गोविन्द

govinda

Shabda Sagara

गोविन्द

m.

(-न्दः)

1.

One

of

the

most

usual

appellations

of

KRISHNA

or

VISHNU

in

that

form.

2.

A

name

of

VRIHASPATI,

regent

of

JUPITER.

3.

A

cow-keeper,

one

who

protects,

cherishes

or

owns

cattle.

E.

गो

language,

here

the

language

of

the

Vedas

especially,

and

विन्द

who

knows,

from

विद्

to

know,

with

affix;

also

गो

heaven,

a

cow,

विद्

to

obtain,

by

whom

heaven

is

obtained,

or

who

obtains

felicity

by

protecting

kine.

गां

वेदमयीं

वाणीं,

भुवं

धेनुं

स्वर्गं

वा

विन्दति

Capeller Eng

गोविन्द

m.

E.

of

Kṛṣṇa-Viṣṇu

(lit.

=

गोवि॑द्).

Yates

गो-विन्द

(न्दः)

1.

m.

Krishna,

Vri-

haspati;

a

cow-keeper.

Wilson

गोविन्द

m.

(-न्दः)

1

One

of

the

most

usual

appellations

of

KṚṢṆA

or

VIṢṆU

in

that

form.

2

A

name

of

VṚHASPATI,

regent

of

JUPITER.

2

A

cowkeeper,

one

who

protects,

cherishes

or

owns

cattle.

E.

गो

language,

here

the

language

of

the

Vedas

especially,

and

विन्द

who

knows,

from

विद

to

know,

with

affix;

also

गो

heaven,

a

cow,

विद

to

obtain,

by

whom

heaven

is

obtained,

or

who

obtains

felicity

by

protecting

kine.

Monier Williams Cologne

गो-विन्द

b

&c.

See,

ib.

of

a

mountain,

MBh.

vi,

460

of

several

teachers

and

authors

N.

of

a

prince

(fr.

Prākṛt

gov'-inda

=

gopendra)

a

chief

herdsman,

L.

(=

Viṣṇu)

N.

of

the

4th

month,

VarBṛS.

cv,

14

Bṛhaspati

(cf.

गोत्र-भि॑द्),

L.

गो॑—विन्द

a

m.

(Pāṇ.

3-1,

138,

Vārtt.

2)

‘=

-वि॑द्

(or

fr.

Prākṛt

gov'-inda

=

gopendra

?)’,

Kṛṣṇa

(or

Viṣṇu),

MBh.;

Hariv.;

Bhag.;

BhP.

(cf.

RTL.

p.405)

Spoken Sanskrit

गोविन्द

govinda m. bRhaspati

चक्षस्

cakSas m. bRhaspati

जीव

jIva m. bRhaspati

त्रिदशगुरु

tridazaguru m. bRhaspati

गुरु

guru m. bRhaspati

jha m. bRhaspati

बृहस्पतिसम bRhaspatisama adj.

like

bRhaspati

गुरुदिवस

gurudivasa m. bRhaspati's

day

बृहस्पतिशिरस् bRhaspatiziras adj. bRhaspati-headed

इडस्पति

iDaspati m.

name

of

bRhaspati

गुरुगृह

gurugRha n. bRhaspati's

house

गुरुरत्न

gururatna n. bRhaspati's

jewel

बृहस्पतिसम bRhaspatisama adj.

equal

to

bRhaspati

सोमबृहस्पति

somabRhaspati m.

soma

and

bRhaspati

[

du.

]

इन्द्राबृहस्पति

indrAbRhaspati m.

indra

and

bRhaspati

बृहस्पतिस्मृति bRhaspatismRti f. bRhaspati's

law-book

देवगुरु

devaguru m.

kazyapa

or

bRhaspati

बृहस्पतिप्रणुत्त bRhaspatipraNutta adj.

expelled

by

bRhaspati

बृहस्पतिप्रसुत bRhaspatiprasuta adj.

enjoined

by

bRhaspati

बृहस्पतिमत् bRhaspatimat adj.

accompanied

by

bRhaspati

गुरुभ

gurubha m. bRhaspati's

constellation

आङ्गिरस

AGgirasa m.

planet

bRhaspati

i.e.

