गोविन्द
govinda
गोविन्द
m.
(-न्दः)
1.
One
of
the
most
usual
appellations
of
KRISHNA
or
VISHNU
in
that
form.
2.
A
name
of
VRIHASPATI,
regent
of
JUPITER.
3.
A
cow-keeper,
one
who
protects,
cherishes
or
owns
cattle.
E.
गो
language,
here
the
language
of
the
Vedas
especially,
and
विन्द
who
knows,
from
विद्
to
know,
with
श
affix;
also
गो
heaven,
a
cow,
विद्
to
obtain,
by
whom
heaven
is
obtained,
or
who
obtains
felicity
by
protecting
kine.
गां
वेदमयीं
वाणीं,
भुवं
धेनुं
स्वर्गं
वा
विन्दति
।
गोविन्द
m.
E.
of
Kṛṣṇa-Viṣṇu
(lit.
=
गोवि॑द्).
गो-विन्द
(न्दः)
1.
m.
Krishna,
Vri-
haspati;
a
cow-keeper.
गोविन्द
m.
(-न्दः)
1
One
of
the
most
usual
appellations
of
KṚṢṆA
or
VIṢṆU
in
that
form.
2
A
name
of
VṚHASPATI,
regent
of
JUPITER.
2
A
cowkeeper,
one
who
protects,
cherishes
or
owns
cattle.
E.
गो
language,
here
the
language
of
the
Vedas
especially,
and
विन्द
who
knows,
from
विद
to
know,
with
श
affix;
also
गो
heaven,
a
cow,
विद
to
obtain,
by
whom
heaven
is
obtained,
or
who
obtains
felicity
by
protecting
kine.
गो-विन्द
b
&c.
See,
ib.
of
a
mountain,
MBh.
vi,
460
of
several
teachers
and
authors
N.
of
a
prince
(fr.
Prākṛt
gov'-inda
=
gopendra)
a
chief
herdsman,
L.
(=
Viṣṇu)
N.
of
the
4th
month,
VarBṛS.
cv,
14
Bṛhaspati
(cf.
गोत्र-भि॑द्),
L.
गो॑—विन्द
a
m.
(Pāṇ.
3-1,
138,
Vārtt.
2)
‘=
-वि॑द्
(or
fr.
Prākṛt
gov'-inda
=
gopendra
?)’,
Kṛṣṇa
(or
Viṣṇu),
MBh.;
Hariv.;
Bhag.;
BhP.
(cf.
RTL.
p.405)
गोविन्द
govinda m. bRhaspati
चक्षस्
cakSas m. bRhaspati
जीव
jIva m. bRhaspati
त्रिदशगुरु
tridazaguru m. bRhaspati
गुरु
guru m. bRhaspati
झ
jha m. bRhaspati
बृहस्पतिसम bRhaspatisama adj.
like
bRhaspati
गुरुदिवस
gurudivasa m. bRhaspati's
day
बृहस्पतिशिरस् bRhaspatiziras adj. bRhaspati-headed
इडस्पति
iDaspati m.
name
of
bRhaspati
गुरुगृह
gurugRha n. bRhaspati's
house
गुरुरत्न
gururatna n. bRhaspati's
jewel
बृहस्पतिसम bRhaspatisama adj.
equal
to
bRhaspati
सोमबृहस्पति
somabRhaspati m.
soma
and
bRhaspati
[
du.
]
इन्द्राबृहस्पति
indrAbRhaspati m.
indra
and
bRhaspati
बृहस्पतिस्मृति bRhaspatismRti f. bRhaspati's
law-book
देवगुरु
devaguru m.
kazyapa
or
bRhaspati
बृहस्पतिप्रणुत्त bRhaspatipraNutta adj.
expelled
by
bRhaspati
बृहस्पतिप्रसुत bRhaspatiprasuta adj.
enjoined
by
bRhaspati
बृहस्पतिमत् bRhaspatimat adj.
accompanied
by
bRhaspati
गुरुभ
gurubha m. bRhaspati's
constellation
आङ्गिरस
AGgirasa m.
planet
bRhaspati
i.e.
