Try संस्कृतवाहिनी (A word everyday) | YouTube Channel
भूमि (bhUmi)
This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.
भूमि
Feminine.
(
-मिः-मी
)
1.
The
earth.
2.
Place,
site
in
general.
3.
A
dis-
trict.
4.
Land,
soil.
5
A
story,
floor.
6.
A
site,
situation.
7.
Atti-
tude,
posture.
8.
A
mask,
a
character,
(
in
Dramaturgy.
)
9.
Subject,
object.
10.
The
tongue
11.
Abode.
12.
The
base
of
any
figure
in
geometry.
Etymology
भू
to
be
and
मि
Unādi
Affix.
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
land
भूमिपति
-
bhUmipati
-
Masculine
-
landlord
भूस्वामिन्
-
bhUsvAmin
-
Masculine
-
landlord
विदेश
-
videza
-
Masculine
-
foreignland
आनुप्रस्थाभिमुख्य
-
AnuprasthAbhimukhya
-
Neuter
-
landscapeorientation
[
computer
]
स्थली
-
sthalI
-
Feminine
-
land
पृथिवी
-
pRthivI
-
Feminine
-
land
मेदिनी
-
medinI
-
Feminine
-
land
भू
-
bhU
-
Feminine
-
land
क्षेत्र
-
kSetra
-
Neuter
-
land
पुरीष
-
purISa
-
Neuter
-
land
उत्तारयति
{
उत्तॄ
}
-
uttArayati
{
uttRR
}
-
verb
caus.
-
land
सुमेध
-
sumedha
-
Adjective
-
loamy
[
of
pasture
land
]
मिस्रदेश
-
misradeza
-
Neuter
-
Egypt
[
cf.
Mizraim
-
Hebrew
for
land
of
Egypt
]
तीरविलग्न
-
tIravilagna
-
Adjective
-
landed
अतीतनौक
-
atItanauka
-
Adjective
-
landed
विप्लुत
-
vipluta
-
Adjective
-
landed
समुत्तीर्ण
-
samuttIrNa
-
Adjective
-
landed
उत्तीर्ण
-
uttIrNa
-
Adjective
ppp.
-
landed
पारगामिन्
-
pAragAmin
-
Adjective
-
landing
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
earth
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
land
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
limit
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
ground
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
tongue
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
position
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
degree
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
receptacle
[
i.e.
fit
object
or
person
for
]
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
stage
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
matter
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
department
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
posture
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
district
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
step
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
object
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
area
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
subject
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
receptacle
i.e.
fit
object
or
person
for
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
extent
भूमि
-
bhUmi
-
Feminine
-
country
भूमिः
[
bhūmiḥ
],
Feminine.
[
भवन्त्यस्मिन्
भूतानि,
भू-मि
किच्च
वा
ङीप्
]
The
earth
(
Opposite of.
स्वर्ग,
गगन
or
पाताल
)
द्यौर्भूमिरापो
हृदयं
यमश्च
Panchatantra (Bombay).
1.182
Raghuvamsa (Bombay).
2.74.
Soil,
ground
उत्खातिनी
भूमिः
Sakuntalâ (Bombay).
1
विदूरभूमिः
Kumârasambhava (Bombay).
1.24.
A
territory,
district,
country,
land
विदर्भभूमिः.
A
place,
spot,
ground,
plot
of
ground
प्रमदवनभूमयः
Sakuntalâ (Bombay).
6
अधित्यकाभूमिः
Naishadhacharita.
22.41
Raghuvamsa (Bombay).
1.
52
3.61
Kumârasambhava (Bombay).
3.58.
A
site,
situation.
Land,
landed
property.
A
story,
the
floor
of
a
house
as
in
सप्तभूमिकः
प्रासादः
प्रासादैर्नैकभूमिभिः
Rāmāyana
4.33.8.
Attitude,
posture.
A
character
or
part
(
in
a
play
)
Compare.
भूमिका.
Subject,
object,
receptacle
विश्वासभूमि,
स्नेहभूमि
Et cætera.
मात्राणि
कर्माणि
पुरं
च
तासां
वदन्ति
हैकादशवीर
भूमिः
Bhágavata (Bombay).
5.11.9.
Degree,
extent,
limit
प्रकुपितमभिसारणे-
$नुनेतुं
प्रियमियती
ह्यबलाजनस्य
भूमिः
Kirâtârjunîya.
1.58.
The
tongue.
The
number
'one'.
The
area.
The
base
of
any
geometrical
figure.
Compound.
-अनन्तरः
a
king
of
an
adjacent
district.
-अनृतम्
false
evidence
concerning
land
सर्वं
भूम्यनृते
हन्ति
मा
स्म
भूम्यनृतं
वदीः
Manusmṛiti.
8.99.
-आमलकी,
-आली
Name.
of
a
plant
स्याद्
भूम्यामलकी
तिक्ता
कषाया
मधुरा
हिमा
Bhāva.
Parasmaipada.
-इच्छा
a
desire
for
lying
on
the
ground.
इन्द्रः,
ईश्वरः
a
king,
sovereign
सभा
ते
भाति
भूमिन्द्र
सुधर्मातो$धिका
क्षितौ
Sūktisundara
5.28.
a
mountain
आस्ते
गुरुः
प्रायशः
सर्वराज्ञां
पश्चाच्च
भूमीन्द्र
इवा-
भियाति
Mahâbhârata (Bombay).
*
6.2.11.
-कदम्बः
a
kind
of
Kadamba.
-कम्पः
an
earthquake.
-कूश्मण्डः
liquorice
(
Marâṭhî.
ज्येष्ठी-
मध
).
-खर्जूरिका,
-खर्जूरी
a
variety
of
date
tree
'भूमि-
खर्जूरिका
......
दुरारोहा
मृदुच्छदा'
Bhāva.
Parasmaipada.
-गत
Adjective.
fallen
to
the
earth.
-गर्तः,
-गुहा
a
hole
in
the
ground.
-गृहम्
a
cellar,
an
underground
chamber.
-गोचरः
a
man.
-चलः,
-चलनम्
an
earthquake
दशग्रीवः
समाधूतो
यथा
भूमिचले$चलः
Rāmāyana
6.59.61.
-छत्रम्
a
mushroom.
-जa.
earth-born,
born
or
produced
from
the
earth.
(
जः
)
the
planet
Mars.
an
epithet
of
the
demon
Naraka.
the
plant
भूनिम्ब.
(
-जा
)
an
epithet
of
Sītā.-जीविन्
Adjective.
living
on
(
the
produce
of
)
land
an
agriculturist.
(
Masculine.
)
a
Vaiśya.
-(
र्भि
)जयः
Uttara,
the
son
of
Virāṭa
Mahâbhârata (Bombay).
*
4.
-तनयः
the
planet
Mars.
-तलम्
the
surface
of
the
earth.
-दानम्
a
grant
of
land.
-दुन्दुभिः
'earth-drum',
as
a
pit
covered
over
with
skins.
-देवः
a
Brāhmaṇa
शिष्ट्वा
वा
भूमिदेवानां
नरदेवसमागमे
Manusmṛiti.
11.82.
धरः
a
mountain.
a
king.
the
number
'seven'.-नाथः,
-पः,
-पतिः,
-पालः,
-भुज्
Masculine.
a
king,
sovereign
तत्तत्
भूमिपतिः
पत्न्यै
दर्शयन्
प्रियदर्शनः
Raghuvamsa (Bombay).
1.47.
a
Kṣatriya.
-पक्षः
a
swift
or
fleet
horse.