Jupiter

गुरुदेवत

gurudevata n.

having

bRhaspati

for

its

deity

प्राक्फल्गुनीभव

prAkphalgunIbhava m. bRhaspati

or

the

planet

Jupiter

ऐन्द्राबार्हस्पत्य

aindrAbArhaspatya adj.

belonging

to

indra

and

bRhaspati

अनल

anala m.

fiftieth

year

of

bRhaspati's

cycle

बृहस्पतिशिरस् bRhaspatiziras adj.

having

the

head

shaved

like

bRhaspati

क्रोधन

krodhana m.

59th

year

in

the

sixty

years'

bRhaspati

cycle

क्रोधिन्

krodhin m.

38th

year

of

the

sixty

years'

bRhaspati

cycle

वृद्धबृहस्पति

vRddhabRhaspati m.

older

bRhaspati

or

an

older

recension

of

bRhaspati's

law-book

गुरुपूजा

gurupUjA f.

ceremonies

in

propitiation

of

bRhaspati

when

a

work

is

to

be

performed

or

undertaken

Benfey

गोविन्द,

i.

e.

गो-विद्

+

अ,

m.

1.

A

name

of

Kṛṣṇa,

MBh.

5,

2572.

2.

The

name

of

a

mountain,

MBh.

6,

460.

--

Comp.

गीत-,

m.

title

of

an

idyllic

drama.

Hindi

भगवान

कृष्ण

Mahabharata

Govinda^3

=

Śiva

(1000

names^1).

Govinda^2,

a

mountain

in

Krauñcadvīpa.

§

575

(Bhūmip.):

VI,

12,

460

(girir

uttamaḥ).

Govinda^1

=

Kṛshṇa

(Vishṇu),

q.v.

Purana

div.pe_tera{

font-family:Verdana,

"Lucida

Sans

Unicode",

sans-serif;

margin:

0

auto

0

auto;

line-height:1.5em;

color:black;

}

div.pe_patra{

margin:0

auto

0

auto;

padding:

1em;

max-width:55.8em;

font-size:

1em;

}

div.pe_vibhaaga_1{

margin-top:0.5em;

}

p.pe_vibhaaga_2{

margin-left:1em;

}

div.pe_shiram{

font-stle:bold;

min-width:7em;

padding:0.3em;

font-size:1.5em;

border:1px

solid

black;

min-width:7em;

}

span.pe_pradhaanapada{

font-style:italic;

font-weight:bold

text-decoration:underline;

color:black;

}

span.pe_vibhaaganaama_1{

font-style:italic;

font-weight:bold;

color:#133b5a;

}

span.pe_vibhaagasaMkhya_1{

font-style:italic;

font-weight:bold;

color:#133b5a;

}

a.pe_a_pglink{

text-decoration:none;

color:blue;

}

a.pe_a_pada:link,a.pe_a_pada:visited,a.pe_a_pada{

text-decoration:none;

color:#1A163A;

}

a.pe_a_pada_v:link,a.pe_a_pada_v:visited{

text-decoration:none;

color:inherit;

}

a.pe_a_pada:hover{

text-decoration:

underline;

color:#1A163A;

}

a.pe_a_pada_v:hover{

text-decoration:

underline;

}

div.pe_shir_shira{

max-width:15em;

text-align:left;

float:left;

margin:0;

}

div.pe_shiraputa{

max-width:15em;

text-align:right;

float:right;

}

div.pe_vivarana{

text-align:justify;

}

blockquote.pe_padyam{

font-style:italic;

font-weight:bold;

font-size:1.7em;

}

table.pe_cnpaTTika{

margin-left:2em;

}

गोविन्द«word5»↶P295R↷GOVINDA

.

A

synonym

of

śrī

kṛṣṇa

(Mahāviṣṇu).

He

got

this

name

because

he

saved

the

people

and

cows

of

Ambāḍi

by

lifting

the

govardhana

mountain

and

using

it

as

an

umbrella.

(Dākṣiṇātya

pāṭha

Chapter

38,

Sabhā

Parva).