Jupiter
गुरुदेवत
gurudevata n.
having
bRhaspati
for
its
deity
प्राक्फल्गुनीभव
prAkphalgunIbhava m. bRhaspati
or
the
planet
Jupiter
ऐन्द्राबार्हस्पत्य
aindrAbArhaspatya adj.
belonging
to
indra
and
bRhaspati
अनल
anala m.
fiftieth
year
of
bRhaspati's
cycle
बृहस्पतिशिरस् bRhaspatiziras adj.
having
the
head
shaved
like
bRhaspati
क्रोधन
krodhana m.
59th
year
in
the
sixty
years'
bRhaspati
cycle
क्रोधिन्
krodhin m.
38th
year
of
the
sixty
years'
bRhaspati
cycle
वृद्धबृहस्पति
vRddhabRhaspati m.
older
bRhaspati
or
an
older
recension
of
bRhaspati's
law-book
गुरुपूजा
gurupUjA f.
ceremonies
in
propitiation
of
bRhaspati
when
a
work
is
to
be
performed
or
undertaken
गोविन्द,
i.
e.
गो-विद्
+
अ,
m.
1.
A
name
of
Kṛṣṇa,
MBh.
5,
2572.
2.
The
name
of
a
mountain,
MBh.
6,
460.
--
Comp.
गीत-,
m.
title
of
an
idyllic
drama.
भगवान
कृष्ण
Govinda^3
=
Śiva
(1000
names^1).
Govinda^2,
a
mountain
in
Krauñcadvīpa.
§
575
(Bhūmip.):
VI,
12,
460
(girir
uttamaḥ).
Govinda^1
=
Kṛshṇa
(Vishṇu),
q.v.
div.pe_tera{
font-family:Verdana,
"Lucida
Sans
Unicode",
sans-serif;
margin:
0
auto
0
auto;
line-height:1.5em;
color:black;
}
div.pe_patra{
margin:0
auto
0
auto;
padding:
1em;
max-width:55.8em;
font-size:
1em;
}
div.pe_vibhaaga_1{
margin-top:0.5em;
}
p.pe_vibhaaga_2{
margin-left:1em;
}
div.pe_shiram{
font-stle:bold;
min-width:7em;
padding:0.3em;
font-size:1.5em;
border:1px
solid
black;
min-width:7em;
}
span.pe_pradhaanapada{
font-style:italic;
font-weight:bold
text-decoration:underline;
color:black;
}
span.pe_vibhaaganaama_1{
font-style:italic;
font-weight:bold;
color:#133b5a;
}
span.pe_vibhaagasaMkhya_1{
font-style:italic;
font-weight:bold;
color:#133b5a;
}
a.pe_a_pglink{
text-decoration:none;
color:blue;
}
a.pe_a_pada:link,a.pe_a_pada:visited,a.pe_a_pada{
text-decoration:none;
color:#1A163A;
}
a.pe_a_pada_v:link,a.pe_a_pada_v:visited{
text-decoration:none;
color:inherit;
}
a.pe_a_pada:hover{
text-decoration:
underline;
color:#1A163A;
}
a.pe_a_pada_v:hover{
text-decoration:
underline;
}
div.pe_shir_shira{
max-width:15em;
text-align:left;
float:left;
margin:0;
}
div.pe_shiraputa{
max-width:15em;
text-align:right;
float:right;
}
div.pe_vivarana{
text-align:justify;
}
blockquote.pe_padyam{
font-style:italic;
font-weight:bold;
font-size:1.7em;
}
table.pe_cnpaTTika{
margin-left:2em;
}
गोविन्द«word5»↶P295R↷GOVINDA
.
A
synonym
of
śrī
kṛṣṇa
(Mahāviṣṇu).
He
got
this
name
because
he
saved
the
people
and
cows
of
Ambāḍi
by
lifting
the
govardhana
mountain
and
using
it
as
an
umbrella.
(Dākṣiṇātya
pāṭha
Chapter
38,
Sabhā
Parva).