-परिमाणम्
square
measure.-पिशाचम्
the
wine-palm.
-पुत्रः
the
planet
Mars.
पुरंदरः
a
king.
Name.
of
Dilīpa.
-प्रः
Adjective.
filling
the
earth
भूमिप्रा$स्य
कीर्तिर्भवति
Ait.
Ār.2.5.3.
-बुध्न
Adjective.
having
the
earth
for
a
bottom
Ch.
Up.
-भागः
a
spot
or
portion
of
ground.
-भृत्
Masculine.
a
mountain.
a
king.
-मण़्डा
a
kind
of
jasmine.
रक्षकः
a
guardian
of
a
country.
a
swift
or
fleet
horse.
-रथिकः
a
ground
charioteer
तद्
यथा
भूमिरथिको
भूमौ
रथमालिख्य
योग्यां
करोति
।
सा
तस्य
योग्या
प्रयोगकाले
सौकर्यमुत्पादयति
ŚB.
on
MS.*
7.2.15.
-रुहः
a
tree
Atmanepada.
Rāmāyana
7.4.21.
-लाभः
death
(
Literal.
returning
to
the
dust
of
the
earth
).-लेपनम्
cow-dung.
-वर्धनः,
-नम्
a
dead
body,
corpse
यो
न
याति
प्रसंख्यानमस्पष्टो
भूमिवर्धनः
Mahâbhârata (Bombay).
*
3.35.7.
-शय
Adjective.
sleeping
on
the
ground.
(
यः
)
a
wild
pigeon.
a
child,
boy.
any
animal
living
in
the
earth.
Name.
of
Viṣṇu
भूशयो
भूषणो
भूतिः
V.
Sah.
-शयनम्,
-शय्या
sleeping
on
the
ground.
-सत्रम्
an
offering
of
land
अक्षयान्
लभते
लोकान्
भूमिसत्रं
हि
तस्य
तत्
Mahâbhârata (Bombay).
-समीकृत
Adjective.
thrown
to
the
ground,
floored
(
Marâṭhî.
जमीनदोस्त
),
वानरै
राक्षसाश्चापि
द्रुमैर्भूमिसमीकृताः
Rāmāyana
6.52.3.
-संनिवेशः
the
general
appearance
of
a
country.
संभवः,
सुतः
the
planet
Mars.
an
epithet
of
the
demon
Naraka.
(
-वा,
-ता
)
an
epithet
of
Sītā.
-स्थ
Adjective.
being,
standing
on
the
ground
भूमिष्ठं
नोत्सहे
योद्धुं
भवन्तं
रथमास्थितः
Mahâbhârata (Bombay).
*
5.
179.1.
-स्नुः
an
earth-worm.
-स्पृश्
Adjective.
blind.
lame,
cripple.
(
Masculine.
)
mankind.
a
Vaiśya.
a
thief.
-स्पोटः
a
mushroom.
भूमिः
f.
[
भवंत्यस्मिन्
भूतानि,
भू-मि
किच्च
वा
ङीप्
]
1
The
earth
(
opp.
स्वर्ग,
गगन
or
पाताल
)
द्यौर्भूमिरापो
हृदयं
यमश्च
Pt.
1.
182
R.
2.
74.
2
Soil,
ground
उत्खातिनी
भूमिः
Ś.
1
Ku.
1.
24.
3
A
territory,
district,
country,
land
विदर्भभूमिः
4
A
place,
spot,
ground,
plot
of
ground
प्रमदवनभूमयः
Ś.
6
अधित्यकाभूमिः
N.
22.
41
R.
1.
52,
3.
61
Ku.
3.
58.
5
A
site,
situation.
6
Land,
landed
property.
7
A
story,
the
floor
of
a
house
as
in
सप्तभूमिकः
प्रासादः.
8
Attitude,
posture.
9
A
character
or
part
(
in
a
play
)
cf.
भूमिका.
10
Subject,
object,
receptacle
विश्वासभूमि,
स्नेहभूमि
&c.
11
Degree,
extent,
limit
Ki.
10.
58.
12
The
tongue.
13
The
number
‘one’.
Comp.
अंतरः
a
king
of
an
adjacent
district.
आमलकी,
आली
N.
of
a
plant.
इच्छा
a
desire
for
lying
on
the
ground.
इंद्रः,
ईश्वरः
a
king,
sovereign.
कदंबः
a
kind
of
Kadamba.
कंपः
an
earthquake.
गर्तः,
गुहा
a
hole
in
the
ground.
गृहं
a
cellar,
an
underground
chamber.
चलः,
चलनं
an
earthquake.
ज
a.
earth-born,
born
or
produced
from
the
earth.
(
ज्ञः
)
{1}
the
planet
Mars.
{2}
an
epithet
of
the
demon
Naraka.
{3}
a
man.
{4}
the
plant
भूनिंब.
(
जा
)
an
epithet
of
Sītā.
जीविन्
a.
living
on
(
the
produce
of
)
land
an
agriculturist.
(
m.
)
a
Vaiśya.
तलं
the
surface
of
the
earth.
दानं
a
grant
of
land.
देवः
a
Brāhmaṇa,
धरः
{1}
a
mountain.
{2}
a
king.
{3}
the
number
‘seven’.
नाथः,
पः
पतिः,
पालः,
भुज्
m.
{1}
a
king,
sovereign
R.
1.
47.
{2}
a
Kṣatriya.
पक्षः
a
swift
or
fleet
horse.
पिशाचं
the
wine-palm.
पुत्रः
the
planet
Mars.
पुरंदरः
{1}
a
king.
{2}
N.
of
Dilīpa.
भागः
a
spot
or
portion
of
ground
भृत्
m.
{1}
a
mountain.
{2}
a
king.
मंडा
a
kind
of
jasmine.
रक्षकः
{1}
a
guardian
of
a
country.
{2}
a
swift
or
fleet
horse.
रुहः
a
tree.
लाभः
death
(
lit.
returning
to
the
dust
of
the
earth
).
लेपनं
cow-dung.
वर्धनः,
-नं
a
dead
body,
corpse.
शय
a.
sleeping
on
the
ground.
(
यः
)
{1}
a
wild
pigeon.
{2}
a
child,
boy.
{3}
any
animal
living
in
the
earth.
शयनं,
शय्या
sleeping
on
the
ground.
सत्रं
an
offering
of
land.
संभवः।
सुतः
{1}
the
planet
Mars.
{2}
an
epithet
of
the
demon
Naraka.
(
वा,
ता
)
an
epithet
of
Sītā.
संनिवेशः
the
general
appearance
of
a
country.
स्नुः
an
earth-worm.
स्पृश्
a.
{1}
blind.
{2}
lame,
cripple.
(
m.
)
{1}
a
man.
{2}
mankind.
{3}
a
Vaiśya.
{4}
a
thief.
भू॑मि
a
feminine.
(
Vedic or Veda.
also
nominative case.
भू॑मी
genitive case.
ablative case.
°म्यास्
locative case.
°म्याम्
)
the
earth,
soil,
ground,
ṛg-veda
et cetera.
et cetera.
(
metaph.
)
a
step,
degree,
stage,
yoga-sūtra
(
with
Buddhists
there
are
10
or
13
stages
of
existence
or
perfection,
dharmasaṃgraha
45
46
)
(
ifc.
)
a
matter,
subject,
object,
receptacle
i.e.
fit
object
or
person
for
(
confer, compare.
विश्वास-,
स्नेह-भ्°
et cetera.
