
in
water,
aquatic
(
Opposite of.
स्थलज
)
सुगन्धीनि
च
माल्यानि
स्थलजान्यम्बु-
जानि
च
Rām.
(
जः
)
the
moon.
camphor.
the
Sārasa
bird.
the
conch
दध्मौ
तारेण
चाम्बुजम्
Mahâbhârata (Bombay).
*
7.173.9.
Name.
of
a
tree
(
हिज्जल
).
(
-जम्
)
a
lotus
इन्दीवरेण
नयनं
मुखमम्बुजेन
Ś.
Til.3
Atmanepada.
Rāmāyana
4.1.2.
the
thunderbolt
of
Indra.
˚भूः,
˚आसनः
'the
lotus-born
god'
Brahmā
Atmanepada.
Rām.
˚आसना
the
goddess
Lakṣmī.
-जन्मन्
Neuter.
a
lotus
Masculine.
the
moon.
the
conch.
Sārasa.
-तस्करः
'waterthief',
the
sun
(
whose
heat
drinks
up
water
).
-तालः
Equal or equivalent to, same as.
˚चामर.-द
Adjective.
giving
or
yielding
water.
(
-दः
)
a
cloud
नवाम्बुदानीकमुहूर्तलाञ्छने
Raghuvamsa (Bombay).
3.53
-देवम्,
-दैवम्
The
astronomical
mansion
पूर्वाषाढा.
-धर
[
धरतीति
धरः,
अम्बूनां
धरः
धृ-अच्
]
a
cloud
वशिनश्चाम्बुधराश्च
योनयः
Kumârasambhava (Bombay).
4.43
शरत्प्रमृष्टाम्बुधरोपरोधः
Raghuvamsa (Bombay).
6.44.
the
plant
मुस्तक.
talc.-धिः
[
अम्बूनि
धीयन्ते
अत्र
धा-कि
]
any
receptacle
of
waters
such
as
a
jar
अम्बुधिर्घटः
Sk.
˚-स्रवा
Aloe
perfoliata
(
Marâṭhî.
कोरफड
).
the
ocean
क्षार˚
Bhartṛihari's three Satakas (the figures 1., 2., 3. after Bh. denoting Sṛingâraº, Nîtiº, and Vâirâgyaº).
2.6.
the
number
four
(
in
Mathematics.
).
˚प्रसवा
Name.
of
a
plant
(
घृतकुमारी
).
-नाथः
The
ocean.
-नामन्
Andropogon
muricatum
(
Marâṭhî.
वाळा
).
-निधिः
'treasure
of
waters',
the
ocean
देवासुरैरमृतम्बुनिधिर्ममन्थे
Kirâtârjunîya.
5.3.-प
Adjective.
drinking
water.
(
पः
)
the
ocean.
Varuṇa,
the
regent
of
waters
रक्षो$म्बुपानिलशशीशपुराणि
चाष्टौ
Śid.
Śir
शक्राम्बुपयमानां
च
चतुर्थस्त्वं
भविष्यसि
Rāmāyana
7.4.17.
Name.
of
a
plant
(
चक्रमर्दक
Marâṭhî.
टाकळा
).
-पतिः
Varuṇa
यथाम्बुपतिमित्रौ
हि
तारकं
दैत्यसत्तमम्
(
अधावताम्
)
Mahâbhârata (Bombay).
*
7.155.36.
-पत्रा
Name.
of
a
plant
(
उच्चटावृक्ष
Marâṭhî.
फुरडी
).
-पद्धतिः
Feminine.
-पातः
current,
flow
or
stream
of
water,
cascade
गङ्गाम्बुपातप्रतिमा
गृहेभ्यः
Bhaṭṭikâvya.
1.8.
-प्रसादः
-प्रसादनम्
[
अम्बूनि
प्रसादयति
]
the
clearing
nut
tree
(
कतक
Marâṭhî.
निवळी
).
Strychnos
Potatorum
(
the
nuts
of
this
tree
are
used
for
purifying
water
when
rubbed
on
the
inner
surface
of
the
vessel,
they
precipitate
the
impurities
which
the
water
contains
(
फलं
कतकवृक्षस्य
यद्यप्यम्बुप्रसादकम्
।
न
नामग्रहणादेव
तस्य
वारि
प्रसीदति
)
Manusmṛiti.
6.67.-भवम्
a
lotus.
-भृत्
Masculine.
water-bearer,
a
cloud.
the
ocean.
Equal or equivalent to, same as.
˚पत्रा
quod vide, which see.
Name.
of
a
plant
मुस्तक.
talc.
-मात्रज
Adjective.
produced
only
in
water.
(
-जः
)
a
conchshell.
-मुच्
Masculine.
a
cloud
ध्वनितसूचितमम्बुमुचां
चयम्
Kirâtârjunîya.
5.12.
राजः
the
ocean.
Varuṇa.
-राशिः
receptacle
or
store
of
water,
the
ocean
त्वयि
ज्वलत्यौर्वं
इवाम्बुराशौ
Sakuntalâ (Bombay).
3.3
चन्द्रोदयारम्भ
इवाम्बुराशिः
Kumârasambhava (Bombay).
3.67,
Raghuvamsa (Bombay).
6.57
9.82.-रुह्
Neuter.
a
lotus.
Sārasa.
-रुहः,
हम्,
a
lotus
विपुलिनाम्बुरुहा
न
सरिद्वधूः
Kirâtârjunîya.
5.1.
(
-हा
)
Name.
of
the
land-lotus
plant
(
स्थलपद्मिनी
).
-रोहिणी
a
lotus.
-वाची
[
अम्बु
तद्वर्षणं
वाचयति
सूचयति
]
an
epithet
applied
to
the
earth
during
four
days
from
the
1th
to
the
13th
in
the
dark
half
of
the
month
of
Āṣāḍha
when
it
is
supposed
to
be
unclean
(
रजस्वला
इव
)
and
agriculture
is
prohibited
Brav.
Pâṇini's Ashṭâdhyâyî.
