Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
अन्तर (antara)
अन्तर
(
noun
and
adverb
)
Neuter.
(
-रं
)
1.
Interval,
intermediate
space.
2.
period,
term.
3.
Clothing.
4.
Covering.
5.
Difference.
6.
Snake,
behalf.
7.
A
hole
or
rent.
8.
Own,
the
self.
9.
Without,
except.
10.
Without,
outside.
11.
Opportune
time.
12.
Midst,
the
midst.
13.
The
supreme
soul.
14.
Like,
similar.
15.
Other.
16.
(
In
arithmetic
)
Remainder,
difference.
Etymology
अन्त
end,
and
र
from
रा
to
obtain,
and
क
Affix.
In
consulting
the
meanings
of
the
word,
it
is
to
be
recollected,
that
vocables
which
are
adverbs
in
English,
are
often
nouns
of
the
neuter
gender
in
Sanskrit
this
word
is
also
a
pronoun,
in
the
3d
and
10th
acceptations,
when
the
latter
means,
without,
or
out
of,
any
thing
but
a
house
or
town:
the
whole
of
the
interpretations
may
be
referred
to
the
ideas
of,
within
and
without.
1
अ॑न्तर
adjective
nearer
(
compare
1
अ॑न्तम
),
near,
intimate,
dear
inner,
interior,
inmost.
Compar.
अन्तर°तर,
superlative
अन्तर°तम.
—
neuter
the
interior,
middle,
entry
(
अन्तरमन्तरम्
make
room!
)
distance,
interval,
start
of
(
genetive
)
time,
period,
while
occasion,
juncture
abstract
°त्व†
neuter
—
अन्तरम्
further,
onward
among,
into
(
genetive
or
—°
).
अ॑न्तरेण
in
the
middle
within,
amidst,
during,
after,
without,
except,
concerning,
in
behalf
of
(
accusative
or
—°
).
अन्तरात्
from
out,
after
(
—°
).
अन्तरे
meanwhile,
midway
(
compare
अत्रान्तरे
&
तत्रा°
)
in,
within
(
also
अन्त°रेषु
)
during,
after
among,
amidst
(
genetive
or
—°
)
on
behalf
of,
concerning
(
—°
).
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
offset
[
computer
]
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
distance
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
gap
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
proximate
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
different
from
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
related
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
exterior
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
being
in
the
interior
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
intimate
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
interior
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
lying
adjacent
to
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
near
अन्तर
-
antara
-
Adjective
-
distant
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
weak
side
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
difference
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
intermediate
space
or
time
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
regard
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
remainder
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
another
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
contents
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
offset
[
computer
]
अवस्थानम
-
avasthAnama
-
Neuter
-
offset
[
computer
]
अन्तर
-
antara
-
Neuter
-
gap
श्वभ्र
-
zvabhra
-
Masculine
Neuter
-
gap
छिद्र
-
chidra
-
Neuter
-
gap
खिल
-
khila
-
Neuter
-
gap
उच्छ्वञ्चते
{
उच्छ्वञ्च्
}
-
ucchvaJcate
{
ucchvaJc
}
-
verb
-
gape
उज्जृम्भते
{
उज्जृम्भ्
}
-
ujjRmbhate
{
ujjRmbh
}
-
verb
-
gape
जेहते
{
जेह्
}
-
jehate
{
jeh
}
-
verb
-
gape
विभरिभर्ति
{
विभृ
}
-
vibharibharti
{
vibhR
}
-
verb
-
gape
विजृम्भते
{
विजृम्भ्
}
-
vijRmbhate
{
vijRmbh
}
-
verb
-
gape
विजिहीते
{
विहा
}
-
vijihIte
{
vihA
}
-
verb
-
gape
व्याजृम्भते
{
व्याजृम्भ्
}
-
vyAjRmbhate
{
vyAjRmbh
}
-
verb
-
gape
ज्रिम्भते
{
जृम्भ्
}
-
jrimbhate
{
jRmbh
}
-
verb
1
-
gape
विजिरिम्भते
{
वि-
जृम्भ्
}
-
vijirimbhate
{
vi-
jRmbh
}
-
verb
1
-
gape
विवृत
भवति
{
भू
}
-
vivRta
bhavati
{
bhU
}
-
verb
1
-
gape
[
fig.
]
विजृम्भित
-
vijRmbhita
-
Adjective
-
gaped
उज्जृम्भ
-
ujjRmbha
-
Adjective
-
gaping
कराल
-
karAla
-
Adjective
-
gaping
विस्फुट
-
visphuTa
-
Adjective
-
gaping
व्यस्त
-
vyasta
-
Adjective
-
gaping
उपपुष्पिका
-
upapuSpikA
-
Feminine
-
gaping
अन्तर
antara
Neuter
gap
श्वभ्र
zvabhra
Masculine
Neuter
gap
छिद्र
chidra
Neuter
gap
खिल
khila
Neuter
gap
उच्छ्वञ्चते
{
उच्छ्वञ्च्
}
ucchvaJcate
{
ucchvaJc
}
verb
gape
उज्जृम्भते
{
उज्जृम्भ्
}
ujjRmbhate
{
ujjRmbh
}
verb
gape
जेहते
{
जेह्
}
jehate
{
jeh
}
verb
gape
विभरिभर्ति
{
विभृ
}
vibharibharti
{
vibhR
}
verb
gape
विजृम्भते
{
विजृम्भ्
}
vijRmbhate
{
vijRmbh
}
verb
gape
विजिहीते
{
विहा
}
vijihIte
{
vihA
}
verb
gape
व्याजृम्भते
{
व्याजृम्भ्
}
vyAjRmbhate
{
vyAjRmbh
}
verb
gape
ज्रिम्भते
{
जृम्भ्
}
jrimbhate
{
jRmbh
}
verb
1
gape
विजिरिम्भते
{
वि-
जृम्भ्
}
vijirimbhate
{
vi-
jRmbh
}
verb
1
gape
विवृत
भवति
{
भू
}
vivRta
bhavati
{
bhU
}
verb
1
gape
[
fig.
]
विजृम्भित
vijRmbhita
Adjective
gaped
उज्जृम्भ
ujjRmbha
Adjective
gaping
कराल
karAla
Adjective
gaping
विस्फुट
visphuTa
Adjective
gaping
व्यस्त
vyasta
Adjective
gaping
उपपुष्पिका
upapuSpikA
Feminine
gaping
अन्तर
(
noun
and
adverb
)
Neuter.
(
-रं
)
1
Interval,
intermediate
space.
2
Period,
term.
3
Clothing.
4
Covering.
5
Difference.
6
Sake,
behalf.
7
A
hole
or
rent.
8
Own,
the
self.
9
Without,
except.
10
Without,
outside.
11
Opportune
time.
12
Midst,
the
midst.
13
The
supreme
soul.
14
Like,
similar.
15
Other.
16
(
In
arithmetic
)
Remainder,
difference.
Etymology
अन्त
end,
and
र
from
रा
to
obtain,
and
क
Affix.
In
consulting
the
meanings
of
this
word,
it
is
to
be
recollected,
that
vocables
which
are
adverbs
in
English,
are
often
nouns
of
the
neuter
gender
in
Sanscrit
this
word
is
also
a
pronoun,
in
the
3d
and
10th
acceptations.
when
the
latter
means,
without,
or
out
of,
any
thing
but
a
house
or
town:
the
whole
of
the
interpretations
may
be
referred
to
the
ideas
of,
within
and
without.
अन्तर
[
antara
],
Adjective.
[
अन्तं
राति
ददाति,
रा-क
]
Being
in
the
inside,
interior,
inward,
internal
(
Opposite of.
बाह्य
)
योन्तरो
यमयति
Śat.
Br.
˚र
आत्मा
Tait.
Up.
कश्चनान्तरो
धर्मः
S.
D.
अन्तरापणवीथ्यश्च
नानापण्योपशोभिताः
अनुगच्छन्तु
Rāmāyana
7.64.3.
Near,
proximate
(
आसन्न
)
कृष्वा
युजश्चिदन्तरम्
Rigveda (Max Müller's Edition).
1.
1.9.
Related,
intimate,
dear,
closely
connected
(
आत्मीय
)
(
Opposite of.
पर
)
तदेतत्प्रेयः
पुत्रात्
......
प्रेयो$न्यस्मात्सर्व-
स्मादन्तरतरं
यदयमात्मा
Śat.
Br.
अयमत्यन्तरो
मम
Bharata.
Similar
(
also
अन्तरतम
)
(
of
sounds
and
words
)
स्थाने$न्तरतमः
Parasmaipada.
I.1.5
हकारस्य
घकारोन्तरतमः
Śabdak.