गोविन्द
पुं।
गोपालः
समानार्थक:गोप,गोपाल,गोसङ्ख्य,गोधुक्,आभीर,वल्लव,गोविन्द,गोप
3।3।91।2।1
स्यात्प्रसादोऽनुरागेऽपि
सूदः
स्याद्व्यञ्जनेऽपि
च।
गोष्ठाध्यक्षेऽपि
गोविन्दो
हर्षेऽप्यामोदवन्मदः॥
पत्नी
:
आभीरी
सेवक
:
गोपग्रामः
वृत्ति
:
गौः
:
गवां_स्वामिः
पदार्थ-विभागः
:
वृत्तिः,
द्रव्यम्,
पृथ्वी,
चलसजीवः,
मनुष्यः
गोविन्द
पुं।
विष्णुः
समानार्थक:विष्णु,नारायण,कृष्ण,वैकुण्ठ,विष्टरश्रवस्,दामोदर,हृषीकेश,केशव,माधव,स्वभू,दैत्यारि,पुण्डरीकाक्ष,गोविन्द,गरुडध्वज,पीताम्बर,अच्युत,शार्ङ्गिन्,विष्वक्सेन,जनार्दन,उपेन्द्र,इन्द्रावरज,चक्रपाणि,चतुर्भुज,पद्मनाभ,मधुरिपु,वासुदेव,त्रिविक्रम,देवकीनन्दन,शौरि,श्रीपति,पुरुषोत्तम,वनमालिन्,बलिध्वंसिन्,कंसाराति,अधोक्षज,विश्वम्भर,कैटभजित्,विधु,श्रीवत्सलाञ्छन,पुराणपुरुष,यज्ञपुरुष,नरकान्तक,जलशायिन्,विश्वरूप,मुकुन्द,मुरमर्दन,लक्ष्मीपति,मुरारि,अज,अजित,अव्यक्त,वृषाकपि,बभ्रु,हरि,वेधस्
1।1।19।1।3
दैत्यारिः
पुण्डरीकाक्षो
गोविन्दो
गरुडध्वजः।
पीताम्बरोऽच्युतः
शार्ङ्गी
विष्वक्सेनो
जनार्दनः॥
पत्नी
:
लक्ष्मी
जनक
:
वसुदेवः
सम्बन्धि2
:
विष्णुशङ्खः,विष्णुचक्रम्,विष्णुगदा,विष्णुखड्गः,विष्णोः_मणिः,विष्णुचापः,विष्णोः_अश्वः,विष्णोः_सारथिः,विष्णोः_मन्त्रिः,गरुडः
वैशिष्ट्यवत्
:
विष्णुलाञ्छनम्
जन्य
:
कामदेवः
सेवक
:
विष्णुशङ्खः,विष्णुचक्रम्,विष्णुगदा,विष्णुखड्गः,विष्णोः_मणिः,विष्णुचापः,विष्णोः_अश्वः,विष्णोः_सारथिः,विष्णोः_मन्त्रिः,गरुडः
पदार्थ-विभागः
:
,
द्रव्यम्,
आत्मा,
ईश्वरः
गोविन्दः
,
पुं,
(गां
पृथ्वीं
धेनुं
वा
विन्दतीति
।
विन्द
+
“अनुपसर्गाल्लिम्पेति
।”
३
।
१
।
१३८
।
इत्यस्य
“गवादिषु
विन्देः
संज्ञायाम्
।”
इति
वार्त्तिकोक्त्या
शः
।)
श्रीकृष्णः
।
(यथा,
भग-
वद्गीतायाम्
।
१
।
३२
।
“किं
नो
राज्येन
गोविन्द
!
किं
भोगैर्जीवि-
तेन
वा
॥”)
एतस्य
शास्त्रान्तरीयव्युत्पत्तिर्यथा,
हरिवंशे—
विष्णुपर्व्वणि
।
७५
।
४३—४५
।
“अद्य
प्रभृति
नो
राजा
त्वमिन्द्रो
वै
भव
प्रभो
!