2.77.
˚प्रदः
the
1th
day
˚त्यागः
13th
day.
-वासिनी,
-वासी
Name.
of
a
plant
(
पाटला
),
the
trumpet
flower.
-वाहः
[
अम्बु
वहतीति
]
a
cloud
तडित्वन्त-
मिवाम्बुवाहम्
Kirâtârjunîya.
3.1
भर्तुर्मित्रं
प्रियमविधवे
विद्धि
मामम्बुवाहम्
Meghadūta (Bombay).
11.
a
lake.
water-bearer.
the
number
17.
a
sort
of
grass.
-वाहिन्
Adjective.
carrying
or
conveying
water.
Masculine.
a
cloud.
Equal or equivalent to, same as.
मुस्तक.
(
नी
)
a
wooden
vessel,
a
sort
of
bucket.
a
woman
fetching
water.
Name.
of
a
stream.
-विहारः
sporting
in
water.-विस्रवा
Equal or equivalent to, same as.
घृतकुमारी.
-वेग
Adjective.
flowing
quickly
यथानदीनां
बहवो$म्बुवेगाः
Bhagavadgîtâ (Bombay).
11.28.
-वेतसः
a
kind
of
cane
or
reed
growing
in
water.
(
Marâṭhî.
लव्हाळा
).
-शिरीषिका
Name.
of
plant.
-सरणम्
flow
or
current
of
water.
-सर्पिणी
a
leech
(
अम्बुनि
सर्पति
).
-सेचनी
a
wooden
baling
vessel.
अंबु
n.
[
अंब्-शब्दे
उण्
]
1
Water
गांगमंबु
सितमंबु
यामुनं
K.
P.
10.
2
The
watery
element
of
the
blood
(
cf.
imber
).
3
N.
of
a
metre.
4
A
term
in
astrology
(
लग्नावधिकं
चतुर्थस्थानं
).
Comp.
कणः
a
drop
of
water.
कंटकः
(
short-nosed
),
alligator.
किरातः
alligator.
कीशः,
कूर्मः
a
tortoise
(
शिशुमार
)
particularly
Gangetic.
केशरः
lemon-tree
(
छालंगवृक्ष
).
क्रिया
libation
of
water
presentation
of
water
to
the
Manes
of
the
deceased.
ग,
चर,
चारिन्
a.
moving
or
living
in
water,
aquatic
(
as
fish
&c.
)
घनः
hail.
चत्वरं
a
lake.
चामरं
an
aquatic
plant
(
शैवाल
).
ज
a.
produced
in
water,
aquatic
(
opp.
स्थलज
)
सुगंधीनि
च
माल्यानि
स्थलजान्यंबुजानि
च
Rām.
(
जः
)
{1}
the
moon.
{2}
camphor.
{3}
the
Sārasa
bird.
{4}
the
conch
{5}
N.
of
a
tree
(
हिज्जल
).
(
जं
)
{1}
a
lotus
इंदीवरेण
नयनं
मुखमंबुजेन
Ś.
Til.
3.
{2}
the
thunderbolt
of
Indra.
°भूः,
°आसनः
‘the
lotus-born
god,
’
Brahmā
°आसना
the
goddess
Lakṣmī.
जन्मन्
n.
a
lotus.
(
m.
)
{1}
the
moon.
{2}
the
conch.
{3}
Sārasa.
तस्करः
‘water-thief’,
the
sun
(
whose
heat
drinks
up
water
).
तालः
=
°चामर.
द
a.
giving
or
yielding
water.
(
दः
)
{1}
a
cloud
नवांबुदानीकमुहूर्तलांछने
R.
3.
53.
धर
[
धरतीति
धरः,
अंबूनां
धरः
धृअच्
]
{1}
a
cloud
वशिनश्चांबुधराश्च
योनयः
Ku.
4.
43
शरत्प्रमृष्टांबुधरोपरोधः
R.
6.
44.
{2}
the
plant
मुस्तक.
{3}
talc.
धिः
[
अंबूनि
धीयंते
अत्र
धा-कि
]
{1}
any
receptacle
of
waters
such
as
a
jar
अंबुधिर्घटः
Sk.
{2}
the
ocean
क्षार°
Bh.
2.
6.
{3}
the
number
four
(
in
Math.
).
°प्रसवा
N.
of
a
plant
(
घृतकुमारी
).
निधिः
‘treasure
of
waters’,
the
ocean
देवासुरैरमृतमंबुनिधिर्ममंथे
Ki.
5.
30.
प
a.
drinking
water.
(
पः
)
{1}
the
ocean.
{2}
Varuṇa,
the
regent
of
waters
रक्षोंबुपानिलशशीशपुराणि
चाष्टौ
Sid.
Śir.
{3}
N.
of
a
plant
(
चक्रमर्दक
).
पत्रा
N.
of
a
plant
(
उच्चटावृक्ष
).
पद्धतिः
f.,
पातः
current,
flow
or
stream
of
water,
cascade
गंगांबुपातप्रतिमा
गृहेभ्यः
Bk.
1.
8.
प्रसादः,
प्रसादनं
[
अंबूनि
प्रसादयति
]
the
clearing
nut
tree
(
कतक
)
Strychnos
Potatorum
(
the
nuts
of
this
tree
are
used
for
purifying
water
when
rubbed
on
the
inner
surface
of
the
vessel,
they
precipitate
the
impurities
which
the
water
contains
फलं
कतकवृक्षस्य
यद्यप्यंबुप्रसादकं
।
न
नामग्रहणादेव
तस्य
वारि
प्रसीदति
).
भवं
a
lotus.
भृत्
m.
{1}
water-bearer,
a
cloud.
{2}
the
ocean.
{3}
=
°पत्रा
q.
v.
{4}
N.
of
a
plant
मुस्तक.
{5}
talc.
मात्रज
a.
produced
only
in
water.
(
जः
)
a
conch-shell.
मुच्
m.
a
cloud
ध्वनितसूचितमंबुमुचां
चयं
Ki.