,
and
पात्र,
भाजन
)
भूमि,
इस्,
f.
(
also
भूमी,
f.,
but
this
form
is
more
commonly
Ved.,
where
occur
nom.
sing.
भूमी,
gen.
भूम्यास्,
loc.
भूम्याम्
),
the
earth,
soil,
ground
a
territory,
country,
district
land,
estate,
domain
a
place,
site
in
general,
situation,
(
often
at
the
end
of
comps.,
cf.
केश-भ्°
)
position,
posture,
attitude
the
floor
of
a
house,
story
a
step,
degree
(
metaphorically
)
the
base
of
a
triangle
or
of
any
geometrical
figure
the
part
or
character
(
of
an
actor
in
a
play
)
a
matter,
object,
subject
[
cf.
विश्वास-
भ्°
]
the
tongue
(
इस्
),
m.,
N.
of
a
son
of
Yuyu-
dhāna
and
father
of
Yugan-dhara
[
cf.
Lat.
humus
Hib.
aim.
]
—भूमि-कदम्ब,
अस्,
m.
a
kind
of
Kadamba
(
also
read
भूमी-कदम्ब।
)
—भूमि-
कन्दली,
f.
a
species
of
plant
(
=
कन्दली
).
—भूमि-
कपाल,
अस्,
आ,
अम्,
Ved.
having
the
ground
for
a
vessel
or
receptacle.
—भूमि-कम्प,
अस्,
m.
or
भूमि-कम्पन,
अम्,
n.
an
earthquake.
—भूमि-
कुष्माण्ड,
अस्,
m.
a
species
of
plant
(
=
विदारी
)।
—भूमि-खण्ड,
‘earth-section,
’
N.
of
the
second
book
of
the
Padma-Purāṇa
[
cf.
भू-खण्ड।
]
—भूमि-खर्जूरिका
or
भूमि-खर्जूरी,
f.
a
species
of
plam.
—भूमि-गर्त,
अस्,
m.
a
pit
or
hole
in
the
earth.
—भूमि-गुहा,
f.
a
hole
in
the
earth.
—भूमि-गृह,
अम्,
n.
an
under-ground
chamber
[
cf.
भू-गृह
]
(
अस्,
आ,
अम्
),
Ved.
whose
house
is
the
earth
(
said
of
a
dead
person
).
—भूमि-
चम्पक,
अस्,
m.
the
plant
Kæmpferia
Rotunda.
—भूमि-चल,
अस्,
m.
or
भूमि-चलन,
अम्,
n.
an
earthquake.
—भूमि-ज,
अस्,
आ,
अम्,
‘earth-born,
’
produced
from
the
earth,
sprung
from
the
ground
(
अस्
),
m.
the
planet
Mars
a
man
a
plant
(
=
भूमि-
कदम्ब
)
an
epithet
of
the
demon
Naraka
hell
(
आ
),
f.
an
epithet
of
Sītā
(
अम्
),
n.
a
species
of
vegetable
(
=
गौर-सुवर्ण
).
—भूमिज-गुग्गु-
लु,
उस्,
m.
a
species
of
bdellium.
—भूमि-जम्बु,
उस्,
or
भूमि-जम्बुका,
or
भूमि-जम्बू,
ऊस्,
f.
a
tree,
=
नादेयी
[
cf.
भू-जम्बू।
]
—भूमि-जीविन्,
ई,
m.
‘living
by
the
soil,
living
on
(
the
produce
of
)
land,
’
an
agriculturalist,
a
Vaiśya
or
Hindū
of
the
third
or
agricultural
class.
—भूमिञ्-जय,
अस्,
m.
(
भुमिम्,
acc.
of
भूमि
),
‘earth-conquering,
’
N.
of
a
son
of
Virāṭa.
—भूमि-तल,
अम्,
n.
the
surface
of
the
earth,
the
ground.
—भूमि-तुण्डिक,
अस्,
m.,
N.
of
a
district.
—भूमि-त्व,
अम्,
n.
the
state
of
earth,
earthiness,
earth
(
e.
g.
भूमित्वम्
एति,
he
goes
to
or
becomes
earth
).
—भूमि-दान,
अम्,
n.
donation
of
landed
property.
—भूमि-दुन्दुभि,
इस्,
m.,
Ved.
‘earth-drum,
’
a
pit
or
hole
in
the
earth
covered
over
with
skins.
—भूमि-दृंह,
अस्,
आ,
अम्,
Ved.
firmly
fixed
on
the
ground.
—भूमि-
देव,
अस्,
m.
‘earth-god,
’
a
Brāhman
(
ई
),
f.,
N.
of
two
women.
—भूमि-धर,
अस्,
m.
‘earth-sup-
porter,
’
a
mountain
a
symbolical
expression
for
the
number
seven
[
cf.
कुल-पर्वत
]
a
king,
prince.
—भूमि-नाथ,
अस्,
m.
‘earth-lord,
’
a
king,
prince.
—भूमि-प,
अस्,
m.
‘earth-protector,
’
a
sovereign,
king,
prince
a
Kṣatriya.
—भूमि-पकष,
अस्,
m.
a
swift
horse,
a
horse
with
good
paces
or
of
good
breed.
—भूमि-पति,
इस्,
m.
‘earth-lord,
’
a
king,
prince.
—भूमिपति-त्व,
अम्,
n.
‘earth-sovereignty,
’
sovereignty,
kingship,
princedom.
—भूमि-पाल,
अस्,
m.
‘earth-guardian,
’
a
king,
prince.
—भूमि-
पाश,
अस्,
m.,
Ved.
‘earth-fetter,
’
a
plant.
—भूमि-
पिशाच,
अस्,
m.
‘earth-piśāca,
’
the
wine-palam
or
Palmyra
tree,
Borassus
Flabelliformis.
—भूमि-पु-
त्र,
अस्,
m.
‘earth-son,
’
the
planet
Mars
N.
of
a
king.
—भूमि-पुरन्दर,
अस्,
m.
‘earth-Indra,
’
an
epithet
of
Dilīpa.
—भूमि-भाग,
अस्,
m.
a
portion
or
plot
of
land,
place,
spot
[
cf.
भू-भाग।
]
—भूमि-भुज्,
क्,
m.
‘earth-possessor,
’
a
king,
prince.
—भूमि-भूत,
अस्,
आ,
अम्,
become
earth
being
on
the
ground.
—भूमि-भृत्,
त्,
m.
‘earth-
supporter,
’
a
king,
prince
a
mountain
[
cf.
भू-
भृत्
].
—भूमि-भेदिन्,
ई,
इनी,
इ,
differing
from
(
what
exists
on
)
earth.
—भूमि-मण्ड,
अस्,
m.
‘earth-ornament,
’
the
plant
Vallaris
Dichotomus
(
आ
),
f.
Arabian
jasmine.
—भूमि-मण्डप-भू-
षणा,
f.
the
plant
Gærtnera
Racemosa.
—भूमि-
मत्,
आन्,
अती,
अत्,
possessing
land,
having
land.
—भूमि-मित्र,
अस्,
m.
‘friend
of
the
country,
’
N.
of
two
kings.
—भूमि-रक्षक,
अस्,
m.
the
guardian
or
protector
of
a
country
a
swift
horse,
horse
of
good
breed.
—भूमि-लाभ,
अस्,
m.
‘gain-
ing
or
returning
to
earth,
’
dying,
death.
—भूमि-
लेपन,
अम्,
n.
‘earth-ointment,
’
cow-dung.
—भू-
मि-लोक,
अस्,
m.,
Ved.
the
terrestrial
world.