।
तस्मात्त्वं
काञ्चनैः
पूर्णैर्दिव्यस्य
पयसो
घटैः
॥
एभिरद्याभिषिच्यस्व
मया
हस्तावनामितैः
।
अहं
किलेन्द्रो
देवानां
त्वं
गवामिन्द्रतां
गतः
॥
गोविन्द
इति
लोकास्त्वां
स्तोष्यन्ति
भुवि
शाश्व-
तम्
॥”
गोभिर्वाणीभिर्वेदान्तवाक्यैर्विद्यते
योऽसौ
पुरुष-
विदन्ति
यं
पुरुषं
तत्त्वज्ञा
इति
वा
।
यथा,
विष्णुतिलके
।
“गोभिरेव
यतो
वेद्यो
गोविन्दः
समुदाहृतः
॥”
गां
वेदलक्षणां
वाणीं
गोभूम्यादिकं
वा
वेत्तीति
।
यथा,
गोपालतापन्यां
पूर्ब्बविभागे
ध्यानप्रक-
रणे
।
७—८
।
“तदु
होचुः
कः
कृष्णो
गोविन्दश्च
कोऽसाविति
गोपीजनवल्लभः
कः
का
स्वाहेति
॥
तानुवाच
ब्राह्मणः
पापकर्षणो
गोभूमिवेदविदितो
विदिता
गोपीजनाविद्याकलाप्रेरकस्तन्माया
चेति
।”
रतन्नाम्नो
भारतादिमतेन
व्युत्पत्तिर्यथा,
महा
भारते
।
१
।
२१
।
१२
।
“गां
विन्दता
भगवता
गोविन्देनामितौजसा
।
वराहरूपिणा
चान्तर्विक्षोभितजलाविलम्
॥”
तत्रैव
।
५
।
७०
।
१३
।
“विष्णुर्विक्रमणाद्देवो
जयनाज्जिष्णुरुच्यते
।
शाश्वतत्वादनन्तश्च
गोविन्दो
वेदनाद्गवाम्
॥”
यथा,
ब्रह्मवैवर्त्ते
प्रकृतिखण्डे
२४
अध्याये
।
“युगेयुगे
प्रणष्टां
गां
विष्णो
!
विन्दसि
तत्त्वतः
।
गोविन्देति
ततो
नाम्ना
प्रोच्यसे
ऋषिभिस्तथा
॥”
विन्दतीति
विन्दः
पालकः
स्वामी
वा
।
विन्द
+
शः
।
गवां
गोसमूहानां
विन्दः
।)
गवाध्यक्षः
।
(गवां
शास्त्रमयीनां
वाणीनां
विन्दः
पतिः
।)
बृहस्पतिः
।
इति
मेदिनी
॥
(गौडपादाचार्य्य-
शिष्यः
योणिविशेषः
।
अयं
हि
परमहंस-
परिव्राजकाचार्य्यस्य
भगवतः
शङ्करस्य
गुरुः
।
यथा,
माधवीये
सङ्क्षिप्तशङ्करजये
।
५
।
१०१
।
“तस्योपदर्शितवतश्चरणौ
गुहायां
द्वारे
न्यपूजयदुपेत्य
स
शङ्करार्य्यः
।
आचार
इत्युपदिदेश
स
तत्र
तस्मै
गोविन्दपादगुरवे
स
गुरुर्यतीनाम्
॥”
अनेन
च
योगिप्रवरेण
गोविन्देन
बौधायनधर्म्म-
विवरणं
बौधायनधर्म्मसूत्रभाष्यञ्च
प्रणीतमिति
श्रूयते
ततो
बौद्धमतमालोक्य
रससाराख्यग्रन्थो-
ऽपि
विरचित
इति
दृश्यते
।
यथा,
रससारे
५
म
पटले
।
“बौद्धानाञ्च
मतं
ज्ञात्वा
रससारः
कृतो
मया
॥”
पञ्जावस्थशिखजातीनां
गुरुभेदः
।
योऽसौ
गुरु-
गोविन्द
इति
नाम्नोदाहृतः
॥
गाः
मनः-
प्रधानानीन्द्रियाणि
तेषां
विन्दः
प्रवर्त्तयिता
चेतयिता
वा
।
अन्तर्यामी
आत्मेत्यर्थः
।)
परमब्रह्म
।
यथा,
—
“तत्र
यद्यसमर्थस्त्वं
ज्ञानयोगे
महामते
!