5.
12.
राजः
{1}
the
ocean.
{2}
Varuṇa.
राशिः
receptacle
or
store
of
water,
the
ocean
त्वयि
ज्वलत्यौर्व
इवांबुराशौ
Ś.
3.
3
चंद्रोदयारंभ
इवांबुराशिः
Ku.
3.
67,
R.
6.
57
9.
82.
रुह्
n.
{1}
a
lotus.
{2}
Sārasa.
रुहः,
हं,
a
lotus
विपुलिनांबुरुहा
न
सरिद्वधूः
Ki.
5.
10.
(
हा
)
N.
of
the
land-lotus
plant
(
स्थलपद्मिनी
).
रोहिणी
a
lotus.
वाची
[
अंबु
तद्वषर्णं
वाचयति
सूचयति
]
an
epithet
applied
to
the
earth
during
four
days
from
the
10th
to
the
13th
in
the
dark
half
of
the
month
of
Āṣāḍha
when
it
is
supposed
to
be
unclean
(
रजस्वला
इव
)
and
agriculture
is
prohibited
°प्रदः
the
10th
day
°त्यागः
13th
day.
वासिनी,
वासी
N.
of
a
plant
(
पाटला
),
the
trumpet
flower.
वाहः
[
अंबु
वहतीति
]
{1}
a
cloud
तडित्वंतमिवांबुवाहं
Ki.
3.
1
भर्तुर्मित्रं
प्रियमविधवे
विद्धि
मामंबुवाहं
Me.
99.
{2}
a
lake.
{3}
water-bearer.
{4}
the
number
17.
{5}
a
sort
of
grass.
वाहिन्
a.
carrying
or
conveying
water.
(
m.
)
{1}
a
cloud.
{2}
=
मुस्तक.
(
नी
)
{1}
a
wooden
vessel,
a
sort
of
bucket.
{2}
a
woman
fetching
water.
{3}
N.
of
a
stream.
विहारः
sporting
in
water.
विस्रवा
=
घृतकुमारी.
वेतसः
a
kind
of
cane
or
reed
growing
in
water.
शिरीषिका
N.
of
a
plant.
सरणं
flow
or
current
of
water.
सर्पिणी
a
leech
(
अंबुनि
सर्पति
)
सेचनी
a
wooden
baling
vessel.
अम्बु
अम्बु,
n.
(
fr.
rt.
अम्ब्?
),
water
the
watery
element
of
the
blood
[
cf.
ὄμβρος
imber
]
the
plant
Andropogon
Schœnanthus
N.
of
a
metre
a
term
in
astrology
=
अम्बा.
—अम्बु-कण,
अस्,
m.
a
drop
of
water.
—अम्बु-कण्टक,
अस्,
m.
the
short-
nosed
alligator.
—अम्बु-किरात,
अस्,
m.
an
alligator.
—अम्बु-कीश
or
अम्बु-कूर्म,
अस्,
m.
a
porpoise,
especially
the
Gangetic,
Delphinus
Gangeticus.
—अम्-
बु-केशर,
अस्,
m.
lemon
tree.
—अम्बु-क्रिया,
f.
a
funeral
rite
=
जल-क्रिया.
—अम्बु-ग,
अस्,
आ,
अम्,
water-goer,
living
in
water.
—अम्बु-घन,
अस्,
m.
hail,
frozen
rain.
—अम्बु-चर,
अस्,
ई,
अम्,
moving
in
the
water,
aquatic.
—अम्बु-चामर,
अम्,
n.
water-
chowrī,
an
aquatic
plant,
Valisneria.
—अम्बु-चारिन्,
ई,
इणी,
इ,
moving
in
water,
as
a
fish,
&c.
—अम्-
बु-ज,
अस्,
आ,
अम्,
produced
in
water,
water-born,
aquatic
(
अस्
),
m.,
N.
of
a
plant,
Barringtonia
Acutangula
Gærtn.
a
lotus,
Nymphæa
Nelumbo
the
thunderbolt
of
Indra.
—अम्बु-जन्मन्,
अ,
n.
a
lotus,
Nymphæa
Nelumbo.
—अम्बुज-भू,
ऊस्,
m.
the
god
Brahmā.
—अम्बुज-स्थ,
अस्,
आ,
अम्,
sitting
on
a
lotus.
—अम्बु-तस्कर,
अस्,
m.
water-thief,
the
sun.
—अम्बु-ताल,
अस्,
m.
the
plant
Valisneria.
—अम्बु-
द,
अस्,
आ,
अम्,
shedding
or
giving
water
(
अस्
),
m.
a
cloud
the
plant
Cyperus
Hexastychius
Communis.
—अम्बु-धर,
अस्,
m.
a
cloud.
—अम्बु-धि,
इस्,
m.
(
receptacle
of
waters
),
the
ocean
the
number
‘four.’
—अम्बुधि-स्रवा,
f.,
N.
of
a
plant,
Aloes
Perfoliata.
—अम्बु-निधि,
इस्,
m.
(
treasury
of
waters
),
the
ocean.
—अम्बु-प,
अस्,
आ,
अम्,
drinking
or
im-
bibing
water
(
अस्
),
m.
a
plant,
Cassia
Tora
or
Alata.
—अम्बु-पत्त्रा,
f.,
N.
of
a
plant,
Cyperus
Hexasty-
chius
Communis
Nees.
—अम्बु-पद्धति,
इस्,
f.
or
अम्बु-पात,
अस्,
m.
current,
stream,
flow
of
water.
—अम्बु-प्रसाद,
अस्,
m.
or
अम्बु-प्रसादन,
अम्,
n.
the
clearing
nut
tree,
Strychnos
Potatorum:
the
nuts
of
this
plant
are
generally
used
in
India
for
purifying
water
they
are
rubbed
upon
the
inner
surface
of
a
vessel,
and
so
precipitate
the
impurities
of
the
fluid
it
contains.
—अम्बु-भृत्,
त्,
m.
a
cloud
the
ocean
(
?