—भू-
मि-वर्धन,
अस्,
अम्,
m.
n.
‘earth-increasing,
’
a
dead
body,
corpse.
—भूमि-शय,
अस्,
आ,
अम्,
sleep-
ing
on
the
ground,
lying
or
living
on
the
ground,
living
in
the
earth
(
अस्
),
m.
any
animal
living
in
the
ground
or
earth
[
cf.
भू-शय
]
(
अस्
),
m.
a
wild
pigeon
(
=
अरण्य-चटक
)
N.
of
a
king.
—भूमि-शयन,
अम्,
n.
or
भूमि-शय्या,
f.
the
act
of
sleeping
on
the
(
bare
)
ground.
—भूमि-
ष्ठ,
अस्,
आ,
अम्,
standing
or
remaining
on
the
earth
or
on
the
ground
lying
on
the
earth,
(
अम्बु
भूमि-ष्ठम्,
stagnant
water
)
living
or
remain-
ing
in
one's
own
country
[
cf.
पर-भ्°
].
—भू-
मि-सत्त्र,
अम्,
n.
an
offering
consisting
of
a
dona-
tion
of
land.
—भूमि-सन्निवेश,
अस्,
m.
the
general
appearance
or
configuration
of
a
country.
—भूमि-
सम्भव,
अस्,
आ,
अम्,
‘earth-born,
earth-produced,
’
produced
on
or
from
the
earth
(
आ
),
f.
an
epithet
of
Sītā.
—भूमि-सव,
अस्,
m.,
Ved.
one
of
the
nine
Vrātya-stomas.
—भूमि-सुत,
अस्,
m.
‘earth-son,
’
the
planet
Mars.
—भूमि-सेन,
अस्,
m.,
N.
of
one
of
the
sons
of
the
tenth
Manu
of
a
Buddhist
sage.
—भूमि-स्तोम,
अस्,
m.
‘earth-stoma,
’
N.
of
a
Stoma.
—भूमि-स्नु,
उस्,
m.
an
earth-worm.
—भू-
मि-स्पृश्,
क्,
क्,
क्,
Ved.
touching
the
ground
blind
cripple,
lame
(
क्
),
m.
a
terrestrial
being,
man
mankind
an
agriculturalist,
a
Vaiśya
or
Hindū
of
the
third
caste
who
cultivates
the
soil
a
theif,
one
who
creeps
along
the
ground
to
carry
off
his
plunder
[
cf.
भू-स्पृश्।
]
—भूमि-स्वामिन्,
ई,
m.
‘land-lord,
’
a
king,
prince.
—भूमी-कदम्ब,
see
भूमि-क-
दम्ब.
—भूमी-कुरवक,
a
species
of
plant.
—भूमीच्छा
(
°मि-इच्°
),
f.
desire
for
the
earth
or
for
lying
on
the
ground.
—भूमीन्द्र
(
°मि-इन्°
),
अस्,
m.
‘earth-chief,
’
a
sovereign,
king,
prince.
—भू-
मी-पति,
इस्,
m.
=
भूमि-पति.
—भूमी-भुज्,
क्,
m.
=
भूमि-भुज्.
—भूमी-रुह्,
ट्,
or
भूमी-रु-
ह,
अस्,
m.
‘earth-growing,
’
a
plant,
tree.
—भूमी-
श्वर
(
°मि-ईश्°
),
अस्,
m.
‘earth-lord,
’
a
king,
prince.
—भूमी-सह,
अस्,
m.
a
species
of
tree.
—भूम्य्-
अन्तर,
अस्,
आ,
अम्,
belonging
to
the
next
country
(
अस्
),
m.
the
king
of
an
adjacent
country.
—भूम्य्-
आमलकी
or
भूम्य्-आली,
f.
the
plant
Flacourtia
Cata-
pharacta.
—भूम्य्-आहुल्य,
अम्,
n.
a
species
of
shrub.
—भूम्य्-एकदेश,
अस्,
m.
one
portion
of
terri-
tory.
भूमि
bhū́-mi
(
sts.
ī
),
Feminine.
earth
ground,
soil
🞄(
sts.
Plural
),
for
(
g.
)
territory,
country,
land,
🞄district
earth
(
as
a
substance
)
spot,
site,
🞄place
storey,
floor
position,
office
part
(
of
🞄an
actor
)
stage
(
in
Yoga
)
degree,
extent
🞄—°,
object
of
(
love,
confidence
),
opportunity
🞄of
(
recreation
),
prodigy
of
(
impudence
).
भूमि
भूमि
(
also
भूमी,
i.
e.
भू
+
म
+
ई,
cf.
I.
भूमन्
),
Feminine.
1.
The
earth,
Pañc.
165,
16.
2.
Land,
estate,
Pañc.
iii.
d.
92
domain
(
where
one
governs
or
works
),
Bhāg.
P.
5,
11,
9.
3.
Place,
Pañc.
161,
13
site.
--
Compound
अ-,
Feminine.
1.
anything
but
earth.
2.
an
un-
suitable
place,
Śāk.
101,
19.
3.
no
object
for,
Śāk.
97,
9
(
exceeding
).
अति-,
Feminine.
highest
degree,
Amar.
80
Utt.
Rāmac.
82,
7.
अन्तर्-,
Feminine.
the
interior
of
the
earth,
Arj.
10,
27
Sund.
2,
8.
Karma(
n
)-,
Feminine.
the
land
of
holy
works,
Āryāvarta,
or
the
central
part
of
India,
Rām.
2,
109,
28.
जन्म(
न्
)-,
Feminine.
home,
Pañc.
v.
d.
25.
पन-,
Feminine.
a
drinking-room,
Rām.
5,
14,
39.
मल्ल-,
Feminine.
an
arena
for
athletic
contests.
ब-
ध्य-
(
vb.
वध्
),
Feminine.
place
of
execution,
Hit.
63,
6.
रङ्ग-,
Feminine.
1.
a
field
of
battle,
Pañc.
35,
3.
2.
an
arena,
Johns.
Sel.
9,
11.
3.
a
stage,
a
place
where
dancing,
etc.,
is
exhibited.
वास-,
Feminine.
a
dwelling-place,
Hit.
38,
2,
M.M.
वि-
श्वास-,
Feminine.
a
person
worthy
of
confidence,
Hit.
18,
7,
M.M.
संकेत-,
Feminine.
place
of
assignation,
Lass.
24,
15.
स्थान-,
Feminine.
dwelling-place,
a
palace(
?
),
Lass.
28,
10.
स्न्च-,
Feminine.
one
worthy
of
love,
Mālat.
83,
11.
सिद्ध-,
Feminine.
the
country
in
which
the
Siddhas
live,
Pañc.
242,
5.