Amarakosha

गोविन्द

पुं।

गोपालः

समानार्थक:गोप,गोपाल,गोसङ्ख्य,गोधुक्,आभीर,वल्लव,गोविन्द,गोप

3।3।91।2।1

स्यात्प्रसादोऽनुरागेऽपि

सूदः

स्याद्व्यञ्जनेऽपि

च।

गोष्ठाध्यक्षेऽपि

गोविन्दो

हर्षेऽप्यामोदवन्मदः॥

पत्नी

:

आभीरी

सेवक

:

गोपग्रामः

वृत्ति

:

गौः

:

गवां_स्वामिः

पदार्थ-विभागः

:

वृत्तिः,

द्रव्यम्,

पृथ्वी,

चलसजीवः,

मनुष्यः

गोविन्द

पुं।

विष्णुः

समानार्थक:विष्णु,नारायण,कृष्ण,वैकुण्ठ,विष्टरश्रवस्,दामोदर,हृषीकेश,केशव,माधव,स्वभू,दैत्यारि,पुण्डरीकाक्ष,गोविन्द,गरुडध्वज,पीताम्बर,अच्युत,शार्ङ्गिन्,विष्वक्सेन,जनार्दन,उपेन्द्र,इन्द्रावरज,चक्रपाणि,चतुर्भुज,पद्मनाभ,मधुरिपु,वासुदेव,त्रिविक्रम,देवकीनन्दन,शौरि,श्रीपति,पुरुषोत्तम,वनमालिन्,बलिध्वंसिन्,कंसाराति,अधोक्षज,विश्वम्भर,कैटभजित्,विधु,श्रीवत्सलाञ्छन,पुराणपुरुष,यज्ञपुरुष,नरकान्तक,जलशायिन्,विश्वरूप,मुकुन्द,मुरमर्दन,लक्ष्मीपति,मुरारि,अज,अजित,अव्यक्त,वृषाकपि,बभ्रु,हरि,वेधस्

1।1।19।1।3

दैत्यारिः

पुण्डरीकाक्षो

गोविन्दो

गरुडध्वजः।

पीताम्बरोऽच्युतः

शार्ङ्गी

विष्वक्सेनो

जनार्दनः॥

पत्नी

:

लक्ष्मी

जनक

:

वसुदेवः

सम्बन्धि2

:

विष्णुशङ्खः,विष्णुचक्रम्,विष्णुगदा,विष्णुखड्गः,विष्णोः_मणिः,विष्णुचापः,विष्णोः_अश्वः,विष्णोः_सारथिः,विष्णोः_मन्त्रिः,गरुडः

वैशिष्ट्यवत्

:

विष्णुलाञ्छनम्

जन्य

:

कामदेवः

सेवक

:

विष्णुशङ्खः,विष्णुचक्रम्,विष्णुगदा,विष्णुखड्गः,विष्णोः_मणिः,विष्णुचापः,विष्णोः_अश्वः,विष्णोः_सारथिः,विष्णोः_मन्त्रिः,गरुडः

पदार्थ-विभागः

:

,

द्रव्यम्,

आत्मा,

ईश्वरः

Kalpadruma

गोविन्दः

,

पुं,

(गां

पृथ्वीं

धेनुं

वा

विन्दतीति

विन्द

+

“अनुपसर्गाल्लिम्पेति

।”

१३८

इत्यस्य

“गवादिषु

विन्देः

संज्ञायाम्

।”

इति

वार्त्तिकोक्त्या

शः

।)

श्रीकृष्णः

(यथा,

भग-

वद्गीतायाम्

३२

“किं

नो

राज्येन

गोविन्द

!

किं

भोगैर्जीवि-

तेन

वा

॥”)

एतस्य

शास्त्रान्तरीयव्युत्पत्तिर्यथा,

हरिवंशे—

विष्णुपर्व्वणि

७५

४३—४५

“अद्य

प्रभृति

नो

राजा

त्वमिन्द्रो

वै

भव

प्रभो

!