।
क्रियायोगे
दिवा
रात्रौ
तत्परः
सततं
भव
॥
करोषि
यानि
कर्म्माणि
तानि
देवे
जगत्पतौ
।
समर्पयस्व
भद्रं
ते
ततः
कर्म्म
प्रहास्यसि
॥
शुभाशुभपरित्यागी
क्षीणे
निःणेषकर्म्मणि
लयमाप्स्यसि
गोविन्दं
तद्ब्रह्म
परमं
महत्
॥”
तन्नाममाहात्म्यं
यथा,
—
“ये
तिष्ठन्तः
स्वपन्तश्च
गच्छन्तश्चलिते
क्षुते
।
संकीर्त्तयन्ति
गोविन्दं
ते
वस्त्याज्याः
सुदूरतः
॥”
इति
च
वहिपुराणे
यमानुशासननामाध्यायः
॥
(अस्य
ध्यानं
यथा,
—
“फुल्लेन्दीवरकान्तिमिन्दुवदनं
बर्हावतंसप्रियं
श्रीवत्साङ्कमुदारकौस्तुभधरं
पीताम्बरं
सुन्दरम्
।
गोपीन्पं
नयनोत्पलार्च्चिततनुं
गोगोपसङ्घावृतं
गोविन्दं
कलवेणुवादनपरं
दिव्याङ्गभूषं
भजे
॥”)
गोविन्द
पु०
गां
वेदमयीं
वाणीं
गां
भुवं
धेनुं
स्वर्गं
वा
वि-
न्दति
“गवादिषु
संज्ञायाम्”
पा०
श,
६
त०
।
विष्णौ
वराह-
रूपेण
भुव
ऐश्वर्य्यप्राप्तेः
इन्द्रेण
स्वर्गस्य
निवेदनात्
मत्स्य-
रूपेण
वेदस्योद्धारणात्
गोभिर्वेदान्तवाक्यैः
विद्यते
इति
वा
तस्य
तथात्वम्
“गोभिरेव
यतो
वेद्यो
गोविन्दः
समुदाहृतः”
विष्णु
सहस्र०
भाष्यधृतवाक्यम्”
“नष्टां
तु
धरणीं
पूर्व्वमविन्दत्
यत्
गुहागताम्
।
गोविन्द
इति
तेनाहं
वेदैर्वाग्भिरभिष्टुतः”
भा०
शा०
३४४
अ०
।
“गौरेषा
भवतो
वाणी
ताञ्च
वेदयते
भवान्
।
गोविन्दस्तु
ततोदेवमुनिभिः
कथ्यते
भवान्
।”
तद्भाष्यधृतहरिव०
वाक्यम्
।
“अहं
किलेन्द्रो
देवानां
त्वं
गवामिन्द्रतां
गतः
।
गोविन्द
इति
लोकास्त्वां
स्तोष्यन्ति
भुबि
शाश्वतम्”
हरिव०
७६
अ०
।
गोभिश्च
गोविन्दस्याभिषेककथा
हरिव०
७६
अ०
यथा
“ततः
शक्रस्तु
तान्
गृह्य
घटान्
दिव्यपयोधरान्
।
अभिषेकेण
गोविन्दं
योजयामास
योगबित्
।
दृष्ट्वाभि-
षेच्यमानं
च
गावस्तम्
सह
यूथपैः
।
स्तनैः
प्रस्नवसंयुक्तैः
सिषिचुः
कृष्णमव्ययम्
।”
अभिषिक्तं
तु
तं
गोभिः
शक्रो
गोविन्दमव्ययम्”
इति
च।
गोविन्द
writer
of
a
commentary
known
-
as
अम्बाकर्त्री
by
reason
of
that
work
beginning
with
the
stanza
अम्बा
कर्त्रींó,
on
the
Paribhasendusekhara
of
Nagesa.
गोविन्द
m.
Bein.
Kṛṣṇa's
o.
Viṣṇu's
गोविन्द
गोविन्द
m.
(altération
prākrite
de
गोपेन्द्र?)
chef
de
bergers;
propriétaire
de
vaches.
Surn.
de
Kṛṣṇa.
गो-विन्द-
m.
n.
de
Kṛṣṇa,
de
Viṣṇu.
°कूट-
m.
n.
d'une
montagne.
°दत्त-
°स्वामिन्-
m.
n.
de
Brāhmanes.