)
a
grass,
Cyperus
Pertenuis
talc.
—अम्बु-मत्,
आन्,
अती,
अत्,
watery,
having
or
con-
taining
water
(
ती
),
f.,
N.
of
a
river.
—अम्बु-मात्र-
ज,
अस्,
आ,
अम्,
produced
only
in
water
(
अस्
),
m.
a
bivalve
shell.
—अम्बु-मुच्,
क्,
m.
a
cloud.
—अम्बु-
राज,
अस्,
m.
the
ocean
N.
of
Varuṇa.
—अम्बु-
राशि,
इस्,
m.
(
heap
of
waters
),
the
ocean.
—अम्बु-
रुह,
अम्,
n.
the
lotus
(
आ
),
f.
Hibiscus
Mutabilis.
—अम्बु-रोहिणी,
f.
the
lotus.
—अम्बु-वाची,
f.
four
days
in
Āṣāḍha,
the
tenth
to
the
thirteenth
of
the
dark
half
of
the
month,
when
the
earth
is
supposed
to
be
unclean,
and
agriculture
is
prohibited.
—अम्बु-
वाची-त्याग,
the
thirteenth
of
the
same.
—अम्बु-
वाची-प्रद,
अम्,
n.
the
tenth
in
the
second
half
of
the
month
Āṣāḍha.
—अम्बु-वासिनी
or
अम्बु-वासी,
f.
the
trumpet
flower,
Bignonia
Suaveolens.
—अम्बु-
वाह,
अस्,
m.
a
cloud
the
grass
Cyperus
Pertenuis
a
water-carrier
talc
the
number
‘seventeen.’
—अम्बु-
वाहिन्,
ई,
इनी,
इ,
carrying
or
conveying
water
(
इनी
),
f.
a
wooden
baling
vessel
N.
of
a
river.
—अम्बु-
वेतस,
अस्,
m.
a
kind
of
cane
or
reed
growing
in
water.
—अम्बु-शिरीषिका,
f.,
N.
of
a
plant.
—अम्बु-
सीता,
f.,
N.
of
a
river.
—अम्बु-सर्पिणी,
f.
a
leech.
—अम्बु-सेचनी,
f.
a
wooden
baling
vessel.
पानी
अम्बु
नपुंलिङ्गम्
-
अम्ब्+उण्
जल
अम्बु
नपुंलिङ्गम्
-
अम्ब्+उण्
रुधिर
के
अन्तर्गत
जलीय
तत्त्व
अम्बु
नपुंलिङ्गम्
-
अम्ब्+उण्
"जल,
पानी"
अम्बु
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಜಲ
/ನೀರು
निष्पत्तिः
अबि
(
शब्दे
)
-
"उण्"
बाहु०
।
प्रयोगाः
"स्वेदाम्बुस्नपितमजायतेतरस्याः"
।
"विततशीकरराशिभिरुच्छ्रितैरुपलरोधविवर्तिभिरम्बुभिः"
।
उल्लेखाः
माघ०
८-३६,
किरा०
५-१५
अम्बु
पदविभागः
नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः
ಲಗ್ನದಿಂದ
ನಾಲ್ಕನೆಯ
ಸ್ಥಾನ
४,
अपस्,
अब्धि,
अम्बु,
अम्बुधि,
अम्बुनिधि,
अम्भोधि,
अम्भोनिधि,
अय,
अर्णव,
आप,
आम्नाय,
आय,
आश्रम,
उदधि,
उदन्वान्,
उपाय,
कषाय,
कृत,
केन्द्र,
कोष्ठ,
गति,
जल,
जलधि,
जलनिधि,
तुरीय,
तुर्य,
तोय,
दिक्,
दिश्,
दिशा,
ध्यान,
नदी,
निगम,
निम्नगेश,
नीरधि,
नीरनिधि,
पयोधि,
पयोनिधि,
पाथ,
पाथोधि,
पितामहास्य,
प्रणिम्नगेश,
बन्ध,
बन्धु,
ब्रह्मोद्भव,
महोर्मि,
महोर्मिक,
माल,
युग,
लवणोद,
लोकपाल,
वर्ण,
वारिधि,
वारिनिधि,
वार्धि,
विषधि,
विषनिधि,
वेद,
श्रुति,
सञ्ज्ञा,
समुद्र,
सलिलाकर,
सागर,
सुख
(
न
)
अम्बते
।
अबि(
शब्दे
)+उः।
बाहु०।
१.जलम्,
नीरम्
।
‘नीरक्षीराम्बुशम्बरम्’
अमरः।
‘उच्छ्रितैरुपलरोधविवर्तिभिरम्बुभिः’
किरा०५.१५।
२.लग्नात्
चतुर्थस्थानम्
।
३.बालानामकौषधिः(
वाला
)
।
Synonyms
जलम्,
वारि,
अम्बु,
अम्भः,
पयः,
सलिलम्,
सरिलम्,
उदकम्,
उदम्,
जडम्,
पयस्,
तोयम्,
पानीयम्,
आपः,
नीरम्,
वाः,
पाथस्,
कीलालम्,
अन्नम्,
अपः,
पुष्करम्,
अर्णः,
पेयम्,
सलम्,
संवरम्,
शंवरम्,
संम्बम्,
संवत्सरम्,
संववरः,
क्षीरम्,
पायम्,
क्षरम्,
कमलम्,
कोमलम्,
पीवा,
अमृतम्,
जीवनम्,
जीवनीयम्,
भुवनम्,
वनम्,
कबन्धम्,
कपन्धम्,
नारम्,
अभ्रपुष्पम्,
घृतम्,
कं,
पीप्पलम्,