तस्मात्त्वं

काञ्चनैः

पूर्णैर्दिव्यस्य

पयसो

घटैः

एभिरद्याभिषिच्यस्व

मया

हस्तावनामितैः

अहं

किलेन्द्रो

देवानां

त्वं

गवामिन्द्रतां

गतः

गोविन्द

इति

लोकास्त्वां

स्तोष्यन्ति

भुवि

शाश्व-

तम्

॥”

गोभिर्वाणीभिर्वेदान्तवाक्यैर्विद्यते

योऽसौ

पुरुष-

विदन्ति

यं

पुरुषं

तत्त्वज्ञा

इति

वा

यथा,

विष्णुतिलके

“गोभिरेव

यतो

वेद्यो

गोविन्दः

समुदाहृतः

॥”

गां

वेदलक्षणां

वाणीं

गोभूम्यादिकं

वा

वेत्तीति

यथा,

गोपालतापन्यां

पूर्ब्बविभागे

ध्यानप्रक-

रणे

७—८

“तदु

होचुः

कः

कृष्णो

गोविन्दश्च

कोऽसाविति

गोपीजनवल्लभः

कः

का

स्वाहेति

तानुवाच

ब्राह्मणः

पापकर्षणो

गोभूमिवेदविदितो

विदिता

गोपीजनाविद्याकलाप्रेरकस्तन्माया

चेति

।”

रतन्नाम्नो

भारतादिमतेन

व्युत्पत्तिर्यथा,

महा

भारते

२१

१२

“गां

विन्दता

भगवता

गोविन्देनामितौजसा

वराहरूपिणा

चान्तर्विक्षोभितजलाविलम्

॥”

तत्रैव

७०

१३

“विष्णुर्विक्रमणाद्देवो

जयनाज्जिष्णुरुच्यते

शाश्वतत्वादनन्तश्च

गोविन्दो

वेदनाद्गवाम्

॥”

यथा,

ब्रह्मवैवर्त्ते

प्रकृतिखण्डे

२४

अध्याये

“युगेयुगे

प्रणष्टां

गां

विष्णो

!

विन्दसि

तत्त्वतः

गोविन्देति

ततो

नाम्ना

प्रोच्यसे

ऋषिभिस्तथा

॥”

विन्दतीति

विन्दः

पालकः

स्वामी

वा

विन्द

+

शः

गवां

गोसमूहानां

विन्दः

।)

गवाध्यक्षः

(गवां

शास्त्रमयीनां

वाणीनां

विन्दः

पतिः

।)

बृहस्पतिः

इति

मेदिनी

(गौडपादाचार्य्य-

शिष्यः

योणिविशेषः

अयं

हि

परमहंस-

परिव्राजकाचार्य्यस्य

भगवतः

शङ्करस्य

गुरुः

यथा,

माधवीये

सङ्क्षिप्तशङ्करजये

१०१

“तस्योपदर्शितवतश्चरणौ

गुहायां

द्वारे

न्यपूजयदुपेत्य

शङ्करार्य्यः

आचार

इत्युपदिदेश

तत्र

तस्मै

गोविन्दपादगुरवे

गुरुर्यतीनाम्

॥”

अनेन

योगिप्रवरेण

गोविन्देन

बौधायनधर्म्म-

विवरणं

बौधायनधर्म्मसूत्रभाष्यञ्च

प्रणीतमिति

श्रूयते

ततो

बौद्धमतमालोक्य

रससाराख्यग्रन्थो-

ऽपि

विरचित

इति

दृश्यते

यथा,

रससारे

पटले

“बौद्धानाञ्च

मतं

ज्ञात्वा

रससारः

कृतो

मया

॥”

पञ्जावस्थशिखजातीनां

गुरुभेदः

योऽसौ

गुरु-

गोविन्द

इति

नाम्नोदाहृतः

गाः

मनः-

प्रधानानीन्द्रियाणि

तेषां

विन्दः

प्रवर्त्तयिता

चेतयिता

वा

अन्तर्यामी

आत्मेत्यर्थः

।)

परमब्रह्म

यथा,

“तत्र

यद्यसमर्थस्त्वं

ज्ञानयोगे

महामते

!