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"मिट्टी,
भूमि"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"प्रदेश,
जिला,
देश,
भू"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"स्थान,
जगह,
जमीन,
भूखण्ड"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"स्थल,
स्थिति"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"जमीन,
भूसंपत्ति"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"कहानी,
घर
का
फर्श"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"अभिरुचि,
हावभाव"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
किसी
पात्र
का
चरित्र
या
अभिनय
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"विषय,
पदार्थ,
आधार
विश्वासभूमि,
स्नेहभूमि
आदि"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"दर्जा,
विस्तार,
सीमा"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
-
"जिह्वा,
जवान"
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
भू+मि
ज्यामिति
की
आकृतियों
की
आधाररेखा
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
भू+मि
किसी
चित्र
का
रेखा
चित्र
भूमिः
स्त्रीलिङ्गम्
-
भू+मि
"धरती,
पृथ्वी"
१,
अंशुमान्,
अचला,
अब्ज,
अमृतांशु,
अवनि,
आदि,
आस्य,
इन्दु,
इला,
उडुपति,
उर्वरा,
उर्वी,
ऋक्षेश,
एक,
एणधर,
औषधीश,
क,
कलाधर,
कलि,
कु,
कुमुदाकरप्रिय,
क्षपाकर,
क्षमा,
क्षिति,
क्षोणि,
क्षोणी,
क्षमा,
गो,
गोत्र,
गोत्रा,
ग्लौ,
चन्द्र,
चन्द्रमस्,
जगती,
जैवातृक,
ज्या,
तनु,
दाक्षायणीप्राणेश,
धरणी,
धरा,
धरित्री,
नायक,
निशाकर,
निशेश,
पितामह,
पृथिवी,
पृथ्वी,
प्रालेयांशु,
ब्रह्मा,
भुवन्यु,
भू,
भूमि,
मही,
मुख,
मृगलाञ्छन,
मृगाङ्क,
मेदिनी,
रजनीकर,
रजनीश,
रात्रिप,
रात्रीश,
रुग्ण,
रूप,
लपन,
वक्त्र,
वदन,
वसुधा,
वसुन्धरा,
वाक्,
विधु,
विरञ्चि,
विश्वम्भरा,
शशधर,
शशभृत्,
शशलाञ्छन,
शशाङ्क,
शशि,
शशी,
शीतकर,
शीतकिरण,
शीतद्युति,
शीतमयूख,
शीतरश्मि,
शीतांशु,
शुभ्रभानु,
श्वेत,
श्वेतांशु,
सितरश्मि,
सुधांशु,
सोम,
स्थिरा,
हरिणधृत्,
हरिणाङ्क,
हिमकर,
हिमगु,
हिमरश्मि,
हिमांशु
bhūmi,
f.,
(
1
)
(
as
in
Skt.
)
earth,
ground:
bhūmyāṃ
va
carā(
ḥ
)
=
bhūmya
(
q.v.
)
or
bhaumya
(
gods
)
in
LV
〔187.12〕
(
prose
)
udyāna-bhūmim
upaśobhitaṃ
(
n.
sg.
)
seems
to
present
bhūmi
as
nt.,
but
Tib.
seems
to
have
read
simply
udyānam
(
skyed
mos
tshal
),
without
bhūmi
udyānabhūmi
(
Pali
uyyāna°
)
is
however
common,
SP
〔96.11〕
etc.
(
2
)
capital,
amount
(
of
money
unrecorded,
but
seems
used
in
same
mg.
Mbh.
Crit.
ed.
〔ii.47.2c〕,
where
it
contrasts
with
phala,
interest
):
kāśibhūmiṃ
kṣamati
Mv
〔iii.375.18〕,
see
s.v.
kāśi,
2
(
3
)
(
=
Pali
id.
)
stage,
state,
[
Page411-a
]
condition:
kumāra-bhūmīm
(
childhood
)
atināmayitvā
SP
〔68.7〕
(
vs
)
śaikṣa-bhūmau,
loc.
(
Pali
sekha-bh°
),
the
stage
of
a
śaikṣa,
q.v.,
SP
〔70.13〕
nirvāṇa-bhūmi-sthitā(
ḥ
)
sma
ity
ātmāna
(
i.e.
°naṃ?
WT
ātmanaḥ
)
saṃjānatāṃ
(
gen.
pl.
pres.
pple.
)
SP
〔71.2〕
(
prose
),
supposing
themselves
(
erroneously
)
to
be
fixed
in
the
state
of
nirvāṇa
apāyabhūmiḥ,
state
of
misfortune
(
one
of
three
such,
see
apāya
)
SP
〔96.11〕
pithanārthāya
apāyabhūmināṃ
LV
〔178.7〕
(
vs
),
to
block
the
way
(
see
pithana
)
to
the
states
of
misfortune
in
LV
〔178.9〕
(
vs
)
text
baddhvā
dvāra
nirayāya
bhūmināṃ,
but
read
tri-r-apāya-bhū°
with
Tib.
ṅan
soṅ
gsum
poḥi
sayi
sgo
chod
de
dānta-bhūmim
(
state
of
being
self-controlled
)
anuprāptaḥ
SP
〔256.2〕
more
specifically,
(
4
)
stage
of
progressive
religious
development
for
the
śrāvaka,
seven
are
listed
Mvy
〔1140—1147〕:
śuklavidarśanā-bh°,
gotra-,
aṣṭamaka-,
darśana-,
tanu-
(
var.
tanū-
),
vītarāga-
(
var.
vigatarāga-
),
kṛtāvi-
the
same
ŚsP
〔1562.21
ff.〕
in
ŚsP
〔1473.11
ff.〕
(
where
śuklavipaśyanā-bh°
for
the
first
)
and
〔1520.20
ff.〕
these
(
nirdarśana-
for
4
)
are
followed
by
pratyekabuddha-bh°,
bodhisattva-bh°,
and
buddha-bh°,
making
in
all
ten
bhūmi
of
a
bodhisattva
(
!
),
bodhisattvasya
…
daśa
bhūmayaḥ,
〔1473.17—18〕
this
list
noted
only
in
ŚsP
the
usual
list
of
ten
bodhisattva-bhūmi
is
that
given
Mvy
〔885—895〕
Dharmas
〔64〕
Dbh
〔5.7
ff.〕
Sūtrāl.
〔xx—xxi.32
ff.〕,
viz.
pramuditā
(
Sūtrāl.
muditā
),
vimalā,
prabhākarī,
arciṣmatī,
sudurjayā
(
Sūtrāl.
durjayā
),
abhimukhī,
dūraṃgamā
(
Mvy
Kyoto
ed.
°maḥ,
read
°mā
with
Mironov
),
acalā,
sādhumatī,
dharmameghā
the
last
three
are
named
Laṅk
〔15.5〕
in
Bbh
〔332.20
ff.〕
the
ten
bodhisattva-bhūmayaḥ
of
Dbh
(
which
is
specifically
referred
to
)
are
called
bodhisattva-vihārāḥ
the
10
bodhisattva-bhūmi
usually
means
this
group,
often
referred
to,
so
e.g.
in
Mmk
〔15.24〕
(
while
in
Mmk
〔13.8〕
eight
bodhisattva-bhūmi,
presumably
the
first
eight
of
the
standard
ten,
are
mentioned
as
attained
by-
Pratyekabuddhas
)
a
different
list
of
ten
‘bodhisattvāna
bhūmayo’
in
Mv
〔i.76.11
ff.〕
(
vss
),
viz:
durārohā,
baddhamālā
(
q.v.,
text
°mānā
),
puṣpamaṇḍitā,
rucirā,
cittavistarā,
rūpavatī,
durjayā
(
cf.
〔No.
5〕
of
the
list
above
),
janmanideśa
(
-bhūmi?
),
yauvarājya(
-bhūmi?
),
and
abhiṣeka(
-bhūmi
)
only
the
last
of
these,
q.v.,
is
mentioned
elsewhere,
in
Gv
on
the
other
hand,
Bbh
has
an
otherwise
unknown
list
of
bodhisattva-bhūmi,
numbering
six,
〔84.22
ff.〕,
or
seven,
〔367.6〕,
listed
〔367.3
ff.〕
and
identical
with
the
other
list
except
for
an
additional
first
member,
gotra-bhūmi
the
(
other
)
six
are
adhimukticaryā-
bh°,
śuddhyadhyāśaya-
(
or
śuddhādhy°
),
caryāpratipatti-,
niyata-
(
or
niyatā
bhūmi
),
niyatacaryā-
(
or
°ryā-pratipatti-
),
and
niṣṭhāgamana-bh°.