कुशम्,
विषम्,
काण्डम्,
सवरम्,
सरम्,
कृपीटम्,
चन्द्रोरसम्,
सदनम्,
कर्वुरम्,
व्योम,
सम्बः,
सरः,
इरा,
वाजम्,
तामरस,
कम्बलम्,
स्यन्दनम्,
सम्बलम्,
जलपीथम्,
ऋतम्,
ऊर्जम्,
कोमलम्,
सोमम्,
अन्धम्,
सर्वतोमुखम्,
मेघपुष्पम्,
घनरसः,
वह्निमारकः,
दहनारातिः,
नीचगम्,
कुलीनसम्,
कृत्स्नम्,
कृपीटम्,
पावनम्,
शरलकम्,
तृषाहम्,
क्षोदः,
क्षद्मः,
नभः,
मधुः,
पुरीषम्,
अक्षरम्,
अक्षितम्,
अम्ब,
अरविन्दानि,
सर्णीकम्,
सर्पिः,
अहिः,
सहः,
सुक्षेम,
सुखम्,
सुरा,
आयुधानि,
आवयाः,
इन्दुः,
ईम्,
ऋतस्ययोनिः,
ओजः,
कशः,
कोमलम्,
कोमलम्,
क्षत्रम्,
क्षपः,
गभीरम्,
गम्भनम्,
गहनम्,
जन्म,
जलाषम्,
जामि,
तुग्र्या,
तूयम्,
तृप्तिः,
तेजः,
सद्म,
स्रोतः,
स्वः,
स्वधा,
स्वर्गाः,
स्वृतिकम्,
हविः,
हेम,
धरुणम्,
ध्वस्मन्वतु,
नाम,
पवित्रम्,
पाथः,
अक्षरम्,
पूर्णम्,
सतीनम्,
सत्,
सत्यम्,
शवः,
शुक्रम्,
शुभम्,
शम्बरम्,
वूसम्,
वृवूकम्,
व्योमः,
भविष्यत्,
वपुः,
वर्वुरम्,
वर्हिः,
भूतम्,
भेषजम्,
महः,
महत्,
महः,
महत्,
यशः,
यहः,
यादुः,
योनिः,
रयिः,
रसः,
रहसः,
रेतम्
(Noun)
सिन्धुहिमवर्षादिषु
प्राप्तः
द्रवरुपो
पदार्थः
यः
पान-खान-सेचनाद्यर्थम्
उपयुज्यते।
"जलं
जीवनस्य
आधारम्।
/अजीर्णे
जलम्
औषधं
जीर्णे
बलप्रदम्।
आहारकाले
आयुर्जनकं
भुक्तान्नोपरि
रात्रौ
न
पेयम्।"
अम्बु
नपुं।
जलम्
समानार्थकाः
अप्,
वार्,
वारि,
सलिल,
कमल,
जल,
पयस्,
कीलाल,
अमृत,
जीवन,
भुवन,
वन,
कबन्ध,
उदक,
पाथ,
पुष्कर,
सर्वतोमुख,
अम्भस्,
अर्णस्,
तोय,
पानीय,
नीर,
क्षीर,
अम्बु,
शम्बर,
मेघपुष्प,
घनरस,
कम्,
गो,
काण्ड,
घृत,
इरा,
कुश,
विष
1।10।4।2।7
कबन्धमुदकं
पाथः
पुष्करं
सर्वतोमुखम्.
अम्भोऽर्णस्तोयपानीयनीरक्षीराम्बुशम्बरम्.।
अवयव
==>
जलकणः,
मलिनजलम्
वैशिष्ट्यवत्
==>
निर्मलः
==>
जलविकारः,
मलिनजलम्,
अर्घ्यार्थजलम्,
पाद्यजलम्,
शुण्डानिर्गतजलम्,
ऋषिजुष्टजलम्,
अब्ध्यम्बुविकृतिः
पदार्थ-विभागः
,
द्रव्यम्,
जलम्
अम्बु
नपुंलिङ्गम्
अबि
शब्दे--उण्
।
१
लग्नावधिके
चतुर्थस्थाने
२
(
बाला
)इति
ख्यातायामोषधौ
३
जले
“गाङ्गमम्बु
सितमम्बुयामुनं
कज्जलाभमुभयत्र
मज्जतः
का०
प्र०
।
“छातेतराम्बु-च्छटा”
का०
प्र०
“विश्वासाय
विहङ्गानामालबालाम्बु-पायिनाम्
।
“तौ
सरांसि
रसवद्भिरम्बुमिः”
इति
च
रघुः
।“फलं
कतकवृक्षस्य
यद्यप्यम्बुप्रसादनम्”
मनुः
।
तच्च
जलम्रसतन्मात्रादुत्पन्नो
भूतविशेष
इति
सांख्याः
पञ्चीकृतेभ्यएव
पञ्चभ्यो
भूतेभ्यः
स्थूलतया
उत्पन्नमिति
वेदान्तिनःजलभूतांशबाहुल्यात्
जलत्वव्यवहारः
“वैशेष्यात्तद्वादः”शा०
सूत्रात्
।
तस्य
च
रूपरसस्पर्शशब्दा
विशेषगुणाः“योयोयावतिथश्चैषां
स
स
तावद्गुणः
स्मृत”
इति
मनुनाभूतमध्ये
चतुर्थस्य
जलस्य
चतुर्गुणत्वाभिधानात्
“शब्दस्पर्शौरूपरसौ
सलिलस्य
गुणा
अमी”
भा०
शा०
प०
उक्तेश्च“जले
चुलचूलध्वनिः
।
शीतस्पर्शः
शुक्लरूपं
रसो
माघुर्य्य-मीरितम्”
पञ्चद०
।
“अग्नेराप”
इति
श्रुतेस्तस्याग्निप्रभव-त्वम्
यथोक्तं
“तत्तेज
ऐक्षत
बहु
स्यां
प्रजायेयेतितदपोऽसृजत
तस्माद्यत्र
क्व
च
शोचति
स्वेदते
पुरुषस्तेजसएव
तदध्यापो
जायन्ते”
छा०
उ०
।
“तेज
इति
प्रसिद्धंलोके
दग्धृपक्तृप्रकाशकं
रोहितञ्चेति
तत्सृष्टं
तेज
ऐक्षत
।तेजोरूपत्वेन
स्थितं
सदैक्षतेत्यर्थः
।
बहु
स्यां
प्रजायेयेतिपूर्व्ववत्तदपोऽसृजत