क्रियायोगे

दिवा

रात्रौ

तत्परः

सततं

भव

करोषि

यानि

कर्म्माणि

तानि

देवे

जगत्पतौ

समर्पयस्व

भद्रं

ते

ततः

कर्म्म

प्रहास्यसि

शुभाशुभपरित्यागी

क्षीणे

निःणेषकर्म्मणि

लयमाप्स्यसि

गोविन्दं

तद्ब्रह्म

परमं

महत्

॥”

तन्नाममाहात्म्यं

यथा,

“ये

तिष्ठन्तः

स्वपन्तश्च

गच्छन्तश्चलिते

क्षुते

संकीर्त्तयन्ति

गोविन्दं

ते

वस्त्याज्याः

सुदूरतः

॥”

इति

वहिपुराणे

यमानुशासननामाध्यायः

(अस्य

ध्यानं

यथा,

“फुल्लेन्दीवरकान्तिमिन्दुवदनं

बर्हावतंसप्रियं

श्रीवत्साङ्कमुदारकौस्तुभधरं

पीताम्बरं

सुन्दरम्

गोपीन्पं

नयनोत्पलार्च्चिततनुं

गोगोपसङ्घावृतं

गोविन्दं

कलवेणुवादनपरं

दिव्याङ्गभूषं

भजे

॥”)

Vachaspatyam

गोविन्द

पु०

गां

वेदमयीं

वाणीं

गां

भुवं

धेनुं

स्वर्गं

वा

वि-

न्दति

“गवादिषु

संज्ञायाम्”

पा०

श,

त०

विष्णौ

वराह-

रूपेण

भुव

ऐश्वर्य्यप्राप्तेः

इन्द्रेण

स्वर्गस्य

निवेदनात्

मत्स्य-

रूपेण

वेदस्योद्धारणात्

गोभिर्वेदान्तवाक्यैः

विद्यते

इति

वा

तस्य

तथात्वम्

“गोभिरेव

यतो

वेद्यो

गोविन्दः

समुदाहृतः”

विष्णु

सहस्र०

भाष्यधृतवाक्यम्”

“नष्टां

तु

धरणीं

पूर्व्वमविन्दत्

यत्

गुहागताम्

गोविन्द

इति

तेनाहं

वेदैर्वाग्भिरभिष्टुतः”

भा०

शा०

३४४

अ०

“गौरेषा

भवतो

वाणी

ताञ्च

वेदयते

भवान्

गोविन्दस्तु

ततोदेवमुनिभिः

कथ्यते

भवान्

।”

तद्भाष्यधृतहरिव०

वाक्यम्

“अहं

किलेन्द्रो

देवानां

त्वं

गवामिन्द्रतां

गतः

गोविन्द

इति

लोकास्त्वां

स्तोष्यन्ति

भुबि

शाश्वतम्”

हरिव०

७६

अ०

गोभिश्च

गोविन्दस्याभिषेककथा

हरिव०

७६

अ०

यथा

“ततः

शक्रस्तु

तान्

गृह्य

घटान्

दिव्यपयोधरान्

अभिषेकेण

गोविन्दं

योजयामास

योगबित्

दृष्ट्वाभि-

षेच्यमानं

गावस्तम्

सह

यूथपैः

स्तनैः

प्रस्नवसंयुक्तैः

सिषिचुः

कृष्णमव्ययम्

।”

अभिषिक्तं

तु

तं

गोभिः

शक्रो

गोविन्दमव्ययम्”

इति

च।

Grammar

गोविन्द

writer

of

a

commentary

known

-

as

अम्बाकर्त्री

by

reason

of

that

work

beginning

with

the

stanza

अम्बा

कर्त्रींó,

on

the

Paribhasendusekhara

of

Nagesa.

Capeller Germany

गोविन्द

m.

Bein.

Kṛṣṇa's

o.

Viṣṇu's

Burnouf French

गोविन्द

गोविन्द

m.

(altération

prākrite

de

गोपेन्द्र?)

chef

de

bergers;

propriétaire

de

vaches.

Surn.

de

Kṛṣṇa.

Stchoupak French

गो-विन्द-

m.

n.

de

Kṛṣṇa,

de

Viṣṇu.

°कूट-

m.

n.

d'une

montagne.

°दत्त-

°स्वामिन्-

m.

n.

de

Brāhmanes.