*Bhūmi
(
“Earth”
)
personified:
I,
3017
V,
3973
(
yathā,
married
to
Bhūmipati
)
XIII,
7236,
7237
(
Kāśyapī
),
etc.
Bhūmi
or
Bhūmī
is
a
common
word
for
‘earth’
in
the
Rigveda^1
and
later,
^2
being
practically
a
synonym
of
Pṛthivī.
It
is
also
used
of
the
land
given
by
the
god
to
the
Āryan,
^3
and
of
grants
of
land.^4
1
)
i.
64,
5
161,
14
ii.
14,
7,
etc.
So
in
x.
18,
10,
‘mother
earth’
receives
the
remains
of
the
dead.
2
)
Av.
vi.
2,
1,
where
it
is
said
that
the
Bhūmi
is
the
highest
of
the
three
earths
(
Pṛthivī
)
xi.
7,
14,
where
nine
earths
and
seas
are
mentioned
ii.
9,
4
vi.
8,
2,
etc.
3
)
Rv.
iv.
26,
2.
Cf.
vi.
47,
20.
4
)
Śatapatha
Brāhmaṇa,
xiii.
5,
4,
24
6,
2,
18.
भूमिः,
स्त्रीलिङ्गम्
(
भवन्ति
भूतान्यस्यामिति
।
भू
+“भुवः
कित्
।”
उणा०
४
।
४५
।
इति
मिः
।स
च
कित्
।
)
पृथिवी
।
स्थानमात्रम्
।
इतिमेदिनी
।
मे,
२२
॥
(
यथास्या
पर्य्यायः
।“भूर्भूमिः
पृथिवी
पृथ्वी
मेदिनी
वसुधावनिः
।क्षितिरुर्व्वी
मही
क्षौणी
क्ष्मा
धरा
कुर्वसुन्धरा
॥
”इति
वैद्यकरत्नमालायाम्
॥
)जिह्वा
।
इति
संक्षिप्तसारोणादिवृत्तिः
॥
योगिनामवस्थाविशेषः
।
यथा,
--“निरुद्धे
चेतसि
पुरा
सविकल्पसमाधिना
।निर्विकल्पसमाधिस्तु
भवेदत्र
त्रिभूमिकः
॥
व्युत्तिष्ठते
स्वतस्त्वाद्ये
द्वितीये
परबोधितः
।अन्ते
व्युत्तिष्ठते
नैव
सदा
भवति
तन्मयः
॥
एवं
प्राग्भूमिसिद्धावप्युत्तरोत्तरभूमये
।विधेया
भगवद्भक्तिस्तां
विना
सा
न
सिध्यति
॥
”इति
गीतागूढार्थदीपिकायां
मधुसूदनसरस्वती
॥
भूमेः
पर्य्यायादयः
पृथिवीशब्दे
द्रष्टव्याः
।अस्या
गुणाः
।“भूमेः
स्थैर्य्यं
गुरुत्वञ्च
काठिन्यं
प्रसवार्थता
।गन्धो
गुरुत्वं
शक्तिश्च
संघातः
स्थापना
धृतिः
॥
”इति
महाभारते
मोक्षधर्म्मः
॥
अस्यार्थः
।
स्थैर्य्यमचाञ्चल्यम्
१
।
गुरुत्वं
पतन-प्रतियोगी
गुणः
२
।
काठिन्यम्
३
।
प्रसवार्थताधान्याद्युत्पत्तिस्तदर्थता
४
।
गन्धः
५
।
गुरुत्वंपिण्डपुष्टिः
६
।
शक्तिः
गन्धग्रहणसामर्थ्यम्
७
।संघातः
श्लिष्टावयवत्वम्
८
।
स्थापना
मनुष्या-द्याश्रयम्
९
।
धृतिः
पाञ्चभौतिके
मनसि
योधृत्यंशः
।
इति
तट्टीका
॥
*
॥
भूमिदानमाहात्म्यम्
यथा,
--“सर्व्वेषामेव
दानानां
भूमिदानमनुत्तमम्
।यो
ददाति
महीं
राजन्
!
विप्रायाकिञ्चनायवै
॥
अङ्गुष्ठमात्रमथवा
स
भवेत्
पृथिवीपतिः
।न
भूमिदानसदृशं
पवित्रमिह
विद्यते
॥
भूमिं
यः
प्रतिगृह्णाति
भूमिं
यश्च
प्रयच्छति
।उभौ
तौ
पुण्यमापन्नौ
नियतं
खर्गगामिनौ
॥
यत्किञ्चिद्भूमिदानन्तु
सर्व्वदानोत्तमोत्तमम्
।महीपते
!
नरः
कोऽपि
भूमिदो
भूमिमाप्नुयात्
॥
भूमिदानसमं
दानं
नास्त्यत्र
पृथिवीतले
।तस्मादल्पमलञ्चैव
भुक्तिमुक्तिसुखप्रदम्
॥
यथा
तथा
प्रकारेण
भूमिदाता
तु
भूमिपः
।सुखी
स्यात्
सर्व्वकालेषु
चान्ते
स्वर्गमवाप्नुयात्
॥
बृहदल्पतरं
वापि
भूमिदानं
महत्तमम्
।यः
कश्चिद्ब्राह्मणे
दत्त्वा
भवतीह
महीपतिः
॥
सर्व्वथा
सर्व्वदा
देया
धरित्री
ब्राह्मणस्य
तु
।प्राणान्तेनैव
न
क्वापि
हरणीया
जनैरपि
॥
कृत्वा
खातादिकं
कर्म्म
विप्रभूमिं
नरो
बलात्
।करोति
यदि
राजेन्द्र
!
तत्
सर्व्वं
निष्फलं
भवेत्
॥
ब्राह्मणाद्दानग्रहणं
विनानुज्ञाञ्च
पार्थिव
!
।तथा
तत्परितोषञ्च
तत्तन्मूल्यादिकं
विना
॥
विप्रभूमौ
भूसुरोऽपि
दैवं
पैत्रं
तथाध्वरम्
।हरिसद्म
तथारामप्रासादमण्डपं
गृहम्
॥
खातादिखननं
सेतुबन्धनं
भवनं
गवाम्
।सधान्यफलमूलादिशाकादिक्षेत्रमेव
च
॥
पञ्चाम्रवपनं
पुष्पोद्यानं
वृक्षादिरोपणम्
।सवटाश्वत्थतुलसीधात्रीविल्वादिरोपणम्
॥
नित्यं
नैमित्तिकं
काम्यं
स्नानसन्ध्यादिकं
तथा
।पञ्चयज्ञं
तथेष्टार्च्चादिकमेतत्तु
चापरम्
॥
श्रीकृष्णसेवनं
भक्तभक्तिषोडशपूर्व्वकम्
।का
कथा
वेतरेषान्तु
न
कुर्य्यात्
पारमार्थिकः
॥
यः
कर्म्मफलकामेप्सुर्न
करोत्यत्र
कर्म्म
च
।कुरुते
मत्ततामोहादज्ञानाद्वा
भ्रमादितः
।नृपते
!