।
आपो
द्रवाः
स्निग्धाः
स्यन्दित्यःशुक्लाश्चेति
प्रसिद्धं
लोके
॥
यस्मात्तेजसः
कार्य्यभृता
आप-स्तस्माद्यत्र
क्व
च
देशे
काले
वा
शोचति
सन्तप्यते
स्वेदतेप्रस्विद्यते
वा
पुरुषस्तेजस
एव
तदापोऽघिजायन्ते
।
ताआप
ऐक्षन्तेति
पूर्व्ववदेव
आकारसंस्थितं
सदैक्षतेत्यर्थःभा०
।
“तासां
त्रिवृतं
त्रिवृतमेकैकां
करवाणीति
“सेयंदेवतेमास्तिस्रो
देवता
अनेनैव
जीवेनात्मनानुप्रविश्य
नामरूपेव्याकरोत्”
छा०
उ०
॥
“सेयं
तिस्रो
देवता
अनुप्रविश्य
स्वा-त्मावस्थे
वीजभूते
अव्याकृते
नामरूपे
व्याकरवाणीतितासाञ्च
तिसॄणां
देवतानामामेकैकां
त्रिवृतं
करवाणि
एकै-कस्याः
त्रिवृत्करणे
एकैकस्याः
प्राधान्यं
द्वयोर्द्वयोर्गुणभा-वोऽन्यथा
हि
रज्ज्वा
इवैकमेव
त्रिवृत्करणं
स्यात्
नतु
तिसृणां
पृथक्
त्रिवृत्करणमिति
।
एवं
हि
तेजोऽबन्नानांपृथङ्गामप्रत्ययलाभः
स्यात्तेज
इदम्”
इमा
आपः,
अऽन्नमिद-मिति
च
पृथङ्नामप्रत्ययलाभे
देवतानां
सम्यग्व्यावहारस्यप्रसिद्धिः
प्रयोजनं
स्यात्
।
एवमीक्षित्वा
सेयं
देवतेमा-स्तिस्रो
देवता
अनेनैव
यथोक्तेनैव
जीवेन
सूर्यबिम्बवदन्तःप्रविश्य
वैराजं
पिण्डं
प्रथमं
देवतादीनां
च
पिण्डमनु-प्रविश्य
यथासङ्कल्पमेव
नामरूपे
व्याकरोदसौनामायमिदं-रूप
इति
तासाञ्च
देवतानां
गुणप्रथानभावेन
त्रिवृतं
त्रिवृ-तमेकैकामंकरोत्कृतवती
देवता”
भा०
।
“अद्भिः
सोम्य!
श्रुङ्गेनतेजो
मूलमन्विच्छ”
छा०
उ०
“अद्भिः
शुङ्गेन
तेजो
मूलंकार्येण
कारणम्
अन्विच्छ
“तेजो
वा
अद्भ्यो
भूयस्तद्वा
एत-द्वायुमुपगृह्याकाशमभितपति
तदाहुर्निशोचति
नितपतिवर्षिष्यति
वा
इति
तेज
एव
तत्पूर्व्वं
दर्शयित्वाऽथापःसृजते
तदेतदूर्द्ध्वाभिश्च
तिरश्चीभिश्च
विद्युद्भिर्महाह्रादाश्च-रन्ति
तस्मादाहुर्विद्योतते
स्तनयति
वर्षिष्यति
वा
इतितेज
एव
तत्पूर्व्वं
दर्शयित्वाऽथापः
सृजते
तेज
उपास्वेति”छा०
उ०
॥
“तेजो
वाऽद्भ्यो
भूयः,
तेजसोऽप्कारण-त्वात्
।
कथमप्कारणत्वमित्याह
।
यस्मादब्योनिस्तेजस्तस्मा-त्तद्वा
एतत्तेजोवायुमागृह्यावष्टभ्य
स्वात्मना
निश्चलीकृत्यवायुमाकाशमभिव्याप्नुवत्तपति
यदा,
तदाहुर्लौकिकाः
अभि-शोचति
सन्तपति
सामान्येन
जगन्ति
तपति
देहानती
वर्षि-ष्यति
वै
इति
।
प्रसिद्धं
हि
लोके
कारणमभ्युद्यतं
दृष्टवतःकार्यं
भविष्यतीति
विज्ञानम्
॥
तेज
एव
तत्पूर्व्वमात्मान-मुद्भूतं
दर्शयित्वाऽथानन्तरमपः
सृजतेऽतोऽप्स्रष्टृत्वाद्भूयो-ऽद्भ्यस्तेजः
।
किञ्चान्यत्तदेतत्तेज
एव
स्तनयित्नुरूपेणवर्षहेतुर्भवति
।
कथं
ऊर्द्धािश्चोर्द्ध्वगाभिर्विद्युद्भिस्तिरश्चीभिश्चतिर्यग्गताभिश्च
महाह्रादाः
स्तनयनशब्दाश्चरन्ति
।
तस्मा-त्तद्दर्शनादाहुर्लौकिका
विद्योतते
स्तनयति
वर्षिष्यति
वाइत्याद्युक्तार्थमतस्तेज
उपास्वेति
भा०
।नैयायिकादयस्तु
परमाणुविशेषेभ्य
एव
तस्योत्पत्तिः
।तच्च
द्विविधं
नित्यमनित्यञ्च
नित्यं
परमाणुरूपमनित्यं
द्व्यणु-कादि
।
प्रकारान्तरेण
अनित्यमपि
त्रिविधं
देहेन्द्रिय-विषयभेदात्
।
देहः
अयोनिजः
वरुणचन्द्रलोकयोःश्रुत्यादिप्रसिद्धः
इन्द्रियं
रसनं
शब्दादिषु
मध्ये
रसमात्र-व्यञ्जकत्वात्
तस्य
जलीयत्वम्
।
द्वणुकादिकमारभ्य
हिमकरकसिन्धुपर्य्यन्तं
विषयः
उपभोग्यत्वात्
।
स्पर्शसंख्या-परिमितिसंयोगविभागपरत्वापरत्वानीत्यष्टौ
वेगः
गुरु-त्वं
रूपं
रसःस्नेहश्च
जलस्येते
चतुर्द्दशसमान्यविशेषगुणाःयथोक्त