सर्वस्य
पदस्य
स्थाने
शब्दतो$र्थतश्चान्तरतमे
द्वे
शब्दस्वरूपे
भवतः
Parasmaipada.
VIII.1.1.
Commentary.
(
a
)
Different
from,
other
than
(
with
Ablative.
)
यो$प्सु
तिष्ठन्नद्भ्यो$न्तरः
Bṛi.
Ār.
Up.
आत्मा
स्वभावो$न्तरो$न्यो
यस्य
स
आत्मान्तरः
अन्यस्वभावः
व्यवसायिनो$न्तरम्
Parasmaipada.
VI.2.166
Sk.
ततो$न्तराणि
सत्त्वानि
स्वादते
स
महाबलः
Rāmāyana
7.
62.5.
(
b
)
The
other
उदधेरन्तरं
पारम्
Rām.
Exterior,
outer,
situated
outside,
or
to
be
worn
outside
(
अन्तरं
बहिर्योगोपसंव्यानयोः
Parasmaipada.
I.1.36
)
(
In
this
sense
it
is
declined
optionally
like
सर्व
in
nom.
Plural.
and
Ablative.
and
Locative.
Singular.
)
अन्तरे-रा
वा
गृहाः
बाह्या
इत्यर्थः
(
चण्डालादिगृहाः
)
अन्तरे-रा
वा
शाटकाः
परिधानीया
इत्यर्थः
Sk.
so
अन्तरायां
पुरि,
अन्तरायै
नगर्यै,
नमो$न्तरस्मै
अमेधसाम्
Vopadeva.
रम्
(
a
)
The
interior,
inside
ततान्तरं
सान्तरवारिशीकरैः
Kirâtârjunîya.
4.29,
5.5
जालान्तरगते
भानौ
Manusmṛiti.
8.132
विमानान्तरलम्बिनीनाम्
Raghuvamsa (Bombay).
13.33
Mṛichchhakaṭika
8.5,
Kumârasambhava (Bombay).
7.62
अपि
वनान्तरं
श्रयति
Vikramorvasîyam (Bombay).
4.24
लीयन्ते
मुकुलान्तरेषु
Ratnâvalî (Bombay).
1.26,
Kirâtârjunîya.
3.58
अन्तरात्
from
inside,
from
out
of
प्राकारपरिखान्तरान्निर्ययुः
Rām.
अन्तरे
in,
into
वन˚,
कानन˚,
प्रविश्यान्तरे
Et cætera.
(
b
)
Hence,
the
interior
of
any
thing,
contents
purport,
tenor
अत्रान्तरं
ब्रह्मविदो
विदित्वा
Śvet.
Up.
(
c
)
A
hole,
an
opening
तस्य
बाणान्तरेभ्यस्तु
बहु
सुस्राव
शोणितम्.
Soul,
heart
mind
सततमसुतरं
वर्णयन्त्यन्तरम्
Kirâtârjunîya.
5.18
the
inmost
or
secret
nature
(
Literal.
middle
space
or
region
)
लब्धप्रतिष्ठान्तरैः
भृत्यैः
Mudrârâkshasa (Bombay),
3.13
having
entered
the
heart
सदृशं
पुरुषान्तरविदो
महेन्द्रस्य
Vikramorvasîyam (Bombay).
3.
The
Supreme
Soul.
Interval,
intermediate
time
or
space,
distance
रम्यान्तरः
Sakuntalâ (Bombay).
4.11
किंचिदन्तरमगमम्
Dasakumâracharita (Bombay).
6
अल्प-
कुचान्तरा
Vikramorvasîyam (Bombay).
4.49
क्रोशान्तरेण
पथि
स्थिताः
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
4
at
the
distance
of
बृहद्
भुजान्तरम्
Raghuvamsa (Bombay).
3.54
अन्तरे
Often times.
.
translated
by
between,
betwixt
गीतान्तरेषु
Kumârasambhava (Bombay).
3.38
in
the
intervals
of
singing
मरणजीवितयोरन्तरे
वर्ते
betwixt
life
and
death
अस्त्रयोगान्तरेषु
Rām.
तन्मुहूर्तकं
बाष्पसलिलान्तरेषु
प्रेक्षे
तावदार्यपुत्रम्
Uttararàmacharita.
3
in
the
intervals
of
weeping
बाष्पविश्रामो$प्यन्तरे
कर्तव्य
एव
Uttararàmacharita.
4
at
intervals
स्मर्तव्योस्मि
कथान्तरेषु
भवता
Mṛichchhakaṭika
7.7
in
the
course
of
conversation
कालान्तरावर्तिशुभाशुभानि
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
1
Various reading.
See
कालान्तरम्
सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदन्तरम्
Manusmṛiti.
2.17,
22
द्यावापृथिव्यो-
रिदमन्तरं
हि
व्याप्तं
त्वयैकेन
Bhagavadgîtâ (Bombay).
11.2
न
मृणालसूत्रं
रचितं
स्तनान्तरे
Sakuntalâ (Bombay).
6.18
between
the
breasts
Bhagavadgîtâ (Bombay).
5.27
अस्य
खलु
ते
बाणपथवर्तिनः
कृष्णसारस्यान्तरे
तपस्विन
उपस्थिताः
Sakuntalâ (Bombay).
1
तदन्तरे
सा
विरराज
धेनुः
Raghuvamsa (Bombay).
2.2
12.29.
(
b
)
Intervention
(
व्यवधान
)
Often times.
.
in
the
sense
of
'through'
मेघान्तरालक्ष्यमि-
वेन्दुबिम्बम्
Raghuvamsa (Bombay).
13.38
through
the
clouds
वस्त्रं
अन्तरं
व्यवधायकं
यस्य
स
वस्त्रान्तरः
Parasmaipada.
VI.2.166
Sk.
महानद्यन्तरं
यत्र
तद्देशान्त-
रमुच्यते
जालान्तरप्रेषितदृष्टिः
Raghuvamsa (Bombay).
7.9
peeping
through
a
window
विटपान्तरेण
अवलोकयामि
Sakuntalâ (Bombay).
1
क्षणमपि
विलम्बमन्तरीकर्तु-
मक्षमा
Kâdambarî (Bombay).
36
to
allow
to
come
between
or
intervene
कियच्चिरं
वा
मैघान्तरेण
पूर्णिमाचन्द्रस्य
दर्शनम्
Uttararàmacharita.
3.
Room,
place,
space
in
general
मृणालसूत्रान्तरमप्यलभ्यम्
Kumârasambhava (Bombay).
1.4
न
ह्यविद्धं
तयोर्गात्रे
बभूवाङ्गुलमन्तरम्
Rām.
मूषिकैः
कृते$न्तरे
Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).
1.
147
गुणाः
कृतान्तराः
Kâdambarî (Bombay).
4
finding
or
making
room
for
themselves
न
यस्य
कस्यचिदन्तरं
दातव्यम्
Kâdambarî (Bombay).
266
देहि
दर्शना-
न्तरम्
84.
room
पौरुषं
श्रय
शोकस्य
नान्तरं
दातुमर्हसि
Rām.
do
not
give
way
to
sorrow
तस्यान्तरं
मार्गते
Mṛichchhakaṭika
7.2
waits
till
it
finds
room
अन्तरं
अन्तरम्
Mṛichchhakaṭika
2
make
way,
make
way.
Access,
entrance,
admission,
footing
लेभेन्तरं
चेतसि
नोपदेशः
Raghuvamsa (Bombay).
6.66
found
no
admission
into
(
was
not
impressed
on
)
the
mind
17.75
लब्धान्तरा
सावरणे$पि
गेहे
16.7.
Period
(
of
time
),
term
मासान्तरे
देयम्
Ak.
सप्तैते
मनवः
।
स्वे
स्वेन्तरे
सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरम्
Manusmṛiti.
1.63,
see
मन्वन्तरम्
इति
तौ
विरहान्तरक्षमौ
Raghuvamsa (Bombay).
8.56
the
term
or
period
of
separation
क्षणान्तरे
-रात्
within
the
period
of
a
moment.
Opportunity,
occasion,
time
देवी
चित्रलेखामव-
लोकयन्ती
तिष्ठति
।
तस्मिन्नन्तरे
भर्तोपस्थितः
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1.
अत्रान्तरे
प्रणम्याग्रे
समुपविष्टः
Panchatantra (Bombay).
1
on
that
occasion,
at
that
time
अस्मिन्नन्तरे
Dasakumâracharita (Bombay).
164
केन
पुनरुपायेन
मरणनिर्वाणस्यान्तरं
संभावयिष्ये
Mâlatîmâdhava (Bombay).