कुर्व्वतामेतत्
सर्व्वं
स्यान्निष्फलं
ध्रुवम्
॥
यद्भू
मिरथवा
तस्य
संपूर्णं
फलमेव
च
।अतो
लोके
हि
धर्म्मात्मा
ज्ञानी
च
सर्व्वधर्म्म-वित्
॥
विवेकी
धर्म्मशास्त्रज्ञः
पुराणागमवेदवित्
।वेदान्तज्ञो
मुनिः
साधुः
कार्ष्णादिर्वा
महीपते
!
।न
कुर्य्याद्भू
मिहरणं
ब्राह्मणीहरकल्मषम्
॥
”इति
पाद्मोत्तरखण्डे
४९
अध्यायः
॥
*
॥
अपि
च
।
बृहस्पतिः
।“षष्टिं
वर्षसहस्राणि
स्वर्गे
तिष्ठति
भूमिदः
।उच्छेत्ता
चानुमन्ता
च
तावन्ति
नरके
वसेत्
॥
तथा
।भूमिं
दत्त्वा
तु
यः
पत्रं
कुर्य्याच्चन्द्रार्ककालिकम्
।अनाच्छेद्यमनाहार्य्यं
दानलेख्यन्तु
तद्बिदुः
॥
महाभारते
।अपि
पापकृतो
राज्ञः
प्रतिगृह्णन्ति
साधवः
।पृथिवीं
नान्यदिच्छन्ति
पावनीं
जननीं
यथा
॥
नामास्याः
प्रियदत्तेति
गुह्यं
देव्याः
सनातनम्
।दाने
वाप्यथवादाने
नामास्याः
परमं
प्रियम्
॥
”दानादानकाले
यत्
प्रियदत्ता
नामास्याः
परमंप्रियमित्युक्तं
तेन
प्रियदत्तामित्युच्चार्य्य
दातव्याप्रतिग्रहीतव्या
च
।
भूमेः
पूजायां
दानवाक्ये
चप्रियदत्तेति
विशेषणम्
।
भूमिर्विष्णुदेवताका
।षष्टिवर्षसहस्रावच्छिन्नस्वर्गवासः
फलम्
।
प्रति-ग्रहे
तद्भूमेः
प्रदक्षिणमात्रम्
।
भूमेरसन्निधानेतामुद्दिश्य
प्रदक्षिणम्
।
इति
शुद्धितत्त्वम्
॥
*
॥
आर्द्राद्यपादगे
रवौ
भूमी
रजोयुक्ता
भवतितत्काले
पाठादिनिषेधो
यथा
ज्योतिषे
।“रजोयुक्
क्ष्माम्बु
वाची
च
रौद्राद्यपादगे
रवौ
।तस्यां
पाठो
बीजवापो
नाहिभीर्दुग्धपानतः
॥
रजोयुक्
क्ष्मा
ऋतुमती
पृथ्वी
।
ज्योतिषे
।यस्मिन्
वारे
सहस्रांशुर्यत्काले
मिथुनं
व्रजेत्
।अम्बु
वाची
भवेन्नित्यं
पुनस्तत्कालवारयोः
॥
”मत्स्यसूक्ते
।“धरण्यामृतुमत्याञ्च
भूमिकम्पे
तथैव
च
।अन्तरागमने
चैव
विद्यां
नैव
पठेद्बुधः
॥
”इति
तिथ्यादितत्त्वम्
॥
*
॥
“न
स्वाध्यायं
वषट्कारं
न
देवपितृपूजनम्
।हलानां
योजनञ्चैव
बीजानां
वपनं
तथा
।दिनत्रयं
न
कुर्व्वीत
यावत्
पृथ्वी
रजस्वला
॥
यतिनो
व्रतिनश्चैव
विधवा
च
द्बिजस्तथा
।अम्बुवाचीदिनेनैव
पाकं
कृत्वा
न
भक्षयेत्
॥
स्वपाकं
परपाकं
वा
अम्बुवाचीदिने
तथा
।भक्षणं
नैव
कुर्वीत
चाण्डालान्नसमं
स्मृतम्
॥
”इति
राजमार्त्तण्डः
॥
अशुद्धां
भूमिमाह
देवलः
।‘सा
अमेध्या
मलिना
दुष्टा
एतत्त्रितयान्यतमाभवति
।’
अत्रामेध्या
यथा,
--“प्रसूते
गर्भिणी
यत्र
म्रियते
यत्र
मानुषः
।चाण्डालैरुषितं
यत्र
यत्र
विन्यस्यते
शवः
॥
विण्मूत्रोपहतं
यत्तु
कुणपो
यत्र
दृश्यते
।एवं
कश्मलभूयिष्ठा
भूरमेध्येति
लक्ष्यते
॥
”कुणपः
शवः
।
दुष्टा
यथा,
--“कृमिकीटपदक्षेपैर्द्दूषिता
यत्र
मेदिनी
।द्रप्सापकर्षर्णेः
क्षिप्तैर्वान्तैश्च
दुष्टतां
व्रजेत्
॥
”द्रप्सा
घनीभूतश्लेष्मा
।
मलिना
यथा,
--“नखदन्ततनूजत्वक्तुषपांशुरजोमलैः
।भस्मपङ्कतृणैर्वापि
प्रच्छन्ना
मलिना
भवेत्
॥
तासाञ्च
शुद्धिमाह
।“दहनं
खननं
भूमेरुपलेपनवापने
।पर्य्यन्यवर्षणञ्चैव
शौचं
पञ्चविधं
स्मृतम्
॥
”वापनं
मृदन्तरेण
पूरणम्
।
अत्रामेध्याया-श्चतुष्कं
पञ्चकं
वा
।
दुष्टायाः
द्विकं
त्रिकं
वा
।मलिनायाः
दहनादीनामेकधा
शोधनमाहदेवलः
।“पञ्चधा
वा
चतुर्द्धा
वा
भूरमेध्या
विशुध्यति
।द्विधा
दुष्टा
त्रिधा
वापि
शुध्यते
मलिनैकधा
॥
”अन्यपञ्चप्रकारमाह
मनुः
।“सम्मार्जनेनाञ्जनेन
सेकेनोल्लेखनेन
च
।गवाञ्च
परिवासेन
भूमिः
शुद्ध्यति
पञ्चधा
॥
”सम्मार्जनं
तृणाद्यपनयनम्
।
अञ्जनं
गोमये-नोपलेपनम्
।
सेको
जलेन
प्रक्षालनम्
।
उल्लि-खनं
तक्षणम्
।
परिवासो
गवोपस्थापनम्अत्र
सेकपरिवासयोर्निर्लेपस्थापनविषयत्वम्अन्येषाममेध्यलिप्तविषयत्वम्
।
ब्रह्मपुराणे
।“ग्रामाद्दण्डशतं
त्यक्त्वा
नगराच्च
चतुर्गुणम्
।भूमेः
सर्व्वत्र
शुद्धिः
स्याद्यत्र
लोको
न
विद्यते
॥
”दण्डं
चतुर्हस्तः
।
नगरं
महाग्रामः
।
इतिगोपालपञ्चाननकृतशुद्धिनिर्णयः
॥
*
॥
भूमौ
वर्ण-लेस्वनादिनिषेधो
यथा,
--“न
भूभौ
विलिखेद्वर्णं
मन्त्रं
न
पुस्तके
लिखेत्
।न
मुक्त्वा
पुस्तकं
स्थाप्यं
न
मुक्तमाहरेत्तु
तत्
॥
भूकम्पे
ग्रहणे
चैव
अक्षरं
वाथ
पुस्तकम्
।भूमौ
तिष्ठति
देवेशि
!