“स्पर्शादयोऽष्टौ
वेगश्च
गुरुत्वञ्च
द्रवत्वकम्
।
रूपं
रस-स्तथास्नेहो
वारिण्येते
चतुर्द्दश
।
वर्ण्णःशुल्कोरसस्पर्शौ
।
जलेमधुरशीतलौ
।
स्नेहस्तत्रद्रवत्वं
तु
सांसिद्धिकमुदाहृतम्”
।नित्यतादि
प्रथमवत्
किन्तु
देहमयोनिजम्
इन्द्रियं
रसनंसिन्धुहिमादिविषयो
मतः”
भाषा०
।
एवं
स्थूलभूतजलस्यउपाधिभेदेन
सुश्रुते
गुणदोषादिविवेकाय
भेदा
दर्शिता
यथा“पानीयमान्तरीक्षमनिर्देश्यरसममृतं
जीवनं
तर्पणं
धारण-माश्वासजननं
श्रमघ्नं
क्लमपिपासामदमूर्च्छातन्द्रानिद्रा-दाहप्रशमनमेकान्ततः
पथ्यतमञ्च
तदेवावनौ
पतितमन्यतमंरसमुपलभते
स्थानविशेषान्नदीनदसरस्तडागवापीकूपचुण्टीप्रस्रवणोद्भिद्विकिरकेदारपल्वलादिषु
स्थानेष्ववस्थितमिति
।तत्र
लोहितकपिलपाण्डुपीतनीलशुक्लेष्ववनिप्रदेशेषुमधुराम्ललवणकटुतिक्तकषायाणि
यथासङ्ल्यमुदकानि
सम्भ-वन्तीत्येके
भाषन्ते
तत्तु
न
सम्यक्
तत्र
पृथिव्यादीनामन्यो-न्यानुप्रवेशकृतः
सलिलरसो
भवत्युत्कर्षापकर्षेण
तत्र
स्वगुणभूयिष्ठायां
भूमावम्लं
लवणञ्च
।
अम्बुगुणभूयिष्ठायांमधुरम्
।
तेजोगुणभूयिष्ठायां
कटुकं
तिक्तञ्च
।
वायुगुण-भूयिष्ठायां
कषायञ्च
।
आकाशगुणभूयिष्ठायामव्यक्तरस-मव्यक्तं
ह्याकाशमित्यतस्तत्प्रधानमव्यक्तरसत्वात्
तत्पेय-मान्तरीक्षालाभे
।
तत्रान्तरीक्षं
चतुर्व्विधम्
।
तद्यथा
।धारं
कारं
तौषारं
हैममिति
।
तेषां
धारं
प्रधानं
लघु-त्वात्तत्पुनर्द्विविधं
गाङ्गं
सामुद्रं
चेति
।
तत्र
गाङ्गमाश्व-युजे
मासि
प्रायशो
वर्षति
तयोर्द्वयोरपि
परीक्षणं
कुर्व्वीतशाल्योदनपिण्डमकुथितमविदग्धं
रजतभाजनोपहितंवर्षति
देवे
वहिष्कुर्व्वीत
स
यदि
मुहूर्त्तं
स्थितस्तादृश
एवभवति
तदा
गाङ्गं
पततीत्यवगन्तव्यं
वर्ण्णान्यत्वे
सिक्थक्लेदेच
सामुद्रमिति
विद्यान्नतु
तदुपादेयम्
।
सामुद्रमप्याश्वयुजे
मासि
गृहीतं
गाङ्गं
पुनः
प्रधानं
तदुपाददीताश्वयुजेमासि,
शुचिशुक्लविततपटैकदेशच्युतमथ
वा
हर्म्यतलपरिभ्रष्टमन्यैर्व्वा
शुचिभिर्भाजनैर्गृहीतं
सौवर्णे
राजते
मृण्मये
वापात्रे
निदध्यात्तत्सर्व्वकालमुपयुञ्जीत
तस्यालाभे
भौमम्
।तच्चाकाशगुणबहुलं
तत्पुनः
सप्तविधम्
।
तद्यथा
।
कौपंनादेयं
सारसं
ताडागं
प्रास्रवणमौद्भिदं
चौण्टमिति
तत्रवर्षास्वान्तरीक्षमौद्भिदं
वा
सेवेत
महागुणत्वात्
शरदि
सर्व्वंप्रसन्नत्वात्
हेमन्ते
सारसं
ताडागं
वा,
वसन्ते
कौपं
प्रास्र-वणं
वा
ग्रीष्मेष्वेवं
प्रावृषि
चौण्टमनवमनभिवृष्टं
सर्व्व-ञ्चेति
॥
कीटमूत्रपुरीषाण्डशवकोधप्रदूषितम्
।
तृणपर्णोत्-करयुतं
कलुषं
विषसंयुतम्
॥
योऽवगाहेत
वर्षासु
पिबेद्वापिनवं
जलम्
।
स
वाह्याभ्यन्तरान्
रोगान्
प्राप्नुयात्क्षिप्र-मेव
तु
॥
तत्र
यत्
शैवालपङ्कहटतृणपद्मपत्रप्रभृतिभिरव-च्छन्नं
शशिसूर्य्यकिरणानिलैर्नाभिजुष्टं
गन्धवर्णरसोपसृष्टञ्चतद्व्यापन्नमिति
विद्यात्
॥
तस्य
स्पर्शरूपरसगन्धवीर्य्यविपाक-दोषाः
षट्
सम्भवन्ति
।
तत्र
खरता
पैच्छिल्यमौष्ण्यंदन्तग्राहिता
च
स्पर्शदोषाः
।
पङ्कसिकताशेवालबहु-वर्णता
रूपदोषाः
।
व्यक्तरसता
रसदोषः
।
अनिष्टगन्धतागन्धदोषः
।
यदुपयुक्तं
तृष्णागौरवशूलकफप्रसेकानापा-दयति
स
वीर्य्यदोषः
।
यदुपयुक्तं
चिराद्विपच्यते
विष्टभ्रातिवा
स
विपाकदोष
इति
।
त
एते
आन्तरीक्षे
न
सन्ति
॥
व्यापन्नानामग्निक्वथनं
सूर्य्यातपप्रतापनं
तप्तायःपिण्ड-सिकतालोष्ट्राणां
वा
निर्व्वापणं
प्रसादनञ्च
कर्त्तव्यं