6
कृतकृत्यता
लब्धान्तरा
भेत्स्यति
Mudrârâkshasa (Bombay),
2.22
getting
an
opportunity
9
यावत्त्वामिन्द्रगुरवे
निवेदयितुं
अन्तरान्वेषी
भवामि
Sakuntalâ (Bombay).
7.
find
a
fit
or
opportune
time
शक्तेनापि
सता
जनेन
विदुषा
कालान्तरप्रेक्षिणा
वस्तव्यम्
Panchatantra (Bombay).
3.12
waiting
for
a
suitable
opportunity
or
time
सारणस्यान्तरं
दृष्ट्वा
शुको
रावणमब्रवीत्
Rām.
Difference
(
between
two
things
),
(
with
Genitive.
or
in
Compound.
)
शरीरस्य
गुणानां
च
दूरमत्यन्तमन्तरम्
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
1.46
उभयोः
पश्यतान्तरम्
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
1.64,
नारीपुरुषतोयानामन्तरं
महदन्तरम्
2.39
तव
मम
च
समुद्रपल्वलयोरिवान्तरम्
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1
Bhagavadgîtâ (Bombay).
13.34
यदन्तरं
सर्षपशैलराजयोर्यदन्तरं
वायसवैनतेययोः
Rām.
द्रुमसानुमतां
किमन्तरम्
Raghuvamsa (Bombay).
8.9
18.15
rarely
with
Instrumental.
त्वया
समुद्रेण
च
महदन्तरम्
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
2
स्वामिनि
गुणान्तरज्ञे
Panchatantra (Bombay).
1.11
difference
सैव
विशिनष्टि
पुनः
प्रधानपुरषान्तरं
सूक्ष्मम्
Sāṅ.
K.
(
Mathematics.
)
Difference,
remainder
also
subtraction,
Compare.
योगोन्तरेणोनयुतो$र्धितस्तौ
राशी
स्मृतौ
संक्रमणाख्यमेतत्
॥
Līlā.
(
a
)
Different,
another,
other,
changed,
altered
(
manner,
kind,
way
Et cætera.
)
(
Note:
that
in
this
sense
अन्तर
always
forms
the
latter
part
of
a
compound
and
its
gender
remains
unaffected
id est, that is.
neuter,
whatever
be
the
gender
of
the
noun
forming
the
first
part
कन्यान्तरम्
(
अन्या
कन्या
),
राजान्तरम्
(
अन्यो
राजा
),
गृहान्तरम्
(
अन्यद्
गृहम्
)
in
most
cases
it
may
be
rendered
by
the
English
word
'another'.
)
इदमवस्थान्तरमारोपिता
Sakuntalâ (Bombay).
3
changed
condition
Kâdambarî (Bombay).
154
Mudrârâkshasa (Bombay),
5
शुभाशुभफलं
सद्यो
नृपाद्देवाद्भवान्तरे
Panchatantra (Bombay).
1.121
जननान्तरसौहृदानि
&Sacute.5.2
friendships
of
another
(
former
)
existence
नैवं
वारान्तरं
विधास्यते
Hitopadesa (Nirṇaya Ságara Edition).
3
I
shall
not
do
so
again
आमोदान्
हरिदन्तराणि
नेतुम्
Bhâminîvilâsa (Bombay).
1.15,
so
दिगन्तराणि
पक्षान्तरे
in
the
other
case
देश˚,
राज˚,
क्रिया˚
Et cætera.
(
b
)
Various,
different,
manifold
(
used
in
Plural.
)
लोको
नियम्यत
इवात्मदशान्तरेषु
Sakuntalâ (Bombay).
4.2
मन्निमित्तान्यवस्थान्तराण्यवर्णयत्
Dasakumâracharita (Bombay).
118
various
or
different
states
16
sometimes
used
pleonastically
with
अन्यत्
Et cætera.
अन्यत्स्थानान्तरं
गत्वा
Panchatantra (Bombay).
1.
Distance
(
in
space
)
व्यामो
बाह्वोः
सकरयोस्ततयोस्ति-
र्यगन्तरम्
Ak.
प्रयातस्य
कथंचिद्
दूरमन्तरम्
Kathâsaritsàgara.
5.8.
Absence
तासामन्तरमासाद्य
राक्षरीनां
वराङ्गना
Rām.
तस्यान्तरं
च
विदित्वा
The same.
Intermediate
member,
remove,
step,
gradation
(
of
a
generation
Et cætera.
)
एकान्तरम्
Manusmṛiti.
1.13
द्वयेकान्तरासु
जातानाम्
7
एकान्तरमामन्त्रितम्
Parasmaipada.
VIII.1.55
तत्स्रष्टुरेकान्तरम्
Sakuntalâ (Bombay).
7.27
separated
by
one
remove,
See
एकान्तर
also.
Peculiarity,
peculiar
or
characteristic
possession
or
property
a
(
peculiar
)
sort,
variety,
or
kind
व्रीह्यन्तरेप्यणुः
Trik.
मीनो
राश्यन्तरे,
वेणुर्नृपान्तरे
The same.
प्रासङ्गो
युगान्तरम्
Compare.
also
प्रधानपुरुषान्तरं
सूक्ष्मम्
Sāṅ.
Kâdambarî (Bombay).
37.
Et cætera.
Weakness,
weak
or
vulnerable
point
a
failing,
defect,
or
defective
point
प्रहरेदन्तरे
रिपुम्,
Śabdak.
सुजयः
खलु
तादृगन्तरे
Kirâtârjunîya.
2.52
असहद्भिर्माममिमित्रैर्नित्यमन्तरदर्शिभिः
Rām
परस्यान्तरदर्शिना
The same.
कीटकेनेवान्तरं
मार्गयमाणेन
प्राप्तं
मया
महदन्तरम्
Mṛichchhakaṭika
9
अथास्य
द्वादशे
वर्षे
ददर्श
कलिरन्तरम्
Nalopâkhyâna (Bombay).
7.2.
हनूमतो
वेत्ति
न
राक्षसो$न्तरं
न
मारुतिस्तस्य
च
राक्षसो$न्तरम्
Rām.
Surety,
guarantee,
security
तेन
तव
विरूपकरणे
सुकृतमन्तरे
धृतम्
Panchatantra (Bombay).
4
he
has
pledged
his
honour
that
he
will
not
harm
you
आत्मान-
मन्तरे$र्पितवान्
Kâdambarî (Bombay).
247
अन्तरे
च
तयोर्यः
स्यात्
Yâjñavalkya (Mr. Mandlik's Edition).
2.239
भुवः
संज्ञान्तरयोः
Parasmaipada.
III.2.179
धनिकाधमर्णयोरन्तरे
यस्तिष्ठति
विश्वासार्थं
स
प्रतिभूः
Sk.
Regard,
reference,
account
न
चैतदिष्टं
माता
मे
यदवोचन्मदन्तरम्
Rām.
with
reference
to
me
त्वदन्तरेण
ऋणमेतत्.
Excellence,
as
in
गुणान्तरं
व्रजति
शिल्पमाधातुः
Mâlavikâgnimitra (Bombay).
1.6
(
this
meaning
may
be
deduced
from
11
).
A
garment
(
परिधान
).
Purpose,
object,
(
तादर्थ्य
)
तौ
वृषाविव
नर्दन्तौ
बलिनौ
वासितान्तरे
Mahâbhârata (Bombay).
*
1.12.41
(
Malli.
on
Raghuvamsa (Bombay).
16.82
).
Concealment,
hiding
पर्व-
तान्तरितो
रविः
(
this
sense
properly
belongs
to
अन्तर्-इ
quod vide, which see.
).
Representative,
substitution.
क्षात्रमाचरतो
मार्गमपि
बन्धोस्त्वदन्तरे
Mahâbhârata (Bombay).
*
12.1.3.
Destitution,
being
without
(
विना
)
which
belongs
to
अन्तरेण.
(
अन्तरमवकाशाव-
धिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये
।
छिद्रात्मीर्यावेनाबहिरवसरमध्येन्तरात्मनि
च
Ak.
)
[
Compare.
Latin.
alter
]
Space
(
अवकाश
)
प्रेक्षतामृषि-
सङ्घानां
बभूव
न
तदान्तरम्
Rāmāyana
7.14.19.
Separation
(
वियोग
)
भार्यापत्योरन्तरम्
Mahâbhârata (Bombay).
*
5.35.43.
A
move
or
skilful
play
in
wrestling
अन्योन्यस्थान्तरप्रेप्सू
प्रचक्राते$न्तरं
प्रति
Mahâbhârata (Bombay).
*
9.57.11.
A
moulding
of
the
pedestal
and
the
base
षडंशं
चान्तरे
कर्णे
उत्तरांशं
तदूर्ध्वके
।
Māna.
13.121
Compare.