जन्मजन्मसु
मूर्खता
।तदा
भवति
देवेशि
!
तस्मात्तत्
परिवर्जयेत्
॥
”इति
योगिनीतन्त्रे
तृतीयभागे
७
पटलः
॥
bhū́mi,
bhū́mī,
f.,
Erde,
Erdboden
[
von
bhū
],
sehr
häufig
neben
dív
(
dyaús
pp.
)
2〉
Land,
Landstrich
3〉
tisrás
bhū́mīs,
die
drei
Erden
den
drei
Himmeln
entsprechend.
—
Adj.
apārá,
iṣirá,
uttāná,
cáturbhṛṣṭi,
máh.
-is
{202,
7}
{313,
2}
{413,
2}
{489,
22}
{520,
5}
{640,
5}
{911,
1}.
_{911,
7}
{916,
14}
{958,
1}.
_{958,
6}.
—
2〉
{488,
20}
urvī́
satī́
〰
aṃhūraṇā́‿
abhūt.
-ī
[
N.
s.
]
{773,
10}
diví
sát
〰
ā́
dade
(
Pad.
bhū́miḥ
).
-im
{52,
12}
{64,
5}
{164,
51}
{264,
9}
{322,
2}
{413,
4}
{438,
1}
{439,
4}
{508,
6}
{844,
10}
(
mātáram
)
{853,
13}
{884,
3}
{885,
3}
{907,
2}
{916,
1}.
_{916,
5}
{968,
5}.
-iā
[
I.
]
{161,
14}
in
{901,
3}
aber
ist
statt
bhū́miā‿upári
wol
bhū́miās
pári
zu
lesen.
-yās
[
G.
]
sā́nu
{62,
5}
sā́nunā
{901,
2}
ásus
{164,
4}
upásthe
{205,
7}
ántās
{599,
3}
ántam
{940,
10}
pradíśas
{845,
8}
udnā́
{894,
4}.
-iām
[
L.
]
{39,
4}
{162,
11}
neben
tṛ́ṇeṣu.
-ī
[
du.
]
siehe
dyā́vābhū́mi.
-ayas
{626,
15},
neben
dyā́vas,
antárikṣāṇi.
-īs
[
N.
]
śatám
{679,
5}.
—
3〉
{603,
5}.
-īs
[
A.
]
3〉
{102,
8}
{218,
8}
{661,
9}.
भूमि
भूमि
feminine
(
sfx.
मि
)
terre
sol.
Lieu
place.
Au
fig.
posture
attitude.
Gr.
ϐῶμος.
भूमिका
feminine
rôle,
costume
[
au
théâtre.
Décors
de
temples,
de
grandes
portes,
etc.
भूमिचम्पक
masculine
kæmpferia
rotunda,
bot.
भूमिज
a.
(
जन्
)
né
de
terre.
--
S.
masculine
enfer
planète
de
Mars.
--
F.
Sītā.
भूमिजम्बु
feminine
premna
herbacea,
bot.
भूमिजीविन्
masculine
(
जीव्
)
laboureur,
vaiśya.
भूमिदेव
brâhmane.
भूमिप
masculine
(
पा
)
roi,
seigneur.
भूमिपक्ष
masculine
cheval
de
race.
भूमिपिशाच
masculine
borassus
flabelliformis
ou
palmier-éventail.
भूमिभाग
masculine
motte
morceau
de
terre.
भूमिमण्डा
feminine
jasmin
d'Arabie.
भूमिरक्षक
masculine
cheval
de
race.
भूमिलाभ
masculine
m
à
masculine
prise
de
possession
de
la
terre,
c-à-d.
la
mort.
भूमिलेपन
neuter
(
लिप्
)
bouse
de
vache
[
dont
on
fait
un
pisé
pour
les
aires
].
भूमिवर्धन
neuter
(
वृध्
)
cadavre.
भूमिसम्भवा
feminine
(
सम्
भू
)
Sītā.
भूमिस्नु
masculine
ver
de
terre.
भूमिस्पृश्
masculine
homme
humanité
vaiśya
ou
laboureur
aveugle
cul-de-jatte
voleur
[
qui
rase
la
terre
pour
se
dérober
].
भूमीन्द्र
masculine
(
इन्द्र
)
roi.
भूम्य
a.
(
sfx.
य
)
terrestre
né
de
la
terre
fait
de
terre.
भूम्यामलकी
feminine
(
भूमि
)
flacourtia
cataphracta,
bot.
भूमि-
Feminine.
terre,
sol,
territoire,
terrain,
région
endroit,
emplacement,
poste
position,
situation
plancher,
étage
étendue,
limite
en
qui
on
peut
placer
sa
confiance
(
dram.
)
rôle,
personnage
du
drame
-त्व-
nt.
fait
d'être
terre,
etc.
°कम्प-
Masculine.
-न-
nt.
tremblement
de
terre.
°क्षय-
Masculine.
perte
de
territoire.
°गत-
a.
v.
tombé
par
terre.
°गर्त-
Masculine.
trou
dans
la
terre.
°गृह-
nt.
local
souterrain.
°चल-
Masculine.
-न-
nt.
=
°कम्प-।
°ज-
a.
°जात-
a.
v.
né
ou
issu
de
la
terre.
°तल-
nt.
surface
de
la
terre.
°तुण्डिक-
Masculine.
Neuter.
d'une
localité.
°द-
ag.
qui
donne
des
terres
°दान-
nt.
donation
de
terre.
°देव-
Masculine.
dieu
terrestre,
Brâhmane.
°धर-
Masculine.
montagne
roi.
°नाथ-
°प-
°पति-
°पाल-
Masculine.
roi
°पतित्व-
nt.
royauté.
°पर्वन्-
nt.
titre
d'une
section
du
MhBh.
°पुरं-दर-
Masculine.
Indra
terrestre,
roi,
not.
Dilīpa.
°प्र-
ag.
(
renommée
)
qui
remplit
la
terre.
°बुध्न-
a.
dont
la
terre
est
le
fond.
°भाग-
Masculine.
(
rar.
nt.
)
portion
de
terre,
région,
terrain,
endroit,
site.
°भुज्-
Masculine.
roi
°भृत्-
id.
montagne.
°भेदिन्-
a.
qui
diffère
des
choses
terrestres.
°वज्र-मणि-
Masculine.
Plural
terre
diamants
et
joyaux.
°वर्धन-
Masculine.
ou
nt.
cadavre.
°शय-
a.
couché
ou
dormant
par
terre
ou
dans
la
terre
Masculine.
animal
qui
vit
sur
ou
dans
la
terre
Neuter.
d'un
roi.
°ष्ठ-
a.
qui
se
trouve
sur
ou
dans
la
terre
(
avec
अम्बु-
)
stagnant.
°सत्त्र-
nt.
sacrifice
qui
consiste
en
une
donation
de
terre.
°संनिवेश-
Masculine.
configuration
du
terrain.
°साम्राज्य-
nt.
possession
souveraine
de
la
terre.
°सुत-
Masculine.
fils
de
la
terre,
planète
Mars.
भूमिं-जय-
Masculine.
fils
de
Matsya.
भूमी-रुह्-
Masculine.
plante,
arbre.
°शय-
a.
=
भूमि°।
भूम्य्-अनन्तर-
a.
limitrophe
Masculine.
roi
d'un
pays
voisin.
°अनृत-
nt.
faux
témoignage
relatif
à
la
terre.
What is this? (Hidden Dictionary)
To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.
How to hide/unhide dictionary?
Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.