नाग-चम्पकोत्पलपाटलापुष्पप्रभृतिभिश्चाधिवासनमिति
॥
सौवर्णेराजते
ताम्रे
कांस्ये
मणिमये
तथा
।
पुष्पावतंसं
भौमे
वासुगन्धि
सलिलं
पिबेत्
॥
व्यापन्नं
वर्जयेन्नित्यं
तोयं
यद्वाप्य-नार्त्तवम्
।
दोषसञ्जननं
ह्येतन्नाददीताहितन्तुतत्
॥
व्यापन्नंसलिलं
यस्तु
पिबतीहाप्रसादितम्
।
श्वयथुं
पाण्डुरोगञ्चत्वग्दोषमविपाकताम्
॥
श्वासकासप्रतिश्यायशूलगुल्मोद-राणि
च
।
अन्यान्वा
विषमान्
रोगान्
प्राप्नुयात्
क्षिप्रमेवच
॥
तत्र
सप्त
कलुषस्य
प्रसादनानि
भवन्ति
।
तद्यथा
।कतकगोमेदकविषग्रन्थिशैवालमूलवस्त्राणि
मुक्तामणिश्चेति
।पञ्च
निक्षेपणानि
भवन्ति
।
तद्यथा
।
फलकं
त्र्यष्टकंमुञ्चकलय
उदकमञ्जिका
शिक्यञ्चेति
॥
सप्त
शीतीकर-णानि
भवन्ति
प्रवातस्थापनमुदकप्रक्षेपणं
यष्टिकाभ्रामणंव्यजनं
वस्त्रोद्धरणं
वालुकाप्रक्षेपणं
शिक्यावलम्बनञ्चेति
अम्बु
अम्बु
neuter
(
अप्
nasalisé
sfx.
उ
)
eau.
Une
des
21
विराट्
de
la
gāyatrī.
अम्बुकण्टक
masculine
crocodile.
अम्बुकिरात
masculine
mms.
अम्कुकीश
masculine
marseuin
du
Gange,
delphinus
gangeticus.
अम्बुकूर्म
masculine
tortue
aquatique.
अम्बुचामर
neuter
vallisneria,
bot.
अम्बुज
masculine
(
जन्
)
eugenia
acutangula,
bot.
--
N.
lotus
nelumbo,
bot.
La
foudre
d'Indra.
अम्बुताल
masculine
vallisneria,
bot.
अम्बुद
masculine
(
दा
)
nuage.
अम्बुदाभ
a.
(
आ
भा
)
qui
a
l'aspect
d'un
nuage.
अम्बुधि
masculine
(
धा
)
le
dépôt
des
eaux,
la
mer.
अम्बुप
masculine
(
पा
)
m
à
masculine
le
buveur
d'eau,
cassia
tora
ou
alata,
bot.
अम्बुपत्रा
feminine
(
पत्र
)
esp.
de
cyperus,
bot.
अम्बुप्रसादन
neuter
(
प्र,
सद्
)
strychnos
potatorum,
bot.
plante
dont
la
noix
sert
à
clarifier
l'eau.
अम्बुभृत्
masculine
(
भृ
)
nuage
mer.
अम्बुर
masculine
seuil
de
porte,
revers-d'eau
d'une
fenêtre.
अम्बुवासिनी
feminine
(
वस्
)
bignonia
suaveolens,
bot.
अम्बुवाह
masculine
(
वह्
)
nuage.
अम्बुवाहिनी
feminine
(
वह्
)
baquet,
seau
vase
pour
porter
de
l'eau.
अम्बुवेग
masculine
torrent.
अम्बुवेतस
masculine
(
वेतस
)
roseau
aquatique.
अम्बुसर्पिणी
feminine
(
सृप्
)
sangsue.
अम्बुसेचनी
feminine
(
सिच्
)
arrosoir.
अम्बूकृत
pp.
(
कृ
)
liquéfié.
Bredouillé.
अम्बु-
nt.
eau.
°गर्भ-
Masculine.
nuage.
°चारिन्-
Masculine.
animal
aquatique.
°ज-
a.
né
dans
l'eau
Masculine.
lotus
(
Nelumbium
)
coquillage
°ज-बान्धव-
Masculine.
soleil
°जासना-
Feminine.
Lakṣmī.
°द-
Masculine.
nuage
°धर-
°मुच्-
id.
°धि-
Masculine.
océan
°निधि-
°पति-
°राशि-
id.
°निवह-
Masculine.
flot,
averse.
°प-
Masculine.
Varuṇa.
°पक्षिन्-
Masculine.
oiseau
d'eau.
°पद्धति-
Masculine.
courant
°रय-
id.
°रुह्-
Masculine.
°रुह-
nt.
lotus
de
jour
-इणी-
Feminine.
lotus
(
plante
).
°लीला-गेह-
nt.
pavillon
de
plaisance
sur
l'eau.
°वाह-
Masculine.
nuage.
°शीता-
Feminine.
Neuter.
d'une
rivière.
°संप्लव-
Masculine.
déluge.
अम्बू-क्र्त-
nt.
hurlement
de
bêtes
(
avec
décharge
de
salive
),
not.
de
l'ours.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.