स्थानात्मीयान्यतादर्थ्यरन्ध्रान्तर्धिषु
चान्तरम्
।
परिधाने$वधौ
मध्ये$-
न्तरात्मनि
नपुंसके
।
Nm.
Compound.
-अपत्या
a
pregnant
woman.
-चक्रम्
a
technical
term
in
augury
Bṛi.
S.
chap.86.
-ज्ञ
Adjective.
knowing
the
interior,
prudent,
wise,
foreseeing
नान्तरज्ञाः
श्रियो
जातु
प्रियैरासां
न
भूयते
Kirâtârjunîya.
11.24
not
knowing
the
difference.
-तत्
Adjective.
spreading
havoc.-द
Adjective.
cutting
the
interior
or
heart.
-दिशा,
अन्तरा
दिक्
intermediate
region
or
quarter
of
the
compass.
-दृश्a.
realizing
the
Supreme
Soul
(
परमात्मानुसंधायिन्
).-पु(
पू
)रुषः
the
internal
man,
soul
(
the
deity
that
resides
in
man
and
witnesses
all
his
deeds
)
तांस्तु
देवाः
प्रपश्यन्ति
स्वस्यैवान्तरपूरुषः
Manusmṛiti.
8.85.
-पूजा
Equal or equivalent to, same as.
अन्तर-पूजा.
-प्रभवः
[
अन्तराभ्यां
भिन्नवर्णमातापितृभ्यां
प्रभवति
]
one
of
a
mixed
origin
or
caste.
(
अम्बष्ठ,
क्षत्तृ,
करण,
इ.
)
अन्तरप्रभवाणां
च
धर्मान्नो
वक्तुमर्हसि
Manusmṛiti.
1.2.
-प्रश्नः
an
inner
question,
one
contained
in
and
arising
out
of
what
has
been
previously
mentioned.
-शायिन्
-स्थ,
-स्थायिन्
-स्थित
Adjective.
inward,
internal,
inherent
˚स्थैर्गुणैः
शुभ्रैर्लक्ष्यते
नैव
केन
चित्
Panchatantra (Bombay).
1.221.
interposed,
intervening,
separate.
seated
in
the
heart,
an
epithet
of
जीव.
अंतर
a.
[
अंतं
राति
ददाति,
रा-क
]
1
Being
in
the
inside,
interior,
inward,
internal
(
opp.
बाह्य
)
योंतरो
यवयति
Śat.
Br.
°र
आत्मा
T.
Up.
कश्चनांतरो
धर्मः
S.
D.
2
Near,
proximate
(
आसन्न
)
कृष्वा
युजश्चिदंतरं
Rv.
1.
10.
9.
3
Related,
intimate,
dear,
closely
connected
(
आत्मीय
)
(
opp.
पर
)
तदेतत्प्रेयः
पुत्रात्…
प्रेयोऽ
न्यस्मात्सर्वस्मादंतरतरं
यदयमात्मा
Śat.
Br.
अयमत्यंतरो
मम
Bharata.
4
Similar
(
also
अंतरतम
)
(
of
sounds
and
words
)
स्थानेंऽतरतमः
P.
I.
1.
50
हकारस्य
घकारोंतरतमः
Śabdak.
सर्वस्य
पदस्य
स्थाने
शब्दतोऽर्थतश्चांतरतमे
द्वे
शब्दस्वरूपे
भवतः
P.
VIII.
1.
1
Com.
5
(
a
)
Different
from,
other
than
(
with
abl.
)
योऽप्सु
तिष्ठन्नद्भ्योंऽतरः
Bṛ.
Ār.
Up.
आत्मा
स्वभावोंऽतरोऽन्यो
यस्य
स
आत्मांतरः
अन्यस्वभावः
P.
VI.
2.
166
Sk.
(
b
)
The
other
उदधेरंतरं
पारं
Rām.
6
Exterior,
outer,
situated
outside,
or
to
be
worn
outside
(
अंतरं
बहिर्योगोपसंव्यानयोः
P.
I.
1.
36
)
(
In
this
sense
it
is
declined
optionally
like
सर्व
in
nom.
pl.
and
abl.
and
loc.
sing.
)
अंतरे-रा
वा
गृहाः
बाह्या
इत्यर्थः
(
चंडालादिगृहाः
)
अंतरे-रा
वा
शाटकाः
परिधानीया
इत्यर्थः
Sk.
so
अंतरायां
पुरि,
अंतरायै
नगर्यै,
नमोंतरस्मै
अमेधसां
Bop.
रं
1
(
a
)
The
interior,
inside
ततांतरं
सांतरवारिशीकरैः
Ki.
4.
29,
5.
5
जलांतरगते
भानौ
Ms.
8.
132
विमानांतरलंबिनीनां
R.
13.
33
Mk.
8.
5,
Ku.
7.
62
अपि
वनांतरं
श्रयति
V.
4.
26
लीयंते
मुकुलांतरेषु
Ratn.
1.
26,
Ki.
3.
58
अंतरात्
from
inside,
from
out
of
प्राकारपरिखांतरान्निर्ययुः
Rām.
अंतरे
in,
into
वन°,
कानन°,
प्रविश्यांतरे
&c.
(
b
)
Hence,
the
interior
of
any
thing,
contents
purport,
tenor
अत्रांतरं
ब्रह्मविदो
विदित्वा
Śvet.
Up.
(
c
)
A
hole,
an
opening
तस्य
बाणांतरेभ्यस्तु
बहु
सुस्राव
शोणितं.
2
Soul,
heart
mind
सततमसुतरं
वर्णयंत्यंतरं
Ki.
5.
18
the
inmost
or
secret
nature
(
lit.
middle
space
or
region
)
लब्धप्रतिष्ठांतरैः
भृत्यैः
Mu.
3.
13
having
entered
the
heart
सदृशं
पुरुषांतरविदो
महेंद्रस्य
V.
3.
3
The
Supreme
Soul.
4
Interval,
intermediate
time
or
space,
distance
रम्यांतरः
Ś.
4.
10
किंचिदंतरमगमं
Dk.
6
अल्पकुचांतरा
V.
4.
26
क्रोशांतरेण
पथि
स्थिताः
H.
4
at
the
distance
of
बृहद्भुजांतरं
R.
3.
54
अंतरे
oft.
translated
by
between,
betwixt
गीतांतरेषु
Ku.
3.
38
in
the
intervals
of
singing
मरणजीवितयोरंतरे
वर्ते
betwixt
life
and
death
अस्त्रयोगांतरेषु
Rām.
तन्मुहूर्तकं
बाष्पसलिलांतरेषु
प्रेक्षे
तावदार्यपुत्रं
U.
3
in
the
intervals
of
weeping
बाष्पविश्रामोऽप्यंतरे
कर्तव्य
एव
U.
4
at
intervals
स्मर्तव्योस्मि
कथांतरेषु
भवता
Mk.
7.
7
in
the
course
of
conversation
कालांतरावर्तिशुभाशुभानि
H.
1.
v.
l.
see
कालांतरं
सरस्वतीदृषद्वत्योर्यदंतरं
Ms.
2.
17,
22
द्यावापृथिव्योरिदमंतरं
हि
व्याप्तं
त्वयैकेन
Bg.
11.
20
न
मृणालसूत्रं
रचितं
स्तनांतरे
Ś.
6.
17
between
the
breasts
Bg.
5.
27
अस्य
खलु
ते
बाणपथवर्तिनः
कृष्णसारस्यांतरे
तपस्विन
उपस्थिताः
Ś.
1
तदंतरे
सा
विरराज
धेनुः
R.
2.
20
12.
29.
(
b
)
Intervention
(
व्यवधान
)
oft.
in
the
sense
of
‘through’
मेघांतरालक्ष्यमिवेंदुबिंबं
R.
13.
38
through
the
clouds
वस्त्रं
अंतरं
व्यवधायकं
यस्य
स
वस्त्रांतरः
P.
VI.
2.
166
Sk.
महानद्यंतरं
यत्र
तद्देशांतरमुच्यते
जालांतरप्रेषितदृष्टिः
R.
7.
9
peeping
through
a
window
विटपांतरेण
अवलोकयामि
Ś.
1
क्षणमपि
विलंबमंतरीकर्तुमक्षमा
K.
306
to
allow
to
come
between
or
intervene
कियच्चिरं
वा
मेघांतरेण
पूर्णिमाचंद्रस्य
दर्शनं
U.
3.
5
Room,
place,
space
in
general
मृणालसूत्रांतरमप्यलभ्यं
Ku.
1.
40
न
ह्यविद्धं
तयोर्गात्रे
बभूवांगुलमंतरं
Rām.
मूषिकैः
कृतेंतरे
Y.
1.
147
गुणाः
कृतांतराः
K.
4
finding
or
making
room
for
themselves
न
यस्य
कस्यचिदंतरं
दातव्यं
K.
266
देहि
दर्शनांतरं
84
room
पौरुषं
श्रय
शोकस्य
नांतरं
दातुमर्हसि
Rām.
do
not
give
way
to
sorrow
तस्यांतरं
मार्गते
Mk.
7.
2
waits
till
it
finds
room
अंतरं
अंतरं
Mk.
2
make
way,
make
way.
6
Access,
entrance,
admission,
footing
लेभेंतरं
चेतसि
नोपदेशः
R.
6.
66
found
no
admission
into
(
was
not
impressed
on
)
the
mind
17.
75
लब्धांतरा
सावरणेऽपि
गेहे
16.
7.
7
Period
(
of
time
),
term
मासांतरे
देयं
Ak.
सप्तैते
मनवः
स्वे
स्वेंतरे
सर्वमिदमुत्पाद्यापुश्चराचरं
Ms.
1.
63,
see
मन्वंतर
इति
तौ
विरहांतरक्षमौ
R.
8.
56
the
term
or
period
of
separation
क्षणांतरे-रात्
within
the
period
of
a
moment.
8
Opportunity,
occasion,
time
देवी
चित्रलेखमवलोकयंती
तिष्ठति
।
तस्मिन्नंतरे
भर्तोपस्थितः
M.
1
अत्रांतरे
प्रणम्याग्रे
समुपविष्टः
Pt.
1
on
that
occasion,
at
that
time
अस्मिन्नंतरे
Dk.
164
केन
पुनरुपायेन
मरणनिर्वाणस्यांतरं
संभावयिष्ये
Māl.
6
कृतकृत्यता
लब्धांतरा
भेत्स्यति
Mu.
2.
22
getting
an
opportunity
9
यावत्त्वामिंद्रगुरवे
निवेदयितुं
अंतरान्वेषी
भवामि
Ś.
7.
find
a
fit
or
opportune
time
शक्तेनापि
सता
जनेन
विदुषा
कालांतरप्रेक्षिणा
वस्तव्यं
Pt.
3.
172
waiting
for
a
suitable
opportunity
or
time,
सारणस्यांतरं
दृष्ट्वा
शुको
रावणमब्रवीत्
Rām.
9
Difference
(
between
two
things
),
(
with
gen.
or
in
comp.
)
शरीरस्य
गुणानां
च
दूरमत्यंतमंतरं
H.
1.
49
उभयोः
पश्यतांतरं
H.
1.
66,
2.
40
तव
मम
च
समुद्रपल्वलयोरिवांतरं
M.
1
Bg.
13.
34
यदंतरं
सर्षपशैलराजयोर्यदंतरं
वायसवैनतेययोः
Rām.
द्रुमसानुमतां
किमंतरं
R.
8.
90
18.
15
rarely
with
instr.,
त्वया
समुद्रेण
च
महदंतरं
H.
2
स्वामिनि
गुणांतरज्ञे
Pt.
1.
101
difference
सैव
विशिनष्टि
पुनः
प्रधानपुरुषांतरं
सूक्ष्मं
Sāṅ.
K.
10
(
Math.
)
Difference,
remainder.
11
(
a
)
Different,
another,
other,
changed,
altered
(
manner,
kind,
way
&c.
)
Note
that
in
this
sense
अंतर
always
forms
the
latter
part
of
a
compound
and
its
gender
remains
unaffected
i.
e.
neuter,
whatever
be
the
gender
of
the
noun
forming
the
first
part
कन्यांतरं
(
अन्या
कन्या
),
राजांतरं
(
अन्यो
राजा
),
गृहांतरं
(
अन्यद्गृहं
)
in
most
cases
it
may
be
rendered
by
the
English
word
‘another’
इदमवस्थांतरमारोपिता
Ś.
3
changed
condition
K.
154
Mu.
5
शुभाशुभफलं
सद्यो
नृपाद्देवाद्भवांतरे
Pt.
1.
121
जननांतरसौहृदानि
Ś.
5.
2
friendships
of
another
(
former
)
existence
नैवं
वारांतरं
विधास्यते
H.
3
I
shall
not
do
so
again
आमोदान्
हरिदंतराणि
नेतुं
Bv.
1.
15
so
दिगंतराणि
पक्षांतरे
in
the
other
case
देश°,
राज°,
क्रिया°.
(
b
)
Various,
different,
manifold
(
used
in
pl.
)
लोको
नियम्यत
इवात्मदशांतरेषु
Ś.
4.
2
मन्निमित्तान्यवस्थांतराण्यवर्णयत्
Dk.
118
various
or
different
states
160
sometimes
used
pleonastically
with
अन्यत्
&c.
अन्यत्स्थानांतरं
गत्वा
Pt.
1.
12
Distance
(
in
space
)
व्यामो
बाह्वोः
सकरयोस्ततयोस्तिर्यगंतरं
Ak.
प्रयातस्य
कथंचिद्दूरमंतरं
Ks.
5.
80.
13
Absence
तासामंतरमासाद्य
राक्षसीनां
वरांगना
Rām.
तस्यांतरं
च
विदित्वा
ibid.
14
Intermediate
member,
remove,
step,
gradation
(
of
a
generation
&c.
)
एकांतरं
Ms.
10.
13
द्व्येकांतरासु
जातानां
7
एकांतरमामंत्रितं
P.
VIII.
1.
55
तत्स्रष्टुरेकांतरं
Ś.
7.
27
separated
by
one
remove,
see
एकांतर
also.
15
Peculiarity,
peculiar
or
characteristic
possession
or
property
a
(
peculiar
)
sort,
variety,
or
kind
व्रीह्यंतरेप्यणुः
Trik.
मीनो
राश्यंतरे,
वेणुर्नृपांतरे
ibid.
प्रासंगो
युगांतरं
&c.
16
Weakness,
weak
or
vulnerable
point
a
failing,
defect,
or
defective
point
प्रहरेदंतरेरिपुं
Śabdak.
सुजयः
खलु
तादृगंतरे
Ki.
2.
52
असहद्भिर्माममित्रैर्नित्यमंतरदर्शिभिः
Rām.
परस्यांतरदर्शिना
ibid.
कीटकेनेवांतरं
मार्गयमाणेन
प्राप्तं
मया
महदंतरं
Mk.
9
अथास्य
द्वादशे
वर्षे
ददर्श
कलिरंतरं
Nala.
7.
2
हनूमतो
वेत्ति
न
राक्षसोंतरं
न
मारुतिस्तस्य
च
रक्षसोंतरं
Rām.
17
Surety,
guarantee,
security
तेन
तव
विरूपकरणे
सुकृतमंतरे
धृतं
Pt.
4
he
has
pledged
his
honor
that
he
will
not
harm
you
आत्मानमंतरेऽर्पितवान्
K.
247
अंतरे
च
तयोर्यः
स्यात्
Y.
2.
239
भुवः
संज्ञांतरयोः
P.
III.
2.
179
धनिकाधमर्णयोरंतरे
यस्तिष्ठति
विश्वासार्थं
स
प्रतिभूः
Sk.
18
Regard,
reference,
account
न
चैतदिष्टं
माता
मे
यदवोचन्मदंतरं
Rām.
with
reference
to
me
त्वदंतरेण
ऋणमेतत्.
19
Excellence,
as
in
गुणांतरं
व्रजति
शिल्पमाधातुः
M.
1.
6
(
this
meaning
may
be
deduced
from
11
).
20
A
garment
(
परिधान
).
21
Purpose,
object,
(
तादर्थ्य
)
(
Malli.
on
R.
16.
82
).
22
Concealment,
hiding
पर्वतांतरितो
रविः
(
this
sense
properly
belongs
to
अंतर्-इ
q.
v.
).
23
Representative,
substitution.
24
Destitution,
being
without
(
विना
)
which
belongs
to
अंतरेण.
(
अंतरमवकाशावधिपरिधानांतर्धिभेदतादर्थ्ये
।
छिद्रात्मीयविनाबहिरवसरमध्येंतरात्मनि
च
Ak.
)
[
cf.
L.
alter
]
Comp.
अपत्या
a
pregnant
woman.
चक्रं
a
technical
term
in
augury
Bṛ.
S.
chap.
86.
ज्ञ
a.
knowing
the
interior,
prudent,
wise
foreseeing
नांतरज्ञाः
श्रियो
जातु
प्रियैरासां
न
भूयते
Ki.
11.
24
not
knowing
the
difference.
तत्
a.
spreading
havoc.
द
a.
cutting
the
interior
or
heart.
दिशा,
अंतरा
दिक्
intermediate
region
or
quarter
of
the
compass.
दृश्
a.
realizing
the
Supreme
Soul
(
परमात्मानुसंधायिन्
).
पु(
पू
)रुषः
the
internal
man,
soul
(
the
deity
that
resides
in
man
and
witnesses
all
his
deeds
)
तांस्तु
देवाः
प्रपश्यंति
स्वस्यैवांतरपूरुषः
Ms.
8.
85.
पूजा
=
अंतर्-पूजा.
प्रभवः
[
अंतराभ्यां
भिन्नवर्णमातापितृभ्यां
प्रभवति
]
one
of
a
mixed
origin
or
caste
अंतरप्रभवाणां
च
धर्मान्नो
वक्तुमर्हसि
Ms.
1.
2.
प्रश्नः
an
inner
question,
one
contained
in
and
arising
out
of
what
has
been
previously
mentioned.
शायिन्
स्थ,
स्थायिन्
स्थित
a.
{1}
inward,
internal,
inherent
°स्थैर्गुणैः
शुभ्रैर्लक्ष्यते
नैव
केन
चित्
Pt.
1.
221.
{2}
interposed,
intervening,
separate.
{3}
seated
in
the
heart,
an
epithet
of
जीव.
अन्तर
अन्तर,
अस्,
आ,
अम्,
being
in
the
in-
terior,
interior
near,
proximate,
related,
intimate
lying
adjacent
to
distant
different
from
exterior
(
अम्
),
n.
the
interior
a
hole,
opening
the
interior
part
of
a
thing,
the
contents
soul,
heart,
supreme
soul
interval,
intermediate
space
or
time
period
term
opportunity,
occasion
distance,
absence
dif-
ference,
remainder
property,
peculiarity
weakness,
weak
side
representation
surety,
guaranty
respect,
regard
(
at
the
end
of
compounds
)
different,
other,
another,
e.
g.
देशान्तरम्,
another
country
[
cf.
Goth.
anthar,
Theme
anthara
Lith.
antra-s,
‘the
second
’
Lat.
alter
].
अन्तरम्
or
अन्तर-तस्,
ind.
in
the
interior,
within.
—अन्तर-चक्र,
अम्,
n.
a
technical
term
in
augury.
—अन्तर-ज्ञ,
अस्,
आ,
अम्,
knowing
the
interior,
prudent,
provident,
foreseeing.
—अन्तर-तत्,
त्,
त्,
त्
(
rt.
तन्
),
spreading
death
or
destruction.
—अन्तर-तम,
अस्,
आ,
अम्,
nearest
immediate,
intimate,
internal
like,
analogous
(
अस्
),
m.
a
congenial
letter,
one
of
the
same
class.
—अन्तर-
तर,
अस्,
आ,
अम्,
nearer,
more
intimate.
—अन्तर-
द,
अस्,
आ,
अम्
(
rt.
दा
for
दो
),
cutting
or
hurting
the
interior
or
heart.
—अन्तर-दिशा,
f.
or
अन्तरा-दिश्,
क्,
f.
or
अन्तर्-देश,
अस्,
m.
an
intermediate
region
or
quarter
of
the
compass.
—अन्तर-पूरुष,
अस्,
m.
the
internal
man,
the
soul.
—अन्तर-प्रभव,
अस्,
आ,
अम्,
of
mixed
origin
or
caste.
—अन्तर-प्रश्न,
अस्,
m.
an
inner
question
a
question
which
is
contained
in
and
arises
from
what
has
been
previously
stated.
—अन्तर-स्थ,
अस्,
आ,
अम्,
or
अन्तर-स्थायिन्,
ई,
इनी,
इ,
or
अन्तर-स्थित,
अस्,
आ,
अम्,
interposed,
in-
ternal,
situated
inside,
inward
separate,
apart.
—अन्-
तरापत्या
(
°र-अप्°
),
f.
a
pregnant
woman.
—अन्त-
राभर,
अस्,
m.,
Ved.
(
if
fr.
अन्तर
and
आभर
)
taking
away
intervals
(
if
fr.
अन्तरा
and
भर
)
bringing
into
the
midst
or
near
procuring.
अन्तर
ánta-ra,
Adjective.
intimate
inner
other
🞄n.
interior
interval,
distance
entrance
time,
🞄while
opportunity,
weak
point
difference,
🞄species,
peculiarity
surety
—°
=
other,
different,
🞄special,
peculiar:
-m,
ad.
inwards,
🞄within
further
into
the
midst
of
(
g.,
—°
)
in.
🞄between,
within,
during,
after
(
ac.,
—°
)
without,
🞄except
on
account
of,
with
regard
to
(
ac.,
🞄g.
)
ab.
out
of,
after
(
—°
)
lc.
(
also
Plural
)
in,
🞄within
meanwhile,
on
the
way
during,
after
🞄(
—°
)
between,
among
(
g.,
—°
)
(
e
)
tasmin-,
🞄(
t
)
atra-,
meanwhile.
अन्तर
I.
m.
f.
n.
(
-रः-रा-रम्
is
सर्वनामन्
q.
v.
in
the
meanings
I.
1.
1.
2.
4.
and
forms
then
sing.
dat.
-रस्मै
-रस्यै-रस्मै,
ablat.
-रस्मात्
or
-रात्-रस्याः-रस्मात्
or
-रात्,
genit.
-रस्य-रस्याः-रस्य,
locat.
-रस्मिन्
or
-रे-रस्याम्-रस्मिन्
or
-रे
plur.
nomin.
-रे
or
-राः-राः-राणि
but
in
the
locat.
sing.
femin.
only
अन्तरायाम्
when
referring
to
पुरि
see
meaning
I.
1.
1.
)
1.
^1
Interior,
being
in
the
middle
of
or
between,
the
reverse
of
वाह्य
e.
g.
आत्मा
सर्वान्तरः
or
अध्यावसायाभिमा-
नसंकल्पालोचनानि
चान्तराणि
वाह्याश्च
सर्वे
व्यापारा
आत्मनि
प्रतिषिद्धानि
बोद्धव्यानि.--The
words
अन्तरः
शाटकः,
plur.
(
अन्तरे
or
अन्तराः
शाटकाः
)
mean
‘lower
garments’,
ac-
cording
to
some,
‘of
three
or
four
garments
that
which
is
nearest
the
body’
(
lit.
between
the
body
and
the
exterior
garment
)
अन्तरे
or
अन्तरा
गृहा
(
comp.
अन्तरगृह
)
may
mean
either
‘the
houses
in
the
interior
of
a
town’,
or
‘those
situated
outside
of
the
town
and
inhabited
by
Chāṇḍālas
and
other
low-caste
people’.
(
The
apparent
contradiction
between
these
two
meanings
arises
from
the
interpretation
of
वहिर्योग
in
Pāṇ.
I.
1.
36.
which
according
to
the
comm.
on
the
Mahābhāṣya
may
mean
‘connexion
with
an
unenclosed
place
(
वहिस्
),
and
become
applicable
to
what
is
outside’
or
may
mean
‘connexion
with
the
exterior
and
then
apply
to
what
is
interior’.
Comp.
however
I.
2.
4.
)
अन्तरा
पुर्
means
‘a
place
outside
of
a
town
or
outside
of
a
palace’
(
पुर्
implying
according
to
the
comm.
on
the
Mahābhāṣya
either
the
interior
of
a
palace
or
what
is
outside
of
it
comp.
अन्तःपुर
)
e.
g.
अन्तरायां
(
not
अन्तर-
स्यां
)
पुरि
वसति
but
see
meaning
I.
2.
4.
^2
Different
from,
with
a
noun
in
the
abl.,
e.
g.
योऽप्सु
तिष्ठन्नद्भ्योऽन्तरो…
एष
त
आत्मान्तर्याम्यमृतः.
^3
Devoid
of(
?
).
2.
^1
Near,
proximate
(
esp.
ved.
).
^2
Similar
comp.
also
अन्तरतम.
^3
Related,
dear
e.
g.
अयमत्यन्तरो
मम.
Comp.
also
अन्तरतर.
^4
Exterior.
(
See
the
instances
under
I.
1.
1.
and
compare
with
अन्तरे
or
°रा
गृहा
the
word
अन्तेवासिन्
‘a
Chāṇḍāla’.
)
II.
n.
(
-रम्
)
1.
^1
The
interior
lit.
and
fig.
^2
Interval,
middle,
the
space
between
e.
g.
अङ्गुलेश्च
कनिष्ठाया
मणि-
बन्धस्य
चान्तरे.
Comp.
also
स्वरान्तर,
अवग्रहान्तर.
^3
A
distance,
space
comp.
also
प्रान्तर.
^4
A
period,
e.
g.
मा-
सान्तरदेयम्
comp.
also
मन्वन्तर.
^5
Occasion,
e.
g.
अत्रा-
न्तरे.
^6
Difference,
e.
g.
प्रधानपुरुषान्तरम्.
^7
(
In
Algebra.
)
The
difference
between
two
figures,
as
resulting
from
sub-
traction,
e.
g.
कार्यः
क्रमादुत्क्रमतोऽथवाङ्कयोगो
यथास्थान-
कमन्तरं
वा
or
वज्राभ्यासयोरन्तरम्.
^8
An
other
manner,
another
way,
another
kind
in
this
meaning
अन्तर
is
always
the
latter
part
of
a
compound
and
will
in
most
instances
answer
our
word
‘other’
when
preceding
the
noun,
the
gender
of
अन्तर
remaining,
of
course,
the
same
i.
e.
neuter,
whatever
be
the
gender
of
the
noun
preceding
it
as
first
part
of
the
compound,
e.
g.
अर्थान्तरम्,
हेत्वन्त-
रम्,
बुद्ध्यन्तरम्,
प्रतिज्ञान्तरम्
qq.
vv.
^9
A
species,
a
va-
riety,
a
kind
e.
g.
मत्स्यो
मीनान्तरे,
‘मत्स्य
means
a
species
of
fish
(
viz.
the
Śapharī
)’.
^10
A
hole,
a
breach.
^11
A
weak-
ness,
a
deficiency,
a
failing
e.
g.
अन्तरतः
कलिः…
अन्तरतः
नलस्य
विविशवान्
(
comm.
अन्तरतः
।
छिद्रतः
).
^12
The
interior
in
a
philosophical
sense,
the
supreme
Soul,
the
soul,
e.
g.
दृष्ट्वान्तरं
ज्योतिरुपारराम
the
mind,
e.
g.
सान्तरदुःख
(
comm.
अन्तःकरणदुःखसहित
).
Comp.
अन्तर-
पूरुष.
^13
A
surety,
a
bondsman
(
‘one
who
stands
between
the
creditor
and
debtor’
).
^14
Disappearance(
?
).
See
the
following.
2.
^1
End.
^2
Destruction,
annihilation.
(
Both
meanings
occur
in
a
Ms.
of
Ajayapāla
viz.
‘अन्त’
and
‘विनाश’
besides
‘अन्तर्धि’
the
copy
I
use,
however,
is
too
indifferent
in
this
place
to
be
relied
upon
the
meaning
व्यसन
which
is
amongst
the
meanings
given
in
one
of
the
Mss.
of
the
Nānārthamañjarī--E.
I.
H.
2544--may
imply
the
same
notion
but
may
also
coincide
with
II.
1.
11.
‘a
weakness
&c.’
‘रन्ध्रे
मध्ये
विनावस्रे
(
sic
instead
of
विनाऽवसरे
which
would
give
one
syllable
too
much
)
व्यवधानेऽन्तरात्मनि
।
बहिर्योगेऽवकाशे
च
विशेषे
व्यसनेऽन्तरम्’
but
there
oc-
curs
a
safer
trace
of
the
latter
meaning
in
a
comm.
of
the
Nalodaya
(
3.
6.
)
where
the
various
reading
अन्तरतद्वृद्धिषु
is
amongst
others
explained
‘अन्तरं
विनाशं
तनोतीति
अन्त-
रतत्
।
तादृशा
वृद्धयः
।
नलस्य
ऋद्धयो
धनागमास्तेषु’
).
III.
See
अन्तरम्
and
अन्तरेण.
E.
The
native
etym.
अन्त
and
र
(
from
रा,
kṛt
aff.
क
)
has
no
probability.
It
seems
that
the
meanings
arranged
under
I.
1.
and
II.
1.
are
con-
nected
in
origin
with
those
of
अन्तर्
and
the
meanings
under
I.
2.
and
II.
2.
with
the
meanings
of
अन्त,
the
former
in
the
lineage
of
the
notions
of
a.
within
b.
1.
in
the
middle,
between,
2.
interval,
3.
difference,
4.
breach
c.
under(
?
)
the
latter
in
the
lineage
of
a.
end,
b.
proximity,
c.
exterior.
But
in
the
same
manner
as
the
meanings
of
अन्त
and
अन्तर्
coincide
in
many
respects
(
comp.
also
अन्तरा
)
as
probably
arising
from
the
same
origin,
it
would
appear
possible
to
derive
अन्तर
(
comp.
अन्तम
),
as
well
as
अन्त
and
अन्तर्
from
a
common
source
instead
of
assuming
that
अन्तर
re-
presents
two
etym.,
one
from
अन्त
and
another
from
अन्तर्
See
the
Preface.
[
In
a
Gaṇalist
to
Pāṇini,
अन्तर
occurs
among
the
words
which
as
latter
parts
form
Tatpur.
com-
pounds
with
other
words
depending
on
them
in
the
sense
of
a
locative
but
it
seems
that
the
reading
अन्तर्,
which
is
given
in
the
Ganaratnam.
and
exemplified
in
its
comm.--
while
only
mention
is
made
there
of
the
reading
अन्तर--,
is
preferable
see
s.
v.
अन्तर्
V.
2.
]
अन्तर
अन्तर।
I.
Adjective.
,
Feminine.
रा,
Other,
Rām.
5,
56,
57.
II.
Neuter.
1.
The
interior,
Pañc.
ii.
d.
42
the
main
substance,
Pañc.
167,
6.
2.
Interval,
Man.
2,
17.
एतस्मिन्न्
अन्तरे,
In
the
mean
while,
Rām.
1,
24,
24.
एकान्तर,
Adjective.
With
one
class
between,
Man.
10,
13.
द्वि-एक-,
Adjective.
With
one
or
two
classes
between,
Man.
10,
7.
काल-,
Neuter.
Lapse
of
time,
Böhtl.
Ind.
Spr.
1264.
--
Loc.
अन्तरे,
Between,
Rājat.
5,
152.
3.
A
hole,
Rām.
3,
35,
84.
4.
Distance,
Rām.
2,
49,
1.
5.
Difference,
Rām.
3,
53,
56.
6.
Opportunity,
Rām.
1,
46,
23.
7.
A
weak
side,
Rām.
6,
18,
46.
8.
A
surety,
Pañc.
213,
24
see
अन्तरेण।
9.
When
latter
part
of
compound
words
it
may
be
translated
very
often
by
adjectives,
e.
g.
‘other,
’
दिश्-
and
देश-,
Neuter.
A
foreign
country,
Rājat,
6,
16
Man.
5,
78.
स्थान-,
Neuter.
Another
place,
Hit.
25,
9.
‘Special,
’
कारण-,
A
special
reason,
Nal.
13,
59
Rām.
4,
9,
28.
‘Suitable,
’
e.
g.
काल-,
A
suitable
time,
Pañc.
iii.
d.
236.
‘Relative
to,
’
मद्-,
Relative
to
myself,
Rām.
2,
90,
16
(
cf.
92,
21
Gorr.
)
--
Compound
दिवस-,
Adjective.
one
day
old,
MBh.
11,
98.
स-,
Adjective.
with
interstices.
स्तन-,
Neuter.
the
heart.
--
Cf.
Lat.
interus,
interior,
alter,
and
ulter-
ior,
ultra
(
see
अन्त
and
अन्तिम
)
Goth.
anthar.
A.S.
other.
एक
दशा
में
उप
अवधि
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"जमानत,
प्रत्याभूति,
प्रतिभूति"
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
सर्व
श्रेष्ठता
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
वस्त्र
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"प्रयोजन,
आशय"
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
"प्रतिनिधि,
स्थानापत्ति"
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
स्थानापत्ति
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
-
हीन
होना
अन्तरम्
नपुंलिङ्गम्
-
अन्तं
राति
ददाति
रा+क
स्तम्भतल
का
अङ्गमूल
(
आधार
)
से
सन्धान
करना
९,
अङ्क,
अन्तर,
अम्बुजासन,
उपेन्द्र,
ऋद्धि,
कपाट,
कवाट,
कवि,
कूप,
केशव,
क्षत,
खग,
खचर,
खेगामी,
खेचर,
गम्भीर,
गाम्भीर,
गो,
ग्रह,
छिद्र,
तामिस्र,
तार्क्ष्यध्वज,
दिविसद्,
दुर्गा,
द्वार,
नन्द,
नभोग,
नव,
निधान,
निधि,
पट,
पदार्थ,
बल,
बिल,
मिति,
यन्त्र,
रत्न,
रन्ध्र,
लब्ध,
लब्धि,
वट,
विल,
विवर,
शुषिर,
सुषिर,
हरि
antara,
(
1
)
nt.
(
=
Pali
id.,
defined
by
kāraṇa
see
CPD
s.v.
²antara,
A,
3,
kim
antaraṃ
=
kiṃ
kāraṇaṃ,
whatʼs
the
matter?,
not
well
defined
in
Dictt.
),
state
of
the
case,
circumstance,
matter,
reason:
Mv
〔i.360.11〕
ko
jānāti
kim
atra
antaraṃ,
who
knows
what
is
the
matter
(
reason,
circumstance
)
in
this?
〔ii.66.15〕
na
paribudhyāmi
kim
atra
antaraṃ,
I
do
not
understand
what
is
the
matter
here
(
2
)
nt.
and
m.
(
essentially
=
Skt.
id.,
nt.,
noted
here
as
somewhat
peculiar
idiom
),
interval,
space
between:
Mv
〔ii.101.13〕
(
janapadasya
)
antaraṃ
nāsti,
there
was
no
interval
of
(
space
between
)
people,
i.e.,
they
were
closely
crowded
together
Mv
〔ii.113.9〕
antaro
janasya
nāsti
(
3
)
see
triyantara.
2ántara,
a.
inner
as
n.
—1.
the
interior,
middle
jala_antare,
in
the
middle
of
the
water
=
in
the
water,
50^7
vana_antarasaṃcārin,
wandering
in
the
forest,
49^13
—2.
interval--see
atra
--3.
distance
between
two
things
the
difference,
29^7
—4.
difference,
at
end
of
cpds
[
1302e
5
]:
…-antara,
that
which
has
a
difference
of…,
i.
e.
another…,
33^1,
3812,
23,
43^6
—5.
occasion,
juncture,
19^11.
[
antár:
cf.
ἔντερα,
‘inwards,
guts.’
]
अन्तरं,
क्लीबम्
(
अन्तं
राति
ददाति,
अन्त
+
रा
+
कः,
उपपदसमासः
।
)
अवकाशः
।
अवधिः
।
परि-धानं
।
अन्तर्धानं
।
भेदः
।
तादर्थ्यं
।
अवसरः
।मध्यं
।
अन्तरात्मा
।
छिद्रं
।
आत्मीयः
।
विना
।वहिः
।
इत्यमरः
॥
सदृशः
।
इति
तट्टीका
मेदिनीच
॥
*
॥
अवकाशे
यथा
।
“मृणालसूत्रान्तरमप्य-लभ्यं”
।
इति
कुमारसम्भवे
॥
अवधौ
यथा
।“निरन्तराभ्यन्तरवातवृष्टिषु”
॥
परिधाने
यथा
।अन्तरे
शाटकाः
परिधानीया
इत्यर्थः
॥
अन्तर्द्धौयथा,
“पर्ब्बतान्तरितो
रविः”
॥
भेदे
यथा,
--“यदन्तरं
सर्षपशैलराजयो-र्यदन्तरं
वायसवैनतेययोः”
।इति
रामायणं
॥
तादर्थ्ये
यथा
।
त्वामन्तरेण
ऋणंगृहीतं
त्वदर्थमित्यथेः
॥
छिद्रेयथा
।
“प्रहरेदन्तरेरिपुं”
॥
आत्मीये
यथा
।
“अयमत्यन्तरो
मम”
॥
विनार्थे
यथा
।
“हरे
त्वदालोकनमन्तरेण”
॥
वहिरर्थे
यथा
।
अन्तरे
चण्डालगृहा
वाह्याइत्यर्थः
॥
अवसरे
यथा
।
“अत्रान्तर
च
कुलटाकुलवर्त्मपातेत्थादि”
॥
मध्येयथा
।
“आवयोर-न्तरे
जाताः
पर्ब्बताः
परितो
द्रुमाः”
॥
सदृशेयथा
“हकारस्य
घकारोऽन्तरतमः”
।
इतिभरतः
॥
1.
अ॑न्तर
näher
(
vgl.
अ॑न्तम
)
nahestehend
(
Comp.
अन्तरतर
Superl.
अन्तरतम
)
sehr
lieb,
innig
befreundet
innerlich
innerst
Neuter.
das
Innere,
der
Eingang,
der
Zwischenraum,
Abstand,
Entfernung
Zwischenzeit,
Zeitraum,
Weile,
rechte
Zeit,
Gelegenheit.
Abstr,
°त्व
Neuter.
एतस्मिन्नन्तरे
तस्मिन्न°
अत्रा°
u.
तत्रा°
mittlerweile.
अन्तरम्
ins
Innere,
hinein,
weiter
zwischen
(
Gen.
o.
—°
)
अ॑न्तरेण
dazwischen
innerhalb,
zwischen,
während
im
Verlauf,
nach
(
Acc.
o.
—°
)
ohne
außer,
in
Bezug
auf,
wegen
(
Acc.
o.
Gen.
).
अन्तरात्
aus,
heraus,
nach
(
—°
)
अन्तरे
inzwischen,
unterwegs
in,
innerhalb
(
auch
°रेषु
)
während,
im
Verlauf,
nach
(
—°
)
zwischen,
unter
(
Gen.
o.
—°
)
ántara,
a.,
näher
[
Comp.
von
ánta
1
],
Gegensatz
pára
(
{232,
8}
{252,
2}
{456,
3}
{504,
2}
{941,
5}
)
oder
sánutya
(
{446,
4}
).
2〉
recht
nahe,
3〉
nahe
befreundet,
4〉
lieber,
recht
lieb
(
vgl.
ántama,
was
dem
ántara
in
allen
Abstufungen
der
Bedeutung
zur
Seite
geht
).
Zu
unterscheiden
ist
von
ihm
das
aus
antár
entsprossene
ántara
(
das
Innere,
Zwischenliegende
),
was
aber
im
RV
nicht
vorkommt.
-as
1〉
{232,
8}
ripús
{446,
4}
{504,
2}.
2〉
{879,
1}
(
Agni
).
3〉
pāyús
{31,
13}
(
Agni
)
puróhitas
{44,
12}
(
Agni
).
4〉
yajñás
{638,
19}.
-am
[
m.
]
4〉
stómam
{10,
9}
(
lieber
als,
m.
Abl.
).
-am
[
n.
]
4〉
{908,
7}
(
anyád
)
(
bráhma
)
várma
{516,
19}
vácas
{617,
5}.
-eṇa
4〉
{859,
1}
(
prayújā?
).
-asya
1〉
aryás
{456,
3}
{941,
5}.
-ān
1〉
amítrān
{252,
2}.
-ais
2〉
cakraís
{503,
10}.
-ā
2〉
suṣṭutís
(
jāyā́
iva
pátye
)
{917,
13}
herüberstreifend
in
4〉.
-ām
2〉
bhújam
{104,
6}.
अन्तर-
a.
intérieur
proche,
intime
éloigné
de
(
?
)
différent
de
nt.
intérieur
place
(
libre
)
ouverture
(
-अं
दा-
donner
entrée,
accès
)
contenu
espace
intermédiaire
période
membre
intermédiaire
clause
distance,
éloignement
différence
ifc.
qqch.
d'autre
que
particularité
occasion
point
faible
caution
prise
en
égard
-अम्
-ए
dedans,
dans
l'intervalle,
entre
à
cause
de,
en
égard
à
(
gén.
acc.
)
-एण
(
mêmes
sens
et
)
pendant
hormis
sans
(
acc.
)
pour
un
peu
de
temps
अत्रान्तरे
sur
ces
entrefaites
-आ
dedans,
entre
(
acc.
loc.
)
sur
le
chemin
de
près
de
de
temps
en
temps
hormis
(
acc.
)
-आ॥।-आ
une
fois...
une
autre
fois
-तस्
à
l'intérieur
de
l'intérieur
tout
à
fait.
--
Flexion
pronom.
en
partie
et
d'après
le
sens.
°गत-
a.
v.
situé
à
l'intérieur
(
gén.
ou
ifc.
)
éloigné
°चारिन्-
a.
ifc.
id.
°ज्ञ-
a.
qui
distingue
nettement,
qui
sait
ou
discerne.
°दृश्-
a.
qui
prend
la
voie
intermédiaire.
°पतित-
a.
v.
disparu,
inexistant.
°पूरुष-
Masculine.
âme.
°प्रभव-
Masculine.
caste
mixte.
°प्रेक्षिन्-
a.
qui
épie
les
points
faibles.
°स्थ-
a.
situé
dans,
intérieur
Masculine.
témoin
-इत-
a.
ifc.
situé
à
l'intérieur
de.
अन्तरान्वेषिन्-
a.
qui
attend
une
occasion
favorable.
अन्तरा-गमन-
nt.
fait
de
traverser.
°दिश्-
Feminine.
point
cardinal
intermédiaire.
°वेदि-
Feminine.
mur
de
séparation
(
?
).
अन्तरे-चर-
a.
occupé
dans
la
maison.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.